3. نشان دادن چگونگی گذر تفسیر از قالب اثری به قالب عقلی.

 

4.گزارش تأثیرهای نمایان ایرانیان در روند رو به گسترش دانش های اسلامی.

 

اهمیت و ارزش تحقیق با تأکید بر کاربرد نتایج آن:

 

اهمیت این پایان­نامه در نگاهی نزدیک به اهمیت تفسیر قرآن­کریم و در نگاهی دور به اهمیت بررسی چرایی­ها و چگونگی­های تحول­پذیری و دگرگون شدن دانش تفسیر و نیز اهمیت نگاه تاریخی به این دانش باز می­گردد. به زبان دیگر نقطه­ی برجسته­ی این پایان­نامه، نگرش آن به پروژه­ی تاریخ علم می باشد. نتایج این پایان نامه می­تواند برای قرآن پژوهان در دانشگاه­ها و حوزه­های علمیه و نیز مراکزی که وجهه­ی همّتشان پیگیری تاریخ علم دانش­های گوناگون است، مفید باشد.

 

سوال های تحقیق:

 

1. نقش موالی در دگرگونی­های پیش آمده در تفسیر قرآن کریم، یکسره سودمند یا زیانمند نیست.

 

2. موالی از واسطه ­های مهم و پادرمیان­های انکارناپذیر در چرخش تفسیر از رویکرد اثری به رویکرد عقلی­اند.

 

3. ناآشنایی عمیق موالی با زبان عربی و دقت­ها و ظرافت­های آن، از نقاط ضعف تفسیر موالی است.

 

روش انجام تحقیق:

 

روش انجام این تحقیق مبتنی بر تحلیل محتوا پس از مراجعه به منابع و مصادر مناسب و فیش برداری از آنها و بهره ­مندی از کتابخانه­ های متعدد است.

 

فصل اول: بررسی چگونگی شکل­ گیری طبقه موالی

 

1-1- آشنایی با شبه جزیره عربستان

 

عربستان سرزمینی است که دین اسلام در آن جا ظهور کرده و پیامبر اسلام از آن جا برخاسته است، بدین جهت سزاوار است در آغاز بحث، موقعیت جغرافیایی و وضع دینی عرب را پیش از ظهور اسلام به اختصار شرح دهیم.

 

2-1- موقعیت جغرافیایی عربستان

 

عربستان شبه جزیره­ی بزرگی است به مساحت تقریباً سه میلیون کیلومتر مربع که در جنوب غربی آسیا واقع شده.[1]حدود این شبه جزیره از طرف شمال به بادیه الشام و از طرف مشرق به خلیج فارس و دریای عمان و از سمت جنوب به خلیج عدن و اقیانوس هند و از طرف مغرب به دریای سرخ محدود می­شود.[2] اگرچه از لحاظ جغرافیای سیاسی، عربستان را امروز جزء قطعه آسیا محسوب می­دارند؛ ولی از نظر ساختمان طبیعی و جنس سکنه ونوع معیشت این شبه جزیره دنباله صحرای کبیر آفریقا است.[3] برخی از جغرافیدانان به اختصار آن را “جزیره” نامیده اند.[4]

 

به نوشته یاقوت حموی، چون اطراف آن را دریاها و رودخانه­ها در برگرفته است به این دلیل جزیره می گویند.[5]عبدالله بن عباس این شبه جزیره را به حجاز، تهامه، یمن، عروض، نجد تقسیم می­کند.[6] از لحاظ ریشه، نژاد و قوم عرب، غالب مورخان آن را خاستگاه سامی­ها می­دانند که این اقوام بعدها به دلیل خشکی و کم آب و علف بودن عربستان، به اطراف مهاجرت کردند،[7] در مورد قدمت اعراب برخی علمای اخبار آن را به عرب بائده، عاربه و مستعربه و از لحاظ نسب به قحطانی و عدنانی تقسیم نموده­اند.[8] از قرن­های پیش از میلاد تا پس از میلاد مسیح، حکومت­های متعدد در عربستان جنوبی وجود داشته­اندکه دامنه نفوذ آنها به سراسر شبه جزیره و خارج کشیده شد. مشهورترین حکومت­های آن که در سیاست، فرهنگ و اقتصاد شبه جزیره مؤثر بودند عبارتند از: حکومت مَعین، حضرموت، سبَئیان و حِمیریان بودند.

 

 دولت­های شمالی عربستان نیز به دو دسته تقسیم می­شوند:

 

 اولی؛ شامل دولت­های قدیمی نبط و تدمر که زاییده تجارت بودند.

 

دومی؛ شامل دولت­های متاخرتری از جمله(حیره)، غسان و کنده بودند که با مصالح سیاسی قدرت­های آن ایام پیوند داشتند.[9]

 

3-1- وضع دینی عرب ها

 

تاریخ از وضع دینی عرب­های جاهلیت اطلاعات کافی نمی­دهد همین قدر می­دانیم که در آن روزگار دین شایع و عمومی عرب­ها بت پرستی بوده است،[1]هر قبیله بت مخصوصی داشتند که از چوب یا فلز یا سنگ یا عاج می­ساختند وجمیع افراد آن قبیله به زیارت و پرستش آن می­رفتند.[2]دین مسیح نیز در بعضی نقاط عربستان پیروانی داشت از جمله در ناحیه شمال میان قبایل تغلب و غسان و قضاعه و در ناحیه جنوب در میان مردم یمن رواج داشت[3].

 

دین مسیح در آن زمان به چند فرقه تقسیم شده بود که دو فرقه از آن در جزیره العرب شایع بود، نسطوری در حیره، یعقوبی در شام و نجران بزرگترین مرکز مسیحیان به شمار می رفت. حنفیان نیز در میان عرب­ها وجود داشتند و مردم را به توحید دعوت می­کردند بعضی از عرب­ها افکار ثنوی را از مردم حیره که با ایرانیان تماس داشتند فراگرفته بودند و به یزدان و اهرمن قائل بودند. کیش صابئین یکی از ادیان بسیار قدیم در جنوب عربستان(یمن)بود، اساس دین آنها مبتنی بر پرستش اجرام سماوی و کواکب آسمانی و مخصوصا عبادت آفتاب است.[4]به عبارت دیگر آنها ستاره پرست و آتش پرست بودند.[5]شمار یهودیان در عربستان زیاد بود از معروفترین نقاط یهودی نشین یثرب بود که بعدها مدینه نامیده شد. همچنین در تیماء و فدک و خیبر نقاط یهودی­نشین پدید آمد.[6] اعراب به پرستیدن سنگ علاقه داشتند آنها سنگ ها را انصاب می نامیدند. همچنین تمثالهایی داشتنداز چوب و زر و سیم که اصنام یا اوثان گویند پرستش خدایان از حساب زندگانی دنیوی بوده است و در کارهای خود از جمله جنگ، سفر و … با آنها مشورت و استخاره می کردند. مذهب زرتشت و مانوی در عربستان در قبیله بنی تمیم نیز وجود داشت[7]. در چنین شرایطی بود که دین اسلام ظهور کرد و حضرت محمد(ص) به پیامبری برانگیخته شد.

