بند اول : مفهوم حقوقی جرم ……………………………………………………………………………………. 9

 

بند دوم: مفهوم فقهی جرم …………………………………………………………………………………….. 10

 

بند سوم: مفهوم جرم شناختی و جامعه شناختی جرم ……………………………………………………. 11

 

گفتار دوم: جرم و قانون ……………………………………………………………………………………….. 12

 

بند اول : رابطه جرم و قانون ………………………………………………………………………………….. 12

 

بند دوم : روند شكل گیری قانون ……………………………………………………………………………. 13

 

مبحث دوم: خشونت ……………………………………………………………………………………………. 14

 

گفتار اول : مفهوم خشونت…………………………………………………………………………………….. 14

 

بند اول : معنای لغوی و اصطلاحی خشونت ………………………………………………………………. 14

 

بند دوم: مفهوم خشونت از دیدگاه صاحبنظران علوم مختلف…………………………………………… 17

 

گفتار دوم: انواع خشونت ………………………………………………………………………………………. 20

 

بند اول : خشونت شخصی (رفتاری) و خشونت ساختاری……………………………………………… 21

 

بند دوم: خشونت قانونی و خشونت غیرقانونی …………………………………………………………… 24

 

بند سوم: خشونت مشروع و خشونت غیر مشروع ……………………………………………………….. 27

 

بند چهارم: خشونت مجرمانه ( انضباطی ) و خشونت غیر مجرمانه ………………………………….. 30

 

بند پنجم : خشونت فیزیکی و فرا فیزیکی………………………………………………………………….. 34

 

بند ششم : سایر عناوین خشونت …………………………………………………………………………….. 34

 

گفتار سوم: خشونت و حقوق کیفری ……………………………………………………………………….. 36

 

بند اول : خشونت و جرم ……………………………………………………………………………………… 40

 

الف: محدود نبودن خشونت به جرم…………………………………………………………………………. 40

 

ب: جرم نبودن هر گونه خشونت……………………………………………………………………………… 44

 

بند دوم: خشونت و مجازات ………………………………………………………………………………….. 48

 

الف: مجازات، خشونت است………………………………………………………………………………….. 49

 

ب: مشروعیت مجازات در سایة رعایت اصول حاكم بر آن…………………………………………….. 54

 

مبحث سوم : آمار جنائی ……………………………………………………………………………………….. 57

 

گفتار اول : تعریف، انواع و معایب آمار جنایی…………………………………………………………….. 57

 

بند اول: تعریف و انواع آمار جنایی…………………………………………………………………………… 57

 

بند دوم: معایب آمارهای جنایی……………………………………………………………………………….. 58

 

گفتار دوم: تکنیک­های جدید سنجش بزهکاری …………………………………………………………… 60

 

بند اول: تحقیقات مبتنی بر اقرار بزهکاران خودمعرف …………………………………………………… 61

 

بند دوم: تحقیقات از بزهدیدگان ……………………………………………………………………………… 62

 

فصل دوم: دیدگاه­های جرم شناختی در زمینه جرائم خشونت آمیز……………………………………. 64

 

مبحث اول : دیدگاه­های جرم شناسی کلاسیک ……………………………………………………………. 66

 

گفتار اول : تئوری «تیپ جنایی» لومبروزو (1909-1835)……………………………………………… 66

 

گفتار دوم: مكتب محیط اجتماعی «لاكاسانی »……………………………………………………………… 69

 

گفتار سوم: نظریه تعدد عوامل فری…………………………………………………………………………… 71

 

بند اول : عوامل بزهكاری از دیدگاه فری……………………………………………………………………. 72

 

بند دوم: طبقه بندی بزهكاران …………………………………………………………………………………. 73

 

گفتار چهارم: نظریه بهنجاری یا بی­هنجاری امیل دوركیم ……………………………………………….. 75

 

بند اول : جرم‏، پدیده­ای عادی و بهنجار ……………………………………………………………………. 75

 

بند دوم: تشریح آنومی یا بی­هنجاری از دیدگاه دورکیم …………………………………………………. 77

 

گفتار پنجم: نظریه­ی بی­هنجاری مرتون ……………………………………………………………………… 82

 

بند اول : تبیین بزهکاری از دید مرتون …………………………………………………………………………. 82

 

بند دوم: طبقه بندی واکنش افراد جامعه نسبت به معضل بی­هنجاری ………………………………… 83

 

گفتار ششم: نظریه معاشرت­های ترجیحی ساترلند………………………………………………………… 86

 

گفتار هفتم: نظریه تعارض فرهنگی سلین ………………………………………………………………….. 88

 

مبحث دوم: دیدگاه­های جرم شناسی نوین یا واكنش اجتماعی ………………………………………… 89

 

