3ـ1ـ2ـ2ـ تركیبات عامیانه و محاوره‌ای……………….. 31

 

3ـ1ـ3ـ افعال……………………………. 32

 

3ـ1ـ3ـ1ـ افعال ساده…………………………… 33

 

3ـ1ـ3ـ2ـ افعال پیشوندی…………………………….. 33

 

3ـ1ـ3ـ3ـ افعال مركب……………………………… 34

 

3ـ1ـ4ـ اصطلاحات……………………………… 34

 

3ـ2ـ مباحث ادبی…………………………….. 40

 

3ـ2ـ1ـ اغراق و كنایه……………………………. 41

 

3ـ2ـ2ـ تشبیه……………………………. 48

 

3ـ2ـ3ـ جناس و سجع……………………………. 53

 

سجع……………………………. 54

 

جناس……………………………… 55

 

3ـ2ـ4ـ تلمیح…………………………….. 57

 

تلمیح به آیات و احادیث……………………………… 58

 

ضرب‌المثل‌…………………………….. 60

 

تلمیح به ابیات و اشعار……………………………. 62

 

تلمیح به حكایات منظوم و منثور……………………………. 66

 

3ـ2ـ5ـ چند صنعت ادبی دیگر……………………………. 71

 

تشخیص………………………………. 71

 

ایهام……………………………. 73

 

مراعات نظیر……………………………. 74

 

تضاد……………………………. 75

 

تكرار……………………………. 75

 

4ـ موضوعات……………………………… 76

 

4 ـ 1 موضوعات اجتماعی…………………………….. 80

 

4 ـ 1 ـ 1 مسائل اقتصادی…………………………….. 81

 

4 ـ 1 ـ 1 ـ 1 گرانی و کمبود اجناس و کالاهای ضروری زندگی………………… 81

 

4 ـ 1 ـ 1 ـ 2 مسأله ی کمبود مسکن و ساخت و سازهای غیراستاندارد مسکن……… 83

 

4 ـ 1 ـ 1 ـ 3 مسائل و مشکلات خاص ما بین مالک و مستأجر……………… 85

 

4 ـ 1 ـ 1 ـ 4 مسائل معیشتی و مشکلات خاص بازنشستگان……………….. 87

 

4 ـ 1 ـ 1 ـ 5 مسأله ی بیکاری در جامعه……………………………. 88

 

4 ـ 1 ـ 2 مسائل اداری و دولتی…………………………….. 91

 

4 ـ 1 ـ 2 ـ 1 رواج معضلاتی مثل پارتی بازی، رشوه خواری و تبعیض در ادارات دولتی……….91

 

4 ـ 1 ـ 2 ـ 2 بی مسئولیتی کارمندان و عدم رسیدگی صحیح به امور………… 93

 

4 ـ 1 ـ 2 ـ 3 عدم مدیریت صحیح در ادارات و اتلاف نیروی انسانی…………. 95

 

4 ـ 1 ـ 2 ـ 4 ناکارآمدی ادارات برق ، آب ، گاز و ………………………………. 97

 

4 ـ 1 ـ 3 مسائل نظام درمانی…………………………….. 98

 

4 ـ 1 ـ 3 ـ 1 بالا بودن نرخ ویزیت پزشکان……………………………. 99

 

4 ـ 1 ـ 3 ـ 2 بی مسئولیتی پزشکان در برابربیمار……………………………. 100

 

4 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ناکارآمدی سازمان های بیمه……………………………. 102

 

4 ـ 1 ـ 3 ـ 4 مسائل و مشکلات مربوط به مراکز درمانی………………. 104

 

4 ـ 1 ـ 4 مسائل خاص شهر تهران……………………………. 106

 

4 ـ 1 ـ 4 ـ 1 ترافیک و آلودگی هوای تهران……………………………. 107

 

4 ـ 1 ـ 4 ـ 2 کمبود امکانات و عدم ارائه ی خدمات مناسب به شهروندان……… 108

 

4 ـ 1 ـ 4 ـ 3 مهاجرت افراد از شهرستان ها به تهران برای زندگی……………… 110

 

4 ـ 1 ـ 4 ـ 4 ناکارآمدی شهرداری در تأمین رفاه شهروندان……………………… 112

 

4 ـ 1 ـ 5 مسائل و مشکلات زنان……………………………. 114

 

4 ـ 1 ـ 5 ـ 1 بی توجهی افراد و جامعه به زنان خانه دار…………….. 115

 

4 ـ 1 ـ 5 ـ 2 بی توجهی به زنان کارمند و شاغل در ادارات دولتی……………. 116

 

4 ـ 2 موضوعات فرهنگی……………………..117

 

4 ـ 2 ـ 1 مسائل مربوط به نظام آموزشی…………………………….. 119

 

4 ـ 2 ـ 1 ـ 1 آموزش و پرورش……………………………… 119

 

4 ـ 2 ـ 1 ـ 2 آموزش عالی…………………………….. 121

 

4 ـ 2 ـ 2 مسائل مربوط به رسانه های جمعی………………………. 123

 

4 ـ 2 ـ 2 ـ 1 سینما و تلویزیون و رادیو……………………………. 123

 

4 ـ 2 ـ 2 ـ 2 مجلات و روزنامه ها و کتاب……………………………… 125

 

4 ـ 2 ـ 3 مسائل مربوط به اعتقادات دینی و مذهبی……………….. 126

 

4 ـ 2 ـ 4 مسائل مربوط به اخلاق در جامعه……………………………. 128

 

4 ـ 2 ـ 5 مسائل مربوط به فرهنگ عمومی جامعه…………………… 131

 

4 ـ 2 ـ 5 ـ 1 غرب زدگی و رواج مدهای غربی………………………. 131

 

4 ـ 2 ـ 5 ـ2 رواج مصرف زدگی و اسراف در جامعه………………. 135

 

4 ـ 2 ـ 6 مسائل تربیتی……………………………. 137

 

5-ساختار روایی داستان های حالت……………………………… 140

 

5 ـ 1 روایت شناسی…………………………….. 142

 

5-2 تحلیل ساختاری داستان ها…………………………… 157

 

5-2-1 خلاصه ی داستان ها و تحلیل ساختاری آن ها……………. 157

 

1-عجب تجلیلی از من کردند……………………………. 157

 

2-صرفه با بی کتابی است……………………………. 163

 

3-دوش گرفتن با لباس……………………………… 165

 

4-ابلهی شاخ و دم ندارد……………………………. 169

 

5-از بیمارستان تا تیمارستان……………………………. 172

 

6-جرم راانسان می کند،چوبش راحیوان می خورد………………. 175

 

7-سال به سال دریغ از پارسال……………………………. 179

 

8-سرنوشت مرد دوزنه……………………………. 182

 

9-فصل شمع و چراغ نفتی…………………………….. 184

 

10-کمدی خانه تکانی…………………………….. 187

 

11-ورزش حیدر قلی خان……………………………. 189

 

12-موش و تله موش……………………………… 193

 

13-یک مشت طفیلی و قفیلی…………………………….. 195

 

14-آدم های نیمه کر و نیمه لال……………………………. 199

 

15-آقای بوقلمون……………………………. 204

 

16-آنجا که پای پول در میان است……………………………… 208

 

17-باغ است یا کاروانسرا…………………………… 212

 

18-ترافیک به بادی بند بود……………………………. 215

 

19-پلوی عروسی به این همه دردسرنمی ارزد……………….. 220

 

20-تله……………………………. 224

 

21-نامه رسان…………………………… 228

 

22-آقای دكتر اختیار دارید……………………………. 232

 

23-ببین قسمت چه كارها می كند……………………………. 236

 

24-نازی كه خریدار نداشت……………………………… 238

 

25-می خواهم زنده بمانی…………………………….. 242

 

26-لقمه ی آخری…………………………….. 246

 

27-شگون هفت سین…………………………….. 251

 

28-بهترین سوغات تهران……………………………. 255

 

29-آقا چه دردسرتان بدهم……………………………. 259

 

30-كلكی كه آقا سوار كرد……………………………. 263

 

31-بی زن در بهشت……………………………… 269

 

32-ماجرای لنگه كفش……………………………… 272

 

33-ترس از سگ درنده…………………………… 274

 

34-زرنگی زیاد نتیجه ی معكوس می دهد………………….. 277

 

35-پندی كه راننده ی تاكسی داد……………………………. 280

 

36-یك شب آزادی…………………………….. 282

 

37-گربه را در حجله باید كشت……………………………… 285

 

5-2-2 نتایج کلی تحلیل ساختاری داستان ها…………….. 288

 

5-2-3 تحلیل شخصیت های داستانی…………………….. 290

 

نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………… 295

 

فهرست منابع……………………………. 297

 

چکیده:

 

در این رساله آثار نثر ابوالقاسم حالت از نظر ساختار زبانی و ادبی،موضوعات مطرح شده و ساختار روایی داستان ها مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است. ساختار زبانی و ادبی خاصی که حاصل نگاه طنز گرایانه ی حالت به امور مختلف است در این آثار قابل مشاهده است. استفاده های به جاوخلاقانه از مقولات مختلف سبکی ،زبانی و ادبی از خصائص این آثار به شمار می رود.موضوعات متعددو متنوع اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی واخلاقی در این آثار به زبان طنز مطرح و بیان شده اند.استخراج و دسته بندی موضوعات با ذکر شواهد انجام گرفته است که می تواند در ترسیم اوضاع کلی جامعه ی ایران در زمان نگارش این آثار –آخرین سال های قبل از انقلاب اسلامی- کمک فراوانی به مخاطبان نماید.داستان های کوتاه این آثار از ساختار روایتی خاصی برخوردار بوده و دارای زنجیره های یکسان و مشابهی در زمینه ی موضوع، نحوه ی طرح موضوع و چینش حوادث و شخصیت ها هستند. تعداد نود و سه داستان از مجموع این آثار انتخاب و بر مبنای نظریه ی ساختاری گرماس تجزیه و تحلیل شده است. زنجیره های همسان روایتی در داستان های بررسی شده به طور دقیق بر روی نمودار و جدول ارائه شده اند.این بخش از کار می تواند در شناساندن و تبیین دقیق روش های تحلیل ساختاری داستان های مختلف به مخاطبان مفید واقع شود.

