2-2-2-2) پیدایش و گسترش مطبوعات ……………………………………………………………………………………………………… 21

 

2-2-2-3) تأسیس دارالفنون ……………………………………………………………………………………………………………………….. 22

 

2-2-2-4) ترجمه …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

 

2-2-3) لوكاچ و نقد جامعه شناختی رمان ……………………………………………………………………………………………………. 23

 

2-2-4) گلدمن و نقد جامعه شناختی رمان ……………………………………………………………………………………………………. 25

 

2-2-5) نظریة بازتاب واقعیت …………………………………………………………………………………………………………………….. 29

 

2-2-6) جایگاه تیپ و شخصیت در رمان ……………………………………………………………………………………………………… 30

 

2-3) جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 34

 

فصل سوم: تلخیص داستان ها …………………………………………………………………………………………….. 36

 

3-1) بخش اول: مجموعة خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

3-1-1) دفتر اول ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

3-1-1-1) در پای درخت نارنج …………………………………………………………………………………………………………………… 37

 

3-1-1-2) چل منبر …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

3-1-1-3) نقش …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40

 

3-1-1-4) شمع های مومی ………………………………………………………………………………………………………………………… 41

 

3-1-1-5) از هیچ شروع شد ……………………………………………………………………………………………………………………….. 42

 

3-1-2) دفتر دوم ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

 

3-1-2-1) نیاز ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

3-1-2-2) آدم زیادی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 44

 

3-1-2-3) تصویر ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

3-1-2-4) خانة فلزی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

3-1-2-5) شاخه های كور ………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

3-1-2-6) تهوع …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 47

 

3-1-2-7) ف نفی می كند ………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

 

3-1-2-8) چپاول ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

 

3-1-2-9) سقوط ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

 

3-1-2-10) شبانه ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

 

3-2) بخش دوم: مجموعة طرح ها و كلاغ ها …………………………………………………………………………………………………. 51

 

3-3) بخش سوم: مجموعة كاكا ……………………………………………………………………………………………………………………. 53

 

3-3-1) كاسبكار ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

 

3-3-2) كاكا ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

 

3-3-3) كار به خانة ما آمد ………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

 

3-3-4) نگاه به خوشحالی بود ……………………………………………………………………………………………………………………… 56

 

3-3-5) شب برفی زمستان چهل و دو …………………………………………………………………………………………………………… 57

 

3-3-6) یك جیپ دولتی در كوه های الموت ………………………………………………………………………………………………… 58

 

3-3-7) اقرار ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

 

3-4) بخش چهارم: مجموعة صدای شیر ……………………………………………………………………………………………………….. 60

 

3-5) بخش پنجم:  مجموعة آن سال برفی ………………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-5-1) زغال پزان ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

3-4-2) هشت و نیم ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 65

 

3-5-3) پروانه …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

3-5-5) مینا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

3-5-6) آن سال برفی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

3-5-7) پالتو ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

3-5-8) كج كلاه خان ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 68

 

3-5-9) رزماری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

 

3-5-10) باقالی به چند من ………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

 

3-5-11) تخت روان ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

 

3-5-12) شمعدانی ها …………………………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

3-5-13) درختزاران برگ خاطره ریخته ………………………………………………………………………………………………………… 72

 

3-5-14) باد با ما نیست ……………………………………………………………………………………………………………………………… 72

 

3-5-15) كلت …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

3-5-16) شیروانی در باد ……………………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

3-5-17) پنگوئن ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 74

 

3-6) بخش ششم: رمان سینما ……………………………………………………………………………………………………………………….. 76

 

3-7) جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

 

فصل چهارم: نقد جامعه شناختی داستان ها ………………………………………………………………………….. 84

 

4-1) مروری بر نظریات مهم در نقد جتمعه شناختی ادبیات ……………………………………………………………………………… 85

 

4-1-1 )بخش اول:  نقد مجموعة خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………… .88

 

4-1-1-1) نقد داستان چل منبر …………………………………………………………………………………………………………………….. 89

 

4-1-1-2) نقد داستان شمع های مومی ………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

4-1-1-3) نقد داستان نیاز ……………………………………………………………………………………………………………………………. 93

 

4-1-1-4) نقد داستان آدم زیادی ………………………………………………………………………………………………………………….. 93

 

4-1-1-5) نقد داستان خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

4-1-1-6) نقد داستان تهوع ………………………………………………………………………………………………………………………… 95

 

4-1-1-7) نقد داستان سقوط …………………………………………………………………………………………………………………………96

 

4-1-2) بخش دوم: نقد مجموعة طرح ها و كلاغ ها ………………………………………………………………………………………… 97

 

4-1-3) بخش سوم: نقد مجموعة كاكا …………………………………………………………………………………………………………. 104

 

4-1-3-1) نقد داستان كاسبكار ……………………………………………………………………………………………………………………105

 

4-1-3-2) نقد داستان كاكا …………………………………………………………………………………………………………………………. 106

 

4-1-3-3) نقد داستان كار به خانة ما آمد …………………………………………………………………………………………………….. 107

 

4-1-3-4) نقد داستان نگاه به خوشحالی بود ………………………………………………………………………………………………… 109

 

4-1-3-5) نقد داستان یك جیپ دولتی در كوه های الموت …………………………………………………………………………… 110

 

4-1-4) بخش چهارم: نقد مجموعة آن سال برفی ………………………………………………………………………………………….. 111

 

4-1-4-1) نقد داستان زغال پزان ………………………………………………………………………………………………………………… 111

 

4-1-4-2) نقد داستان آن سال برفی …………………………………………………………………………………………………………… 113

 

4-1-4-3) نقد داستان كج كلاه خان ……………………………………………………………………………………………………………. 114

 

4-1-4-4) نقد داستان رزماری ……………………………………………………………………………………………………………………. 116

 

4-1-4-5) نقد داستان باد با ما نیست …………………………………………………………………………………………………………… 117

 

4-1-4-6) نقد داستان كلت ……………………………………………………………………………………………………………………….. 118

 

4-1-4-7) نقد داستان پنگوئن ها ………………………………………………………………………………………………………………… 119

 

4-1-5) بخش پنجم: نقد رمانِ رمان سینما ……………………………………………………………………………………………………. 120

 

در این فصل رودخانه­ مورد مطالعه معرفی شده و با استفاده از اطلاعات گردآوری شده، بازه­های مورد مطالعه از این رودخانه­ به زیربازه­های مختلف تقسیم شده و به تشریح روش­های مهم و مورد استفاده در این تحقیق پرداخته خواهد شد. در ادامه توضیح داده می­شود که چگونه به کمک نرم­افزار Hec-Ras، و استفاده از روش آماری جذر میانگین مجموع مربع خطاها (RMSE)، مناسب­ترین ضریب زبری مانینگ محاسبه خواهد شد. همچنین روشهای تجربی پیشنهادی جهت محاسبه این ضریب در رودخانه فهلیان ارائه خواهد شد .

 

 

• فصل چهارم: نتایج و بحث

 

در این فصل پس از ارائۀ نتایج، شکل‌ها و نمودارهای حاصل از محاسبۀ ضریب زبری مانینگ به روشهای مختلف برای رودخانه‌ مورد مطالعه و مقایسۀ نتایج حاصل از آن­ها با آمار واقعی موجود، نکات قوّت و ضعف هر کدام از روش­ها بیان و بهترین روش انتخاب و سرانجام روش یا روشهایی به­عنوان روش­های بهینه در محاسبۀ ضریب زبری مانینگ در این رودخانه پیشنهاد می‌شود.

 

 

 

• فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادها

 

در این فصل نتایج کلی حاصل شده از تحقیق به­همراه پیشنهاداتی برای سایر پژوهشگران ارائه خواهند شد.
2- پیش ­زمینه و سابقۀ پژوهش
2-1- مقدمه
ضریب زبری هیدرولیكی رودخانه كه در فصل حاضر به اختصار تحت عنوان ضریب زبری به­كار رفته است به درجۀ مقاومت در مقابل جریان گفته می­شود. بعد و واحد ضریب زبری به نوع رابطۀ جریان بستگی دارد.
در این فصل به معرفی انواع ضرایب زبری متداول، از جمله ضریب زبری مانینگ در رودخانه­ها، که پرکاربردتر از دیگر روش­ها در تخمین ضریب زبری است پرداخته می­شود و دسته­بندی­های موجود در این زمینه ارائه خواهد شد. انتخاب روش مناسب برآورد ضریب زبری مانینگ از بین روش­های مختلف، بخش بعدی این فصل می­باشد. در ادامه به معرفی خصوصیات نرم­افزار Hec-Ras که مهم­ترین نرم­افزار مورد استفاده در این تحقیق است، در حد مورد نیاز، پرداخته خواهد شد.  پس از آن پارامترها و اصطلاحات بکار رفته در روش­های مختلف در حد کفایت توضیح داده می‌شوند. سپس در ادامۀ فصل به مرور برخی از مهم­ترین منابع موجود در زمینۀ روش­های تخمین ضریب زبری مانینگ پرداخته می­شود. در این مرحله سعی می‌شود نتایج به­دست آمده از هر پژوهش در حد لزوم مورد بررسی قرار گیرد.