گفتار اول : نظریه برچسب زنی……………………………………………………………………………….. 90

 

بند اول : كلیاتی پیرامون تئوری برچسب زنی …………………………………………………………….. 90

 

بند دوم: ماهیت جرم و بزهکاری از دیدگاه تئوری بر چسب زنی ……………………………………. 92

 

بند سوم: انحراف بدوی و ثانوی………………………………………………………………………………. 94

 

بند چهارم : ارزیابی نظریه برچسب زنی ……………………………………………………………………. 95

 

گفتار دوم: تئوری تعارض اجتماعی ………………………………………………………………………… 97

 

 

بخش دوم :مطالعات میدانی تجزیه و تحلیل داده­ها در زمینه بزهكاری خشونت آمیز

 

در زندانیان آمل

 

فصل نخست: بررسی آمار ظاهری و قانونی جرائم خشونت­آمیز در زندانیان آمل…………… 102

 

مبحث اول : بررسی آمار ظاهری جرایم خشونت آمیز در شهرستان آمل ………………………….. 102

 

گفتار اول : جرائم علیه اشخاص و اموال ………………………………………………………………….. 102

 

گفتار دوم: جرائم منافی عفت و مخل نظم عمومی و آسایش عمومی ………………………………. 103

 

مبحث دوم: بررسی آمار قانونی جرایم خشونت آمیز فیزیكی ……………………………………….. 103

 

گفتار اول : جرایم خشونت­آمیز بدنی ……………………………………………………………………… 103

 

بند اول : قتل نفس……………………………………………………………………………………………… 103

 

بند دوم: ایراد ضرب و جرح و قطع عضو ……………………………………………………………….. 103

 

بند سوم: سقط جنین ………………………………………………………………………………………….. 104

 

بند چهارم: آدم ربایی …………………………………………………………………………………………. 105

 

بند پنجم: بازداشت و حبس غیر قانونی …………………………………………………………………… 105

 

گفتار دوم: جرایم خشونت آمیز جنسی …………………………………………………………………… 106

 

بند اول : تجاوز به عنف ……………………………………………………………………………………… 106

 

بند دوم: اذیت و آزار و سوء استفاده­ی جنسی…………………………………………………………… 106

 

بند سوم: نمایشگری بی­شرمانه ………………………………………………………………………………. 107

 

گفتار سوم: جرایم مالی خشونت­آمیز ………………………………………………………………………. 107

 

بند اول : ورود به عنف به ملك غیر ……………………………………………………………………….. 107

 

بند دوم: كیف قاپی و جیب بری……………………………………………………………………………. 108

 

بند سوم: تخریب و اتلاف مال غیر………………………………………………………………………….. 108

 

بند چهارم: سرقت به عنف …………………………………………………………………………………… 108

 

مبحث سوم: بررسی آمار قانونی جرائم خشونت­آمیز فرافیزیكی …………………………………….. 109

 

گفتار اول : تهدیدات جانی، مالی و شرافتی ……………………………………………………………… 109

 

گفتار دوم: هرزه گویی و فحاشی……………………………………………………………………………. 109

 

گفتار سوم: افترا، قذف و نشر اكاذیب……………………………………………………………………… 110

 

فصل دوم : بررسی و تحلیل داده­های آماری……………………………………………………………… 111

 

مبحث اول: تحلیل داده­های آماری حاصل از مطالعه­ی پرونده قضایی………………………………. 111

 

گفتار اول: جنس و سن ………………………………………………………………………………………. 111

 

بند اول : جنس …………………………………………………………………………………………………. 112

 

بند دوم: سن ……………………………………………………………………………………………………. 115

 

گفتار دوم: وضعیت تحصیلات و اقامت…………………………………………………………………… 118

 

بند اول: وضعیت تحصیلات ………………………………………………………………………………… 117

 

بند دوم: وضعیت اقامت ……………………………………………………………………………………… 119

 

مبحث دوم: تحلیل داده­های آماری حاصل از تکمیل پرسشنامه­ها……………………………………. 147

 

گفتار اول: جنس، سن، ملیت و وضعیت اقامت………………………………………………………….. 148

 

بند اول: جنس…………………………………………………………………………………………………… 148

 

بند دوم: سن……………………………………………………………………………………………………… 148

 

بند سوم: ملیّت ………………………………………………………………………………………………….. 149

 

بند چهارم : وضعیت اقامت …………………………………………………………………………………. 149

 

بند پنجم: تأهل یا تجرد ………………………………………………………………………………………. 150

 

گفتار دوم: تحصیلات، شغل، مسکن و مذهب……………………………………………………………. 150

 

بند اول: تحصیلات……………………………………………………………………………………………… 150

 

