3-2 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر بین النهرینی……………………………….. 42

 

3-2-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر بین النهرین (روایت توفان از حماسه ی گیل گمش)          43

 

3-2-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………. 50

 

3-2-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی…………………………….. 52

 

3-2-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………………. 53

 

3-2-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر بین النهرینی……………………………………………………………… 55

 

3-2-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………………. 56

 

3-2-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی …………………………………. 58

 

3-2-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی…………………………………………………………. 58

 

3-3 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی…………………………………………. 61

 

3-3-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی ……………………………….. 62

 

3-3-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر یونانی…………………………………………………………. 63

 

3-3-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………….. 65

 

3-3-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر یونانی ………………………………………………………………… 68

 

3-3-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر یونانی ………………………………………………………………………… 72

 

3-3-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر یونانی…………………………………………………………………. 73

 

3-3-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………………. 74

 

3-3-8 سرانجام فرایند پالایش در اسطوره های یونانی ………………………………………………………….. 75

 

3-4 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی ……………………………………….. 76

 

3-4-1 ترجمه متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر هندی ………………………………………………. 77

 

3-4-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر هندی ……………………………………………………….. 77

 

3-4-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………. 79

 

3-4-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر هندی…………………………………………………………………. 82

 

3-4-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر هندی ……………………………………………………………………….. 83

 

3-4-6 زمان وقوع فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی …………………………………………………….. 84

 

3-4-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر هندی………………………………………………. 86

 

3-4-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………………………………….. 87

 

3-5 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی…………………………………………. 87

 

3-5-1 توفان نوح و فرایند پالایش جهان به روایت تورات………………………………………………………. 88

 

3-5-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر سامی…………………………………………………………. 91

 

3-5-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان  در اساطیر سامی………………………………. 92

 

3-5-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………… 92

 

3-5-5 ابزار نجات نسل بشر از توفان و سیل بزرگ در اساطیر سامی……………………………………. 93

 

3-5-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………… 94

 

3-5-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………… 94

 

3-5-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………………………………. 95

 

فصل چهارم: نتیجه گیری

 

4-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………… 98

 

4-2 محدودیت ها………………………………………………………………………………………………………………………. 102

 

4-3 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………….. 102

 

 

4-4 جدول تفاوت ها و شباهت های عناصر دخیل در فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی، بین النهرینی، یونانی، هندی و سامی ………………………………………… 103

 

فهرست منابع

 

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 105

 

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 109

 

 

 

مقدمه

 

 1-1 کلیات

 

از آن جایی که موضوع مطرح شده در این پژوهش، جنبه ای اسطوره ای دارد، توضیح مختصری در مورد واژه ی اسطوره و اسطوره شناسی در این بخش ضروری می نماید.

 

ای برادر قصه چون پیمانه ای است

 

معنی اندر وی مثال دانه ای است

 

دانه ی معنی بگیرد مرد عقل

 

ننگرد پیمانه را گر گشت نقل(مولوی)

 

اسطوره ها آیینه هایی هستند که تصویرهایی را از ورای هزاره ها به نمایش می گذارند و آن جا که تاریخ و باستان شناسی راه به جایی نمی برند، اسطوره ها به کمک می آیند و فرهنگ بشر را از دوره ی باستان به زمان معاصر می آورند و اندیشه های بلند و منطق گسترده ی انسان هایی ناشناخته، اما صاحب اندیشه را در اختیار ما قرار می دهند  (هینلز ، 1386: 9 ) .

