1-2-3 تعریف لغوی اخلاق.. 13

 

1-2-4 تعریف اصطلاحی اخلاق.. 14

 

1-3 اصطلاحات مربوط به غرور 16

 

1-3-1 واژه‌های مرتبط با غرور 16

 

1-3-1-1 تکبر. 16

 

1-3-1-2 عجب… 17

 

1-3-2 واژه‌های متضاد غرور 18

 

1-3-2-1 تواضع.. 18

 

1-3-2-2 ذلت و خواری نفس…. 19

 

1-3-3 تفاوت غرور با عجب و کبر. 19

 

1-3-4 تفاوت غرور با رجاء 20

 

1-4 تاریخچه مبحث غرور 21

 

1-4-1 فلسفه‌ غرب… 21

 

1-4-2 فلسفه‌ اسلامی.. 28

 

فصل دوم: غرور از نظر فیلسوفان اسلامی… 30

 

2-1 ریشه‌های مذهبی غرور در آراء فیلسوفان اسلامی.. 31

 

2-1-1 غرور در آیات… 31

 

2-1-1-1 تعریف غرور 32

 

2-1-1-2 ماهیت غرور 32

 

2-1-1-3 عوامل غرور 33

 

2-1-1-4 واژه‌های مترادف با غرور 34

 

2-1-1-5 انواع غرور در قرآن.. 40

 

2-1-2 غرور در روایات… 45

 

2-1-3 جایگاه تواضع در روایات… 53

 

2-1-4 حکم اخلاقی غرور 53

 

2-1-5 مصادیق غرور مثبت… 54

 

2-1-5-1 تکبر در برابر متکبر. 54

 

2-1-5-2 تکبر زن در مقابل مرد نامحرم. 55

 

2-2 غرور از نظر فیلسوفان.. 55

 

2-2-1 تعریف غرور 57

 

2-2-1-1 ابن مسکویه. 58

 

2-2-1-2 خواجه نصیر الدین طوسی.. 59

 

2-2-1-3 غزالی.. 59

 

2-2-1-4 فیض کاشانی.. 60

 

2-2-1-5 محمد مهدی نراقی.. 61

 

2-2-2 ماهیت غرور 61

 

2-2-2-1 غرور مثبت… 62

 

2-2-2-2 غرور منفی.. 62

 

2-2-3 حکم اخلاقی غرور 64

 

2-2-4 درجات غرور 65

 

2-2-4-1 غرور کافران.. 65

 

2-2-4-2 غرور عاصیان.. 69

 

2-2-5 اقسام غرور 72

 

2-2-5-1 اهل علم.. 72

 

2-2-5-2 زاهدان و عابدان.. 76

 

2-2-5-3 متصوّفان.. 78

 

2-2-5-4 توانگران.. 79

 

فصل سوم: غرور از نظر فیلسوفان غربی… 81

 

3-1 ریشه‌های مذهبی غرور در آراء فیلسوفان غربی.. 82

 

3-1-1 کبر و غرور در عهد جدید. 84

 

3-1-1-1 تعریف غرور 84

 

3-1-1-2 حکم غرور 86

 

3-1-2 عوامل کِبر و غرور در عهد جدید. 86

 

 

3-1-2-1 شیطان.. 86

 

3-1-2-2 اعتماد به عبادت خود. 87

 

3-1-2-3 اکتفا به خرد و حکمت انسانی خود. 88

 

3-1-3 جایگاه تواضع در عهد جدید. 88

 

3-1-4 کبر و غرور از نظر آبای کلیسا 89

 

3-1-5 آگوستین.. 91

 

3-1-5-1 تعریف غرور 91

 

3-1-5-2 جایگاه تواضع.. 91

 

3-1-6 آکویناس…. 93

 

3-1-6-1 تعریف غرور 93

 

3-1-6-2 ماهیت غرور 94

 

3-1-6-3 جایگاه تواضع.. 94

 

3-2 غرور از نظر فیلسوفان.. 94

 

3-2-1 افلاطون.. 96

 

3-2-1-1 تعریف غرور 96

 

3-2-1-2 دلایل غرور 96

 