 

4-1- حضرت محمد (ص) و توسعه جغرافیایی اسلام

 

آن حضرت در نهم ربیع الاول در سال معروف به عام الفیل( 20 اوریل 571م) به دنیا آمد.[1] و در سن چهل سالگی در شب دوشنبه هفدهم ماه رمضان وحی به او نازل شد.[2] پیامبر(ص) بعد از بعثت دائماً به نشر دعوت خود در مکه مشغول بود و پس از آن مردم مدینه را به اسلام می خواندند. زید بن حارثه از سوی پیامبر(ص) تعدادی از صنعتگران ایرانی را به مدینه دعوت کرد آنها در مدینه بودند و پیامبر(ص) هیچ گاه اسلام را بر آنها تحمیل نکرد آنان سرانجام داوطلبانه مسلمان شدند[3] و دین اسلام در مدینه انتشار یافت از آنجا که رسالت پیامبر یک رسالت جهانی و برای همه مردم دنیاست، و لذا بر پیامبر و یاران او بوده و هست که این وظیفه را تا به آخر و تا به هنگامی که قوت دارند ادامه دهند پیامبر(ص) از همان روزهای اول بعثت اعلام کرده بود که به­زودی رسالت او در همه­جا گسترده خواهد شد و گنج­های قیصری و کسرا به زیر سلطه اسلام در خواهد آمد. بعدها پیامبر دست به حرکت­های گسترده دیگری زد تا زمینه اولیه نفوذ اسلام را به خارج از جزیره العرب فراهم کند.

 

 از جمله اقدامات پیامبر(ص) نامه های آن حضرت(ص) به ملوک پس از ماجرای حدیبیه بوده است. پیامبر برای نشر اسلام در خارج عربستان روش مسالمت را پیش گرفت و در سال 6 هجرت به پادشاهان و زمامداران عصر نامه نوشت آنها را به اسلام دعوت کرد و با هر یک از قاصدان خویش نامه­ای را به سوی هرقل امپراطور روم، کسرای ایران، نجاشی امیر حبشه، مقوقس فرماندار مصر، هوذه بن علی الحنفی امیر یمامه، حارث بن ابی شمر امیر غسانی[4]، منذر بن ساوی امیر بحرین[5] و نامه­ای برای اهل عمان و نامه دیگری برای پادشاهان حمیری حاکم در یمن فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد.[6] اما هیچ یک از بزرگان و زمامداران بیرون عربستان به اسلام نگرویدند، فقط بعضی از آنها با فرستاده پیامبر رفتار نکو داشتند و جوابی مناسب به نامه او دادند. قیصر نامه رسول (ص) را جوابی نیکو باز داد ولی کسری نامه را پاره کرد و به فیروز دیلمی نامه نوشت و به او گفت که رسول را بگیرد و بکشد.[7]

 

پیامبر(ص) پیش از وفات سپاهی برای حمله به سرزمین شام فراهم آورده و اسامة بن زید را سالار آن کرده بود. اما هنگامی که سپاه اسامه بیرون مدینه مهیای حرکت بود پیامبر وفات یافت و حرکت سپاه به تأخیر افتاد[8].

 

 

[1]. ابراهیم حسن، حسن، پیشین، ج1، 1373 ، ص 69.

 

[2]. همان، ج1 ص 72.

 

[3].، افتخارزاده، گلدزیهر، محمود، رناث، اسلام در ایران- شعوبیه- نهضت مقاومت ملی ایران علیه امویان و عباسیان، ترجمه و تحقیق و تالیف محمود افتخارزاده، مترجمان محمود افتخارزاده- محمد حسن عضد دانلو، تهران: مولف، 1371، چ اول، ص37و 38.

 

[4]. ابراهیم حسن، حسن، پیشین،  ج،1  ص174 ؛ جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام تا سال 40هجری، قم:  ناشر موسسه در راه حق ، 1366،  چ اول، ص217-219.

 

[5]. مظفر، محمد حسین، تاریخ شیعه، ترجمه محمد باقر حجتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368، ص345.

 

[6]. بلاذری، فتوح البلدان، ص104.

 

[7]. خرگوشی، ابوسعید واعظ، شرف النبی، ترجمه نجم الدین محمود راوندی، تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: انتشارات بابک، 1361، ص168.

 

[8]. ابراهیم حسن، حسن ، ج1، پیشین، 1373؛ قادری، حاتم، اندیشه سیاسی در اسلام و ایران، ص 17؛ طبری بی تا، ج3، ص226؛ جعفریان، رسول،  پیشین، ص 226.

 

1-1-3-2-4- شرایط وجوب حکومت………………………………………………….. 24

 

1-2- مشروعیت دیه و حکمت تشریع آن……………………………………………. 25

 

1-2-1- مشروعیت دیه……………………………………………………………………. 25

 

1-2-2- حکمت تشریع دیه………………………………………………………………. 29

 

1-3- پیشینه­ی تاریخی دیه………………………………………………………………… 29

 

1-3-1- دیه در میان ملل مختلف………………………………………………………… 30

 

1-3-2- دیه در شریعت‌های الهی………………………………………………………….. 33

 

1-3-3- دیه در اسلام……………………………………………………………………….. 34

 

1-4- مفهوم عضو داخلی……………………………………………………………………… 34

 

1-4-1- مفهوم عضو………………………………………………………………………….. 36

 

1-4-1-1- معنای لغوی عضو………………………………………………………………… 36

 

1-4-1-2- معنای اصطلاحی عضو………………………………………………….. 37

 

1-4-2- مفهوم جوف و جائفه……………………………………………………………. 37

 

1-4-2-1- معنای لغوی جوف و جائفه…………………………………………………. 38

 

1-4-2-2- معنای اصطلاحی جوف و جائفه…………………………………………… 40

 

1-4-3- تعریف عضو داخلی………………………………………………………………… 43

 

فصل دوم (اسباب و علل وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت)

 

2-1- اسباب وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت (نفس – کمتر از نفس)…………….. 46

 

2-1-1- قتل……………………………………………………………………………………. 46

 

2-1-2- جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………………… 48

 

2-1-2-1- از بین بردن عین عضو…………………………………………………………. 49

 

2-1-2-2- از بین بردن منفعت عضو………………………………………………………. 63

 

2-1-2-3- شجاج…………………………………………………………………………….. 71

 

2-1-2-4- جراح………………………………………………………………………… 73

 