 

مقدمه:

 

ابوالقاسم حالت(1298-1371)از برجسته ترین و موفق ترین چهره های ادبیات معاصر محسوب می شود. او را باید از پر کار ترین فعالان عرصه ی ادبیات معاصر به حساب آورد.وی درنظم و نثر و ترجمه(از سه زبان انگلیسی،فرانسه و عربی( آثار ارزشمندی از خود برجا گذاشته است.

 

اگرچه حالت آثار خود را در هر دو زمینه ی طنز و جدارائه کرده است اما عمده ی شهرت و موفقیت او مرهون طنز پردازی های لطیف و استادانه ی اوست.در زمینه ی طنز هم،حالت در هر دو عرصه ی نظم و نثر به فعالیت پرداخته است،وی اشعار فراوانی را در چندین دیوان و مجموعه ی شعر جمع آوری نموده است.بحر طویل های او نیز به عنوان معروف ترین آثار به جا مانده از او در مجموعه ای جذاب و ماندگار به نام ((بحر طویل های هدهد میرزا)) جمع آوری شده است.

 

اگرچه بیشترین شهرت حالت در طنز پردازی مرهون اشعار و بحر طویل های اوست اما باید گفت که او آثار نثری نیز نگاشته و در نثر نویسی هم موفق بوده است.

 

پرحجم ترین آثار نثر حالت مجموعه ای دو جلدی است تحت عنوان <<مجموعه ی آثار طنز ابوالقاسم حالت>> که در سال1376 توسط انتشارات گوتنبرگ در تهران به چاپ رسیده است.این دو جلد شامل هشت مجموعه از آثار طنز حالت است ،به نام های :از عصر شتر تا عصر موتور،از بیمارستان تا تیمارستان،زباله ها و نخاله ها ، پابوسی وچاپلوسی، صدای پای عزرائیل، یا مفت یامفت، دوره ی خر سواری، آش کشک خالته.

 

او در این آثار مجموعه ای از مقالات و داستان های طنزآمیز خود را که در آخرین سال های قبل از انقلاب اسلامی در روز نامه ی کیهان منتشر می شده است جمع آوری کرده است و پس از مرگش این هشت مجموعه در دو جلد و تحت یک عنوان جمع آوری و چاپ شده است.

 

این آثار و مجموعه های نثر طنزآمیز با وجود برخورداری از شیوه های استادانه ی طنز پردازی و داستان نویسی و همچنین فراوانی موضوعات و مسائل مطرح شده در آن ها،در میان آثار ادبی معاصر تا حدودی مجهول مانده و چنان که باید وشاید شناخته نشده است.

 

با مطالعه و بررسی دقیق بعضی از ویژگی های طنز پردازی و داستان نویسی در این آثار بر آن شدیم تا بررسی ساختار طنز در این آثار را موضوع رساله ی خود قرار داده و مباحث و ویژگی های برجسته ی این آثار را مطالعه و معرفی نماییم.

 

به خاطر تنوع و تعدد موضوعات مطرح شده در این آثار و طرح مسائل و رویدادهای آخرین سال های پیش ازانقلاب اسلامی که در تاریخ معاصر ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند ،پرداختن به موضوعات این آثار هم از اهداف این پژوهش به شمار آمد.

 

همچنین به خاطر ساختار و شیوه های خاص داستان پردازی در این آثار و قابلیت انطباق ساختار داستان ها با مباحث و مقولات نوین و جهانی ادبیات ، بررسی ساختار روایی داستان ها هم در برنامه ی کار پژوهشی رساله ی حاضر قرار گرفت.

 

بنابراین و با توجه به این مقدمات باید گفت که موضوع مطالعه وبررسی شده در این پایان نامه می تواند دارای اهمیت فراوان در هریک از حوزه های فوق باشد.

 

همچنین باید گفت که شناساندن اهمیت ادبی این آثاربه مخاطبین ،پی بردن به شیوه های طنز نویسی و داستان پردازی در دوران نگارش این آثار ، شناخت دقیق وهمه جانبه ی مسائل اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی زندگی مردم در آن دوران و شناساندن روش های داستان پردازی در این آثار و نشان دادن انطباق عناصر داستانی این آثار با مقولات مختلف ادبی عصر حاضر، از اهداف این پژوهش محسوب می شوند.

 

پرسش ها و فرضیات پژوهش:

 

در ابتدای کار پژوهش پس از بررسی کلی موضوع انتخاب شده،پرسش های زیر را مطرح نمودیم:

 

-ویژگی های ساختار زبانی این نوشته ها چیست؟

 

-آثار طنز ابوالقاسم حالت پیرامون چه موضوعات فکری،اجتماعی،اخلاقی و سیاسی است؟

 

-ساختار روایی داستان های طنز این آثار چگونه است؟

 

پس از مطالعه ی ضمنی و مختصر بخشی از آثار،فرضیه های زیر را مطرح نمودیم:

 

-آثار نثر ابوالقاسم حالت از نظر لغوی،ترکیبات،افعال و جمله بندی تابع نگاه طنزگرایانه ی او به امور گوناگون است و همین امر باعث پیدایش ساختار زبانی خاصی در آثار نثر او شده است.

 

-موضوعات متعدد اجتماعی،اقتصادی،اخلاقی و فرهنگی در طنزهای حالت قابل بررسی است.

 

-داستان های کوتاه این مجموعه ها از ساختار روایتی خاصی برخوردار است و زنجیره ی یکسانی را در روایات او می توان یافت.

 

و بنابرهمین پرسش ها و فرضیات،طرح و چارچوب کلی تحقیق را ترسیم نموده ودر فصل های جداگانه ای به بررسی هریک از پرسش ها و فرضیات فوق پرداختیم.

 

پیشینه انجام کار:

 

مسلماًطنز یکی از انواع مهم و برجسته ی ادبیات معاصر محسوب می شودکه همواره موضوع تحقیقات و پژوهش های فراوانی قرار گرفته است.به خصوص در دهه های اخیر نگاه محققان و پژوهشگران به مقوله ی طنز عمیق تر وعلمی تر هم شده است.بنابر این در مورد طنز کارهای فراوانی در ادبیات معاصر انجام گرفته وکتب و مقالات ارزشمندی نیز تالیف و ارائه شده است.

 

همچنین به خاطر همین نگاه و اهمیت دادن محققان به طنز،بررسی و مطالعات فراوانی برروی آثار طنز شاعران و نویسندگان مختلف هم صورت گرفته و آثار مختلف طنز از دیدگاه های گوناگون بررسی و تحلیل شده است،از بررسی ساختار و چگونگی طنز پردازی گرفته تا مطالعه ی موضوعات مختلفی که با زبان طنز ارائه شده اند.