2-1-1-1- اسارت در جنگ.. 19

 

2-1-1-2- تجارت.. 21

 

2-1-1-3- فقر.. 22

 

2-1-1-4- بدهكارى.. 22

 

2-1-1-5- سرقت (آدم ربایى).. 23

 

2-1-1-6- تاریخ بردگی اسیران.. 23

 

2-1-2- رفتار با بردگان درجاهلیت… 26

 

2-1-2-1- جایگاه اجتماعى بردگان.. 26

 

2-1-2-2- نقش بردگان در اقتصاد.. 28

 

2-1-2-3- استفاده نظامى از بردگان.. 30

 

2-1-2-4- سوءاستفاده جنسى از بردگان.. 31

 

2-1-2-5- تنبیه و شكنجه بردگان.. 32

 

2-1-2-6- آزاد كردن بردگان در عصر جاهلى.. 33

 

2-1-2-7- «ولاء» و گونه هاى آن در عصر جاهلى.. 34

 

2-2- بردگى از نظر اسلام… 36

 

2-2-1- موانع لغو دفعى بردگى… 36

 

2-2-2- اقدامات رسول خدا(ص) در حذف نظام برده‌دارى… 38

 

2-2-2-1- مبارزه‌ی بنیادین با برده‌دارى.. 38

 

2-2-2-2- محدود كردن اسباب و عوامل بردگى.. 39

 

2-2-2-3- گشودن درهاى آزادى به روى بردگان (عتق).. 41

 

2-2-2-4- شیوه‌ی اسلامى بهترین راه كار در امر بردگى.. 45

 

2-2-2-5- مقابله به مثل و مجازات كفار حربى.. 52

 

2-3- جمع بندی… 53

 

فصل سوم: بردگی در حقوق بین الملل

 

3- بردگی در حقوق بین الملل 56

 

2-1- پیشینه بردگی… 56

 

2-1-1- اکتشافات دریایی و آغاز بردگی… 56

 

2-1-2- اصل آزادی دریانوردی و داخل شدن دیگر کشورهای اروپایی در امر تجارت برده  60

 

2-1-3- برده و تجارت مثلث… 61

 

2-1-4- داغ کردن برده… 62

 

2-1-5- بارگیری… 63

 

2-1-6- بسته‌بندی محموله… 63

 

2-1-7- پایان سفر دریایی و ورود بردگان به آمریکا و چگونگی رفتار با آنان  64

 

2-1-8- فروش در آمریکا… 65

 

2-1-9- بردگی پلانتاسی (کشتزارهای روستایی)… 67

 

2-2- پاره‌ای از نظرات حقوق‌دانان غربی راجع به بردگی… 67

 

2-3-  علل و موجبات الغای و امحای  بردگی… 68

 

2-3-1- اقدامات و استناد به حقوق طبیعی  جهت لغو بردگی… 71

 

2-3-2- جنبش ضد بردگی در صحنه بین‌المللی… 73

 

2-4- قیام‌ها و شورش‌های بردگان آفریقایی بین قرن‌های شانزدهم و نوزدهم  75

 

2-5- بردگی در متون حقوق بین الملل… 80

 

2-5-1- اعلامیه‌‌ی  جهانی حقوق بشر… 80

 

2-5-2- کنوانسیون بین المللی حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد  81

 

2-5-3- جنایات علیه بشریت درمنشور نورنبرگ… 83

 

2-5-4- اساسنامه‌ی دیوان بین‏المللی کیفری… 86

 

2-5-5- بردگی در تعهدات بین المللی… 89

 

2-6- جمع‌بندی… 90

 

بحث و نتیجه گیری 92

 

نتیجه‌گیری… 92

 

پیشنهادات… 96

 

فهرست منابع 101

 

چكیده

 

اسلام در محیطى ظهور یافت كه در آن برده‌دارى با سابقه‌اى طولانى رایج بود. نظام برده‌دارى از اركان اجتماعى قبایل عرب به حساب مى‌آمد و بردگى از عوامل مهم تقسیم طبقاتى بود. عواملى، نظیر اسارت در جنگ‌ها و غارت‌ها، فقر و ندارى، بدهكارى، آدم ربایى و تجارت از اسباب عمده‌ی بردگى در جاهلیت بود و اساساً هر فرد به هر طریقى كه بر فرد دیگر تسلط و غلبه مى‌یافت او را به بردگى مى‌كشاند. بردگان پست ترین و پایین ترین طبقه‌ی اجتماعى عرب را تشكیل مى‌دادند. آن‌ها در ردیف

 

حیوانات به شمار مى‌رفتند و از همه‌ی حقوق انسانى و مزایاى اجتماعى محروم بودند. اسلام بردگى اسیران جنگى و افرادى را كه در بازارها خرید و فروش مى‌شدند، به افراد كافر منحصر كرد و درباره‌ی اسیران جنگى كافر در مواردى كه رهبر و حاكم اسلامى صلاح بداند، برده گیرى آن‌ها را مجاز دانست. تجارت برده شامل تمام اقدامات مربوط به اسیر كردن انسان، تملك یا فروش او با قصد كشاندن او به بردگی است؛ و شامل تمام اقدامات مربوط به تملك یك برده با هدف فروش یا مبادله اوست؛ هم‌چنین شامل تمامی اقدامات اعمال اختیارات مالكانه‌ی فروش یا مبادله بر برده‌داری است كه با هدف فروش یا مبادله به دست آمده و به طور كلی شامل هر گونه اقدام به تجارت یا انتقال بردگان است. پس از جنگ جهانی دوم اسناد مهم حمایت از حقوق بشر ممنوعیت بردگی و برده‌داری را به عنوان تعهدی برای دولت‌ها مشخص كردند: اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر (ماده 4) میثاق بین‌الملی حقوق مدنی و سیاسی ( ماده 8) كنوانسیون اروپایی حقوق بشر ( ماده 4) كنوانسیون آمریكایی حقوق بشر ( ماده 6) منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت‌ها ( ماده 5) و اخیراً اساسنامه دیوان كیفری بین الملل ( ماده 7 بند c ).

 

واژه های كلیدی: فقه امامیه، بردگی، حقوق بین‌الملل.

 

 مقدمه

 

انسان مملوک و سنّت مالکیت انسانی بر انسانی دیگر. رسم برده‌داری که مطابق آن یک انسان موضوع مالکیت انسان دیگر قرار می‌گرفته، با سابقه‌ای دیرین در تمدن بشری، در فرهنگ و تمدن اسلامی نیز مطرح بوده است.

 

لفظ رایج برای «برده» در زبان عربی، «عَبد» است، (شایعترین صیغه‌ی جمع آن در این معنی «عَبید» است؛ با این‌همه، در قرآن کریم، نور: 32، «عِباد» آمده است. )، و به تعبیر دقیق‌تر،  برای «برده‌ی مرد» بوده است، و به «برده‌ی زن»، «اَمَة» (جمع آن: اِماء) می‌گفته‌اند. هر دو لفظ از واژگان سامی باستان‌اند و در زبان عبریِ تورات نیز در همین معنی به کار رفته‌اند. در زبان ادبی عربی، اسم جنس «رقیق»، بر «برده»، در مفرد و مذکّر و مرجوع کنید به نث و در اسم جمع، اطلاق می‌شود. این لفظ، در قرآن کریم نیامده است، اما به جای آن لفظ «رَقَبَه» (به معنای «گردن، قفا») به کار رفته است (از جمله در سورة مائده: 89) و قرآن عبارت کنایی «ما مَلَکَت اَیمانُکُم» (مثلاً در سوره‌ی نساء: 36) را به کار می‌برد؛ «عَبداً مَملوکاً» (نحل: 75) به معنای برده، ناظر به همین عبارت کنایی است. بی‌گمان، صورت اسمی یافتن «مملوک» به معنای «برده» (بعداً به معنای «برده‌ی خانه زاد») از همین تعبیر ناشی شده است.

 

پیش از اسلام، بردگی در عربستان، مانند دیگر سرزمین‌های جهان باستان و پیش از عصر میانه، رایج بوده است. اما با معلومات پراکنده‌ای که درباره‌ی این دوره در دست است، نمی توان با اطمینان به بیش‌تر مسایل این نهاد اجتماعی پاسخ داد.

 

در آستانه‌ی هجرت، اکثریت بردگان عربستان غربی، یعنی کالایی بازرگانی که در مکّه فراوان بود و سوداگرانی چون عبدالله جُدعان از فروش آن ثروت می‌اندوختند، زنگیان حبشی بودند که عده‌ای از آنان بعداً هسته‌ی پاسداران مکّه به نام «احابیش» را تشکیل دادند. بلال، نخستین اذان‌گوی اسلام، از همین بردگان بود. بی‌گمان کاروانیان عرب، بردگان سفیدپوستِ عرب نژاد را، که شمارشان بسی کم‌تر بود، باخود می‌آوردند یا بادیه نشینان عرب این‌گونه بردگان را به اسیری می‌گرفتند. برای نفی وجود بردگان عرب نژاد هیچ دلیلی در دست نیست، هر چند بازخرید اسیران در میان قبایل بادیه نشین کاملاً رواج داشته است. شاهد مثال موثّق آن، زید بن حارثه‌ی کَلبی است که بعدها پسرخوانده‌ی حضرت محمد (ص) شد. اما درباره‌ی برده گرفتن افراد در ازای دَین یا فروش کودکان به دست اولیای آنان شاهدی در دست نیست؛ روایات متأخّر و نادری که این قبیل حوادث در آن‌ها نقل شده. در رسم و عادت عامّه‌ی عرب پیش از اسلام، احتمالاً میان دو طایفه از بردگان تمایزی وجود داشته که دارای ریشه‌ای سامی و بسیار کهنسال است و چه بسا هیچ‌گاه در قانونی مدوّن انعکاس نیافته باشد، و قرآن به‌دفعات، آزاد کردن برده را کاری پُر ارج (بِرّ) می‌خواند (بقره: 177؛ بلد: 13)، مصرف زکات را در این راه روا می‌شمارد (توبه: 60) یا کفّاره‌ی برخی از گناهان مانند قتل غیرعمد (نساء: 92) و سوگند دروغ را آزاد کردن بردگان قرار می‌دهد (مائده: 89). به مکاتبه (آزاد کردن برده با قرارداد) باید به آسانی رضا داد (نور: 33). با برده‌ای که آزاده نشده باشد باید با احسان رفتار کرد (نساء: 36). علاوه بر این‌ها، شرف انسانی برده در احکامی که با مناسبات اجتماعی از نوع روابط جنسی پیوند دارند جلوه‌گر است. پیش از این به حرمت واداشتن زنان برده به خودفروشی (نور: 33) اشاره کردیم؛ زن یا شوهر دادن بردگانِ «صالح» تکلیف اخلاقی صاحبان آنان است (نور: 32)؛ حتی ازدواج مرد یا زن مسلمان آزاد با برده‌ی مسلمان، اگر لازم باشد، جایز است (بقره: 221؛ نساء: 25)؛ برده‌ی زن که با مرد آزاد، البته با اجازه‌ی صاحبش، ازدواج کند حق «صداق مناسب» دارد.