2-1-2-5- آنچه که جزو چهار قسم سابق به حساب نمی‌آید…………………… 74

 

2-2- علت وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت در جنایت بر کمتر از نفس………. 75

 

2-2-1- علت وجوب دیه‌ی مقدر (دیه‌ی کامل و ارش مقدر)……………………. 75

 

2-2-1-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………… 75

 

2-2-1-2- امامیه………………………………………………………………………… 84

 

2-2-2- علت وجوب دیه‌ی غیر مقدر (حکومت)…………………………………….. 89

 

2-2-2-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………….. 89

 

2-2-2-2- امامیه……………………………………………………………………………… 90

 

فصل سوم (دیدگاه فقهاءو دلایل آن‌ها درباره‌ دیه‌ی ‌اعضای داخلی و رویه‌ی حقوقی موجود در کشورهای اسلامی)

 

3-1- دیدگاه مذاهب اربعه و سبب اختلاف آن‌ها……………………………………. 92

 

3-1-1- دیدگاه مذاهب اربعه……………………………………………………………. 92

 

3-1-2- اسباب اختلاف…………………………………………………………………… 93

 

3-1-2-1- قیاس در مقدّرات شرعی……………………………………………………. 94

 

3-1-2-1-1- معنای مقدّر………………………………………………………………….. 94

 

3-1-2-1-2- معنای قیاس…………………………………………………………….. 94

 

3-1-2-1-3- حکم قیاس در مقدّرات شرعی…………………………………………. 95

 

3-1-2-1-3-1- مناقشه دلایل مانعین جریان قیاس در مقدرات………………… 97

 

3-1-2-2- دیه‌ی اعضایی که سالم بودن آن‌ها معلوم نیست و مشکوک است… 99

 

3-2- دیدگاه امامیه و سبب اختلاف…………………………………………………… 100

 

3-2-1 دیدگاه امامیه……………………………………………………………. 100

 

3-2-2- سبب اختلاف………………………………………………………………….. 100

 

3-2-3- اقوال امامیه و دلایل آن‌ها…………………………………………………… 101

 

3-3- جنایت بر جوف…………………………………………………………………… 103

 

3-3-1- حکم جراحت جائفه در حالت عمد و خطا……………………………. 103

 

3-3-2- صدمه به اعضای داخلی بر اثر جراحت جائفه…………………….. 104

 

3-4- دیه‌ی منافع مربوط به اعضای داخلی……………………………………… 105

 

3-5- دیه‌ی اعضا و منافعی که با وجود فقدان آن‌ها طول بقا قابل تصور نیست… 109

 

3-6- دیه‌ی عضو داخلی در قوانین کشورهای اسلامی…………………………….. 109

 

3-6-1- ایران…………………………………………………………………………….. 109

 

 

3-6-2- سایر کشورهای اسلامی………………………………………………………. 110

 

فصل چهارم (جمع‌بندی و نتیجه گیری)

 

4-1- جمع بندی و نتیجه گیری……………………………………………………… 112

 

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………….. 116

 

پیوست …………………………………………………………………………………. 128

 

چکیده:

 

دیه مالی است که به سبب قتل انسان معصوم یا جنایت بر اعضای او واجب می‌شود. دیه‌ی اعضا به اعتبار تعیین یا عدم تعیین آن از سوی شارع به مقدر و غیر مقدر تقسیم می‌گردد. دیه‌‌ی غیر مقدر حکومت نامیده می‌شود. در فقه اهل سنت مهمترین علت تعلق دیه‌ی مقدر به یک عضو این است که آن عضو دارای منفعت باشد و در فقه امامیهبرای ثبوت دیه‌ی مقدر برای یک عضو به روایات خاص یا عام از ائمه – علیهم السلام- استناد می‌شود.

 

مسئله‌ی دیه‌ی اعضای داخلی بدن در میان فقهای متقدم مطرح نبوده است و در نصوص فقهی، نصی در مورد چگونگی دیه‌ی عضو داخلی نمی‌توان یافت؛ ولی معاصرین تا حدودی این مسئله را مورد توجه قرار داده‌اند. فقهای معاصر در مورد این که آیا اعضای داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر هستند یا حکومت با هم اختلاف نظر دارند.دیدگاه آن دسته از علمایی که معتقدند جنایت بر عضو داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر است با مقتضای نصوص وارده در باب جنایت بر کمتر از نفس هماهنگ استزیرااثبات مقادیر شرعی که دیه‌ی اعضا از جمله آن می‌باشد، از طریق قیاس جایز است اگر شرایط قیاس که مهم‌ترین آن‌ها شناخت علت و تحقق وجود آن در فرع است، فراهم باشد. تفویت منفعت به طریق اولی در اعضای داخلی تحقق می‌یابد در نتیجه این اعضا به وجوب دیه‌ی مقدر در آن‌ها نسبت به اعضای ظاهری احق هستند. دیگر اینکه قاعده دیه‌ی اعضای زوج و فرد عام بوده و دلیلی دال بر انصراف این قاعده نسبت به اعضای داخلی وجود ندارد. در ماده‌ی 563 قانون مجازات جدید نیز، با توجه به همین قاعده برای اعضای داخلی بدن دیه‌ی کامل مقرر شده است.

 

مقدمه:

 

حمد و سپاس، فقط شایسته‌ی خداوندی است که آدمی را به گوهر عقل و خرد، و جامعه بشری را به زیور علم آراسته کرد و ما را بر شریعت پاک و جاودان اسلام قرار داد تا از بندگان صالح و شاکر او باشیم، و درود بی پایان بر فرستاده‌ی او محمّد مصطفی پرچمدار صلح و نجات و درود و سلام بر آل و اصحاب او و بر پویندگان راه او تا روز قیامت.

 

شریعت اسلام برای رعایت مصالح بندگان در معاش و معاد آمده است، در هر زمان و مکان هر‌چند شرایط یا طبیعت زندگی تغییر کند، روح تشریع با تغییرات زمان و مکان همراه می‌شود و مسائلی را که برای بشر رخ می‌دهد مطابق مصالح بندگان در سایه‌ی منهج شریعت، روشن می‌سازد. از مهم‌ترین مصالح بندگان که شریعت برای رعایت و حفظ آن آمده است، حفظ نفس است. خداوند متعال می‌فرماید: «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلَا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا».[إسراء/ آیه 33] حفظ نفس از ضروریات خمس است که خداوند متعال به حفظ آن‌ها دستور داده است. از جمله احکامی که برای حفظ نفس یا بعضی از آن از هلاکت تشریع شده است، قصاص و دیات و ارش جنایات است.عمل به این احکام صیانت از نفس و عمل نکردن به آن موجب هلاکت نفس است. از این رو لازم است احکامی که در راستای حمایت از نفس انسان تشریع شده‌اند مورد توجه ویژه واقع شوند و مطابق با مقتضیات زمان تعدیل شوند.