 

2-1-3 جناس زاید ……………………………………………………………………………………………….31

 

3-1-3 جناس با اختلاف حرف ………………………………………………………………………………34

 

4-1-3 جناس مکرّر …………………………………………………………………………………………….36

 

5-1-3 جناس خط …………………………………………………………………………………………….37

 

6-1-3 اشتقاق …………………………………………………………………………………………………..38

 

7-1-3 شبه اشتقاق ………………………………………………………………………………………….39

 

8-1-3 جناس محرّف …………………………………………………………………………………………40

 

2-3 تکریر ………………………………………………………………………………………………………..42

 

1-2-3 ردالصدر إلی العجز ……………………………………………………………………………….44

 

2-2-3 ردالعجز إلی الصدر ……………………………………………………………………………46

 

3-2-3 عکس لفظی ……………………………………………………………………………………….48

 

3-3 تکرار نحوی …………………………………………………………………………………………….49

 

4-3 سجع ………………………………………………………………………………………………………51

 

1-4-3 موازنه ………………………………………………………………………………………………….52

 

2-4-3 مزدوج ………………………………………………………………………………………………..54

 

پی ‌نوشت‌های فصل دوم …………………………………………………………………………….55

 

فصل سوم: صنایع زیبایی‌آفرین معنوی در شعر فیاض لاهیجی

 

تعریف صنایع معنوی …………………………………………………………………………………..61

 

الف- روش تناسب …………………………………………………………………………………………62

 

1- مراعات النظیر ……………………………………………………………………………………..64

 

2- تضاد ……………………………………………………………………………………………………..67

 

3- تلمیح …………………………………………………………………………………………………….71

 

4- ارصاد و تسهیم ……………………………………………………………………………………..84

 

5- جمع ………………………………………………………………………………………………………86

 

6- تقسیم …………………………………………………………………………………………….88

 

ب- روش غیر منتظره بودن و غافلگیری …………………………………………………..89

 

1- متناقض نمایی ………………………………………………………………………………….90

 

2- استثنای منقطع …………………………………………………………………………………..95

 

3- ذم شبیه به مدح ……………………………………………………………………………………97

 

4- مدح شبیه به ذم ………………………………………………………………………………..99

 

5- استتباع …………………………………………………………………………………………101

 

6- التفات ………………………………………………………………………………………………103

 

7- تجرید …………………………………………………………………………………………………106

 

پ- روش بزرگ‌نمایی ………………………………………………………………………………..108

 

1- اغراق …………………………………………………………………………………………………109

 

2- تجاهل عارف …………………………………………………………………………………….112

 

3- صفت شاعرانه …………………………………………………………………………………..114

 

4- مقایسه و سنجش ………………………………………………………………………………116

 

ت- روش دو یا چند بُعدی بودن ……………………………………………………………….118

 

1- ایهام ……………………………………………………………………………………………….119

 

2- ایهام تناسب ………………………………………………………………………………………121

 

ث- روش استدلال ………………………………………………………………………………………123

 

1- حسن تعلیل ………………………………………………………………………………………….124

 

2- مذهب کلامی ………………………………………………………………………………………..126

 

3- ارسال‌ المثل ……………………………………………………………………………………….128

 

ج- دیگر صنایع زیبایی‌آفرین معنوی ………………………………………………………..133

 

1- حسن طلب ………………………………………………………………………………………….133

 

2- حسّامیزی ………………………………………………………………………………………..135

 

3- تضمین …………………………………………………………………………………………..141

 

4- ابداع ………………………………………………………………………………………………..143

 

پی نوشت‌های فصل سوم ……………………………………………………………………….145

 

نتایج پژوهش ………………………………………………………………………………………..162

 

1-1 جدول بسامد انواع روش تکرار در شعر فیاض لاهیجی …………………………….163

 

2-1 نمودار بسامد انواع روش تکرار در شعر فیاض لاهیجی …………………………….163

 

3-1 جدول بسامد انواع روش تکرار واج در شعر فیاض لاهیجی …………………….164

 

4-1 نمودار بسامد انواع روش تکرار واج در شعر فیاض لاهیجی………………………164

 

5-1 جدول بسامد انواع روش تکرار واژه در شعر فیاض لاهیجی………………………165

 

6-1 نمودار بسامد انواع روش تکرار واژه در شعر فیاض لاهیجی…………………………..165

 

7-1 جدول بسامد انواع جناس در شعر فیاض لاهیجی ………………………………….166

 

8-1 نمودار بسامد انواع جناس در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………166

 

9-1 جدول بسامد انواع تکریر در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………167

 

10-1 نمودار بسامد انواع تکریر در شعر فیاض لاهیجی ………………………………….167

 

11-1جدول بسامد انواع سجع در شعر فیاض لاهیجی …………………………………….168

 

12-1 نمودار بسامد انواع سجع در شعر فیاض لاهیجی …………………………………….168

 

13-1 جدول بسامد انواع روش تناسب در شعر فیاض لاهیجی ………………………….169

 

14-1 نمودار بسامد انواع روش تناسب در شعر فیاض لاهیجی …………………………..169

 

15-1 جدول بسامد روش غیر منتظره بودن و غافلگیری در شعر فیاض لاهیجی…….170

 

16-1 نمودار بسامد روش غیر منتظره بودن و غافلگیری در شعر فیاض لاهیجی………..170

 

17-1 جدول بسامد انواع روش بزرگ‌نمایی در شعر فیاض لاهیجی ………………………..171

 

18-1 نمودار بسامد انواع روش بزرگ‌نمایی در شعر فیاض لاهیجی ………………………..171

 

19-1 جدول بسامد انواع روش دو یا چند بُعدی بودن در شعر فیاض لاهیجی……………172

 

20-1 نمودار بسامد انواع روش دو یا چند بُعدی بودن در شعر فیاض لاهیجی………….172

 

21-1 جدول بسامد انواع روش استدلال در شعر فیاض لاهیجی …………………………173

 

22-1 نمودار بسامد انواع روش استدلال در شعر فیاض لاهیجی ……………………………173

 

23-1 جدول بسامد سایر روش‌های زیبایی‌آفرین در شعر فیاض لاهیجی …………..174

 

24-1 نمودار بسامد سایر روش‌های زیبایی‌آفرین در شعر فیاض لاهیجی…………………174

 

نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………………………..175

 

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………178

 

چکیده:

 

بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، دانشی‌ است که با آن راه‌های زیبایی سخن آشکار می‌شود و علم آرایش کلام است که زبان معمولی را به شعر تبدیل می‌کند. فیاض لاهیجی (ف 1071ه.ق)، از جمله شاعران سبک هندی است که در بیان افکار و اندیشه‌ها، با زبانی شاعرانه از دانش بدیع که پایه‌های اصلی آن مبتنی بر صناعات لفظی و معنوی می‌باشد، استفادة فراوانی برده ‌است. در این پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی انجام می‌شود، دیوان اشعار فیاض لاهیجی از دیدگاه نقد زیبایی‌شناسی، مخصوصاً دانش بدیع، مورد بررسی و واکاوی قرار ‌گرفته و عوامل زیبایی‌آفرین بدیعی شعر او، هم از لحاظ نوع و هم از لحاظ میزان کاربرد، بررسی و تجزیه و تحلیل می‌شود. فیاض لاهیجی به منظور بیان افکار و تجربه‌های عرفانی خویش، از صنایع معنوی مخصوصاً تلمیح و مراعات‌النظیر، نسبت به سایر شگردهای بلاغی بیشتر بهره برده‌ است.

 

فصل اول: مقدمه و کلیات

 

1-1- بیان مسأله و سوالات

 

بحث زیبایی و زیبایی‌شناسی، از زمان ارسطو (ف 322 ق.م) مطرح شده است. ارسطو، زیبایی را در هماهنگی اجزا و دقیق بودن می‌داند(احمدی،64:1391). از سدة هجدهم به این سو، زیبایی‌شناسی به عنوان یک علم قلمداد شد. «زیبایی‌، جور آمدن و هماهنگی اعضای متشکله و کیفیت هر شیء یا هر جسم، با داشتن سازش با پیرامون و ایجاد تأثیر جاذب و ستایش‌آور در انسان است»(دانشور،135:1375). کانت (ف 1804م)، زیبایی‌‌شناسی را بنا نهاد و به دو بخش زیبایی و هنر تقسیم کرد. «به عقیدة وی، زیبایی، مفهومی ذوقی و رها از هرگونه بهره و سود است»(احمدی،81:1391).

 

صنایع بدیعی نیز از جمله شیوه‌های زیبایی‌آفرین کلام هستند، یعنی ترفندهایی که در زبان نظام جدیدی به وجود می‌آورند و سبب آشنایی زدایی و غرابت آن می‌گردند. «در حقیقت بدیع چنان که قدما گفته‌اند، علمی‌است که از وجوه تحسین کلام بحث می‌کند و مجموعه شگردهایی است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می‌کند و یا کلام ادبی را به سطح والاتری تعالی می‌بخشد»(شمیسا،11:1378). به عبارت دیگر «از دیدگاه‌ زیبایی‌شناسی، بدیع‌ دانش شناخت‌ راه‌های زیبایی‌آفرین سخن می‌باشد»(اکبر زاده،162:1384).

 

تقریباً بیشتر علمای بلاغت، ترفندهای بدیعی را از دید علمی نگریسته‌اند و به همین خاطر آنچه در کتاب‌های بدیع از گذشته تا امروز آمده، نقش و ارزش زیبایی صنایع بدیعی را نشان نمی‌دهند،‌ حال‌ آنکه «جوهر شعر زیبایی می‌باشد و لازم است که صنایع بدیعی از دیدگاه عوامل زیبایی‌آفرین بررسی شود»(وحیدیان کامیار،12:1379).