 

آزادسازی برده در بسیاری از حالات ستوده شده است و به عنوان کفّاره‌ی برخی از گناهان، به برده‌دار پیشنهاد گردیده و به هنگام وقوع خسوف و کسوف به عنوان صدقه سفارش شده است.

 

اجر اخروی مضاعف به کسی وعده داده شده است که کنیز خود را سواد آموزد، وی را آزاد سازد و او را به زنی بگیرد. در حدیثی مشهور چنین آمده است: «آن‌که برده‌ی «مسلمان» خود را آزاد سازد، خداوند او را، عضو در اِزای عضو، از دوزخ می‌رهاند.» در مقابل، برده مکلّف است که صادقانه خدمت کند. وی «نگهبان دارایی خواجه‌ی خویش» است و باید در عقبی حساب آن را پس بدهد.

 

بیان مسأله

 

یکی از شبهاتی که دشمنان اسلام در ذهن جوانان پدید آورده‌اند موضوع برده‌داری است.

 

می‌گویند اگر اسلام یک دین جهانی است و برای تمام اعصار شایستگی دارد چرا بردگی را مباح شمرده است؟

 

گر چه پیامبر(ص) و امامان(ع) برده‌داری را ظاهرا پذیرفته‌اند و به طور صریح تحریم نفرموده‌اند، ولی اسلام به طور تدریجی طرح خاصی برای آزادی بردگان ارایه داده‌است. آن‌چه غالبا مورد توجه مردم قرار نمی‌گیرد این است که، اگر نظام غلطی در بافت جامعه‌ای وارد گردد، ریشه کن کردن آن نیاز به زمان بندی دارد، و هر حرکت حساب نشده‌ای نتیجه‌ی معکوس خواهد داشت، درست مانند انسانی که به یک بیماری خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا رشد نموده است، و یا مانند شخص معتادی که ده‌ها سال به اعتیاد خو گرفته، در این گونه موارد، برای نجات آنان، باید از برنامه‌های زمان بندی شده استفاده کرد.

 

حال اگر اسلام طی یک فرمان عمومی‌دستور می‌داد همه‌ی بردگان آن زمان را آزاد کنند، چه بسا بیش‌تر آنان تلف و نابود می‌شدند در حالی‌که بخش مهمی از جامعه آن روز را بردگان تشکیل می‌دادند، آن‌ها نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و کاشانه‌ای و نه وسیله‌ای برای ادامه‌ی زندگی. اگر در یک زمان همه آزاد می‌شدند یک جمعیت عظیم بیکار در جامعه ظاهر می‌گشت که هم زندگی خودش به خطر می‌افتاد و هم ممکن بود نظم جامعه مختل گردد و نیز به هنگام احتیاج و محرومیت، به همه جا حمله‌ور می‌شدند و کشت و کشتار راه می‌افتاد. (تفسیر نمونه، ج 21، ص  416 ).

 

طرح اسلام برای آزادی بردگان:

 

این طرح در چند ماده به طور خلاصه عرضه می‌گردد:

 

اصل اول: بستن سرچشمه های بردگی.

 

زیرا در طول تاریخ از راه های متعددی مردم را به بردگی می‌کشاندند:

 

1- اسرای جنگی

 

2- بدهکارانی که قدرت پرداخت ندارند

 

3- زور و غلبه مجوز برده‌گیری بوده است

 

4- کشورهای قدرتمند افراد خود را به همراه سلاح به کشورهای عقب مانده می‌فروختند.

 

اسلام جلو تمام این راه‌ها را جز اسیران جنگی که آن هم جنبه‌ی الزامی ندارد گرفته است، و اسیران را هم بی قید و شرط و یا با پرداخت فدیه و با سواد کردن چند نفر آزاد می‌کرده است.

 

اصل دوم: گشودن دریچه های آزادی.

 

یکی از مصارف زکات را آزادی بردگان قرار داده‌است.

 

مکاتبه‌ی بین مولا و برده (قرار داد کتبی) جهت آزادی راه دیگر آزادی می‌باشد.

 

اسلام آزادی بردگان را یک عبادت الهی شمرده است، و پیشوایان اسلام مانند حضرت علی(ع) که هزار برده را با دست‌رنج خود آزاد کرده است، در این راه پیش قدم بوده‌اند.

 

پیشوایان اسلام برده خود را با کم‌ترین بهانه ای آزاد می‌کرده‌اند تا سرمشقی برای دیگران باشند تا آن‌جا که حضرت امام باقر(ع) به جهت تشویق از انجام کار نیکی، برده‌اش را آزاد کرده و فرموده است: “انت حر” تو آزادی.

 

در برخی روایات آمده است که برده پس از هفت سال خود به خود آزاد است.

 

اگر مالک برده‌ای، بخشی از او را آزاد کرده بقیه‌ی او هم آزاد است.

 

مالک از کنیز خود صاحب فرزند گردد، فروختن آن کنیز جایز نیست و از سهم الارث فرزند آزاد می‌گردد.

 

کفاره‌ی بسیاری از تخلفات آزادی بردگان است.

 

پاره‌ای از مجازات‌های سخت را اگر مالک نسبت به برده‌اش اعمال کند برده آزاد می‌گردد.

 

اصل سوم: احیای شخصیت بردگان است.

 

2-3- تعریف استخر شنا ……………………………………………………………………………………………………18

 

2-4- تاریخچه استخرهای شنا ……………………………………………………………………………………………19

 

2-4-1- تاریخچه استخرهای شنا در دنیا ……………………………………………………………………………..19

 

2-4-2- تاریخچه استخرهای شنا در ایران ………………………………………………………………………… 20

 

2-5- انواع استخر …………………………………………………………………………………………………………..21

 

2-5-1- استخر شنای سرپوشیده ……………………………………………………………………………………….21

 

2-5-2- استخر شنای روباز ……………………………………………………………………………………………..21

 

2-6- طبقه بندی استخرها بر اساس نوع کاربردی ………………………………………………………………..21

 

2-6-1- استخرهای خردسالان ………………………………………………………………………………………….21

 

2-6-2- استخرهای آموزشی …………………………………………………………………………………………….22

 

2-6-3- استخرهای شنای تفریحی …………………………………………………………………………………….22

 

2-6-4- استخرهای شنای حرفه ای و مسابقات ……………………………………………………………………22

 

2-6-5- استخرهای معلولین ……………………………………………………………………………………………..23

 

2-6-6- استخرهای چند منظوره ……………………………………………………………………………………….24

 

2-7- فضاهای جنبی استخر ……………………………………………………………………………………………..24

 

2-7-1- رخت کن …………………………………………………………………………………………………………24

 

2-7-2- دوش ها …………………………………………………………………………………………………………..25

 

2-7-3- سرویس های بهداشتی ………………………………………………………………………………………..25

 

2-7-4- اتاق ناجیان ………………………………………………………………………………………………………25

 

2-7-5- اتاق کمک های اولیه …………………………………………………………………………………………26

 

2-7-6- تصفیه خانه ……………………………………………………………………………………………………..26

 

2-7-7- انبار ……………………………………………………………………………………………………………….26

 

2-8- بهداشت ……………………………………………………………………………………………………………..27

 

2-8-1- تعریف بهداشت ……………………………………………………………………………………………….27

 

2-8-2- بهداشت ورزشی ………………………………………………………………………………………………27

 

2-8-3- بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی ………………………………………………………………………….27

 

2-9- بهداشت استخرهای شنا …………………………………………………………………………………………27

 

2-9-1- بهداشت آب استخر …………………………………………………………………………………………..28

 

2-9-2- آب استخر و شیوع بیماری‌ها ………………………………………………………………………………28

 

2-10- گندزدایی آب……………………………………………………………………………………………………..29

 

2-10-1- انواع گندزدایی ……………………………………………………………………………………………….29

 

2-10-1-1- استفاده از کلر برای گندزدایی استخر شنا …………………………………………………………30

 

2-10-1-2- گندزدایی آب با استفاده از ازون …………………………………………………………………….31

 

2-11- شیمی آب استخر …………………………………………………………………………………………………31

 

2-11-1- PH آب …………………………………………………………………………………………………………32

 

2-12- سیستم تصفیه و گردش آب ……………………………………………………………………………………32

 

2-13- ایمنی استخرهای شنا …………………………………………………………………………………………….33

 

2-13-1- طرح امنیت فضاهای ورزشی……………………………………………………………………………….34

 

2-13-2-ایمنی در ساختمانهای ورزشی……………………………………………………………………………….35

 

2-14- موقعیت استخر شنا ………………………………………………………………………………………………..37

 

2-15- نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………………………..37

 

2-15-1- مدیر استخر ………………………………………………………………………………………………………37

 

2-15-2- منجی غریق ………………………………………………………………………………………………………38

 

2-15-3- مسئول فنی استخر ………………………………………………………………………………………………39

 

2-16- تعریف استاندارد ……………………………………………………………………………………………………39

 

2-16-1- اهداف و دستاوردهای استاندارد …………………………………………………………………………..39

 

2-16-2- سطوح استاندارد ………………………………………………………………………………………………..40

 

2-16-3- پیدایش استاندارد اماکن ورزشی …………………………………………………………………………..40

 

2-16-4- استاندارد تجهیزات …………………………………………………………………………………………….41

 

2-16-5-استاندارد تجهیزات استخرهای شنا………………………………………………………………………….42

 

2-16-6- سطوح قابل قبول خطر در ورزشها………………………………………………………………………..50

 

2-17- پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..51

 

2-17-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور …………………………………………………………………….51

 

 

2-17-1-1– استخرها………………………………………………………………………………………………………..51

 

2-17-1-2– اماکن ورزشی………………………………………………………………………………………………..54

 

2-17–2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور …………………………………………………………………56

 

2-18- جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………61

 

فصل سوم

 

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………64

 

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..64

 

3-3- جامعه و نمونه آماری ……………………………………………………………………………………………….64

 

3-4- ابزار گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………..64

 

3-4-1- پرسشنامه ویژگی های دموگرافیک ………………………………………………………………………….65

 