 

بیان مسأله:

 

دیه از لحاظ لغوی مالی است که به عنوان بدل نفس مقتول، به ولی دم پرداخت می‌شود. در اصطلاح شرع مال واجبی است که به سبب جنایت بر شخص آزاده در نفس یا کمتر از آن پرداخت می­شود.

 

 هدف و حكمت تشریع دیه، جبران خسارت و زیان وارده به خانواده‌ی مقتول و جلوگیری از كینه و نفرت و دشمنی احتمالی و حفظ خون انسان‌ها از پایمال شدن است. فقهای مذاهب اسلامی در مورد تعلق دیه به اعضای ظاهری و خارجی مانند دست، پا، بینی و گوش و غیره تقریباً اتفاق نظر دارند و این موضوع را در تألیفات فقهی خود در باب دیه مورد بررسی قرار داده‌اند، اما در مورد دیه‌ی اعضای داخلی بدن سخنی جامع و مورد توجه به میان نیاورده‌اند و وجه تمایز اعضای ظاهری با اعضای داخلی از لحاظ تعلق یا عدم تعلق دیه را به طور واضح روشن نساخته‌اند. منظور از عضو داخلی اعضایی است كه در داخل گلو، قفسه‌ی سینه، شكم، پهلو‌ها و لگن خاصره قرار دارد، نظیر نای، قلب، كلیه، طحال، روده‌ها و سایراعضا.

 

اهمیت و ضرورت تحقیق:

 

با توجه به محدودیت‌های علمی و پزشكی كه در گذشته وجود ‌داشت، فقهای پیشین تعریفی دقیق از اعضای داخلی و میزان كاركرد و منفعت آن‌ها در بدن نداشته‌اند و بدیهی است كه چنین مسئله‌ای به گونه­ای که امروزه مطرح است در آن زمان سوال برانگیز نبوده‌است، شاید بتوان گفت از جمله علل عدم تعرض فقهای متقدم به دیه­ی اعضای داخلی امور زیر بوده است:

 

1- در آن زمان جنایت بر اعضای داخلی که منجر به از بین رفتن کامل منفعت عضو یا جدا شدن آن شود، به ندرت روی می‌داد به دلیل سادگی وسایل نقلیه و کم بودن حوادث مرتبط با آن و عدم وجود مواد شیمیایی یا مواد تشعشعی که منجر به تلف شدن این اعضا شود.

 

2- در آن زمان به دلیل ضعف امکانات پزشکی،در صورت از بین رفتن این اعضا احتمال مرگ مجنی علیه زیاد بود در نتیجه دیه‌ی نفس واجب می‌شد.

 

3- حتی اگر تفویت یک عضو داخلی منجر به مرگ مجنی علیه نمی‌شد امکانات پزشکی آن زمان این امکان را به آن‌ها نمی‌داد تا به شکل قاطع نوع و میزان جنایت بر آن عضو را مشخص کنند تا در نتیجه برای آن دیه تعیین کنند.

 

 اما، امروزه با توجه به پیشرفت­های چشم­گیر علم پزشكی، امكان شناسایی دقیق این اعضا و میزان كاركرد و نقش آن‌ها در حفظ حیات انسان فراهم شده­است، در نتیجه این ضرورت ایجاد می­شود كه به صورت دقیق‌تر و موشكافانه جنایات وارده نسبت به این اعضا مورد بررسی واقع شود و حكمی كه به موازین و اصول شرع و مقاصد شریعت نزدیك­تر است برای این اعضا صادر گردد؛ به ویژه که شیوه­ی زندگی انسان تغییر کرده و جنایت بر این اعضا بیشتر روی می­دهد.

 

اهداف تحقیق:

 

1- بررسی سیر تاریخی دیه.

 

2- تبیین مناط تعلق دیه به عضو.

 

3- تبیین وجوه افتراق و اشتراک اعضای داخلی و خارجی.

 

4- تبیین دیدگاه فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت و مذهب امامیه در این زمینه و بیان دلایل و مستندات آنان.

 

5- بررسی وضعیت حقوقی کشورهای اسلامی و رویه‌ی قضایی موجود در این زمینه و برخی دیگر از مباحث مربوطه از اهداف این پژوهش است.

 

1-7-1- جامعه آماری.. 12

 

2-7-1- نمونه آماری.. 12

 

3-7-1- روش نمونه گیری.. 12

 

4-7-1- روش تجزیه و تحلیل داده ها 12

 

8-1- قلمرو تحقیق.. 12

 

9-1- موانع ومحدودیتهای تحقیق.. 13

 

2- ادبیات و پیشینه تحقیق.. 16

 

مقدمه.. 16

 

1-2- تعاریف جهانی صنایع دستی.. 18

 

1-1-2- تعاریف هنرهای سنتی و صنایع دستی در ایران.. 19

 

2-1-2- مشخصات کلی صنایع دستی.. 20

 

3-1-2- ویژگی های صنایع دستی ایران.. 21

 

4-1-2- دسته بندی رشته های صنایع دستی ایران.. 21

 

5-1-2- نقش صنایع دستی در توسعه اقتصادی – اجتماعی جامعه.. 24

 

6-1-2- اثرات  تولید صنایع دستی بر اقتصاد ملی.. 25

 

7-1-2- موقعیت جهانی صنایع دستی.. 30

 

8-1-2- موقعیت اقتصادی صنایع دستی در ایران.. 31

 

9-1-2- طبقه بندی صنایع دستی.. 34

 

10-1-2- مصرف کنندگان صنایع دستی.. 37

 

11-1-2-  رفتار خرید صنایع دستی گردشگران.. 38

 

1-11-1-2- گونه شناسی خریداران.. 40

 

2-11-1-2- معیارهای انتخاب صنایع دستی توسط گردشگران.. 41

 

2-2- چارچوب کلان نظری.. 45

 

1-2-2- توسعه گردشگری و اثرات اقتصادی.. 45

 

1-1-2-2- اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر صنایع دستی.. 47

 

1-1-1-2-2- گردشگری و کارآفرینی.. 50

 

1-1-1-1-2-2- انواع کارآفرینی ها در گردشگری.. 51

 

2-1-1-1-2-2- تعریف SMEs. 53

 

3-1-1-1-2-2- گردشگری و کارآفرینی در صنایع دستی:.. 55

 

2-1-1-2-2- گردشگری و افزایش اشتغال.. 56

 

3-1-1-2-2- گردشگری و افزایش درآمد صنعتگران.. 58

 

3-2- مدل مفهومی تحقیق.. 60

 

4-2- پیشینه تحقیق.. 61

 

3- روش تحقیق.. 66

 

1-3- روش تحقیق.. 66

 