 

در دنیای باستان، خدایان به ندرت موجوداتی فرا طبیعی و غیر ملموس و یا با موجودیت فرا طبیعی کاملاً جداگانه تلقی می شوند. مردم دنیای باستان بر این باور بودند که خدایان، انسان ها و طبیعت پیوندی ناگسستنی دارند و از قوانین یکسانی پیروی می کنند. بدین گونه است که در ابتدا میان دنیای خدایان و دنیای انسان ها، هیچ گونه جدایی از حیث هستی شناسی وجود نداشت. نفس وجودی خدایان باستانی از یک رودخانه، یک دریا، یک توفان و یا عواطف و احساسات بشری مانند عشق و خشم فراتر نبود. به گونه ای می توان چنین تلقی کرد که اسطوره به انسان ها کمک می کرد تا موقعیت خود را در جهان هستی بیابند. در دنیای امروزی واژه ی اسطوره اغلب برای توصیف و بیان موضوعی که واقعیت بیرونی ندارد به کار برده می شود اما در دنیای پیشا مدرن اسطوره رویدادی بود که به تعبیری زمانی اتفاق افتاده بود و همواره نیز تکرار می شد. اسطوره صورتی هنری است که به فراسوی تاریخ و آن چه در وجود بشر بی زمان است اشاره می کند. اسطوره شناسی واقعیت های عینی را بیان نمی کند اما در عین حال باورهای بشری را مدنظر دارد و به گونه ای باور ساز است (آرمسترانگ، 1390: 4).

 

واژه ی اسطوره، “myth”، برگرفته از واژه ی یونانی “mythos”، به معنی واژه یا داستان است. گاهی اوقات این واژه برای بیان موضوعی که بنا بر باور مردم نادرست و غیر واقعی است به کار می رود، اما اسطوره شناسی مجموعه ای از غیر واقعیات و دروغ ها نیست، بلکه مجموعه ای از واقعیت ها است.

 

اسطوره شناسی عقاید و باورهای مذهبی را در چهارچوب داستان بیان می کند، در حالی که جوهر و ماهیت عقاید و باورهای دینی به طور معمول واضح است، اسطوره شناسی می تواند بسیار پیچیده باشد. بدین دلیل که اسطوره ها، داستان هایی هستند که بیشتر به کاوش و جستجو می پردازند تا به توجیه و توضیح، اساطیر نمایانگر جستجوی ذهن بشر برای برقراری تعادل میان نیروهای آفرینش و ویرانی و مرگ و زندگی هستند (فیلیپ ، 2004 : 9).

 

2-2-1- چند ویژگی اجنماعی……………………………………………………………………………………….. 16

 

2-2-1-1- كمال و مكتب رند و زهد‌ستیزی………………………………………………………………… 16

 

2-2-1-2- تمثیل و ضرب‌المثل‌ در شعر كمال خجندی…………………………………………….. 19

 

2-2-1- جایگاه رقیب در شعر در شعر كمال خجندی ………………………………………………. 20

 

2-2-2- دو صنعت مهم در شعر کمال………………………………………………………………………….. 21

 

2-2-2-1- كمال و صنعت سؤال و جواب…………………………………………………………………….. 21

 

عنوان                                                                     صفحه

 

2-2-2-2- حرفء‌گرایی و آرایش‌های واكی در شعر كمال خجندی………………………….. 22

 

2-3- تاثیر پذیری شعر كمال از دیگر شاعران و تاثیر گذاری شعر او بر آنها……………… 23

 

2-3-1- كمال و فردوسی……………………………………………………………………………………………….. 24

 

2-3-2- كمال و سنایی…………………………………………………………………………………………………… 24

 

2-3-3- كمال و انوری……………………………………………………………………………………………………. 25

 

2-3-4- كمال و نظامی…………………………………………………………………………………………………… 26

 

2-3-5- كمال و مولانا…………………………………………………………………………………………………….. 27

 

2-3-6- كمال و همام تبریزی……………………………………………………………………………………….. 27

 

2-3-7- كمال و حسن دهلوی………………………………………………………………………………………. 28

 

2-3-8– كمال و حافظ………………………………………………………………………………………………….. 28

 

2-3-9- كمال و شاه نعمت‌اللّه‌ولی………………………………………………………………………………… 29

 