3-4-2- چک لیست ایمنی و بهداشت …………………………………………………………………………………65

 

3-4-2-1- اجزای اصلی چک لیست ………………………………………………………………………………….65

 

3-4-2-1-1- فرم اطلاعات عمومی استخر ………………………………………………………………………….65

 

3-4-2-1-2- سؤالات چک لیست …………………………………………………………………………………….66

 

3-4-2-2- روش امتیاز گذاری …………………………………………………………………………………………72

 

3-4-2-3- روایی و چک لیست ایمنی و بهداشت ………………………………………………………………..72

 

3-4-2-3-1- روایی چک لیست ………………………………………………………………………………………72

 

3- 5- شیوه اجرای تحقیق ……………………………………………………………………………………………….73

 

3-6- روش آماری …………………………………………………………………………………………………………73

 

فصل چهارم

 

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..75

 

4-2- توصیف آماری استخرهای استان گیلان…………………………………………………………………………75

 

4-3- توصیف آماری ویژگیهای انسانی استخرها…………………………………………………………………….76

 

4-3-1- بررسی وضعیت ناجیان استخرهای استان گیلان………………………………………………………….77

 

4-3-2- بررسی وضعیت مدیران و مسئولان فنی استخرهای استان گیلان…………………………………….78

 

4-4- بررسی اطلاعات عمومی استخرهای استان گیلان……………………………………………………………79

 

4-5- بررسی طبیعی بودن توزیع متغیرها……………………………………………………………………………….82

 

4-5-1- بررسی طبیعی بودن وضعیت بهداشت استخرهای استان گیلان و ابعادآن…………………………82

 

4- 5-2- بررسی طبیعی بودن وضعیت ایمنی استخرهای استان گیلان و ابعادآن……………………………83

 

4- 5-3- بررسی طبیعی بودن وضعیت امکانات معلولین، وسایل ایمنی و نجات و ویژگیهای مسابقه‌ای استخرهای استان گیلان………………………………………………………………………………………………………83

 

4- 5 -4- بررسی طبیعی بودن وضعیت میزان کلر آب( بر حسب ppm)، میزان ph آب ومیزان درجه حرارت آب استخرهای استان گیلان……………………………………………………………………………………..84

 

4- 5 – 5 بررسی طبیعی بودن وضعیت ناجیان استخرهای استان گیلان……………………………………….84

 

4-6- آزمون فرضیه‌های تحقیق……………………………………………………………………………………………85

 

4-6-1- فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………..85

 

4-6-2- فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………………..87

 

4-6-3- فرضیه سوم………………………………………………………………………………………………………….88

 

4-6-4- فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………………….89

 

4-6-5- فرضیه پنجم…………………………………………………………………………………………………………89

 

4-6-6- فرضیه ششم…………………………………………………………………………………………………………90

 

4-6-7- فرضیه هفتم…………………………………………………………………………………………………………91

 

فصل پنجم

 

5-1 – مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….93

 

5-2 – خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………93

 

5-3 – بحث و بررسی………………………………………………………………………………………………………..95

 

5-3-1- وضعیت بهداشتی آب استخرها………………………………………………………………………………..95

 

5-3-2 – میزان بهداشت استخرها(سرویسهای بهداشتی، محوطه رختکن و محوطه داخلی استخرها 100

 

5-3-3- وضعیت ایمنی استخرها……………………………………………………………………………………….101

 

5-3-4 – میزان امتیاز امکانات معلولین……………………………………………………………………………….103

 

5-3-5- وسایل ایمنی‌و‌نجات…………………………………………………………………………………………….103

 

5-3-6- میزان ویژگیهای مسابقه‌ای استخرها………………………………………………………………………..103

 

5-3-7- وضعیت نیروی انسانی (مدیران-مسولان فنی و ناجیان)……………………………………………..104

 

5-4- پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………………….105

 

5-4-1- پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………..105

 

5-4-2- پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………..107

 

(منابع)………………………………………………………………………………………………………………………….109

 

چکیده:

 

هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان و مقایسه آن با استانداردهای موجود است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- مقایسه‌ای است که از طریق پرسشنامه و مشاهده حضوری محقق در استخرها انجام شده است. از میان کلیه استخرهای سرپوشیده استان گیلان (27 استخر)،21 استخر که در زمان جمع‌آوری اطلاعات فعال بودند به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات تحقیق حاضر از چک لیست محقق ساخته استفاده شد که در مجموع 116 سوال، پس از اعتباریابی و پایایی، سوال‌های چک لیست را در سه بخش بهداشت، ایمنی و نیروی انسانی تشکیل دادند.

 

اعتبار محتوا از طریق تکنیک دلفی تعیین شد بعد از جمع‌آوری اطلاعات بدست آمده از چک لیست از روش‌های آمار توصیفی برای تعیین میانگین و هم چنین گزارش یافته‌ها در قالب جداول و از آمار استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. جهت بررسی توزیع طبیعی داده‌ها از آزمون کالموگراف – اسمیرنوف استفاده شد و به دلیل نرمال بودن داده‌ها، جهت بررسی تفاوت میان متغیرهای مورد بررسی و استانداردها از آزمون T ( تک گروهی ) استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با بهره‌گیری از نرم افزارSPSS (VERSIO 13) انجام شد.

 

نتایج تحقیق نشان داد که هیچکدام از مدیران استخرها و 95٪ مسئولین فنی استخرها در دوره‌های آموزشی مدیریت و نگهداری استخر شرکت نکرده‌اند. وضعیت بهداشتی آب استخرها (میزان کلر و ph) در حد استاندارد قرار نداشت، وضعیت بهداشتی سرویسهای بهداشتی، رخت‌کن و محوطه داخلی و وضعیت ایمنی سرویسهای بهداشتی، رخت‌کن و محوطه داخلی استخرها هم پایین‌تر از حد استاندارد قرار داشت. در مجموع، وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان نسبت به استاندارهای جهانی دارای وضعیت مناسبی نمی‌باشند.

 

فصل اول: طرح تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی فراگیر، بهترین ساز‌‌ و کار تامین سلامت جسمانی و بهداشت روانی محسوب می‌گردد. لذا سرمایه‌گذاری در آن موجب کاهش هزینه‌ها دربخش بهداشت و درمان و مراکز مبارزه با مفاسد اجتماعی و پایین آوردن سطح ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی می‌شود. ایجاد ارتباط بین کشورها و افزایش تفاهم و همزیستی مسالمت آمیز بین ملت‌ها از دیگر دستاوردهای مهمی است که از طریق توجه به مقوله ورزش در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی عاید دولت‌ها و جوامع می‌شود. ورزش در بهره‌وری ملی نیز نقش به سزایی داشته و متضمن تاثیرات بسیار بر تولید ناخالص ملی کشور می‌باشد [17] .

 

اجرای مطلوب برنامه‌های تربیت‌بدنی و ورزشی مستلزم فراهم آوردن مجموعه‌ای از شرایط و امکانات است و از جمله مهمترین این شرایط استفاده از فضاها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیارهای بین‌المللی و قوانین مصوب فدراسیون‌های ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارتی ایجاد زمینه بهتر تحقیق اهداف تربیت‌بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها و تاسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تاسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می‌افزاید. در حقیقت می‌توان گفت کلید توسعه تربیت‌بدنی و ورزش در اثربخشی فعالیت‌های ورزشی است و به دنبال آن پویایی و رشد جامعه در گرو استفاده صحیح از امکانات موجود و توسعه سطح کیفی و کمی این امکانات با توجه به استانداردهای جهانی است [25] .

 

لذا در جهت افزایش سلامت جسمانی و از بین بردن مشکلات روانی و اجتماعی افراد جامعه و تحقق اهداف تربیت‌بدنی ، مدیران و مسئولان در سازمان‌های مختلف، از جمله، مدیران سازمان تربیت بدنی، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و نهادهای خصوصی، مسئولیت خطیری را در ایجاد فضاهای مناسب ورزشی برابر با استانداردهای کشوری و جهانی بر عهده دارند [23] .

 

یکی از فضاهای ورزشی مهم استخرها می‌باشند که با توجه به علاقه مردم در دهه اخیر به ورزش‌های آبی، روزانه تعداد زیادی از افراد جامعه و ورزشکاران به فعالیت، به خصوص ورزش شنا در این مکان ورزشی می‌پردازند، این تمایل و علاقمندی نیازهای جدیدی را برای مدیران و برنامه‌ریزان تاسیسات و اماکن ورزشی، تربیت‌بدنی و تفریحات اعلام کرده که توجه به آنها از اهم مسائل مدیریت ورزشی در این حوزه می‌باشد [37] .

 

استخرها به منظور جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و بروز حوادث باید محلی باشد که از لحاظ بهداشت و ایمنی، مکانی امن و سالم باشد توجه به پیشگیری از بروز هرگونه حادثه احتمالی از وظایف مسئولین استخرها است که پیش‌بینی‌های لازم باید در این زمینه‌ها صورت بگیرد. بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی در سطح بین‌المللی و جهانی از توجه ویژه‌ای برخوردار است . دولت‌ها بخصوص در کشورهای پیشرفته قوانین خاص در مورد مکان‌های ورزشی به خصوص استخرهای شنای سرپوشیده که مکان حساس در ارتباط با مسائل ایمنی و بهداشتی می‌باشد اعمال می‌کنند. در زمان ساخت و ساز این استخرها امروزه در کشورهای پیشرفته، شرایط کمی و کیفی استخرهای سرپوشیده طوری در نظر گرفته می‌شود که تحت آن شرایط نیازمندی‌های اساسی جسمی و روحی استفاده‌کنندگان تامین می‌گردد و از بروز حوادث و انتقال بیماری‌های واگیردار جلوگیری می‌شود [28] .