2-3- جامعه آماری.. 67

 

3-3- روش و تعداد نمونه. 67

 

4-3- روش نمونهگیری.. 67

 

5-3- روش گردآوری اطلاعات… 68

 

1-5-3- پرسشنامه پژوهش…. 68

 

6-3- روایی ابزار سنجش…. 70

 

7-3- پایایی ابزار سنجش…. 70

 

1-7-3- ضریب آلفای کرونباخ.. 71

 

8-3- مدل تحلیلی تحقیق.. 72

 

9-3 – سوالات تحقیق.. 73

 

10-3-  روش تجزیه و تحلیل دادهها 73

 

4- تجزیه و تحلیل داده ها.. 76

 

مقدمه.. 76

 

1-4- تحلیل جمعیت شناختی و وضعیت شغلی پاسخ دهندگان.. 76

 

1-1-4- وضعیت جمعیت شناختی پاسخ دهندگان.. 76

 

1-1-1-4- جنس.. 76

 

2-1-1-4- تحصیلات.. 77

 

3-1-1-4- سن.. 78

 

 

4-1-1-4- وضعیت کارت صنعتگری.. 79

 

5-1-1-4- نوع کارت صنعتگری پاسخ دهندگان.. 80

 

6-1-1-4- میزان درآمد.. 81

 

7-1-1-4- رشته صنایع دستی.. 82

 

8-1-1-4- رشته صنایع دستی (بر اساس طبقه بندی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری).. 85

 

9-1-1-4- مشتریان صنایع دستی.. 87

 

10-1-1-4- میانگین نظرات به تفکیک گروه رشته های مختلف صنایع دستی   88

 

2-4- تحلیل داده ها.. 92

 

1-2-4- بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق.. 92

 

2-2-4- تجزیه و تحلیل سوالات تحقیق.. 93

 

1-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال اول.. 93

 

2-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال دوم.. 93

 

3-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال سوم.. 94

 

4-2-2-4- تجزیه و تحلیل سوال چهارم.. 95

 

3-2-4- تجزیه و تحلیل متغیرهای جمعیت شناختی بر دیدگاه پاسخ دهندگان در خصوص تاثیر توسعه گردشگری بر اثرات اقتصادی.. 95

 

4-2-3-1- تجزیه و تحلیل تاثیر جنسیت پاسخ دهندگان بر دیدگاه آنان.. 95

 

5- نتیجه گیری و پیشنهادات… 100

 

مقدمه. 100

 

1-5- بررسی یافته های جمعیت شناختی و شغلی پاسخ دهندگان.. 100

 

2-5- جمع بندی یافته های تحقیق.. 104

 

3-5- نتیجه گیری نهایی و پیشنهادات… 107

 

4-5- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 111

 

 

 

منابع و ماخذ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I_VI

 

پیوست ها

 

پیوست 1(پرسشنامه پژوهش) . . . . . . . . . . . .  . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .   .I_III

 

پیوست 2 (SPSS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I_XII

 

فهرست جداول

 

جدول 1-2: آمار کل مجوزهای صادره طی سالهای 1386-1392 به تفکیک نوع مجوز. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

 

جدول 2-2: انواع مصرف کنندگان و مشتریان بر اساس طبقه بندی صنایع دستی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

 

جدول 1-3:  ترتیب سوالات پرسشنامه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .69

 

جدول 2-3: مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای پرسشنامه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

 

جدول 3-3: مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای متغیرهای تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

 

جدول 4-3: مدل تحلیلی تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

 

جدول 5-3: آزمون های مورد استفاده در پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

 

جدول 1-4: توزیع فراوانی مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77

 

جدول 2-4: توزیع فراوانی مربوط به تحصیلات پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77

 

جدول 3-4: توزیع فراوانی مربوط به سن پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 78

 

جدول 4-4: توزیع فراوانی مربوط به کارت صنعتگری پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .    79

 

جدول 5-4: توزیع فراوانی مربوط به نوع کارت صنعتگری پاسخ دهندگان. . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 80

 

جدول 6-4: توزیع فراوانی مربوط به میزان درآمد صنعتگران.  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .  . . . . . . . . . . . . . .     81

 

جدول 7-4: توزیع فراوانی مربوط به نوع رشته صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  82

 

جدول8-4: توزیع فراوانی مربوط به نوع رشته صنایع دستی بر اساس طبقه بندی میراث فرهنگی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

 

جدول 9-4: تعداد کارت های صادره از سوی سازمان میراث فرهنگی به تفکیک گروه رشته. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

 

جدول 10-4: توزیع فراوانی مربوط به مشتریان صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

 

جدول 11-4: میانگین امتیازات پاسخ دهندگان به تفکیک گروه رشته های مختلف صنایع دستی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

 

جدول 12-4: متوسط امتیازات پاسخ دهندگان بر حسب گروه رشته. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . .  91

 

جدول13-4: نتایج حاصل از آزمون کولموگروف اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق. . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . .   92

 

جدول 14-4: نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال اول. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  93

 

جدول 15-4: نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال دوم. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

 

جدول 16-4:   نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال سوم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .  .94

 

جدول 17-4:   نتایج حاصل از آزمون تی استیودنت تک نمونه ای مربوط به سوال چهارم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95

 

جدول 18-4: نتایج آزمون تی دو نمونه ای مستقل جهت بررسی تاثیر جنسیت بر دیدگاه پاسخ دهندگان . . . . . . . . . . . . . . . . .   96

 

جدول 19-4: نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه جهت بررسی تاثیر تحصیلات بر دیدگاه پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . 96

 

جدول 20-4: نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه جهت بررسی تاثیر سن بر دیدگاه پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . .  97

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 1-4: توزیع درصد فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  77

 

نمودار 2-4: توزیع درصد فراوانی تحصیلات پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   . 78

 

نمودار 3-4: توزیع درصد فراوانی سن پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .  . 79

 

نمودار 4-4: توزیع درصد فراوانی کارت صنعتگری پاسخ هندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 80

 

نمودار 5-4: توزیع درصد فراوانی نوع کارت صنعتگری پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

 

نمودار 6-4: توزیع درصد فراوانی میزان درآمد پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 82

 

نمودار 7-4: توزیع درصد فراوانی رشته صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

 

نمودار 8-4: توزیع درصد فراوانی گروه رشته صنایع دستی پاسخ دهندگان بر اساس طبقه بندی میراث فرهنگی. . . . . . . . . . . . . . . .87

 

نمودار 9-4: توزیع درصد فراوانی مشتریان صنایع دستی پاسخ دهندگان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  88

 

 

 

فهرست اشکال

 

شکل 1-1: مدل مفهومی تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    8

 

شکل 2-1: مراحل انجام پژوهش به تفضیل. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

 

شکل 1-2: مدل مفهومی تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . .61

 

شکل 2-3: خلاصه مراحل تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
فصل اول :

 

 طرح و کلیات تحقیق

 

 

 

1- کلیات تحقیق

 

مقدمه

 

بنابر اعلام “سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل” (UNWTO)، به رغم بی ثباتیهای اقتصادی، آمار گردشگران بین المللی برای نخستین بار در سال 2012 از مرز یک میلیارد نفر عبور کرده است.  با توجه به این رشد چشمگیر و اهمیت اقتصادی ، گردشگری ابزاری کارآمد برای دستیابی به توسعه ی اقتصادی و اجتماعی در مناطق مقصد به شمار می رود. یکی از صنایعی که گردشگری می تواند بر آن اثرگذار باشد بخش صنایع دستی است.تولید این محصولات به منظور فروش به بازار گردشگران می تواند اثرات اقتصادی گوناگونی در این بخش داشته باشد.