2-3-10- كمال و جامی…………………………………………………………………………………………………. 32

 

2-4-كمال و سعدی و شهر شیراز…………………………………………………………………………………. 34

 

2-5-سخنی چند در مورد سعدی………………………………………………………………………………….. 35

 

فصل سوم : مشتركات موسیقیایی(وزن و قافیه و ردیف) در غزلیّات سعدی و كمال خجندی

 

-مشتركات موسیقیایی (وزن و قافیه و ردیف) در غزلیّات سعدی و كمال خجندی……… 38

 

3-1-وزن، قافیه و ردیف مشترك……………………………………………………………………………………… 42

 

3-1-1–بحر رمل………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

3-1-2-بحر هزج………………………………………………………………………………………………………………… 54

 

3-1-3-بحر مضارع…………………………………………………………………………………………………………….. 64

 

3-1-4-بحر مجتث…………………………………………………………………………………………………………….. 70

 

3-1-5-بحر رجز…………………………………………………………………………………………………………………. 74

 

3-1-6-بحر خفیف……………………………………………………………………………………………………………… 77

 

3-1-7–بحر منسرح ………………………………………………………………………………………………………… 79

 

3-2-قافیه‌های مشترك……………………………………………………………………………………………………… 81

 

3-3-ردیف‌های مشترك…………………………………………………………………………………………………….. 89

 

عنوان                                                                     صفحه

 

فصل چهارم: مشتركات ساختاری بررسی تركیبات و عبارات مشترك

 

 در غزل‌های سعدی و كمال خجندی…………………………………………………………………………… 92

 

تركیبات و عبارات مشترك در غزل‌های سعدی و كمال خجندی…………………………………. 93

 

4-1-آوردن یك مصراع بدون تغییر یا با اندكی تغییر جزئی………………………………………….. 93

 

4-1-1- ما نیز یكی باشیم از جمله‌ی قربان‌ها………………………………………………………………… 94

 

4-1-2- دیده از دیدار خوبان بر‌گرفتن مشكل است……………………………………………………….. 94

 

4-1-3- روزه‌داران ماه نو بینند و ما ابروی دوست………………………………………………………….. 94

 

4-1-4- همتی كان به تو مصروف بود قاصر نیست………………………………………………………… 95

 

4-1-6-جان ندارد هر كه جانانیش نیست……………………………………………………………………….. 96

 

4-1-6- آفرین خدای بر جانت…………………………………………………………………………………………. 96

 

4-1-7- خوش می‌روی به نها، تنها فدای جانت……………………………………………………………… 96

 

4-1-8- با رستم دستان بزند هر كه در‌افتاد……………………………………………………………………. 96

 

4-1-9- اگر چراغ بمیرد صبا چه غم دارد………………………………………………………………………. 97

 

4-1-10- با كسی گوی كه در دست عنانی دارد……………………………………………………………. 97

 

4-1-11- طوطی شكر شكست كه صاحب كلام شد……………………………………………………… 97

 

4-1-12- شادی مكن كه با تو همین ماجرا رود…………………………………………………………….. 98

 

4-1-13- هر كسی در حرم عشق تو محرم نشود………………………………………………………….. 98

 

4-1-14-آتشی هست كه دود از سر آن می‌آید……………………………………………………………… 99

 

4-1-15 شكر از مصر و سعدی از شیراز………………………………………………………………………….. 99

 

4-1-16-در پای متاركت فشانم………………………………………………………………………………………… 100

 

4-1-17- بر دیده ی روشنت نشانم…………………………………………………………………………………. 100

 

4-1-18- غوغا بود دو پادشه اندر ولایتی………………………………………………………………………… 101

 

4-1-19-ما بی تو به دل بر نزدیم آب صبوری……………………………………………………………….. 101

 

4-4-20-چون سنگ‌دلان دل ننهادیم به دوری………………………………………………………………. 102

 