 

ملاعبدالرزاق بن علی بن حسین (ف 1071 ه.ق)، از اساتید بزرگ فلسفه و حکمت و کلام دورة صفویه (قرن یازدهم) و یکی از شعرای توانای این دوره می‌باشد. وی یکی از بزرگان حکمت مشاء و اشراق و از متکلمان بزرگ، نه تنها در چهار قرن اخیر بلکه یکی از محقق‌ترین اندیشمندان دورة فرهنگ اسلامی است. «قدر و منزلت این حکیم متأله نه تنها در کلام و عرفان، بلکه ارج و منزلت او در هنر شعر و شاعری و قدرت بیان او در لطایف اندیشه‌های انسانی نیز نادیده و یا ناشناخته مانده ‌است»(صفا،1230:1316).

 

محل تولد و زمان دقیق ولادت او مشخص نیست. ولی آنچه مسلم است و از لقب لاهیجی بر می‌آید، وی در لاهیجان و یا اطراف آن متولد شده ‌است. «خانوادة او ظاهراً از طبقه‌ای نبوده‌ است که نویسندگان به شرح حال و آثار او عنایتی بکنند. با این وصف وی در لاهیجان زاده شده و شاید مقدمات علوم را در آن محل دیده و سپس برای ادامه تحصیل نخست به تبریز می‌آید و از تبریز به کاشان، اصفهان و شیراز مسافرت می‌کند»(هدایت382:1336). ایّام زندگی فیاض را می‌توان به دو دوره تقسیم کرد: «دورة اول که ایام کودکی و اوایل جوانی اوست، برای ما روشن نیست که بر او چه گذشته و خانواده او در کجا و چگونه زندگی می‌کردند. ولی دورة دوم زندگی او را ما در قصاید و قطعات سروده‌اش می‌یابیم. این ایام مقارن با حکومت شاه صفی (ف 1052ه.ق) و شاه عباس ثانی (ف 1077ه.ق) است»(قمی،224:1363).

 

فیاض لاهیجی یکی از شاگردان ملاصدرا (ف 1050ه.ق)، میر محمدباقر داماد (ف 1063ه.ق) و صدرالدین محمد شیرازی (ف 1065ه.ق) است. فیاض پیرو سبک هندی و شعر دورة قرن یازدهم می‌باشد. «از ویژگی‌های عمدة شعر وی، باریک‌اندیشی، آوردن ارسال‌المثل، کنایات، استعارات خاصّ، هنرهای بدیعی و بیانی و گرایش به شعر عامیانه و مذهبی با معانی و مفاهیمی که در اذهان مردم زنده‌ است. او با مهارت و استادی چنان بر الفاظ و معانی مسلّط است که به راحتی شعر می‌سراید»(مدرس،1326،ج361:4). دیوان اشعار فیاض لاهیجی شامل هفتصد غزل، سی و هفت قصیده، دوازده قطعه، چهار ترکیب بند، یک ترجیع بند، یک ساقی نامه و یک مثنوی و معراجیه، صد و پنجاه و سه رباعی و در مجموع دارای 9902 بیت می‌باشد. در‌ این تحقیق نحوة به‌ کارگیری صنعت بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناختی در دیوان فیاض لاهیجی بررسی می‌گردد و تلاش می‌شود که به سؤالات زیر پاسخ داده ‌شود:

 

1- عوامل زیبایی‌آفرین صنایع بدیعی در دیوان فیاض لاهیجی چیست؟

 

2- پرکاربردترین عامل زیبایی‌آفرین بدیعی در شعر فیاض لاهیجی کدام است؟

 

2-1- پیشینه پژوهش

 

با توجه به بررسی‌های به عمل آمده، مشخص‌گردید که دیوان فیاض لاهیجی از دیدگاه زیبایی‌شناختی، مورد بررسی قرار نگرفته‌است و پژوهش‌های انجام شده، بیشتر مبتنی بر بازتاب اندیشه‌ها و افکار دینی، فلسفی و عرفانی وی می‌باشد که در اینجا به معرفی آن‌ها پرداخته می‌شود:

 

احمدی (1380) در پژوهشی با عنوان: «فیاض لاهیجی شاعر ولایت مدار» معتقد ‌است که فیاض لاهیجی به عنوان شاعر فیلسوف، متکلم و عالم دینی، از جمله کسانی است که شعر را محمل اندیشة ناب و ابزار بیان حق دانسته است، وی بخشی از اشعار خود را در مدح و منقبت امامان و پیامبران سروده‌ است.

 

عطایی‌‌نظری (1389) در تحقیقی به نام: «بررسی اندیشه‌های کلامی فیاض لاهیجی» تلاش کرده ‌‌‌‌است که پس از تشریح آراء و دیدگاه‌های فیاض در مباحث مختلف کلامی، با استفاده از تحلیل‌های ساختاری و محتوایی، در آثار کلامی وی مانند گوهر مراد، سرمایة ایمان و شوارق، نقش او را در فرایند فلسفی شدن علم کلام تبیین کند.

 

عطایی‌‌‌نظری (1390) در مقالة دیگری با عنوان: «نقش فیاض لاهیجی در فلسفی شدن کلام شیعه» تمامی آثار فیاض را مورد تحلیل قرار داده و نقش وی را در فرایند فلسفی شدن کلامش تبیین نموده و اعتقاد دارد که آثار وی، تمام شاخصه‌ها و ویژگی‌های مکتب فلسفه را داراست.

 

آخوندی (1390) در پژوهشی تحت عنوان: «فرهنگ تشبیهات غزلیات فیاض لاهیجی» به بررسی تشبیهات غزلیات وی پرداخته است. در این پژوهش، اکثر تشبیهات غزلیات فیاض از لحاظ طرفین تشبیه و ساختار، مورد بررسی قرار گرفته‌است. اغلب تشبیهات فیاض از نوع حسی به حسی است و تشبیهات مؤکّد نسبت به تشبیهات مرسل، از بسامد بیشتری برخوردار می‌باشد و از لحاظ شکل ظاهری، بسامد تشبیه مضمر بیشتر از تشبیهات دیگر است.

 

نوریان (1390) در تحقیقی با عنوان: «فرهنگ تلمیحات غزلیات فیاض لاهیجی» دربارة فیاض و تلمیحات اشعار او می‌گوید که وی از معدود دانشمندان و فلاسفه‌ای است که شعر را به طور جدی دنبال کرده‌ و کثرت تلمیحات، خصوصاً تلمیحات عرفانی، از ویژگی غزل‌های اوست و تقریباً از تمام گونه‌های تلمیح استفاده‌ کرده‌است.

 

صادقی حسن‌آبادی و عطایی‌نظری (1391) در تحقیقی با عنوان: «ملاک‌ها و ویژگی‌های مکتب کلام فلسفی در شیعه (با رویکرد به آثار فیاض لاهیجی» پس از ارائة تعریفی دقیق و جامع از کلام فلسفی، ملاک‌ها و ویژگی‌های آن را بازشناسی و معرفی کرده ‌است، سپس آراء و اندیشه‌های کلامی فیاض را مورد بحث قرار داده ‌‌‌است.

 

2-1-6-عصر کاشفی.. 24

 

2-1-7-نظر دانشمندان در مورد کاشفی.. 25

 

 2-2- معرفی اجمالی جواهرالتفسیر. 27

 

 2-2-1- شناسایی تفسیر. 27

 

2-2-2- نثر جواهرالتفسیر…….28

 

2-2-3-نسخه شناسی جواهرالتفسیر. 29

 

2-2-4-منابع جواهرالتفسیر. 30

 

یادداشت­ها..…33

 

 فصل سوم: بررسی خطبه­ی آغازین و مباحث علوم قرآنی جواهرالتفسیر. 35

 

3-1- بررسی خطبه­ی آغاز جواهر التفسیر. 36

 

3-1-1-ضرورت تفسیر قرآن. 36

 

3-1-2-هدف تألیف جواهر التفسیر. 37

 

3-1-3- سخن مفسر در روش جواهر التفسیر. 38

 

3-1-4-تعریف علم تفسیر از دیدگاه کاشفی.. 39

 

3-1-5-حکم فقهی دانستن علم تفسیر. 41

 

3-1-6-انواع علوم از نظر ارزش در دیدگاه مفسر جواهرالتفسیر. 41

 

 3-2- مباحث علوم قرآنی جواهرالتفسیر. 42

 

3-2-1-وحی و اقسام آن. 42

 

3-2-1-1- دیدگاه كاشفی در معنی وحی……….43

 

3-2-1-2-انواع وحی به انبیاء. 43

 

3-2-1-3- مدت وحی بر پیامبر اسلام- صلی الله علیه وآله-. 44

 

3-2-2- نزول قرآن. 45

 

3-2-2-1-معنای لغوی.. 45

 

3-2-2-2- دیدگاه واعظ كاشفی در بیان انزال و تنزیل.. 47

 

3-2-2-3- نظر مفسردر حكمت نزول تدریجی قرآن. 47

 

3-2-2-4- زمان نزول دفعی و تدریجی قرآن. 48

 