 

ایران به عنوان کشوری که با متنوع ترین محصولات صنایع دستی سرآمد کشورهای جهان در این زمینه است  از وضعیت مناسبی در این بخش برخوردار نیست .با توجه به وضعیت نامناسب بخش صنایع دستی ایران و همچنین اثرات اقتصادی که توسعه گردشگری می تواند بر این بخش داشته باشد و ارتباط متقابل صنایع دستی و گردشگری این تحقیق در نظر دارد به بررسی اثرات اقتصادی توسعه گردشگری بر شکوفایی صنایع دستی ایران بپردازد. در این فصل به بیان کلیات تحقیق پیش رو پرداخته خواهد شد.

 

1-1 – بیان مسئله

 

صنایع‌دستی تبلور عینی فرهنگ و مظاهر هنری و از نوع هنرهای كاربردی و مردمی به حساب می‌آید و از آنجا كه هر فراورده دستی بازگوكننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی محل تولید خود است، می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن و همچنین عاملی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی محسوب شود. اغلب محصولات صنایع‌دستی از فناوری‏های ساده و مواد خام محلی در دسترس استفاده می‌كند. تولید صنایع‌دستی به مقدار کمی سرمایه‌گذاری در مقایسه با محصولات صنعتی نیاز دارد و تولید کننده جدید با موانع ورود كمتری مواجه است. تولید صنایع‌دستی می‌تواند در خانه یا در مراکز منطقه‌ای واقع شده در مناطق روستایی انجام شود و افراد برای كار كردن نیازی به نقل مكان به مناطق بزرگتر شهری ندارند. برای تولید صنایع‌دستی، بیشتر از منابع داخلی استفاده می‌شود، كه می‌توان نیروی كار، مواد اولیه و ابزاركار را به‌عنوان منابع نام برد كه نزدیك به90 درصد این تولید را فراهم می‌كنند (یاوری،1389).

 

تولید این صنایع، اثر مستقیم بر درآمد ناخالص ملی دارد و هرگونه افزایش در میزان تولید و بهبود كیفیت، تأثیر مستقیمی بر افزایش درآمد ناخالص ملی می‌گذارد. مواد اولیه‌ای مانند پشم، كرك و دیگر مواد، درصورت تبدیل به صنایع فرش، گلیم، جاجیم، گبه و غیره، ارزش چند برابری پیدا می‌كند، كه این ارزش در صورت صدور نیز چند برابر می‌شود. بخش صنایع‌دستی می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر اقتصاد ملی از طریق كسب درآمد ارز خارجی، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار داشته باشد از این رو اغلب کشورهای در حال توسعه و همچنین توسعه یافته به این بخش به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی و فرهنگی توجه ویژه ای دارند (اطلس ملی صنایع دستی ایران،1380).

 

فصل 3: توسعه مدل های برنامه ریزی امکانی استوار  66

 

3-1- مقدمه. 67

 

3-2- مدل کلی از مسئله لجستیک امداد. 67

 

3-3- فرایند ارائه مدل در حالت غیر قطعی.. 70

 

3-3-1- مدل BPCCP.. 70

 

3-3-2- مدل RPP-I 73

 

3-3-3- مدل RPP-II 75

 

3-3-4- مدل RPP-III 77

 

3-3-5- مدل MRPP.. 77

 

3-3-6- مدل HWRPP.. 78

 

3-3-7- مدل SWRPP.. 78

 

3-4- جمع بندی.. 79

 

فصل 4: مطالعه موردی و تحلیل نتایج   80

 

4-1- مقدمه. 81

 

4-2- روش حل.. 81

 

4-3- مطالعه موردی.. 82

 

4-4- تحلیل نتایج.. 86

 

فصل 5: جمع بندی و نتیجه گیری   87

 

5-1- نتیجه گیری.. 88

 

5-2- نوآوری های پژوهش…. 88

 

5-3- پیشنهادها برای تحقیقات آتی.. 88

 

 

 

منابع.. 90

 

پیوست…. 96

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

شکل (1-1) چهار فاز چرخه ی مدیریت بحران.. 20

 

شکل (1-2) ساختار فضای بشردوستانه. 21

 

شکل (1-3) بازیگران درگیر در زنجیره تامین بشردوستانه. 24

 

شکل (1-4) تقسیم بندی اقلام امدادی.. 25

 

شکل (1-5) فعالت های امدادی اصلی.. 26

 

شکل (1-6) عملیات های  زنجیره تامین امداد. 27

 

شکل (3-1) طرحی کلی از یک زنجیره تامین امداد. 67

 

شکل (3-2) یک عدد فازی ذوزنقه ای.. 71

 

 

 

 فهرست جداول

 

جدول (1-1) پنج فاجعه با بیشترین تلفات انسانی در بازه بین سال های 1980 تا 2012. 18

 

جدول (1-2) بدترین بلایای اتفاق افتاده در ایران بر اساس تعداد تلفات… 33

 

جدول (1-3) تقسیم بندی بلایا به همراه مثال.. 34

 

جدول (2-1) مقایسه ویژگی های دو زنجیره تامین تجاری و امداد. 42

 

جدول (4-1) مقدار کالای جمع شده نوع  m در نقطه تامین i 83

 

جدول (4-2) کل ظرفیت استفاده شده وسیله نقلیه از نقطه تامین به مرکز تویع امداد. 83

 

جدول (4-3) کل ظرفیت استفاده شده وسیله نقلیه از مرکز تویع امداد به نقطه آسیب دیده 83

 

جدول (4-4) مقدار کالای امدادی مورد نیاز نوع  m در نقطه آسیب دیده 83

 

جدول (4-5) هزینه انتقال هر واحد کالا از نقطه تامین به مرکز تویع امداد. 84

 

جدول (4-6) هزینه انتقال هر واحد کالا از مرکز تویع امداد به نقطه آسیب دیده 84

 

جدول (4-7) نقاط کاندید برای احداث مراکز توزیع امداد. 85

 

جدول (4-8) عملکرد مدل های ارائه شده 85

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

بیان مسئله و کلیات تحقیق

 

 

 

1-1- تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی

 

 

• بلایا و انواع آن

 

نویسندگان مختلف تعاریف متفاوتی از بلا ارائه کردند . در این قسمت به برخی از این تعاریف اشاره خواهیم کرد.