بند دوم: شغل و درآمد آن …………………………………………………………………………………… 151

 

بند سوم: مسکن ………………………………………………………………………………………………… 152

 

بند چهارم: مذهب و میزان تقید به آن………………………………………………………………………. 152

 

گفتار سوم: جرم و محکومیت کیفری……………………………………………………………………….. 153

 

بند اول: نوع جرم ارتکابی ……………………………………………………………………………………. 153

 

بند دوم: سابقه­ی محکومیت کیفری ………………………………………………………………………… 153

 

بند سوم: عادلانه بودن محکومیت کیفری از دید خود فرد……………………………………………… 154

 

بند چهارم: تجربه­ی مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی……………………………………………. 154

 

بند پنجم: عامل یا عوامل بزهکاری از دید خود فرد…………………………………………………….. 156

 

الف: علل فردی بزهکاری ……………………………………………………………………………………. 156

 

ب: علل جامعه­ شناختی بزهکاری ………………………………………………………………………….. 162

 

گفتار چهارم: بررسی نموداری داده­ها………………………………………………………………………. 163

 

نتیجه و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………… 179

 

الف: نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………. 180

 

ب: پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………….. 183

 

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………… 185

 

ضمیمه/ پرسشنامه………………………………………………………………………………………………. 192

 

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………. 194

 

چكیده

 

سیر جرایم در جامعه روند پرشتابی به خود گرفته است و انجام اقداماتی برای پیشگیری در این زمینه را اجتناب­ناپذیر می­نماید نخستین گام در این ارتباط شناخت شرایط موجود است. هدف از این بررسی همانگونه كه از عنوان انتخابی­اش پیداست علت شناسی جرایم خشونت آمیز در جمعیت زندانیان شهرستان آمل می­باشد كه بر اساس روش میدانی و توصیفی اكتشافی خواهد بود. علل ارتكاب جرایم خشونت آمیز به شرایطی اطلاق می­گردد كه فرد در آن رشد و نمو یافته، مشاهده كرده، آموخته و به طور كلی مسیری را پیموده كه سرانجام این راه به زندان، تحت عنوان یك مجرم و عناوین مجرمانه­ای با اوصاف خشونت آمیز ختم شده است. شرایطی از قبیل معضلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… بر مبنای نظریه بركویتس كه معتقد به یادگیری مشاهده­ای خشونت و پرخاشگری در دوران كودكی و نوجوانی است و همچنین یادگیری مشاهده­ای بندورا طرح مقاله و ساخت آزمون طراحی گردید. جامعه­ی پژوهشی این بررسی شامل كلیه­ی مجرمین با اوصاف خشونت آمیز در زندان شهرستان آمنل در سال 1391 می­باشد كه نمونه گیری تصادفی 80 نفر از آنها انتخاب و آزمون همبستگی در مورد آنها اجرا و پرونده­ی محكومینی و مددكاری آنها مورد مطالعه قرار گرفت. فرضیه­ی اصلی پژوهش معناداری میان وجود عوامل فردی و اجتماعی در وقوع جرایم خشونت آمیز را تأیید كرده است. و نیز رابطه­ی معناداری میان كاهش سطح سواد مجرمان و گسترش سطح خشونت در جرایم ارتكابی­شان مشاهده شد. به دلیل شرایط خاص اجتماعی و اهمیت دهی والدین به موقعیت دختران بخش اعظم نمونه­ها مرد بوده­اند. ضریب پایانی پرسشنامه­ی محقق ساخته و درصد نمرات سؤالات مورد بررسی در میان آزمودنی­ها بالاتر از سطح میانه (60%) بوده است در پایان نیز چندین پیشنهاد از جمله ایجاد یك ساختار مددكاری گسترده با اهرم­های قدرتمند قانونی – قضایی ارائه گردید.

 

واژه­های كلیدی : خشونت، جرایم، علل ارتکاب، نظم اجتماعی ، مجازات

 

مقدمه

 

چنانچه میزان ابتلاء جوامع بشری به یك موضوع خاص را یكی از معیارهای اهمیت آن موضوع بدانیم به جرأت می­توان ادعا كرد كه پرخاشگری و خشونت از جمله مسائل عمده و با اهمیتی است كه انسان­ها از گذشته­های دور تاكنون به صورت گسترده­ای با آن سرو كار داشته و دارند. نگاهی گذرا به آمار خیره كننده و روز افزون جنایات و درگیری­هایی كه در جوامع انسانی به وقوع می­پیوندد – كه بخش عمده­ای از آنها ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه است- مؤید این ادعا است.