3-2-2-5-زمان نزول قرآن از نظر مفسر جواهرالتفسیر. 50

 

 3-2-2-6-حقیقت نزول قرآن. 50

 

3-2-3- فضایل قرآن وجامعیت آن از نظر ملاحسین كاشفی.. 51

 

3-2-3-1- اصل اعتقاد به همه­ی كتاب­های آسمانی و قرآن. 51

 

3-2-3-2-فضیلت و ارزش قرآن. 52

 

3-2-3-3-فضیلت قرائت قرآن. 53

 

3-2-3-4-جامعیت كلام الهی و اشتمال آن بر علوم و معارف نامتناهی 53

 

3-2-4- نظر واعظ كاشفی در جمع و تدوین قرآن. 54

 

3-2-4-1- علت نوشته نشدن قرآن به صورت كتاب در زمان پیامبر(ص) 54

 

3-2-4-2- زمان جمع قرآن به ترتیب معین و به صورت كتاب… 55

 

3-2-4-3- نظم قرآن. 56

 

 3-2-5- بررسی نام­های قرآن. 56

 

3-2-5-1-اسامی قرآن كه در قرآن از آن­ها یاد شده. 57

 

3-2-5-2-اسامی مأخوذ از احادیث و اخبار. 58

 

3-2-6-تفسیر و تأویل.. 58

 

3-2-6-1-تفسیردر دیدگاه کاشفی.. 59

 

3-2-6-2- مفسران قرآن. 60

 

 3-2-6-3-تعریف تأویل.. 61

 

 3-2-6-4-فرق میان تفسیر و تأویل.. 62

 

 3-2-6-5-تفسیر به رأی.. 63

 

3-2-7- ناسخ و منسوخ.. 64

 

 3-2-7-1-معنای نسخ.. 64

 

 3-2-7-2-جواز نسخ.. 65

 

3-2-7-3- اختلاف مسلمانان در نسخ………66

 

3-2-7-4- انواع نسخ……. 67

 

3-2-7-5- فایده علم ناسخ و منسوخ……. 67

 

3-2-7-6- نسخ قرآن و نسخ کتاب­های آسمانی پیشین… 68

 

3-2-8- محكم و متشابه……… 68

 

3-2-9- عام و خاص… 70

 

یادداشت­ها….……71

 

فصل چهارم: روش­ها و گرایش­های جواهرالتفسیر……… 73

 

4-1-روش­ها……… 75

 

4-1-1- روش تفسیر قرآن به قرآن…. 75

 

4-1-2-روش تفسیر قرآن به روایت……. 80

 

4-2-گرایش­ها ….. 84

 

4-2-1-گرایش عرفانی….. 84

 

4-2-2-گرایش عقلی…….. 88

 

4-2-2-1-رویكرد فلسفی… 89

 

4-2-2-2-رویكرد کلامی…….. 91

 

4-2-3-گرایش ادبی……………. 95

 

4-2-3-1-مفردات آیات……… 95

 

4-2-3-2- صرف و نحو………. 97

 

4-2-3-3-استشهاد به نظم و نثر عربی………… 99

 

4-2-3-4-استناد به اشعار فارسی……. 100

 

4-2-3-5-اشتقاق و ریشه یابی کلمات و معنای لغوی آن ها….. 103

 

4-2-3-6-وجوه و نظایر… 104

 

4-2-3-6-1-كاربرد وجوه در جواهرالتفسیر……… 104

 

4-2-4-گرایش حروفی……… 106

 

یادداشت­ها….……..109

 

نتیجه….. 111

 

فهرست منابع… 113

 

مقدمه

 

یكی از مهم‏ترین علوم اسلامی و دانش‏های بشری كه از زمان نزول قرآن كریم تاكنون مورد توجه قرار گرفته، علم تفسیر قرآن است، تا آن حد كه می­توان گفت هیچ كتابی مانند قرآن توسط دانشمندان و محققین از علمای مذاهب اسلامی و مستشرقان بررسی نشده كه این‏گونه به تفسیر، ترجمه و شرح آن پرداخته باشند. این توجه جهانی به قرآن، عظمت این كتاب آسمانی و معجزه بزرگ پیغمبر اكرم(صلّی الله علیه وآله) را آشكار می­سازد‏ كه باگذشت چهارده قرن از نزول آن همچنان جاذبیت خویش را حفظ نموده است‏.

 

 مسلمانان از صدراسلام همواره برای تفسیر قرآن تلاش كرده­اند، این علم در طول زمان دچارتحولاتی شده است و مفسران تفاسیر متعددی نوشته­اند كه همسان نبوده و با یكدیگر تفاوت­هایی دارند، این تفاوت­ها غالبا ناشی از اختلاف در روش­های تفسیری آن­هاست. گروهی برای پرده برداری از مفهوم آیات قرآن از آیات دیگر استفاده كرده­اند، بعضی به روایات مراجعه می­كنند و گروهی نیز با استنباط واجتهاد وتخصّص خود به بیان مفاهیم آیات می­پردازند وبه این ترتیب  روش­ها وگرایش­های متعددی در تفسیر شكل گرفت.

 

“جواهرالتفسیر” از تفاسیر فارسی نیمه دوم قرن نهم هجری قمری و یكی از آثارحسین بن علی كاشفی سبزواری(م910) محسوب می­شود، این تفسیرشامل تفسیر سوره­های حمد، بقره، آل عمران وبخشی از سوره نساء(تا آیه 84) می­باشد و تا كنون  تنها یك جلد از آن كه دربرگیرنده­ی مقدماتی بر تفسیر قرآن وهم چنین تفسیر سوره­ی حمد است، به طبع رسیده است و بقیه­ی آن هنوز به صورت خطی باقی مانده است، در این پژوهش نخست دیدگاه­های كاشفی درباره­ی مسائل علوم قرآنی، مباحثی مانند: وحی و نزول قرآن، فضایل قرآن و جامعیت آن، چگونگی جمع آوری قرآن، اسامی قرآن، تفسیر و تأویل، ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه و عام و خاص، مورد بحث قرار می­گیرد، و پس از آن روش­هایی كه  مفسر برای بیان و تفهیم آیات به كار گرفته، مانند: روش قرآن به قرآن، استفاده از روایات و هم چنین رویكردهای مفسر به مباحث فلسفی، عرفانی، ادبی و استناداتش به شعرهای فارسی و عربی بررسی شده است.

 

كاشفی یكی  از برجسته ترین مفسران زمان خود بوده كه تمام توان و قدرت تفسیری خود را در تفسیر سوره­ی حمد به كار گرفته و با بیانی زیبا وشیوا از شیوه­های مختلف برای توضیح آیات قرآن بهره گرفته است.

 

بر این اساس، این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است:

 

فصل اول به كلیات تحقیق می­پردازد. این فصل به بیان مسئله، اهداف تحقیق، ضرورت انجام تحقیق، سوال­های تحقیق، تعریف مفاهیم، پیشینه، روش اجرای تحقیق و شیوه­های جمع آوری اطلاعات اختصاص دارد.

 

در فصل دوم به زندگی نامه­ی مفسر و معرفی جواهرالتفسیر پرداخته می­شود.

 

در فصل سوم مباحث خطبه­ی آغاز جواهرالتفسیر و دیدگاه­های كاشفی درباره­ی علوم قرآنی مانند: تعریف وحی، انزال و تنزیل، فضایل قرآن و جامعیت آن، چگونگی جمع آوری قرآن، اسامی قرآن، تفسیر و تأویل، ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه و عام و خاص، مطرح گشته است.

 

فصل چهارم پایان نامه، روش­های تفسیری مفسر در جواهرالتفسیر را مورد مطالعه قرار داده است.

 

با این تلاش ناچیز خواستم تا از روش تفسیری حسین­بن­علی كاشفی در جواهرالتفسیر پرده بردارم. امیدوارم خدای تعالی مرا در رسیدن به صواب یاری دهد، زیرا تا به حال بحثی كه روش تفسیری جواهرالتفسیر را به دقّت مورد بررسی قرار دهد، نیافتم، البتّه ادّعای كامل بودن آن را ندارم.

 

بار خدایا ما را از كسانى قرار ده كه به ریسمان قرآن چنگ زده و در فهم متشابهاتش از مكتب اهل­بیت عصمت یاری جسته و در سایه آن آرام می‏گیرند.

 

 1-1-بیان مسئله

 

روش­های تفسیری یكی از دانش­های مهم علوم قرآنی است كه دانشمندان در زمان­های مختلف به تحقیق و بررسی آن پرداخته­اند، به گونه­ای كه امروزه به طور تخصصی اقدام به تحقیقاتی در این زمینه شده است. بنابراین، بررسی روش مفسران در تبیین آیات قرآن كریم،كه معمولا با شناساندن بیشتر تفاسیر و مفسران آن­ها نیز همراه است، از پژوهش­های مهم در حوزه­ی علوم قرآن به حساب می­آید.

