2-2- بورس اوراق بهادار………………………………………………………………………………………… 9
2-2-1- علل پیدایش بورس اوراق بهادار……………………………………………………………………. 9
2-2-2- سابقه ایجاد بورس در ایران………………………………………………………………………… 11
2-2-3- جایگاه بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران……………………………………………… 12
2-2-4- معیارهای تشخیص میزان و نحوه فعالیت یك بورس…………………………………………. 12
2-2-5- مزایای سرمایهگذاری در بورس……………………………………………………………………. 13
2-2-6- مزایای ورود به بورس برای شرکتها……………………………………………………………. 14
2-2-7- مؤلفههای اصلی بورس اوراق بهادار……………………………………………………………… 14
2-2-8- روشهای ورود به بورس اوراق بهادار………………………………………………………….. 16
2-2-9- روشهای تحلیل اوراق بهادار……………………………………………………………………… 16
2-2-10- مقررات حاكم بر بازار بورس اوراق بهادار……………………………………………………. 18
2-3- سهام عادی…………………………………………………………………………………………………. 25
2-3-1- مفهوم سهام و سهام عادی………………………………………………………………………….. 25
2-3-1-1- مفاهیم مرتبط با سهام عادی…………………………………………………………………….. 25
2-3-1-1-1- حق مالكیت……………………………………………………………………………………. 25
2-3-1-1-2- سررسید سهام عادی………………………………………………………………………….. 26
2-3-1-1-3- حق رأی………………………………………………………………………………………… 26
2-3-1-1-4- ارزش دفتری…………………………………………………………………………………… 27
2-3-1-1-5- حق تقدم خرید سهام ……………………………………………………………………….. 27
2-3-1-1-6- تعیین ارزش سهام عادی…………………………………………………………………….. 28
2-3-2- نحوه تصمیم گیری خریداران سهام عادی در بورس اوراق بهادار …………………………. 29
2-3-2-1- انتخاب سهام………………………………………………………………………………………. 29
2-3-2-1-1- انواع تجزیه و تحلیل بنیادی……………………………………………………………….. 30
2-3-2-2- تعیین ارزش سهام عادی………………………………………………………………………… 35
2-3-2-2-1- براساس سود………………………………………………………………………………….. 35
2-3-2-2-2- براساس سود سهام پرداختی……………………………………………………………….. 36
2-4- عوامل تأثیرگذار بر انتخاب سهام توسط سرمایهگذاران……………………………………………. 38
2-4-1- مفهوم سرمایهگذاری………………………………………………………………………………….. 38
2-4-2- راهبردهای سرمایهگذاری……………………………………………………………………………. 38
2-4-3- مدلهای تصمیمگیری سرمایهگذاران………………………………………………………………. 39
2-4-3-1- مدل تصمیمگیری اقتصادی عقلائی……………………………………………………………. 39
2-4-3-2- مدل اقتصادی رفتاری……………………………………………………………………………. 39
2-4-3-3- مدل نوین مالی…………………………………………………………………………………….. 39
2-4-3-4- مدل / تئوری چشم انداز ……………………………………………………………………….. 40
2-4-4- نظریات تأثیرگذار بر رفتار سرمایهگذاران………………………………………………………… 42
2-4-4-1- عوامل استراتژیک مکمل در بازار مالی………………………………………………………. 42
2-4-4-2- نظریات جمعیتی و مدلهای آموزشی……………………………………………………….. 42
2-4-4-3- نظریه بازیهای هماهنگ……………………………………………………………………….. 42
2-4-5- عوامل مؤثر بر سرمایهگذاری سهام………………………………………………………………… 42
2-4-5-1- ویژگیهای سرمایه گذاران………………………………………………………………………. 49
2-4-5-2- ویژگیهای بازار سرمایه…………………………………………………………………………. 51
2-4-5-6- بررسی صورتهای مالی اساسی………………………………………………………………. 60
2-4-5-7- بررسی نسبتهای مالی………………………………………………………………………….. 61
2-5- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………. 66
2-5-1- پژوهشهای انجام شده در ایران…………………………………………………………………… 66
2-5-2- پژوهشهای انجام شده در جهان………………………………………………………………….. 72
2-6- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………. 75
2-7- جمعبندی…………………………………………………………………………………………………… 76
فصل سوّم: مواد و روش ها
3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 77
3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 78
3-3- فرآیند تحقیق………………………………………………………………………………………………. 78
3-3-1- شناسایی عوامل موثر بر تصمیمگیری سهامداران در خرید سهام عادی …………………… 78