 

اماکن ورزشی بستر اجرای فعالیت­های ورزشی هستند و کیفیت آنها بر روی اجرای تمرینات و برگزاری مسابقات و رقابت‌های ورزشی تأثیر مستقیم دارد. ساخت اماکن ورزشی نیازمند دقت و درایت فراوان است، به­طوری­که اشتباه و غفلت در برنامه‌ریزی، طراحی، ساخت و تجهیز تأسیسات باعث به هدر رفتن وقت، انرژی و بودجه می­شود و این امر می­تواند در برنامه‌های آینده­ی یک کشور در زمینه­های ورزش و تفریحات سالم، تأثیر نامطلوب بگذارد ]31 [.

 

اجرای مطلوب برنامه­های تربیت بدنی و ورزش مستلزم فراهم آوردن مجموعه­ای از شرایط و امکانات است و از جمله مهم­ترین این شرایط استفاده از فضا­ها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیار­های بین­المللی و قوانین مصوب فدراسیون­های ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارت دیگر، برای ایجاد زمینه بهتر تحقق اهداف تربیت‌بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها ، تأسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تأسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات      بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می‌افزاید ]23[.

 

بحث ایمنی اماکن ورزشی در رابطه با این موضوع است که چگونه می­توان از اماکن و تأسیسات ورزشی در جهت رشد و توسعه تمام جوانب ورزش استفاده نمود تا مطابق استاندارد­های جهانی باشد . با توجه به گرایش اقشار مختلف جامعه به ورزش، در نظر گرفتن راهکارهای مدیریتی مناسب برای ایجاد فضای ورزشی مناسب هم از نظر علمی و هم از نظر عملی در سراسر کشور ضروری به نظر می­رسد . پایین بودن سرانه ورزشی کشور و عدم وجود ایمنی در اماکن ورزشی می­تواند به عنوان عواملی بازدارنده در مشارکت افراد جامعه تلقی گردند. به­طور قطع، عدم توجه به وضعیت ایمنی اماکن ورزشی موجب بروز حوادثی برای کاربران این اماکن خواهد­ شد.

 

در اکثر کشورهای پیشرفته در مورد رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی کار شده است و مراجعه به سایتهای اینترنتی در این زمینه، چاپ کتاب‌ها و فیلم‌های مسابقات شنا، گواه این مقوله است. متاسفانه در ایران این مسئله جدی گرفته نشده است. این پژوهش در نظر دارد وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان را توصیف و آن را با استانداردهای جهانی مقایسه نماید.

 

2-1- بیان مسئله

 

ورزش و فعالیت بدنی به عنوان نمودی اجتماعی باید همگام با تغییرات و تحولات تدریجی توسعه    یابد. یک جنبه مهم در ارتقا سطح کمی و کیفی عملکردهای ورزشی، وجود امکانات و زیرساخت‌های ورزشی مناسب و توسعه یافته است. در کشور ما به موازات افزایش علاقه عموم به ویژه نوجوانان و جوانان به ورزش و تربیت بدنی در سالهای اخیر، تمایل و رغبت سرمایه گذاران اعم از بخش خصوصی و دولتی نیز در بخشهای مختلف ورزش افزایش یافته است[16]. اماکن و فضاهای ورزشی نیز از این مقوله جدا نبوده و سالانه میلیاردها ریال صرف ساخت اماکن ورزشی جدید یا تجهیز اماکن ورزشی قدیمی می‌شود [10] . اما به نظر می‌رسد مسئله‌ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته، وجود فرایند کنترل و متعاقب آن رعایت استانداردهای معین در مورد اماکن و فضاهای ورزشی است[5]. به طور عام پس از هرگونه سرمایه گذاری، وجود فرایند کنترل لازم و ضروری است. تعیین استانداردها یا الگوهای مطلوب، یکی از مهمترین مراحل فرایند کنترل به شمار می‌رود، چراکه مبنای مقایسه بین آنچه هست با آنچه باید باشد، همین استانداردها هستند[4].

 

ورزش و تربیت بدنی در کشور ایران رشته نوپایی است که هنوز هم بیشتر به شکل سنتی اداره می­شود. اگرچه تا کنون تغییر و تحولاتی در این زمینه ایجاد شده است، لیکن تا رسیدن به معیارها و استانداردهای جهانی فاصله­ای بسیار وجود دارد. تأسیسات و اماکن ورزشی نیز از این قاعده مستثنی نیست و از نظر کمی و کیفی برای دست­یابی به استانداردهای رایج و مرسوم بین­المللی، راه درازی در پیش دارد]48[.

 

2-2-1-1-1-6 اثر گیرافتادگی تحت اخرمی…………………………….. 24

 

2-2-2 ریتم اسکاپولوهومرال…………………………….. 24

 

2-2-3 اعمال عضلانی……………………………. 26

 

2-2-4 نقش کتف در عملکرد شانه ورزشکاران…………………………….. 30

 

2-2-5 اپیدمیولوژی آسیب شانه در ورزشکاران پرتاب از بالای سر……………… 31

 

2-2-6 کاهش فضای تحت اخرمی…………………………….. 32

 

2-2-7 کینماتیک مجموعه شانه و ریتم اسکاپولوهومرال………………………….. 33

 

2-2-8 اثرات مشارکت در فعالیت‌های ورزشی پرتاب از بالای سر بر کینماتیک کتف…….. 37

 

2-2-9 تغییرات کینماتیک کتف……………………………… 38

 

2-2-10 نقص عملکردی اسکاپولوتراسیک در ورزشکاران بالای سر با درد شانه……. 41

 

2-2-11 تغییر الگوی فراخوانی عضلات…………………………….. 42

 

2-2-12 روش‌های اندازه‌گیری کینماتیک مجموعه شانه……………………………. 44

 

2-2-12-1 تحلیل استاتیک دوبعدی…………………………….. 44

 

2-2-12-1-1 رادیوگرافی…………………………….. 44

 

2-2-12-1-2 گونیامتر و اینکلینومتر……………………………. 46

 

2-2-12-2 تحلیل دوبعدی دینامیک……………………………… 47

 

2-2-12-2-1 دیجیتال فلوروسکوپی…………………………….. 47

 

2-2-12-3 تحلیل سه‌بعدی استاتیک……………………………… 47

 

2-2-12-3-1 Roentgen stereophotogrammetry analysis (RSA)……………….

 

2-2-12-3-2 Electromechanical, electromagnetic, and active optical digitizers…….

 

2-2-12-3-3 تکنولوژی پیشرفته تصویربرداری…………………………….. 49

 

2-2-12-4 تحلیل سه‌بعدی دینامیک……………………………… 50

 

2-2-12-4-1 Electromagnetic and active optical tracking with bone pins……….

 

2-2-12-4-2 Electromagnetic and active optical tracking with skin sensors……

 

2-2-12-4-3 passive video-based motion capture………………………..

 

2-3 پیشینه تحقیق…………………………….. 55

 

2-3-1 پوزیشن استراحت کتف……………………………… 55

 

2-3-1-1 پوزیشن استراحت کتف در آزمودنی­های سالم………………………….. 55

 

2-3-1-2 پوزیشن استراحت کتف در بیماران با گیرافتادگی شانه…………….. 57

 

2-3-1-3 پوزیشن استراحت کتف در بیماران با ناپایداری گلنوهومرال……… 57

 

2-3-2 حرکات کتف در طی الویشن شانه……………………………. 57

 

2-3-2-1 حرکات کتف در طی الویشن در آزمودنی‌های سالم………………….. 57

 

2-3-2-2 حرکات کتف در بیماران با گیرافتادگی شانه………………………….. 59

 

2-3-2-3 حرکات کتف در طی الویشن شانه در افراد با ناپایداری گلنوهومرال……. 60

 

2-3-3 کینماتیک کتف و ریتم اسکاپولوهومرال……………………………. 61

 

2-3-4 کینماتیک کتف و ریتم اسکاپولوهومرال در شانه برتر و غیر برتر………… 62

 

2-3-5 تأثیر بار خارجی بر کینماتیک کتف و ریتم اسکاپولوهومرال……………… 63

 

2-3-6 بررسی الگوی فراخوانی و فعالیت عضلات شانه نرمال در طی ابداکشن شانه…….. 64

 

2-3-7 فعالیت و الگوی فراخوانی در بیماران با نشانه‌های گیرافتادگی شانه و ناپایداری گلنوهومرال…. 65

 

2-3-7-1 سطح فعالیت عضلانی در بیماران با گیرافتادگی شانه……………….65

 

2-3-7-2 سطح فعالیت عضلانی در افراد با ناپایداری گلنوهومرال………… 66

 

2-3-7-3 الگوی فراخوانی عضلات در افراد با گیرافتادگی شانه…………….. 66

 

2-3-8 هم انقباضی عضلات مجموعه شانه……………………………. 67

 

2-3 نتیجه‌گیری کلی…………………………….. 71

 

2-3-1 نتیجه‌گیری کلی مرور مقالات در مورد پوزیشن استراحت کتف و حرکت آن در طی الویشن……… 71

 

2-3-2 نتیجه‌گیری کلی مرور مقالات در مورد الگوی فراخوانی و سطح فعالیت عضلات شانه در طی الویشن……. 73

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

 

3-1 مقدمه……………………………. 79

 

3-2 روش پژوهش………………………………. 79

 

3-2-1 جامعه آماری…………………………….. 79

 

3-2-2 نمونه آماری…………………………….. 79

 

3-2-2-1 روند گزینش آزمودنی‌ها ……………………………80

 

3-2-2-2-1 شرایط ورود به مطالعه……………………………. 80

 

 

3-3 متغیرهای پژوهش………………………………. 80

 

3-3-1 متغیر مستقل…………………………….. 80

 

3-3-2 متغیر وابسته……………………………. 80

 

3-4-3 ابزار تحقیق…………………………….. 81

 

3-5 روش جمع­آوری اطلاعات…………………………….. 82

 

3-5-3 مرحلۀ اول جمع­آوری اطلاعات…………………………….. 82

 

3-5-3-1 روش اندازه­گیری قد……………………………. 82

 

3-5-3-2 روش اندازه­گیری جرم……………………………. 82

 

3-5-1-3 روش اندازه‌گیری حداکثر قدرت ایزومتریک ابداکتورها………….83

 

3-5-2 مرحله دوم جمع­آوری اطلاعات…………………………….. 84

 

3-5-2-1 آزمون‌های پایایی ابزارهای اندازه‌گیری…………………………… 84

 

3-5-2-1-1 پایایی آزمون‌های EMG……………………………..