 

ملا حسین كاشفی سبزواری از جمله كسانی است كه صاحب كتاب­های بسیار به زبان فارسی بوده و نثر او مورد استقبال فراوان قرار گرفته است،آثاری كه در زمینه­های گوناگون حدیث، تفسیر، ادبیات، اخلاق، تاریخ، نجوم و علوم غریبه نوشته شده است.

 

“جواهرالتفسیر” اولین كتاب  تفسیر  وی و از تفاسیر مهم فارسی است كه در آن مباحث مقدماتی خوبی كه اطلاع از آن­ها در تفسیر مفید است، بیان شده و هم­چنین از استنادات، روش­ها و رویكردهای متنوع در تفسیر آیات بهره برده است. با وجود استقبال از آثار كاشفی در جوامع فارسی زبان، تاكنون این تفسیر چندان مورد توجه قرار نگرفته و در مورد روش مفسر در طرح مباحث تفسیری كاری انجام نشده است. تحقیق و تصحیح كتاب، به همّت دكتر جواد عباسی صورت گرفته و ایشان در مقدمه­ای درازدامن از كاشفی و آثارش نوشته­اند اما در این مقدمه درباره­ی روش تفسیری مفسر به تفصیل سخن گفته نشده است و هم­چنین مصحح  به  مقایسه و مقابله چهار نسخه خطی از جواهرالتفسیر پرداخته است.

 

1-2- هدف­های تحقیق

 

 

• شناسایی و معرفی هرچه بیشتر تفسیر “جواهرالتفسیر” كه حتی در بین متخصصان این رشته ناشناخته است.

 

• شناخت شخصیت علمی ملا حسین كاشفی.

 

• آشنایی و معرفی مباحث مقدماتی بر”جواهرالتفسیر”

 

• بررسی روش­ها وگرایش­های تفسیری كاشفی در “جواهر التفسیر”

 

1-3- ضرورت انجام تحقیق

 

باتوجه به این كه كاشفی در قرن نهم(ه.ق) در علوم مختلفی سرشناس بوده و از آن زمان تاكنون نیز از شهرت علمی خاصی برخوردار است، به گونه­ای كه نویسنده­ی كشف الظنون از آسیای صغیر، شرح حال این مفسر را در كتابش آورده و علاوه بر این، مورخان هم­­عصرش مانند: غیاث الدین خواندمیر و متأخرانی مانند: آقابزرگ تهرانی به شرح زندگی ملاحسین پرداخته­اند. هم­چنین به وی عنوان “جامع العلوم” داده شده چون فردی آگاه و متخصص در علوم گوناگون، به ویژه  دانا در علم تفسیر و تبیین كلام الهی بوده است. وی تفسیر”جواهرالتفسیر” را كه از تفاسیر مهم اوست، با هدف تفسیری جامع و كامل نوشته و در سوره­ی حمد به این هدف دست یافته است و تمام  قدرت تفسیر نویسی خود را  در این قسمت  به كار می­گیرد و این تفسیر را تا آیه­ی 84 سوره­ی نساء ادامه می­دهد. با توجه به این­كه تفسیر دیگر كاشفی «مواهب علیّه» یا «تفسیر حسینی» كه  تفسیر كل قرآن بوده و تفسیر آیات درآن به صورت مختصركار شده،(1) شناخته شده­تر است اما «جواهرالتفسیر» نسبت به «مواهب علیّه» چندان مورد توجه قرار نگرفته، حتی می­توان گفت ناشناخته  باقی  مانده است، بر این اساس ضرورت  بررسی و معرفی  بیشتر “جواهرالتفسیر” و تحلیل روش تفسیری مفسر به عنوان یكی از تفاسیر مهم فارسی، احساس می­گردد.

 

1-4- استفاده كنندگان از تحقیق

 

پژوهش­هایی كه در حوزه­ی روش تفسیر صورت می­گیرد می­تواند مورد استفاده پژوهشگران علوم دینی، مؤسسات پژوهشی، دانشجویان رشته­های الهیات، حوزه­های علمیه و سایر افرادی كه با علم تفسیر قرآن در ارتباط هستند، قرار گیرد.

 

1-5- سؤال­های تحقیق

 

–        كاشفی چه روش­ها و رویكردهایی در تفسیر آیات قرآن در جواهرالتفسیر پیش گرفته است؟

 

–          آیا مفسر به منابع تفسیری قبل از خود رجوع كرده است؟

 

–          آیا در این تفسیر از روش قرآن به قرآن استفاده شده است؟

 

–          آیا این تفسیر روایی محسوب می­شود؟

 

–          آیا روش تفسیر ادبی در آن به كار رفته است؟

 

–          آیا در جواهرالتفسیر به دیدگاه­های عرفانی توجه شده است؟

 

1-6- تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤال­های تحقیق

 

روش تفسیر: مقصود از روش تفسیری، مستند یا مستنداتی است كه مفسران در فهم وتفسیر آیات قرآن از آن بهره برده­اند كه از آن می­توان به “منهج تفسیری”نیز تعبیركرد(مؤدب، 1380ه.ش، ص165).

 

تفسیر قرآن به قرآن: مقصود این است كه هرآیه‏ای به كمك و استعانت از آیات دیگر تفسیر شود، زیرا برخی آیات مبیّن آیات دیگر هستند و به تفصیل معانی، لغات و محتوای آنها پرداخته‏اند(معرفت، 1418ه.ق.، ج2، ص22). این شیوه، شیوه‏ای است كه برگرفته از رسول گرامی اسلام (صلّی اللّه علیه و اله و سلّم)، حضرت علی علیه السّلام و دیگر معصومان(علیهم السّلام) در تفسیر آیات می‏باشد، قرآن نیز بر آن تأكید دارد، چنان‏كه خداوند می‏فرماید: “وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ هُدی وَ رَحْمَةً وَ بُشْری‏ لِلْمُسْلِمِینَ‏؛ و ما این كتاب را كه بیانی رسا برای هر چیزی و راهنما و بخشایش و مژده برای مسلمانان است بر تو فرو فرستادیم‏”(نحل/89). (مؤدب،ص167)

 

تفسیر روایی: تفسیر قرآن با روایت و سنت معصومان(علیهم السلام) است حال خواه آن روایت از پیامبر(صلّی اللّه علیه و اله و سلّم) باشد كه شیعه واهل سنت از آن بهره می­برند یا روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) كه تنها شیعه از آن استفاده می­كند(همان،169).

 

ذهبی در كتاب «التفسیر والمفسرون» تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر روایی را، كه در این تحقیق به صورت دو روش مجزا در نظر گرفته شده­اند، تفسیر مأثور نامیده(2) و با توجه به اینكه سنی مذهب است، آنچه كه از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و صحابه و تابعین نقل شده است، در گروه تفاسیر اثری قرار داده است: «یشمل التفسیر المأثور ما جاء فی القرآن نفسه من البیان و التفصیل لبعض آیاته، و ما نقل عن الرسول صلی اللّه علیه و سلم، و ما نقل عن الصحابة رضوان اللّه علیهم، و ما نقل عن التابعین، من كل ما هو بیان و توضیح لمراد اللّه تعالی من نصوص كتابه الكریم‏»(ذهبی، بی تا، ج‏1، ص152).   

 

 

• نماد گذاری ………………………………………………………………………………………………… 18

 

               فصل سوم : بررسی مدل اول در حوزه قابلیت اعتماد                                              20

 

 

• شرح و بیان مدل اول ……………………………………………………………………………………21

 

• ماتریس آهنگ ها (نرخ های )انتقال…………………………………………………………………22

 

• احتمالات انتقال و زمانهای توقف (کوتاه) ………………………………………………………..23

 

• ماتریس احتمال انتقال …………………………………………………………………………………..26

 

• میانگین زمانهای اقامت در حالتهای مختلف ………………………………………………………26

 

• مدت زمان لازم تا خراب شدن سیستم………………………………………………………………27

 

• تحلیل موجودیت ………………………………………………………………………………………..33

 

• تحلیل دوره مشغولیت …………………………………………………………………………………..36

 

• امید ریاضی تعداد تعمیرات ……………………………………………………………………………38

 

                  فصل چهارم : بررسی مدل دوم در حوزه قابلیت اعتماد                                            40

 

 

• شرح و بیان مدل دوم ……………………………………………………………………………………41

 

• ماتریس آهنگ ها (نرخ های ) انتقال ……………………………………………………………….43

 

• احتمالات انتقال و زمانهای توقف (کوتاه) ………………………………………………………..43

 

• ماتریس احتمال انتقال …………………………………………………………………………………..44

 

• میانگین زمانهای اقامت در حالتهای مختلف ………………………………………………………44

 

• مدت زمان لازم تا خراب شدن سیستم………………………………………………………………45

 

• تحلیل موجودیت ………………………………………………………………………………………..48

 

• تحلیل دوره مشغولیت …………………………………………………………………………………..51

 

• امید ریاضی تعداد تعمیرات ……………………………………………………………………………53

 

فصل پنجم : نمودارهای مقایسهای دو مدل تصادفی                                                                 55

 

                 واژنامۀ انگلیسی به فارسی ………………………………………………………………………..62

 

                 فهرست مراجع ………………………………………………………………………………..65   

 

 

 

مفاهیم و مقدمات فرآیند های تصادفی

 

 1-1 تعاریف

 

تعریف 1-1-1. مجموعه اندیس¹: مجموعه  را فضای پارامتر یا مجموعه اندیس می‌‌گوییم.