3-3-1-1- استخراج شاخصهای اولیه براساس سابقه پژوهش……………………………………….. 78
3-3-2- جمعآوری دادههای تحقیق…………………………………………………………………………. 80
3-3-3- تحلیل دادههای تحقیق……………………………………………………………………………….. 80
3-4- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….. 81
3-5- نمونه آماری………………………………………………………………………………………………… 82
3-6- روش گردآوری دادهها………………………………………………………………………………….. 82
3-7- روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………… 82
3-7-1-تحلیل عاملی……………………………………………………………………………………………. 83
3-8- پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………… 85
3-9- روشها و تکنیکهای تجزیه و تحلیل دادهها ……………………………………………………… 85
3-9-1- تکنیک تاپسیس……………………………………………………………………………………….. 86
3-9-2- تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP)…………………………………………………………… 88
3-9-2-1- اصول فرآیند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………. 88
3-10- فرضیّات نهایی پژوهش……………………………………………………………………………….. 89
3-11- جمعبندی………………………………………………………………………………………………… 89
فصل چهارم: نتایج
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 90
4-1- بخش اوّل: نمونهگیری و آمار توصیفی……………………………………………………………….. 91
4-1-1- نمونهگیری سهامداران بورس اوراق بهادار تهران ……………………………………………… 91
4-1-2- توصیف آماری مربوط به نمونه آماری …………………………………………………………… 91
4-2- بخش دوّم: سنجش پایایی و روایی ابزار تحقیق…………………………………………………… 96
4-2-1- پایایی پرسشنامه پژوهش……………………………………………………………………………. 96
4-2-2- روایی پرسشنامه پژوهش……………………………………………………………………………. 97
4-3- بخش سوّم: تحلیل آماری پرسشنامه اهمّیت شاخصها……………………………………………. 100
4-3-1- تحلیل پرسشنامه اهمیّت شاخصها………………………………………………………………… 100
4-4- بخش چهارم: اولویتبندی ابعاد و شاخصها……………………………………………………….. 106
4-5- نتیجهگیری ……………………………………………………………………………………………….. 109
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
– مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 110
5-1- تشریح تحلیلهای آماری و نتایج تحقیق……………………………………………………………. 110
5-2- پاسخ به سوالات و فرضیات پژوهش……………………………………………………………….. 113
5-3- پیشنهادات برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………….. 114
پیوست …………………………………………………………………………………………………………….. 116
منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………. 122
چكیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………….. 130
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول2-1- حداقل ضوابط وشرایط پذیرش سهام شرکت ها درسازمان بورس اوراق بهادار……. 15
جدول2-2- عوامل تأثیرگذاربرانتخاب سهام سرمایه گذاران حقیقی دربورس اوراق بهادارتهران… 58
جدول2-3- عوامل تأثیرگذاربرتصمیم سرمایه گذاران دربورس اوراق بهادار…………………………. 59
جدول2-4- فاکتورهای مؤثربرتصمیم گیری سرمایه گذاران واهمیت نسبی هرکدام ازآنها…………. 66
جدول2-5- رتبه بندی گروه های تأثیرگذاربرتصمیم خریدوفروش سهام سرمایه گذاران فردی … 57
جدول3-1- شاخصهاوابعاد مؤثربرتصمیمگیری سهامداران درخریدسهام عادی……………………… 79
جدول4-1- داده های مربوط به مشخصات سنی نمونه آماری …………………………………………. 92
جدول4-2- داده های مربوط به مشخصات جنسیت نمونه آماری ………………………………….. 93
جدول4-3- داده های مربوط به مشخصات سطح تحصیلات نمونه آماری…………………………… 94
جدول4-4- داده های مربوط به مشخصات سابقه کاری…………………………………………………. 95
جدول4-5- آزمون آلفای کرونباخ(قابلیت اعتماد پرسش نامه) برای پرسشنامه عوامل مؤثر
برتصمیم گیری سهامداران……………………………………………………………………………………….. 96
جدول4-6- آزمون KMO وبارتلت درموردشاخص های پرسشنامه ………………………………… 97
جدول4-7- واریانس هرشاخص درپرسشنامه عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران……………… 98