 

3-5-2-1-2 پایایی آزمون‌های چرخش بالایی کتف برای محاسبه ریتم اسکاپولوهومرال………. 85

 

3-5-2-2 اطلاعات الکترومیوگرافی…………………………….. 85

 

3-5-2-2-1 محل قرارگیری الکترودها…………………………… 86

 

3-5-2-2-1-1 دلتوئید میانی…………………………….. 86

 

3-5-2-2-1-2 دلتوئید قدامی…………………………….. 86

 

3-5-2-2-1-3 عضله تحت خاری…………………………….. 87

 

3-5-2-2-1-4 ذوزنقه فوقانی…………………………….. 88

 

3-5-2-2-1-5 ذوزنقه میانی…………………………….. 88

 

3-5-2-2-1-6 ذوزنقه تحتانی…………………………….. 89

 

3-5-2-2-1-7 دندانه‌ای قدامی…………………………….. 89

 

3-5-2-2-1-8 پشتی بزرگ……………………………… 90

 

3-5-2-3 روش جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات الکترومیوگرافی…….. 90

 

3-5-2-4 روش اندازه‌گیری MVIC عضلات…………………………….. 95

 

3-5-2-5 روش اندازه‌گیری ریتم اسکاپولوهومرال………………………. 96

 

3-5-2-5-1 اندازه‌گیری ریتم اسکاپولوهومرال با تکنیک عکس گرفتن………. 97

 

3-5-2-5-2 روش اندازه‌گیری ریتم اسکاپولوهومرال با استفاده از اینکلینومتر……… 98

 

3-5-4 روش آماری…………………………….. 100

 

3-5-4-1 آمار توصیفی……………………………. 100

 

3-5-4-2 آمار استنباطی…………………………….. 100

 

فصل چهارم: نتایج

 

4-1 مقدمه……………………………. 102

 

4-2 آمار توصیفی…………………………….. 102

 

4-2-1 اطلاعات و ویژگی‌های دموگرافیک آزمودنی­های تحقیق…………… 102

 

4-2-2 اطلاعات مربوط به حداکثر قدرت ایزومتریک ابداکتورها در گروه‌های مختلف تحقیق……….. 103

 

4-2-3 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……… 104

 

4-2-3-1 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اندازه‌گیری‌های انجام‌شده توسط اینکلینومتر……………………………. 104

 

4-2-3-2 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اعمال بار خارجی با اندازه‌گیری‌های انجام‌شده توسط اینکلینومتر………………….. 105

 

4-2-3-3 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اندازه‌گیری‌های انجام‌شده توسط اینکلینومتر……………………………. 105

 

4-2-3-4 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در شرایط اعمال بار خارجی با اندازه‌گیری‌های انجام‌شده توسط اینکلینومتر……………………. 106

 

4-2-3-5 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با استفاده از تکنیک عکس گرفتن…………………………….. 107

 

4-2-3-6 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اعمال بار خارجی با تکنیک عکس گرفتن…………………………….. 108

 

4-2-3-7 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با تکنیک عکس گرفتن……..108

 

4-2-3-8 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در شرایط اعمال بار خارجی با تکنیک عکس ­گرفتن……………………………109

 

4-2-4-1 اطلاعات مربوط به الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف تحقیق در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……………………………110

 

4-2-4-2 اطلاعات مربوط به الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن در شرایط اعمال بار خارجی…………………………….. 111

 

4-2-4-3 اطلاعات مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه (برحسب درصد MVC) گروه‌های مختلف تحقیق در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن………………….. 112

 

4-2-4-3-1 اطلاعات مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف تحقیق در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن   ……………………………113

 

4-2-4-3-2 اطلاعات مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن (حالت نگه‌داری پوزیشن، ایستا) …………………116

 

4-2-4-4 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……………………………120

 

4-2-4-4-1 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف تحقیق در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن…………………………….. 120

 

4-2-4-4-2 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف تحقیق در حالت نگه­داری ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن…………………………….. 124

 

4-2-4-4-2-1 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه‌های مختلف تحقیق در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن…………………………….. 124

 

4-3 آمار استنباطی…………………………….. 128

 

4-3-1 پایایی ابزارهای تحقیق…………………………….. 128

 

4-3-1-1 پایایی اندازه‌گیری چرخش بالایی کتف با استفاده از اینکلینومتر………… 128

 

4-3-1-2 پایایی اندازه‌گیری چرخش بالایی کتف با تکنیک عکس­ گرفتن…………….. 129

 

4-3-1-3 روایی اندازه‌گیری چرخش بالایی کتف با استفاده از اینکلینومتر و تکنیک عکس گرفتن……… 130

 

4-3-1-4 پایایی آزمون‌های مربوط به حداکثر انقباض ایزومتریک اختیاری عضلات (MVIC)………..

 

4-3-1-5 پایایی آزمون‌های مربوط به الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه…………………………….132

 

4-3-1-6 پایایی آزمون‌های مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……….134

 

4-3-2 آزمون‌های تعیین نرمال بودن توزیع داده‌های تحقیق…………………………….. 142

 

4-3-2-1 آزمون‌های تعیین نرمال بودن توزیع داده‌های چرخش بالایی کتف با استفاده از اینکلینومتر………. 142

 

4-3-2-2 آزمون‌های تعیین نرمال بودن توزیع داده‌های چرخش بالایی کتف با استفاده از تکنیک عکس گرفتن……….143

 

4-3-2-3 آزمون‌های تعیین نرمال بودن توزیع داده‌های الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه…………… 144

 

4-3-2-4 آزمون‌های تعیین نرمال بودن توزیع داده‌های سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه………………. 146

 

4-5 آزمون فرضیه ­های تحقیق…………………………….. 153

 

4-5-1 فرضیه اول…………………………….. 154

 

4-5-2 فرضیه دوم……………………………. 159

 

4-5-3 فرضیه سوم……………………………. 172

 

4-5-4 فرضیه چهارم……………………………. 185

 

4-5-5 فرضیه پنجم……………………………. 196

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه­ گیری

 

5-1 مقدمه……………………………. 205

 

5-2 چکیده پژوهش………………………………. 205

 

5-3 بحث و بررسی…………………………….. 216

 

5-3-1 نقش سیستم حسی حرکتی…………………………….. 217

 

5-3-1-1 مکانیسم­های مسئول پایداری عملکردی مفصل…………………………….. 221

 

5-3-1-1-1 هم انقباضی عضلات گلنوهومرال و اسکاپولوتراسیک……………….221

 

5-3-1-1-2 ثبات رفلکسی…………………………….. 222

 

5-3-1-1-3 انقباض اولیه عضلانی…………………………….. 223

 

5-4 مقایسه نتایج تحقیق حاضر با مطالعات قبلی………………….. 225

 

5-4-1 الگوی فراخوانی عضلات…………………………….. 225

 

5-4-2 سطح فعالیت عضلات…………………………….. 228

 

5-4-3 نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه……………. 234

 

5-4-4-1 پوزیشن استراحت کتف……………………………… 245

 

5-4-4-2 حرکت کتف در طی الویشن…………………………….. 247

 

5-5 محدودیت­های تحقیق حاضر……………………………251

 

5-6 نتیجه‌گیری کلی…………………………….. 252

 

5-6 پیشنهادهای پژوهشی…………………………….. 253

 

5-7 پیشنهادهای کاربردی…………………………….. 253

 

چکیده:

 

هدف از مطالعه حاضر بررسی و مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی منتخبی از عضلات کمربند شانه­ای و ریتم اسکاپولوهومرال بازیکنان هندبال، تنیس، شناگران و افراد غیر ورزشکار طی الویشن بازو در سطح اسکاپشن در شانه­ی برتر و غیر برتر در شرایط اعمال بار (25 درصد حداکثر قدرت ایزومتریک ابداکتورها) و بدون اعمال بار بود. تعداد 30 نفر ورزشکار مرد شاغل در لیگ های اصلی کشور (10 نفر شناگر، 10 نفر بازیکن هندبال، 10 نفر بازیکن تنیس) و 10 نفر غیر ورزشکار به‌صورت داوطلبانه در این تحقیق شرکت کردند. فعالیت الکترومیوگرافی عضلات شانه (دلتوئید میانی و قدامی، ذوزنقه فوقانی، میانی و تحتانی، تحت خاری، پشتی بزرگ و دندانه­ای قدامی) در پارامترهای الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی طی ابداکشن بازو (در زوایای 45- 0 درجه به مدت 1 ثانیه، 90-0 درجه به مدت 2 ثانیه، 135-0 درجه به مدت 3 ثانیه،160 -0 درجه به مدت 4 ثانیه) و نگه­داری آن (در زوایای 45، 90، 135 درجه به مدت 3 ثانیه) در سطح اسکاپشن با استفاده از دستگاه الکترومیوگرافی سطحی و همچنین ریتم اسکاپولوهومرال در دامنه­های مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با استفاده از اندازه­گیری­های انجام‌شده با اینکلینومتر و تکنیک عکس گرفتن در شانه­ی برتر و غیر برتر با اعمال بار خارجی و بدون اعمال بار خارجی درون و بین این گروه‌ها مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان داد که بار خارجی تأثیر معنی­داری بر الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن دارد اما الگوی فراخوانی عضلات در شانه­ی برتر و غیر برتر طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن مشابه بود همچنین تفاوت معنی­داری در الگوی فراخوانی عضلات بین گروه‌های مختلف تحقیق طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن مشاهده نشد (05/0 p<). از طرف دیگر نتایج نشان داد که بار خارجی، برتر یا غیر برتر بودن دست و زاویه ابداکشن بر سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه در طی ابداکشن بازو (ابداکشن دینامیک) و نگه­داری آن (ابداکشن ایستا) در سطح اسکاپشن تأثیرگذار است و تفاوت معنی­داری در سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه طی ابداکشن بازو و نگه­داری آن در سطح اسکاپشن بین گروه‌های تحقیق وجود دارد (05/0 p<) همچنین طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن ریتم اسکاپولوهومرال در شانه­ی برتر مقدار کمتری از شانه­ی غیر برتر داشت و بازیکنان هندبال در مقایسه با افراد غیر ورزشکار ریتم اسکاپولوهومرال کمتری داشتند (05/0 p<). پیشنهاد می­شود که کلنیسین­ها باید آگاه باشند که بعضی از تفاوت­ها در مجموعه شانه ورزشکاران پرتاب از بالای سر با افراد غیرورزشکار ممکن است معمولی باشد و نباید به‌عنوان نشانه‌های پاتولوژی شانه در نظر گرفته شوند بلکه باید به دلیل سازگاری شانه آن‌ها با تمرینات و استفاده بیش‌ازحد اندام فوقانی­شان در نظر گرفته شود.