 

به جاست در این جا گفتار یكی از نویسندگان (مونتاگو‏، 1976) را ذكر نماییم كه می­گوید: «اغلب معتقدند كه پرخاشگری انگیزه­ای است كه باید درباره آن بیش­تر بدانیم؛ ما به یكدیگر حمله می­كنیم، آسیب می­رسانیم، و گاهی هم دیگر را می­كشیم، در واقع ما با دشنام دادن یا كوشش در جهت بی­آبرو كردن دیگران به صورت كلامی پرخاشگری می­كنیم..»

 

به موازات پیشرفت صنایع و علوم و متحول شدن زندگی بشری، روابط انسانی نیز نسبت به قبل پیچیده­تر شده است. در این راستا، مشكلات و معضلات روحی و روانی فراوانی در جوامع انسانی به وقوع پیوسته كه این امر ضرورت بررسی گسترده و دقیق موضوعات روان شناختی نظیر پرخاشگری را ایجاب نموده است. به طوری كه امروزه پرداختن به موضوع پرخاشگری منحصر به كتب روان­شناسی نیست بلكه در دیگر حوزه­های علمی هم چون روان پزشكی، آسیب شناسی روانی، روان شناسی اجتماعی و حتی جرم شناسی كه یكی از شاخه­های حقوق كیفری است، از جهات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.

 

خشونت و پرخاشگری به یكی از مسایل اجتماعی مهم و در خور توجه جوامع تبدیل شده است. افراد و گروه­های زیادی به دلایل و بهانه­های گوناگون با درگیر شدن در فرآیندهای خشونت آمیز آسیب­های فراوانی را به خود و سایرین وارد می­كنند. در بسیاری از درگیری­های خشونت آمیز، لاجرم نیروی انتظامی مداخله می­كنند و خشونت و درگیری وارد مرحله متفاوتی می­شود.

 

مواردی نیز به دنبال مداخله پلیس و خاتمه درگیری­ها، پدیده خشونت جمعی در زمان­ها و مكان­های دیگری و گاه در ابعادی بسیار گسترده­تر بروز می­كند كه نتیجه آن، تخریب اموال عمومی، صدمات جانی و مالی افراد ماجراجو و حتی بی­طرف و یا عابران و غیره است. از این رو، شناخت همه جانبه پدیده خشونت، بویژه از ابعاد روان شناسی اجتماعی و جامعه شناختی، به منظور دستیابی به راهكارهای اصولی برای پیشگیری و نیز كنترل آن از دغدغه­های اساسی جوامع دموكراتیك است.

 

عوامل متعددی می­توانند در شكل گیری رفتارهای مختلف جوانانم كه صورت خشونت به خود می­گیرند مؤثر و نقش آفرین باشند. شناخت علمی این عوامل به منظور رسیدن به یك درك جامع از ماهیت این مسأله بسیار مهم است. همچنین، ضروری است عواملی كه می­توانند بستری مناسب برای مراقبت و حمایت از جوانان در جهت احتزاز از خشونت فراهم آورند به خوبی شناسایی شوند.

 

تحقیقات زیادی حاكی از آنست كه وجود یك عامل ریسك (Risk factor) در یك فرد به تنهایی نمی­تواند موجب بروز رفتار ضد اجتماعی و خشونت بار بشود.عوامل متعددی لزوماً باید با هم ادغام شوند تا دریك دوره زمانی مربوط به رشد فرد و تحول به دوره بلوغ و بزرگسالی رفتار وی را شكل ویژه­ای بخشند. عوامل ریسك به عواملی اطلاق می­شوند كه شواهد قوی برای ارتباط علمی آنها با یك مسأله یا پدیده خاص عواملی چون : بیكاری و فقدان درآمد كافی برای زندگی، به ویژه برای تأمین امكانات ورزشی، تفریحی و گذران سالم اوقات فراغت برای نوجوانان و جوانان كه نیاز مبرم و انكارپذیری برای آن به مانند نیاز گیاه به آب ، دارند. و یا شرایطی چون غربتی بودن، طرد شدگی، اخراج از مدرسه و یا اجبار درترك تحصیل، احساس بی­عدالتی، بی­قدرتی اجتماعی نبود خانواده حمایت­گر و قابل اتكا، احساس محرومیت / ناكامی در برآورده شدن خواسته­ها و آمال كوچك و بزرگ و عواملی نظیر اینها می­توانند فرد را در مسیر حوادث و شرایط نامطلوب وخطرآفرین قرار دهند. به ویژه اگر الگوهای یادگیری اجتماعی و گروههای نقش­آفرین مناسبی در اختیار نباشد، احتمال الگوپذیری و مدل سازی منفی و ناسالم برای جوان فراهم­تر می­شود و زمینه مناسبی برای رفتارهای نابهنجار و ضداجتماعی فراهم می­گردد.