جدول4-8- بارعاملی هرشاخص درپرسشنامه عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران ……………. 99
جدول4-9- آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای پرسشنامه عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران 101
جدول4-10- میانگین وانحراف معیار اهمیت عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران……………… 101
جدول4-11- یافته های برآمده ازفرضیه 1………………………………………………………………… 102
جدول4-12- یافته های برآمده ازفرضیه 2………………………………………………………………… 103
جدول4-13- یافته های برآمده ازفرضیه 3………………………………………………………………… 103
جدول4-14- یافته های برآمده ازفرضیه 4………………………………………………………………… 104
جدول4-15- یافته های حاصل از تحلیل واریانس ابعاد پرسش نامه عوامل مؤثر
برتصمیم گیری سهامداران………………………………………………………………………………………. 105
جدول4-16- یافته های حاصل از آزمونLSD ابعادپرسش نامه عوامل مؤثر
برتصمیم گیری سهامداران………………………………………………………………………………………. 105
جدول4-17- اولویت بندی اهمیت شاخصهای مؤثربرتصمیم گیری خرید سهامداران………….. 106
جدول4-18- رتبه بندی و وزن عوامل مؤثربرتصمیم گیری سرمایه گذاران…………………………. 108
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل2-1- چرخه صنعت……………………………………………………………………………………….. 32
شکل2-2- تابع ارزش…………………………………………………………………………………………… 40
شکل 2-3- مدل تأثیرارتباطات بازاریابی شرکت ها برتصمیم خرید سهام……………………………. 69
شکل2-4- وضعیت ارتباط عوامل مختلف بانرخ بازده موردانتظاروتصمیم گیری…………………… 70
شکل2-5- مدل مفهومی پژوهش……………………………………………………………………………… 70
شکل2-6- رابطه بین تصویر وعملکرد……………………………………………………………………….. 74
شکل2-7- عوامل مؤثربرتصمیم گیری خرید سهام………………………………………………………… 75
شکل3-1- فرآیند تحقیق………………………………………………………………………………………… 81
شکل4-1- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات سنی نمونه آماری…………………………………. 92
شکل 4-2- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات جنسیت نمونه آماری……………………………. 93
شکل 4-3- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات سطح تحصیلات نمونه آماری…………………. 94
شکل 4-4- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات سابقه کاری……………………………………….. 95
شکل 4-5- سلسله مراتب عوامل مؤثربر تصمیم گیری خریدسهامداران……………………………… 108
شکل 4-6- میانگین هندسی مقایسات زوجی نظرات پاسخ دهندگان ……………………………….. 108
شکل 4-7- وزن هریک ازعوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران…………………………………….. 109
چکیده:
اصولا سرمایهگذاران باید بررسیهای وسیعی در موقع خرید یا فروش سهام عادی انجام دهند. زیرا آنها نقدترین دارایی خود را به سهام تبدیل میکنند و در صورت عدم توجه به مواردی خاص، نتایج مطلوبی از آن سرمایهگذاری دریافت نخواهند کرد. از همین رو این تحقیق بر آن است تا درجه اهمیّت عوامل مذکور از قبیل عوامل مالی درسطح شرکت، عوامل سیاسی، عوامل اقتصادی و عوامل روانی بازار را مشخص کند تا از یک سو به سرمایهگذاران نوپا کمک نماید تا بر اساس شاخصهایی که سرمایهگذاران باتجربه از آن استفاده میکنند، تصمیم بگیرند و از سوی دیگر در مقابل عوامل روانی بازار همچون شایعات بازار که منجر به نوسانات کوتاه مدت میشود، عکسالعمل مناسبی نشان دهند. در این مطالعه دو گروه افراد مورد بررسی قرار گرفتند. در بخش اول پس از نمونهگیری از سهامداران بورس اوراق بهادار تهران که در دوره یک ماهه پژوهش به سالن بورس مراجعه کرده بودند، تعداد 262 پرسشنامه کامل مبنای تحلیل قرار گرفت و پس از تائید روایی و پایایی پرسشنامه 37 سوالی تحقیق، اثرگذاری معنادار کلیه ابعاد بر تصمیمگیری خرید سهامداران به اثبات رسید و از سوی دیگر، نتایج تحلیل واریانس نشان داد که بین اهمیّت این ابعاد اختلاف معناداری وجود دارد. نتایج تکنیک تاپسیس حاکی از این امر