 

فصل اول: مقدمه

 

1-1- مقدمه

 

بیومکانیک مفصل شانه یک زمینه تحقیقی جالب است که موردتوجه محققین زیادی قرارگرفته است. توانایی شانه جهت انجام حرکات وسیع، بر اساس تعامل ساختارهای فراوانی است که به محرک مکانیکی واکنش نشان می‌دهند و بر طبق آن سازگار می‌شوند. پایداری استخوانی مفصل شانه زیاد قابل‌توجه نیست زیرا عدم تطابق کامل میان سطوح مفصلی پروکسیمال بازو و حفره گلنوئید[1] وجود دارد. اضافه شدن لابروم فیبری غضروفی، همچنین حضور کپسول مفصلی و لیگامنت­های مفصل گلنوهومرال پایداری مفصل شانه را افزایش می‌دهند. پایداری مفصل شانه علاوه بر ساختارهای تثبیت‌کننده ایستا، بیشتر توسط عضلات اطراف کمربند شانه حمایت می‌شود که پایداری دینامیکی شانه را تأمین می‌کنند. درواقع تثبیت­کننده­های دینامیکی و استاتیکی مفصل شانه در مقابل نیروهای اعمال‌شده بر مفصل شانه واکنش نشان می‌دهند تا پایداری را در پوزیشن­های گوناگون، در طی حرکات مختلف مفصل شانه ایجاد کنند (Lugo et al, 2008).

 

حرکات پیچیده کمپلکس شانه شامل حرکات هماهنگ در مفاصل اخرمی ترقوه­ای[2]، جناغی ترقوه­ای[3]، گلنوهومرال[4] و کتفی سینه­ای[5] است. شکل مفصل گلنوهومرال و تحریک‌پذیری کتف در ارتباط با قفسه سینه، مسئول اصلی میزان تحریک‌پذیری این مجموعه مفصلی (کمپلکس شانه) است (Forte et al, 2009). میزان مشارکت مفصل اسکاپولوتراسیک[6] در کینماتیک مجموعه‌ی شانه‌ی نرمال اولین بار توسط کاتچارت (1884) توصیف‌شده است (Cathcart, 1884). کادمن (1934) تعامل کینماتیکی بین کتف و بازو را به‌عنوان ریتم اسکاپولوهومرال[9] تعریف کرد (Codman,1934). پس از کادمن، این تعریف به‌صورت روشی معتبر برای تحلیل حرکات دینامیکی مجموعه‌ی شانه با نسبت 2:1 شناخته‌شده ‌است (در طی ابداکشن کامل بازو به ازای هر دو درجه حرکت در مفصل گلنوهومرال یک درجه حرکت در مفصل اسکاپولوتراسیک صورت می­گیرد. به‌عبارتی‌دیگر، در 180 درجه‌ی ابداکشن شانه، 120 درجه‌ حرکت در مفصل گلنوهومرال و 60 درجه در مفصل اسکاپولوتوراسیک صورت می­گیرد) (Inman et al, 1994). این‌چنین یکپارچگی (هماهنگی) اجازه می­دهد تا کتف یک سطح پایدار برای حرکات گلنوهومرال ایجاد کرده همچنین امکان انجام حرکت بهینه بازو در طی دامنه حرکتی کامل را فراهم می‌سازد (Lugo et al, 2008). اگر پوزیشن کتف تغییر کند این الگوی نرمال حرکات یکپارچه ممکن است تحت تأثیر قرار ­گیرد. به این دلیل ریتم اسکاپولوهومرال به‌عنوان یک شاخص حرکتی کمپلکس شانه در بررسی­های کلینیکی در نظر گرفته می‌شود (Hebert et al, 2002, Myers et al, 2005, Ludewig et al. 2009).

 

مطالعات نشان داده‌اند که ریتم طبیعی اسکاپوهومرال نیازمند فعالیت مناسب چرخش دهنده­های بالایی کتف است (De Mey et al, 2009, Luime et al,2004). چرخش دهنده­های بالایی کتف عضلات ذوزنقه بالایی، ذوزنقه پایینی و دندانه­ای قدامی می‌باشند (De Mey et al, 2009, Luime et al,2004). به‌طورکلی این عضلات در دستیابی به دامنه کامل فوروارد فلکشن و ابداکشن شانه مهم هستند (Ekstrom et al, 2003).

 

تصور بر این است که در طی الویشن بازو در صورت کینماتیک مناسب کتف، حجم فضای تحت اخرمی به حداکثر می‌رسد بنابراین کاهش شیوع گیرافتادگی داخلی و خارجی عضلات روتیتور کاف اتفاق می‌افتد Lehman et al, 2007, Lukasiewicz et al, 1999)). مطالعات نشان داده­اند که بزرگ‌ترین خطر برای گیرافتادگی زمانی است که کتف به داخل بچرخد، تیلت قدامی و کاهش چرخش بالایی داشته باشد این خطر زمانی که ابداکشن در سطح اسکاپشن با چرخش داخلی انجام شود، افزایش می‌یابد (Escamilla et al, 2009). وارنر و همکارانش (Warner et al, 1990) مدارکی در جهت ارتباط گیرافتادگی شانه با کتف بالی شکل و نقص عملکردی کتف گزارش کردند. همچنین محققین گزارش کرده‌اند که عضله دندانه­ای قدامی که چرخش بالایی، تیلت خلفی و چرخش خارجی در کتف تولید می­کند و باعث حفاظت از فضای تحت اخرمی می‌شود، (Ludewig et al, 2004) ضعف این عضله می‌تواند مرتبط با پاتولوژی­های شانه باشد (Tsai et al, 2003, Glousman et al, 1988).

 

از طرف دیگر تحلیل­های الکترومیوگرافی نشان دادند که بیماران با گیرافتادگی شانه، افزایش فعالیت در ذوزنقه بالایی اما کاهش فعالیت در دندانه­ای قدامی در طی الویشن بازو‌ دارند (Ekstrom et al, 2003). افزایش فعالیت الکترومیوگرافی در ذوزنقه بالایی می­تواند فاکتوری در جهت تیلت قدامی و الویشن بیش‌ازحد کتف و نهایتاً منجر به باریک شدن فضای تحت اخرمی ‌شود. به همین جهت حفظ ریتم طبیعی اسکاپولوهومرال نیازمند تمریناتی است که تعادل ذوزنقه بالایی، میانی، تحتانی و دندانه‌ای قدامی را برقرار کند (Ekstrom et al, 2003).

 

به‌طورکلی مشارکت فعال و متعادل عضلات روتیتورکاف و اسکاپولوتراسیک برای تولید حرکات کارآمد و ثبات کمربند شانه ضروری است (Bertelli & Ghizoni, 2005). به‌طوری‌که تراپیست­ها برنامه­های تمرینی را بر این اساس پیشنهاد می­کنند (Ballantyne et al, 1993). طبق نظر گلوسمن مطالعات الکترومیوگرافی در جهت ارزیابی فعالیت عضلات و تهیه پروتکل‌های تمرینی و توان‌بخشی اطلاعات مفیدی فراهم کرده است (Glousman, 1993). هرچند تعیین یک برنامه توان‌بخشی مناسب کمپلکس شانه در بازگشت سریع بیمار به حرفه و فعالیتش حیاتی است و تعیین برنامه­هایی با بیشترین مزیت برای بیماران خاص با پاتولوژی­های شانه، یکی از بهترین راهکارهای درمانی است، توصیه­های تمرینی جهت جلوگیری از پاتولوژی­های شانه بخصوص در ورزشکاران و افرادی که از اندام فوقانی­شان به‌صورت مکرر استفاده می­کنند از اهمیت بیشتری برخوردار است.

 

رشته­های ورزشی شنا، هندبال و تنیس به‌عنوان فعالیت‌های پرتاب از بالای سر[12] طبقه­بندی می‌شوند. باوجوداین، حرکات انجام‌شده در این رشته­های ورزشی ازنظر کینماتیک، عمل عضله و تعداد تکرارها متفاوت است (Bak & Faunl, 1997, Borsa et al, 2005). اصل سازگاری خاص به نیاز تحمیلی بیان می­کند که بدن به‌طور ویژه با نیازهایی که بر آن واقع می‌شود سازگار می‌شود (Sale & MacDougall, 1981). بر اساس این اصل، انتظار می‌رود که شانه­ی ورزشکاران رشته­های شنا، تنیس و هندبال باوجوداینکه در ادبیات کلینیکی به‌عنوان یک گروه (ورزشکاران بالای سر) در نظر گرفته می‌شوند، اختلافات معنی­داری در ویژگی‌های فیزیکی شانه داشته باشند.