 

 مجموعه اندیسگذار  میتواند چند بعدی باشد، به عنوان مثال امواج اقیانوسها، میتوان  را طول و عرض جغرافیایی گرفت، و در این صورت،  ارتفاع موج در موضع  میباشد. [11]

 

مقادیر  ممکن است یک بعدی، دو بعدی، یا  بعدی و یا حتی کلیتر باشد.

 

تعریف 1-1-2. فرآیند تصادفی²: هر گاه  یک مجموعه اندیسگذار و برای هر ، یک متغیر تصادفی باشد، گردایهی  را  اصطلاحا یک فرایند تصادفی میگوییم. [11]

 

تعریف 1-1-3. فضای حالت³: مجموعه ، شامل کلیه مقادیر مختلفی که  به ازای هر  اختیار میکند، فضای حالت² فرآیند تصادفی می‌‌گوییم. [11]

 

تعریف 1-1-4. فرآیند گسسته⁴ و فرآیند پیوسته⁵: در صورتیکه مجموعه‌ای شمارا باشد فرایند را گسسته و در غیر این صورت فرآیند را پیوسته  می‌‌گوییم. [11]

 

 به عبارت دیگر هرگاه ، آنگاه همواره میگوییم  یک فرآیند تصادفی با زمان گسسته است. هرگاه  ، یک فرآیند با زمان پیوسته است.

 

1- Index Set                  2- Stochastic Process                            3- State Space

 

4 – Discrete                   5 -Continuous

 

تعریف 1-1-5. فرآیند با حالت گسسته، فرآیند با حالت پیوسته: اگر فضای حالت یک فرآیند شمارا باشد فرایند را با حالت گسسته و در غیر این صورت فرایند را با حالت پیوسته گوییم.[11]

 

 در حالتی که ، فرآیند مربوطه را با مقدار صحیح یا یک فرآیند با وضعیت گسسته مینامیم. هرگاه  خط حقیقی  باشد، آنگاه  را یک فرآیند تصادفی با مقدار حقیقی مینامیم. هرگاه  یک فضای اقلیدسی بعدی باشد، آنگاه گوییم  یک فرآیند برداری بعدی است.

 

مثال 1-1-1: برای یک فرآیند تصادفی که نمایانگر امتیازات در یک مسابقه فوتبال میباشد فضای پارامتر و فضای حالت را مشخص کنید. [13]

 

حل: فضای حالت  در این فرآیند عبارت است از تعداد گل هایی که بین دو تیم رد و بدل میشود یا به عبارت دیگر:                                                          

 

اگر زمان را برحسب دقیقه اندازه بگیریم، فضای پارامتر  عبارت است از . فرآیند در وضعیت  شروع میشود و هر زمانی که گلی به ثمر برسد انتقالی بین حالتهای  صورت میگیرد. به ثمر رسیدن یک گل، مقدار  یا  را به اندازهی یک واحد افزایش میدهد و لذا امتیاز  به  یا  تغییر خواهد یافت.

 

مثال 1-1-2: کارخانهای دارای دو ماشین تراش است ولی هر روز یکی از آن ها مورد استفاده قرار میگیرد. احتمال ثابتی برای خراب شدن این ماشین تراش وجود دارد، و اگر خرابی ماشین پیش بیاید، این اتفاق در پایان روز رخ خواهد داد. یک تعمیرکار در این رابطه در استخدام کارخانه است. تعمیر هر ماشین دو روز به طول میانجامد. یک فرآیند تصادفی طرح کنید که عملکرد این  کارخانه را توضیح دهد. [13]

 

حل: انتخاب متغیر تصادفی در این مسأله مهم است. مقدار این متغیر تنها در انتهای روز بررسی میشود زیرا کلیهی انتقالات در آخر روز صورت میگیرد. فضای پارامتر  مجموعهی روزهای فعال هفته میباشد که سیستم در حال بهرهبرداری است. اگر اولین روز را 1 و دومین روز را 2 و به همین ترتیب بقیه روزها را شماره گذاری کنیم خواهیم داشت:                             

 

فرآیند تصادفی مناسب این کارخانه عبارت است از ، که  نمایانگر تعداد روزهای لازم برای تعمیر ماشینها است و مقدار آن در پایان روز  ثبت میشود. اگر هر دو ماشین قابل استفاده باشند  صفر خواهد بود.

 

اگر یکی از ماشینها سالم و ماشین خراب یک روز تحت تعمیر باشد                             

 

 

اگر یک ماشین سالم و ماشین دوم اخیراً خراب شده باشد                                             

 

اگر یک ماشین اخیراً خراب شده باشد و ماشین خراب دومی یک روز تحت تعمیر باشد

 

وضعیتهای ذکر شده موارد ممکنه هستند پس فضای وضعیت عبارت است از:       

 

مثال 1-1-3 : فرآیند پیوسته با حالت پیوسته[9]:

 

 

 

 

 

برق مصرفی کارخانه دریک روزتازمان t

 

مثال 1-1-4 : فرآیند پیوسته با حالت گسسته[9]:

 

 

 

 

 

تعداد مشتریان در صف در  زمان

 

7-10-2- انترواستاتین…………………………………………………………………………….. 24

 

1-7-10-2- مکانیسم عمل انترواستاتین……………………………………………………………. 28

 

2-7-10-2- زیر واحد β آنزیم F₁-ATP_ase به عنوان گیرنده انترواستاتین………………………….. 28

 

3-7-10-2- مسیر غیر مستقیم……………………………………………………………………… 29

 

4-7-10-2- مکانسیم داخل سلولی انترواستاتین……………………………………………………. 30

 

5-7-10-2- انترواستاتین و تقویت اتلاف انرژی…………………………………………………… 30

 

6-7-10-2- انترواستاتین به عنوان تنظیم گر درون زاد اخذ چربی ………………………………….. 31

 

فصل سوم)مواد و روش کار(………………………………………………………………………. 33

 

1-3-  پرورش و نگهداری پرندگان……………………………………………………………….. 34

 

2-3-  جیره غذایی………………………………………………………………………………… 34

 

3-3-  تهیه محلول های تزریقی……………………………………………………………………. 36

 

4-3- مراحل آزمایش……………………………………………………………………………… 36

 

5-3-  روند انجام آزمایش………………………………………………………………………… 37

 

6-3- روش انجام تزریق درون بطنی……………………………………………………………….. 39

 

7-3- روش های آماری و تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………….. 40

 

فصل چهارم) نتایج (………………………………………………………………………………. 41

 

فصل پنجم) بحث(………………………………………………………………………………… 48

 

منابع………………………………………………………………………………………………. 59

 

مقدمه :

 

به منظور دستیابی به حفظ پایدار وزن بدن می بایست دو فرآیند مصرف غذا و تولید یا مصرف انرژی به طور متوازن و دقیق تنظیم گردد. اما این مسئله در مورد برخی ماکیان از جمله مرغان گوشتی[1] اصلاح نژاد شده به طور کامل صورت نمی گیرد زیرا در این قبیل پرندگان با توجه به اصلاح نژادی که روی آن ها در جهت افزایش اشتها صورت پذیرفته است مصرف غذا تا حدودی از جنبه ی تنظیمی خود خارج شده و این پرندگان را تبدیل به مرغانی پراشتها و پرخور کرده است و لذا به طور عمده کمیت غذا و نه کیفیت غذا نقش اصلی را در افزایش رشد این پرندگان بازی می کند. از طرفی در سویه ی مرغ های مادر گوشتی،  وزن بالای ناشی از خورانش زیاد یک معضل محسوب می گردد زیرا عوارضی چون کاهش کارایی تولید مثلی و اختلالات حرکتی را به دنبال دارد. بنابراین بایستی تغذیه در این پرندگان حتی الامکان جهت جلوگیری از چاقی و عوارض ناشی از آن کنترل و محدود گردد.  با توجه به این موارد درک ساز وکارهای تنظیم غذا و تعادل انرژی در پرندگان اهلی به منظور توسعه و بهبود مدیریت بهداشتی و اقتصادی مزارع پرورشی از اهمیت بسزایی نیز برخوردار می باشد.گذشته از این ها نظر به اینکه سازوکارهای فیزیولوژیک تنظیم رفتارهای گوارشی در پرندگان به اندازه پستانداران شناخته شده نیست، پژوهش در این زمینه به منظور تشخیص و تبیین این سازوکارها ارزشمند بوده و می تواند راهگشا و موثر واقع گردد.