3-2-1-3 عاقبت غرور 97

 

3-2-1-4 جایگاه تواضع.. 98

 

3-2-2 ارسطو. 99

 

3-2-2-1 تعریف غرور 99

 

3-2-2-2 ویژگی‌های فرد مغرور 100

 

3-2-2-3 تعریف انسان خودبین و بی‌همّت… 102

 

3-2-2-4 رابطه‌ غرور و افتخار 103

 

3-2-2-5 حکم غرور 105

 

3-2-2-6 عوامل ایجاد غرور 107

 

3-2-2-7 جایگاه تواضع.. 107

 

3-2-3 دیوید هیوم. 108

 

3-2-3-1 موضوع غرور 109

 

3-2-3-2 تعریف غرور 110

 

3-2-3-3 ماهیت غرور 110

 

3-2-3-4 حکم غرور 112

 

3-2-4 ریچارد تیلور 114

 

3-2-4-1 تعریف غرور 114

 

3-2-4-2 ماهیت غرور 116

 

3-2-4-3 تفاوت غرور با تکبر، خودبینی و خودخواهی.. 116

 

3-2-4-4 ویژگی‌های افراد مغرور 118

 

3-2-4-5 حکم اخلاقی غرور 119

 

فصل چهارم: مقایسه آراء فیلسوفان اسلامی و غربی… 121

 

4-1 تعریف غرور 122

 

4-1-1 غرور مثبت… 122

 

4-1-2 غرور منفی.. 122

 

4-2 ماهیت غرور 123

 

4-3 حکم غرور 125

 

4-3-1 غرور به عنوان فضیلت… 125

 

4-3-2 غرور به عنوان رذیلت… 125

 

نتیجه گیری… 127

 

فهرست منابع.. 130

 

الف. منابع فارسی.. 130

 

ب. منابع عربی.. 135

 

ج. منابع انگلیسی.. 136

 

 

 

فصل اول: کلیات

 

 

 

1-1 مقدمه

 

 

1-1-1 تعریف مسأله و سؤال‌های تحقیق

 

فیلسوفان اخلاق درباره‌ ویژگی‌های اخلاقی بسیار سخن گفته‌اند، و از آن‌ها به عنوان فضائل و رذائل تعبیر کرده‌اند. فضیلت، ویژگی مثبت منشی است که به رفتارهای صحیح می‌انجامد و در مقابل، رذیلت ویژگی منفی منشی است که فاعل را به کار خطا وا می‌دارد. اما در بین این ویژگی‌ها، ویژگی‌هایی نیز وجود دارد که هم به عنوان فضیلت تلقی می‌شوند و هم به عنوان رذیلت، از این‌جهت که این ویژگی‌ها هم دارای جنبه مثبت‌اند و هم جنبه‌ منفی. یکی از این ویژگی‌ها غرور است که در آثار فیلسوفان و تعابیر اجتماعی گاه به عنوان ویژگی مثبت، مورد تحسین قرار می‌گیرد، و گاه به عنوان ویژگی منفی مورد تقبیح.

 

نوشتار حاضر با عنوان «غرور در اخلاق؛ گزارش تحلیلی آراء فیلسوفان اسلامی و غربی» در سه فصل تنظیم شده که در فصل اول به کلیاتی درمورد موضوع، پرداخته شده است. در این فصل تعاریف و اصطلاحات مربوط به غرور و واژه‌های مرتبط با غرور مطرح شده و تاریخچه مبحث غرور در فلسفه اسلامی و غربی بیان شده است.

 

در فصل دوم نیز موضوع غرور از نظر فیلسوفان اسلامی مطرح شده است. با توجه به اینکه مباحث اخلاق اسلامی و بحث از فضائل و رذئل اخلاقی ارتباط مستقیم با آیات و روایت و مذهب دارد، لذا این فصل به دو بخش اخلاق دینی و اخلاق فلسفی تقسیم شده است، که در بخش اخلاق دینی مباحث مربوط به غرور در آیات و روایات بیان شده و در بخش اخلاق فلسفی نظرات فیلسوفان مسلمان مطرح شده است.