بود که به عقیده سهامداران شاخصهایی همانند (اطمینان به دادههای منتشر شده مالی شرکتها)، (اعتقاد به پیروی جریان آتی و بازدهی از عملکرد گذشته)، (پیگیری گزارشهای فصلی و دادههای منتشر شده از سوی شرکتها)، (اخبار منتشرشده از مجامع شرکتها) و (پیگیری اخبار سیاسی و تأثیر آن بر بازار سهام) از بیشترین اهمیت در شکلدهی تصمیمگیری آنان برخوردار است اما شاخصهایی همانند (توصیه دوستان و آشنایان)، (تأثیر تحولات سیاسی خارج بر شاخصهای بورس) و (اطلاع از میانگین نرخ تورم و جریان آن) از کمترین اهمیت در این تصمیمگیری برخوردارند. همانگونه که مشاهده میگردد، سه عامل اول همگی در زمره عوامل مالی در سطح شرکت قرار دارند. برای کسب نتایج دقیقتر، پرسشنامه مقایسات زوجی نیز بین خبرگان بورس توزیع شد. بدین منظور در این تحقیق از نظرات 11 نفر از مدیران عالی و میانی شرکتهای کارگزاری بورس از جمله شرکت کارگزاری مفید، پارسیان، آریابورس، اعتماد سروش، آگاه و آپادانا استفاده نمودیم که بر اساس مقایسات زوجی، عوامل مالی در سطح شرکت، عوامل اقتصادی، سیاسی و عوامل روانی بازار به ترتیب از بیشترین اهمیت برخوردارند. نتایج این تحقیق بیانگر این است که افشای اطلاعات مالی دارای تاثیرگذاری بالایی در تصمیمگیری خرید سهامداران است و این نتیجه با نتایج تحقیقات قبلی در یک راستا قرار دارد و محققین در تحقیقات پیشین اثبات نمودهاند که هر سه بُعد شفافیت یعنی افشای اطلاعات مالی و شفافیت ساختار مالكیت و شفافیت ساختار هیئت مدیره بر رفتار سرمایهگذاران در بورس تأثیرگذار است، اگرچه سرمایهگذاران بیش از هر چیز به افشای اطلاعات مالی اهمیت میدهند.
کلمات کلیدی: عوامل موثر بر تصمیمگیری سهامداران، خرید سهام عادی، بورس اوراق بهادار تهران، تکنیک های تصمیم گیری
فصل اوّل
کلیّات تحقیق
1-1- مقدمه
وجود بازار سرمایه قوی، یکی از ارکان مهم رشد و توسعه اقتصادی است. این بازار با استفاده از مکانیسمهای درونی خود به تعیین قیمت عادلانه سهام و تخصیص بهینه سرمایه میپردازد و پیشرفت و گسترش آن معیاری جهت رتبهبندی کشورها از لحاظ توسعه اقتصادی تلقی میشود(گاملیل و هرستین، 2010) امروزه با توجه به محدویت منابع اقتصادی در کشورهای جهان، تمام تلاش مدیران و مسئولین بر این است تا با صرف کمترین منابع به حداکثر نتایج مطلوب دستیابند. دستاندرکاران و تصمیم گیرندگان عرصه مالی بینالملل، همواره با این خطر مواجه هستند كه به هر دلیلی مشغول حل مسالههای كم اهمیت شده و از حل مسالههای كلیدی ملی خود غافل شوند كه نتیجه این اشتباه استراتژیك، هم اتلاف منابع خواهد بود و هم این كه امید و باور به بهبود، در جوامع تضعیف خواهد شد (ساعدی و مختاریان، 1388). لذا اولویتبندی عوامل موثر بر سرمایهگذاری در هر بخش از اقتصاد یکی از كلیدیترین مسالههای هر کشور بوده و به امری انکارناپذیر تبدیل شده است.
نقش اصلی بورس اوراق بهادار، جذب و هدایت پساندازها و نقدینگی سرگردان و پراکنده در اقتصاد به سوی مسیرهای بهینه آن است. به گونهای که منجر به تخصیص بهینه منابع کمیاب مالی شود که این امر مهم، منوط به شناسایی اولویتهای سرمایهگذاری می باشد(دانیل و همكاران، 2002). از طرف دیگر، هرچه میزان این اولویتها به واقعیت بازار در طولانی مدت نزدیکتر باشد، به همان اندازه اطمینان سرمایهگذاران نسبت به بورس بیشتر شده و رغبت آنها نیز برای سرمایهگذاری افزایش خواهد یافت(آل- تامیمی، 2006). طی سالهای اخیر اقدامات مناسبی جهت پیشرفت، توسعه و افزایش شفافیت بورس اوراق بهادار تهران انجام گرفته است که توانسته است تا حدی، منجر به بهبود فرهنگ سهامداری مردم شود. همچنین تعیین دلایل اولویت یک سرمایهگذاری میتواند تاثیر دوچندانی بر شناسایی محدودیتهای موجود و اصلاح مسیر آتی توسعه بورس اوراق بهادار داشته باشد. این پژوهش بر آن است تا با شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر تصمیم گیری سهامداران در خرید سهام عادی، گامی در جهت بهبود انگیزانندههای خرید سهام بردارد.