 

در ماکیان همانند پستانداران دستیابی به تعادل انرژی و حفظ وزن بدن از طریق توازن دو فرآیند تنظیم دریافت غذا و مصرف یا تولید انرژی از طریق تعامل بین دو شبکه آندوکرینی و عصبی به انجام می رسد. در این خصوص سازوکارها و فرآیندهای پیچیده از طریق ارتباطاتی که بین بافت های محیطی و دستگاه عصبی مرکزی برقرار می شود می توانند تنظیم های خود را اعمال کنند. در ابتدا بایستی علامت ها و سیگنال های سیری و گرسنگی از یک سری بافت های محیطی به سیستم مرکزی فرستاده شوند. مهم ترین بافت های محیطی در این رابطه عبارتند از دستگاه گوارش، کبد،  پانکراس و بافت چربی. سیگنال های ارسالی از لوله گوارش بیشتر در تنظیم کوتاه مدت اشتها و مصرف غذا و سیگنال های ارسالی از بافت های دیگر همانند بافت چربی  بطور عمده در تنظیم دراز مدت خورانش و تعادل انرژی  دخالت دارند. سیگنال هایی که از این قسمت ها ارسال می گردند از دو طریق به سیستم عصبی مرکزی می رسند. یکی از طریق شاخه آوران عصب واگ که انتهاهای آن به ویژه در دستگاه گوارش وجود دارد و دیگری از طریق گردش خون که در مورد آخر بایستی متذکر شدکه بخش هایی از هسته ی کمانی هیپوتالاموس که تحت پوشش سد خونی – مغزی نیست محل دریافت این علامت ها است.

 

 

در این میان یک سری پپتید تحت عنوان پپتیدهای مغزی – روده ای وجود دارند که هم از سلول های اندوکرینی واقع در جدار بافت پوششی معده و روده ها در پاسخ به حضور غذا در این بخش ها آزاد می گردند  وهم در مغز به عنوان میانجی عصبی حضور داشته و اعمال اثر  می نماید. مهم ترین این پپتیدها گرلین، گاسترین، کوله سیستوکینین، پپتید شبه گلوکاگون شماره 1، خانواده نوروپپتید Y[2]، اگزینتومدولین[3] و انترواستاتین[4] هستند که بجز گرلین همگی پپتیدهای کاهنده اشتها و مصرف غذا محسوب می شوند. از بافت پانکرانس و چربی نیز هورمون هایی نظیر انسولین، لپتین و آدیپونکتین[5] آزاد می شوند که همگی به عنوان سیگنال هایی در  جهت کاهش مصرف غذا عمل می نمایند.  جالب آن که با وجود ماهیت یکسان این ملکول ها در پرندگان و پستانداران،  در برخی موارد تفاوت هایی در عملکرد آنها نیز مشاهده می گردد. به عنوان مثال پپتیدYY و پلی پپتید پانکراسی که اخذ غذا را در پستانداران مهار می کنند در پرندگان اشتها آور محسوب می شوند و یا بالعکس گرلین که تغذیه را در پستانداران تحریک می کند در پرندگان به عنوان یک مهارکننده قوی مصرف غذا عمل می کند. بنابراین، این حقیقت که پرندگان و پستانداران از ملکول های سیگنال دهنده مشترک استفاده می کنند لزوما بدین معنی نیست که این مولکول ها دارای یک نقش مشترک در هر دو گونه می باشند. حال این سیگنال ها می بایست تجزیه و تحلیل گردیده و دستور متناسب از مغز صادر گردد. در مغز هیپوتالاموس مهم ترین مرکز پردازنده سیگنال های تغذیه ای محسوب می گردد اما سایر نواحی خارج هیپوتالاموسی مانند ساقه مغز و مراکز مربوط به مسیرهای پاداش از جمله هسته ی اکومبنس[6] نیز در این پردازش ها نقش مهمی ایفا می کنند. در درون هیپوتالاموس هسته کمانی و سیستم ملانوکورتین[7] مهم ترین مراکز تنظیم اخذ غذا محسوب می شوند بطوری که دو جمعیت نورونی در هسته کمانی این تنظیمات را کنترل می نمایند. یک  جمعیت نورونی  با آزاد سازی  نوروپپتیدY و پپتید مرتبط با آگوتی[8] مصرف غذا را تحریک می نمایند در حالی که سری دیگری از نورون ها با آزاد سازی پروپیوملانوکورتین[9] و پپتید تنظیم کننده نسخه برداری کوکائین و آمفتامین[10] سبب کاهش اخذ غذا می شوند. همچنین از این دو جمعیت نورونی رشته های عصبی ردیف دوم به هسته مجاور بطنی و از آنجا به سایر نواحی هیپتوتالاموس مثل هسته شکمی- میانی، ناحیه هیپوتالاموس جانبی و پری فورنیکال[11] و هسته پشتی-میانی فرستاده می شود. سرانجام اطلاعات تلفیق شده از طریق مسیرهای وابران که مهم ترین آنها شاخه های وابران عصب واگ است به محیط ارسال شده و سبب القای سیری یا گرسنگی و تغییر میزان تولید یا مصرف انرژی می گردند.

 

انترواستاتین هورمونی است که آنزیم پروکولیپاز[12] پیش ساز آن است. پروکولیپاز خود جزو ترشحات برون ریز پانکراس محسوب گردیده و لذا به درون دوازدهه رها می گردد. در دوازدهه این پپتید در حضورآنزیم تریپسین شکسته شده، به طوری که یک پپتید پنج اسید آمینه ای از انتهای آمیدی آن جدا می گردد که همان انترواستاتین است و پپتید باقی مانده کولیپاز نامیده می شود که نقش مهمی به عنوان کوفاکتور در اعمال اثر لیپاز پانکراسی بازی می کند. انترواستاتین که اخیراً حضورش در بافت های مغزی نیز به اثبات رسیده است به طریقه ی مرکزی و محیطی در پستانداران اثرات اختصاصی عمدتاً مهاری بر میزان مصرف چربی و افزایش مصرف انرژی اعمال می کند. افزون بر این با تحقیقاتی که در جوندگان کوچک صورت پذیرفته است وجود گیرنده، مکانیسم عمل درون سلولی، تعامل و بر هم کنش با سایر میانجی ها و سیستم های تنظیمی برای این هورمون مشخص شده است. اما در گونه پرندگان هیچ گونه تحقیقی تاکنون در این خصوص صورت نگرفته است. لذا در پایان نامه حاضر برای نخستین بار اثرات مرکزی این پپتید بر مصرف غذا و چربی در دو حالت گرسنگی سه ساعته و گرسنگی شبانه در جوجه های گوشتی نوزاد سویه راس بررسی شده است.

 

2-1- مقدمه

 

در خصوص غذاهای پرچرب و تنظیم اشتها دو دیدگاه جای بحث دارد. دیدگاه اول این که دریافت چربی سیگنال‌های سیری ضعیفی ایجاد می‌کند. به طوری که مصرف بیش از حد غذاهای غنی از چربی می‌تواند منجر به عارضه چاقی گردد. دیدگاه دوم آن که دریافت چربی می‌تواند توسط یک سری سیگنال‌های خاص تنظیم گردد، به نحوی که وقتی این سینگال‌ها به میزان بیش از حد تحریک شوند به بیزاری از مصرف غذا منجر می‌شود(45).

 

میزان اخذ چربی نه تنها به کمیت بلکه مهم‌تر از آن به کیفیت چربی مصرفی بستگی دارد. اشباع یا غیر اشباع [13]بودن چربی، سیس[14] یا ترانس[15] بودن آن ، این که یک زنجیره‌ اسید چرب غیر اشباع است یا چند زنجیره غیر اشباع[16] باشد، از جمله عواملی هستند که می‌توانند در میزان اخذ چربی مؤثر واقع گردند. مطلب دیگر این که آیا مصرف چربی توأم با مصرف ساکارز یا سایر مواد قندی بوده یا خیر(31). کانابینوئیدهای[17] درون زاد [18]که متعاقب مصرف غذاهای لذیذ نظیر مخلوطی از چربی و ساکارز آزاد می‌گردند، گرسنگی زیاد و ازدیاد ذخایر چربی بدن را به پیش می‌برند. هورمون‌هایی چون گالانین، پپتید مرتبط با آگوتی و گرلین می‌توانند سبب تحریک اخذ چربی شوند و برخی هم چون انترواستاتین، آپولیپوپروتئین A-IV[19]، پپتید YY، کوله سیستوکینین و نوروپپتید Y می‌توانند مهار اخذ چربی را سبب شوند. مهار اخذ چربی همچنین می‌تواند ناشی از کاهش تخلیه معده و یا کاهش رها سازی سروتونین باشد. مهار اخذ چربی زمانی میسر است که چربی به طور کامل هضم گردیده و به اسیدهای چرب تجزیه شود. زیرا اسیدهای چرب نقش مهمی در آزاد سازی هورمون‌های مرتبط با سیری بازی می‌کنند.