 

اصطلاح “بلا” معمولا برای خرابی در عملیات های عادی یک جامعه که اثرات منفی قابل توجهی بر روی افراد، کارهای آنها، محیط آنها دارد و نیازهای به وجود آمده از ظرفیت پاسخ محلی تجاوز می کنند، به کار برده می شود]1[.

 

مرکز تحقیقات اپیدمولوژی بلایا، بلا را به عنوان یک وضعیت یا حادثه ای که از ظرفیت محلی تجاوز کرده، و نیازمند درخواست کمک در سطح ملی یا بین المللی می باشد. یک حادثه غیر قابل پیش بینی یا ناگهانی که منجر به خسارات و صدمات زیاد و درد و رنج انسان ها می شود، تعریف می کند]1[.

 

سازمان بهداشت جهانی هر حادثه ای که منجر به صدمه، خسارت، ویرانی، اختلال زیست محیطی، مرگ و میر انسان ها، زوال بهداشت عمومی و خدمات بهداشتی شود و نیاز به پاسخ و کمک سریع از خارج از جامعه یا منطقه ی آسیب دیده داشته باشد را به عنوان فاجعه (بلا یا مصیبت) تعریف می کند. زلزله، طوفان، گردباد، خشکسالی، سیل، نشت مواد شیمیایی، حوادث هسته ای و … جزء بلایا دسته بندی می شوند و همگی اثرات ویرانگر زیادی از نظر صدمات مالی و جانی دارند]2[.

 

یک تعریف کلی برای بلایا که توسط استراتژی بین المللی برای کاهش بلایا ارائه شده است، عبارت است از: یک اختلال جدی در عملکرد جامعه، همراه با تهدید برای زندگی انسان ها، سلامتی، دارایی یا محیط زیست افراد، چه در اثر حادثه، چه طبیعی و چه فعالیت های انسانی ایجاد شود. یکی دیگر از تعاریف گسترده برای بلایا عبارت است از: یک اختلال که بر روی سیستم ها اثرات فیزیکی دارد و همه یا قسمتی از اولویت ها و اهداف را تهدید می کند. تا زمانی که سیستم، یا ملت توانایی مقابله با اثرات این حوادث را داشته باشند، این حادثه به یک بلایای بزرگ تبدیل نمی شود. فاجعه باید شرایط اعلام شده برای وضعیت های اضطراری و نیاز به کمک های بین المللی را داشته باشد]3[. فورمن و همکارانش معتقد هستند که بلایا به طور غیر منتظره رخ می دهند و به حادثه ای گفته می شود که منجر به نتایج با مقیاس بزرگ می شود و اثرات خیلی زیادی در پی دارد]4[.

 

اوزگون]5[ ویژگی های زیر را برای بلایا بیان می کند:

 

 

1. بلایا حوادثی سریع و بزرگ هستند.

 

1. بلایا چه از نظر وقوع و چه از نظر پیامدها همراه با عدم قطعیت هستند.

 

1. محیط بلایا (از نظر نوع و مقدار نیازها، منابع موجود، دسترسی به زیرساخت ها و …) یک محیط پویا است.

 

1. بلایا حوادث غیر عادی هستند که می توانند به احتمال کم اتفاق بیافتند یا اصلا اتفاق نیافتند.

 

طبقه بندی های متفاوتی برای بلایا وجود دارند. انواع مختلفی از بلایا را می توان بر اساس طبیعی یا انسان ساز بودن و زمان وقوع آن که سریع یا آهسته اتفاق می افتد شناسایی کرد.

 

در جدول (1-1) تقسیم بندی رایج بلایا به همراه مثال آورده شده است]3[.

 

جدول (1-1) تقسیم بندی بلایا به همراه مثال ]3[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	طبیعی	انسانی
هجوم ناگهانی	زلزله	حمله تروریستی
	طوفان	کودتا
	سیل	نشت شیمیایی
هجوم آهسته	قحطی	بحران سیاسی
	خشکسالی	بحران پناهندگان
	فقر	و…

 

به طور عمده می توان بر اساس شرایط جغرافیایی مناطق در معرض خطر، نوع بلایای محتمل در هر منطقه را پیش بینی کرد. برای مثال، ژاپن و نیوزیلند بیشتر در معرض زلزله هستند در حالی که بهمن مربوط به مناطق کوهستانی است که همیشه پوشیده از برف هستند. از طرف دیگر می توانید در آفریقا بلایای با هجوم تدریجی (مانند قحطی) را مشاهده کنید.

 

 

• مدیریت بحران را می توان در دو گروه عمده دسته بندی کرد:

 

ابتدا گروه مدیریتی (کیفی) که بیشتر مربوط به محافظت، جلوگیری یا کاهش اثرات بحران، سازگار شدن با بحران از طریق تغییر سیستم های مورد استفاده بشری می شود و در دسته بندی نوع دوم راهکارهای لجستیکی (کمی) که بیشتر به طراحی شبکه و انواع مدل سازی های ممکن ریاضی با توجه به محدودیت ها و اهداف موجود همچون پاسخگویی به حداقل سطح معینی از تقاضا یا کنترل هزینه ها و پیشگیری تجاوز آنها از حدود تعیین شده مربوط می شود.

 

 

• مدیریت بحران و فازهای آن

 

مدیریت بحران یا مدیریت بلایا یا مدیریت اضطرار رشته ی اجتناب از ریسک و برخورد با ریسک است. هیچ کشور و هیچ جامعه ای از خطر و ریسک بلایا در امان نیست. بنابراین نیازمند به آمادگی، پاسخ و بازیابی در زمان وقوع بلایا می باشد. مدیریت بحران رشته ای است که شامل آماده سازی برای بلایا قبل از وقوع آن، پاسخ دهی بلافاصله بعد از وقوع و همچنین حمایت و بازسازی جامعه بعد از وقوع بلایای طبیعی یا ساخته ی بشر می باشد بدین منظور مدیریت بحران یا بلایا یا اضطرار یک فرایند پیوسته است از این رو داشتن طرح های اضطراری جامع و به طور پیوسته ارزیابی کردن و بهبود دادن طرح ها ضروری است]1[.

 

به اعتقاد فورمن و همکارانش]4[ مدیریت بحران بر روی کاهش آسیب پذیری انسان ها و مواد در اثر وقایع بحرانی تمرکز دارد و تلاش ها برای امداد و نجات فوری را تضمین می کند و از بازیابی موثر پشتیبانی می کند.