1-2- اهمیت موضوع (تعریف مساله ، هدف از اجراء و کاربرد نتایج تحقیق)
بر طبق تحقیقات به عمل آمده حدود 41 درصد از مردم کشورهای پیشرفته، سرمایهگذاری مستقیم در سهام دارند و مالکیت مستقیم سهام 20 درصد و به شکل غیرمستقیم 34 درصد کل سرمایه گذاریها در جهان را در برمیگیرد (كلارك-مورفی، سوتر[4]، 2004). گرچه این آمار در ایران کمتر از 20 درصد است ولی این روند رو به افزایش است و زمانی که سرمایه گذاری در صندوقهای قرضالحسنه را نیز در نظر بگیریم با عدد 54 درصد مواجه خواهیم شد (ساعدی و مختاریان، 1388). امروزه سرمایهگذاران برای انتخاب سرمایهگذاری دامنه بسیار وسیعی دارند، اما تا به حال پژوهشهای محدودی در خصوص روش انتخاب از بین سرمایهگذاریهای مختلف انجام گرفته است. تصمیمات مالی مردم روز به روز پیچیدهتر و پرمخاطرهتر میشود در حالی که نتایج این تصمیمات بر شیوه زندگی مردم بسیار موثر است(سالتانا،2010). بیشتر نظریههای مالی فرض می کنند که سرمایهگذاران منطقاً به افزایش سرمایه خود میاندیشند و به نشانههای مالی توجه می کنند. سرمایهگذاران هنگام انتخاب سرمایهگذاری به طور اولیه ریسک و بازده آن را با سرمایهگذاریهای بالقوه دیگری که میتوانند انجام دهند، مقایسه میکنند. ضمن اینکه سطح ریسکی که سرمایهگذاران حاضر به تحمل آن هستند بستگی به خصوصیات و ویژگیهای روانی آنها دارد(مریكاس و همكاران، 2004). به هرحال یک سرمایهگذار منطقی در صورت تشابه ریسک دو سرمایهگذاری، سرمایهگذاری با ریسک کمتر را انتخاب نخواهد کرد. بیشتر پژوهشهای اخیر در مورد روانشناسی مالی بیان کردهاند که تصمیمات سرمایهگذاران ممکن است تحت تاثیر عوامل رفتاری داخلی از قبیل خودشناسی و عوامل رفتاری خارجی مانند نحوه انتخاب یک سرمایهگذاری قرار گیرد(لی و همكاران، 2008). اصولاً سرمایهگذاران باید بررسیهای وسیعی در موقع خرید یا فروش سهام عادی انجام دهند. زیرا آنها نقدترین دارایی خود را به سهام تبدیل میکنند و در صورت عدم توجه به مواردی خاص، نتایج مطلوبی از آن سرمایهگذاری دریافت نخواهند کرد. از همین رو این تحقیق بر آن است تا درجه اهمیّت عوامل مذکور از قبیل عوامل روانی بازار، اقتصادی، سیاسی و غیره را مشخص کند تا از یک سو به سرمایهگذاران نوپا کمک نماید تا بر اساس شاخصهایی که سرمایهگذاران باتجربه از آن استفاده میکنند، تصمیمگیری نمایند و از سوی دیگر در مقابل عوامل روانی بازار همچون شایعات بازار که منجر به نوسانات کوتاه مدت میشود، عکس العمل مناسبی نشان دهند.
1-3- اهداف پژوهش
اهداف این تحقیق را میتوان در دو بعد کلی و اختصاصی مورد بررسی قرار داد. اهدف این پایاننامه به صورت کلی عبارت است از:
- شناسایی مهمترین شاخصهای مالی و غیرمالی موثر بر تصمیمگیری در خرید سهام عادی در بورس اوراق بهادار تهران
- رتبه بندی این شاخصها با استفاده از تکنیک TOPSIS
و مهمترین هدف اختصاصی که انجام این تحقیق به دنبال دارد عبارت است از:
بررسی عوامل مالی و غیرمالی (روانی) تأثیرگذار بر تصمیمگیری سرمایهگذاران به هنگام خرید و انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار و رتبهبندی اهمیت این عوامل. در نهایت این تحقیق به دنبال این است تا راهکارهایی را به شرکتهای عرضه کننده سهام ارائه نماید تا بتوانند بر عوامل مهم از نظر سرمایهگذاران که در انتخاب سهام توسط آنها تأثیر دارد، اثر گذاشته و آنها را در شرکت خود ارتقا بخشند.