 

ازآنجایی‌که در ورزش­های بالای سر درد شانه مشکلی رایج می‌باشد (Ranson & Gregory, 2008) و مطالعات میزان متفاوتی از صدمات شانه در ورزشکاران رشته‌های مختلف پرتاب از بالای سر گزارش کرده­اند (مطالعه­ای گزارش کرده است که 66 درصد از شناگران در مقایسه با 57 درصد بازیکنان حرفه­ای بیسبال، 44 درصد از بازیکنان والیبال دانشگاهی، 29 درصد از پرتاب‌کنندگان نیزه دانشگاهی و 7 درصد از گلف بازان حرفه­ای، صدمات شانه‌دارند) (Johnson, 1988) و ازآنجایی‌که نقص ریتم طبیعی اسکاپولوهومرال می‌تواند فرد را به پاتولوژی‌های مفصل گلنوهومرال مستعد کند و به دلیل نقش مهمی که عضلات کمربند شانه در تولید و کنترل حرکات شانه‌دارند و نقص و تخریب این عضلات می‌تواند حرکت کتف، ترقوه یا بازو را تغییر دهد (Lugo et al, 2008) و مطالعات قبلی صورت گرفته در این زمینه، بیشتر به بررسی ریتم اسکاپولوهومرال در افراد آسیب‌دیده و غیر ورزشکار پرداخته­اند و مطالعات درزمینه ورزشکاران بالای سر به‌صورت یک گروه صورت گرفته و رشته­های مختلف ورزشی بالای سر با افراد غیر ورزشکار مقایسه نگردیده و همچنین مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی عضلات مجموعه شانه ورزشکاران رشته‌های مختلف پرتاب از بالای سر و افراد غیر ورزشکار در طی ابداکشن شانه در پارامترهای مختلف الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی عضلات بین شانه­ی برتر و غیر برتر در شرایط اعمال بار و بدون اعمال بار تاکنون صورت نگرفته، در این تحقیق سعی بر این است تا به بررسی و مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی (الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی) منتخبی از عضلات کمربند شانه­ای و ریتم اسکاپولوهومرال بازیکنان هندبال، تنیس، شناگران و افراد غیر ورزشکار در طی الویشن بازو در سطح اسکاپشن در دست برتر و غیر برتر در شرایط اعمال بار و بدون اعمال بار خارجی پرداخته شود.

 

نتایج این مطالعه ممکن است کاربردهای زیر را در برداشته باشد:

 

1- مطالعه ‌اینکه آیا ورزشکاران رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر الویشن بازوی برتر و غیر برترشان را ازلحاظ کینماتیکی به روش مشابهی انجام می­دهند می­تواند برای ارزیابی و درمان اختلالات شانه اطلاعات مفیدی برای تراپسین­ها فراهم کند.

 

2- تعیین سهم مشارکت مفصل اسکاپولوتراسیک و مفصل گلنوهومرال در ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف الویشن بازو، همچنین مطالعه فعالیت الکترومیوگرافی عضلات شانه (الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و هم انقباضی) در شانه­ی برتر و غیر برتر ورزشکاران رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر، می­تواند به تراپیسین­ها در ارزیابی، درمان و توان‌بخشی اختلالات شانه و مربیان ورزشی در جهت تهیه پروتکل­های تمرینی کمک کند.

 

3- بررسی پیامد سازگاری مفصل شانه (برتر و غیر برتر) در رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر به دلیل ماهیت هر رشته ورزشی، می­تواند توصیه ­های تمرینی (تقویتی و انعطاف‌پذیری) جهت پیشگیری از آسیب­های ­مجموعه شانه فراهم نماید.

 

4- نتایج این مطالعه ممکن است در تعیین استعدادیابی رشته­های ورزشی هندبال، تنیس و شنا مفید واقع شود.

 

5- نتایج این مطالعه ممکن است زمینه­ای برای انجام مطالعات بیشتر درزمینه عملکرد و توان‌بخشی مفصل شانه در ورزشکاران رشته ­های مختلف پرتاب از بالای سر و افراد غیر ورزشکار فراهم کند.

 

2-1- بیان مسأله

 

اصل سازگاری خاص به نیاز تحمیلی بیان می­کند که بدن به‌طور ویژه با نیازهایی که بر آن واقع می‌شود، سازگار می­شود (Sale & MacDougall, 1981). بر اساس این اصل، انتظار می‌رود که شانه ورزشکاران رشته­های شنا، تنیس و هندبال باوجوداینکه در ادبیات کلینیکی به‌عنوان یک گروه (ورزشکاران بالای سر) در نظر گرفته می‌شوند اختلافات معنی­داری در ویژگی‌های فیزیکی شانه داشته باشند.

 

هنگام بررسی نیازها و اهداف هر ورزش، باید میزان نیرو و تکرار حرکات را در نظر گرفت. به‌عنوان‌مثال پرتاب کردن توپ در بیسبال یک حرکت انفجاری برای به حداکثر رساندن سرعت توپ است؛ بنابراین پرتاب‌کننده در بیسبال تکرارهای نسبتاً کمی (1000 پرتاب هر هفته) (Johnson, 1988) با سرعت زاویه­ای حدود 7000 درجه بر ثانیه دارد (Dillman et al, 1993). برعکس، شنا کردن نیاز به شانه برای اجرای کار در مدت‌زمان بیشتر و بنابراین تکرار بیشتر دارد. شناگران معمولاً تکرارهای زیاد حدود 1147000گردش هر هفته (Johnson, 1988) در سرعت زاویه‌ای حدود 80 درجه بر ثانیه انجام می­دهند (Johnson, 1988) در مقابل بازیکنان تنیس حرفه­ای حدود 1000 گردش هر هفته و پرتاب‌کنندگان نیزه دانشگاهی حدود 300 گردش هر هفته انجام می‌دهند (Johnson, 1988). وقتی ازنظر کمی به‌عنوان‌مثال عمل ضربه زدن (حرکت دست) در شنا را با پرتاب کردن توپ در هندبال مقایسه می‌کنیم تفاوت‌هایی به‌طور روشن مشاهده می­کنیم. یک ضربه شنا شامل کشش بازو در آب به‌منظور پیشروی بدن به سمت جلو است در مقابل، در پرتاب کردن توپ در هندبال، بازو مانند یک شلاق برای شتاب بخشیدن به توپ استفاده می‌شود. این اختلافات درحرکت از نیاز برای اجرای اهداف مختلف نشأت می‌گیرد. به‌طور ساده، هدف شنای کرال سینه به حداکثر رساندن حجم آب جابه‌جا شده با یک ضربه، بنابراین افزایش سرعت شناگر می‌باشد. درحالی‌که هدف پرتاب کردن توپ در هندبال به حداکثر رساندن سرعت توپ با افزایش سرعت زاویه­ای بازو در زمان رهایی توپ می‌باشد.

 

از طرف دیگر دامنه حرکتی موردنیاز برای اجرای فعالیت در این رشته‌های ورزشی با یکدیگر قابل قیاس نیست. به‌عنوان‌مثال، در طی هر ضربه در شنا، شناگر دست‌هایش را با ابداکشن کامل به جلو جهت ضربه زدن در آب و پیشروی بیشتر پرتاب می‌کند (Yanai et al, 2000). این پوزیشن به دلیل اینکه دست مقاومت آب را دریافت می‌کند یک بازوی گشتاوری بزرگ در مفصل شانه ایجاد می‌کند (Yanai et al, 2000). این نیرو باعث می‌شود که شانه با دامنه حرکتی فعال بیشینه، ابداکشن حداکثر را انجام دهد. رسیدن به ابداکشن کامل بازو برای هر ضربه نیاز به هماهنگی خوب و کارایی انرژی حرکات کتف و گلنوهومرال دارد. در مقابل، در طی پرتاب کردن توپ در مرحله مقدماتی، بازو ابداکشن 110-90 درجه و با حداکثر چرخش خارجی قرار دارد که با تغییر حرکت به حداکثر چرخش داخلی موجب پرتاب قوی و سریع توپ می‌شود (Dillman et al, 1993).

 

در ضربه شنا (حرکت دست) و بیشتر حرکات انجام شده در تنیس و هندبال، نیروی تولیدی در اندام فوقانی به‌طور اصلی توسط میانگین چرخش داخلی و اداکشن بازو تولید می­شود (Kennedy et al,1987 Dillman et al, 1993،    Burkhart et al, 2003). همچنین پرتاب کردن توپ، شامل پرتاب کردن بازو برای شتاب بخشیدن و به حداکثر رساندن سرعت آن در طی فاز شتاب و سپس کاهش شتاب آن به صفر درجه بر ثانیه در طی مرحله کاهش شتاب و دنبال کردن حرکت می‌باشد (Dillman et al, 1993،Burkhart et al, 2003). عضلات چرخش دهنده خارجی بازو همراه با عضلات تثبیت‌کننده کتف و گلنوهومرال مسئول آهسته کردن حرکت بازو به‌صورت اکسنتریک در طی این فاز می‌باشند (Kibler,1998, Burkhart et al, 2003). در شنا، مقاومت آب سرعت چرخش داخلی را به حدود 80 درجه بر ثانیه می‌رساند (et al, 1997 Bak، Yanai et al, 2000)؛ بنابراین، نیاز به گروه عضلات چرخش دهنده­های خارجی بازو و تثبیت‌کننده­های کتف برای کاهش شتاب بازو در طی فاز ضربه دست[4] زیاد بالا نیست. این نبود مرحله کاهش شتاب ممکن است برجسته‌ترین اختلاف میان اعمال شنا کردن و پرتاب کردن توپ در هندبال و ضربه تنیس باشد. این نیاز در هنگام درمان این ورزشکاران گزارش‌شده است زیرا تصور بر این است که مرحله کاهش شتاب در پرتاب کردن در ارتباط با تغییر در دامنه حرکتی و سفتی خلفی شانه در بازیکنان هندبال و بیسبال است (Burkhart et al, 2003، Donatelli et al,2000).

 

با توجه به کمبود اطلاعات در مورد کینماتیک و فعالیت الکترومیوگرافی رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر و ازآنجایی‌که در بررسی­های کلینیکی، ورزشکاران مختلف رشته­های پرتاب از بالای سر معمولاً به‌عنوان یک گروه در نظر گرفته می‌شوند و مطالعه­ای تاکنون به بررسی و مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی (الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی) عضلات کمربند شانه­ای و ریتم اسکاپولوهومرال شانه­ی برتر و غیر برتر بازیکنان هندبال، تنیس، شناگران و افراد غیر ورزشکار در طی الویشن بازو در سطح اسکاپشن در شرایط اعمال بار و بدون اعمال بار پرداخته نشده است در این مطالعه محقق قصد بررسی این موضوع را دارد.