 

2-3-2-مشکلات استفاده از زنجیره تامین معکوس…………………………………………………………………….48

 

2-4-زنجیره تامین سبز……………………………………………………………………………………………………………49

 

2-5-داده کاوی در زنجیره تامین……………………………………………………………………………………………..50

 

2-5-1-تاریخچه داده کاوی……………………………………………………………………………………………………50

 

2-5-2- خوشه بندی………………………………………………………………………………………………………………51

 

2-5-2-1- روش های خوشه بندی…………………………………………………………………………………………..52

 

3-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………56

 

3-2-مدیریت ارتباط با مشتری(CRM)……………………………………………………………………………………..57

 

3-2-1-خوشه بندی در مدیریت ارتباط با مشتری………………………………………………………………………60

 

3-3-نظرسنجی از مشتریان………………….. …………………………………………………………………………………61

 

3-3-1-خواسته ها و نیازمندی های مشتریان………………… …………………………………………………………61

 

3-3-1-1-نیازمندی های مشتریان………………………………………… …………………………………………………61

 

3-3-1-2-خواسته های مشتری………………………………………………………………………………………………..63

 

3-3-2-روش نمونه گیری STRATA ………………………………………………………………………………………66

 

3-4-داده کاوی ……………………………………………………………………………………………………………………..66

 

3-4-1- شرح الگوریتم K-means ……………………………………………………………………………………………68

 

3-4-1-1- مشکلات روش خوشه‌بندی K-Means………………………………………………………………………69

 

3-5-مدلسازی ریاضی…………………………………………. ………………………………………………………………..70

 

3-5-1-تعریف علایم و پارامترها…………………………….. ……………………………………………………………..70

 

3-5-1-1-تعریف علائم……………………………………………….. ………………………………………………………70

 

3-5-1-2-تعریف پارامترها…………………………………………………………….. ……………………………………..71

 

3-5-1-3-تعریف متغیر های تصمیم……………………………………… ……………………………………………….72

 

3-5-2-مدل ریاضی پیشنهادی……………………………………………………. …………………………………………..72

 

3-5-2-1-خطی سازی تابع هدف…………………………………………………………………………………………….76

 

3-5-2-2- استفاده از AHP برای تابع دو هدفه(پیگیری نظرات)…………………… …………………………….77

 

3-5-2-2-1-روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)…………………………….. ……………………………….77

 

3-5-2-2-1-1-تشکیل سلسله مراتب………………………………………………….. …………………………………78

 

3-5-2-2-1-2- الویت بندی………………………………………………….. ……………………………………………. 78

 

3-5-2-2-1-3-علایم ریاضی و تعاریف آنها…………………………………… ………………………………………79

 

3-5-2-2-1-4-  الگوریتم 1: PWAHP (محاسبه وزن اهداف به کمک AHP)…………… …………………79

 

3-5-2-2-2- حل مسئله دو هدفه پیگیری نظرات……………………………………. ……………………………….83

 

3-6-جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………..84

 

4-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………87

 

4-2-نظر سنجی از مشتریان به چندین روش…………………………………… ……………………………………….87

 

4-3-نمونه گیری به روش STRATA……………………………………………………….. ……………………………..87

 

4-4-میانگین وزنی عوامل………………………………………………………… ……………………………………………88

 

4-5-الگوریتم k-means…………………………………………………………………………. ………………………………89

 

4-5-1-نتیجه الگوریتم  k-means …………………………………………………………… ………………………………91

 

4-6-مدل ریاضی………………………………………………………………….. ……………………………………………..93

 

4-6-1-محاسبه و تعیین پارامترهای مدل ریاضی………………………………….. ………………………………….93

 

4-6-2-جواب مدل ریاضی……………………………………………………………………………………………………..95

 

4-7-جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………..96

 

1-5 -نتیجه گیری …………………………………………………………………………… ……………………………………98

 

-2-5 پیشنهادها …………………………………………………………………….. …………………………………………….98

 

 

 

مراجع ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

 

 

 

 فهرست جداول

 

جدول 1-1: گرایشات مهم لجستیک در طول زمان………………….. ………………………………………………..20

 

جدول 3-1: پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….65

 

جدول 3-2: مقیاس اهمیت نسبی…………………………………………………………. ………………………………….78

 

جدول 3-3: ماتریس هدف – معیار……………………………………….. ……. …………………………………………82

 

جدول 3-4: ماتریس مقایسه دوتایی معیار- معیار………………………………….. …………………………………..82

 

 

جدول 3-5: ماتریس هدف- معیار………………………………………………… …………………………………………83

 

جدول 3-6: ماتریس معیار- معیار……………………………………………… ………………………………………….84

 

 

 

 

 

فهرست شکل ها

 

شکل -11: نمونه ای از یک زنجیره ی تامین……………………………………………………………………………….16 شکل 1-2:مقایسه زنجیره تامین رو به جلو و معکوس………………………………. ……………………………….17

 

شکل 1-3:تفاوت چهارچوب لجستیک یکپارچه و قدیمی………………………. …………………………………..22

 

شکل 2-1:جریان کالا در لجستیک مستقیم و معکوس…………………………… …………………………………….29

 

 

 

فصل اول :

 

کلیات تحقیق

 

 

 

۱-۱- مقدمه

 

در رقابت‌های جهانی موجود در عصر حاضر، باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشتری ، در دسترس وی قرار داد. خواست مشتری بر كیفیت بالا و خدمت رسانی سریع، موجب افزایش فشارهایی شده است كه قبلاً وجود نداشته است، در نتیجه شركت‌ها بیش از این نمی ‌توانند به تنهایی از عهده تمامی كارها برآیند. در بازار رقابتی موجود، بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی ، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و اركان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته‌اند. علت این امر در واقع دست یابی به مزیت یا مزایای رقابتی با هدف كسب سهم بیشتری از بازار است. بر این اساس، فعالیت‌های نظیر برنامه ریزی عرضه و تقاضا، تهیه مواد، تولید و برنامه ریزی محصول، خدمت نگهداری كالا، كنترل موجودی، توزیع ، تحویل و خدمت به مشتری كه قبلا همگی در سطح شركت انجام می شده اینك به سطح زنجیره ی تامین انتقال پیدا كرده است. مسئله كلیدی در یك زنجیره تامین، مدیریت و كنترل هماهنگ تمامی این فعالیت‌ها است. مدیریت زنجیره تامین ( SCM ) پدیده‌ای است كه این كار را به طریقی انجام می ‌دهدكه مشتریان بتوانندخدمت قابل اطمینان وسریع را با محصولات باكیفیت درحداقل هزینه دریافت کنند.