4-1-22- طوطی خموش به چو و گفتار می‌كنی…………………………………………………………… 102

 

4-1-23-اینجا شكری هست كه چندین مگسانند………………………………………………………….. 102

 

4-1-24- اگر مقابله بینم كه تیر می‌آید………………………………………………………………………….. 103

 

4-1-25- یار در خانه و ما گرد جهان گردیدیم………………………………………………………………. 103

 

4-1-26- سالك راه و گزین همه حالم نشود………………………………………………………………….. 103

 

عنوان                                                                     صفحه

 

4-1-27- مشنو ای دوست كه غیر از تو مرا یاری هست ……………………………………………… 104

 

4-2–تركیبات و عبارات مشترك در غزل‌های هم‌وزن………………………………………………….. 105

 

4-2-1- ای كه گفتی………………………………………………………………………………………………………… 105

 

4-2-2- دوش بی روی تو…………………………………………………………………………………………………. 105

 

4-2-3- سلسبیل و كافور………………………………………………………………………………………………….. 106

 

4-2-4- سودای بی‌حاصل…………………………………………………………………………………………………. 106

 

4-2-5- شمایل موزون، طبع موزون………………………………………………………………………………… 106

 

4-2-6- قصه دراز كردن……………………………………………………………………………………………………. 107

 

4-2-7- غمزه‌ی جادوی دوست………………………………………………………………………………………… 107

 

4-3- تركیبات و تعبیرات مشترك در غزل‌های غیر هم‌وزن…………………………………………. 107

 

4-3-1- آفت و تأخیر………………………………………………………………………………………………………… 108

 

4-3-2- از من مپرس- از او بپرس………………………………………………………………………………….. 108

 

4-3-3- انگشت‌نمایی………………………………………………………………………………………………………… 108

 

4-3-4- باز آ كه در فراق تو……………………………………………………………………………………………… 109

 

4-3-5- آتش تیز كردن…………………………………………………………………………………………………….. 109

 

4-3-6- به كنارافتادن………………………………………………………………………………………………………… 109

 

4-3-7- پای در گل بودن………………………………………………………………………………………………….. 110

 

4-3-8- پای در دیده نهادن………………………………………………………………………………………………. 110

 

4-3-9- پروانه صفت………………………………………………………………………………………………………….. 110

 

4-3-10- پنجه با ساعد سیمین افكندن…………………………………………………………………………. 110

 

4-3-11- ترك جان گفتن………………………………………………………………………………………………… 111

 

4-3-12- جرم از طرف ماست………………………………………………………………………………………….. 111

 

4-3-13- چشم رضا………………………………………………………………………………………………………….. 111

 

4-3-14- حلقه در گوش بودن ……………………………………………………………………………………….. 112

 

4-3-15- دل خون شدن………………………………………………………………………………………………….. 112

 

4-3-16- دلق مرقع…………………………………………………………………………………………………………… 112

 

4-3-17- عشق‌بازی آغاز نهادن ………………………………………………………………………………………. 112

 

4-3-18-عشق و توبه، آبگینه و سنگ…………………………………………………………………………….. 113

 

4-3-19- گو مباش……………………………………………………………………………………………………………. 113

 

4-3-20- دور بودن چشم بد از معشوق………………………………………………………………………….. 113

 

عنوان                                                                     صفحه

 

4-3-21- ساقیا باده بده……………………………………………………………………………………………………. 113

 

4-3-22- شب را سحر نبودن…………………………………………………………………………………………… 114

 

4-3-23- گوی لطافت ربودن……………………………………………………………………………………………. 114

 

4-3-24- ملامت‌‌گوی بی‌حاصل……………………………………………………………………………………….. 114

 

4-3-25- مفلس و خیال گنح…………………………………………………………………………………………… 115

 

4-3-26- نه من و بس………………………………………………………………………………………………………. 115

 

4-4- عبارت‌های عربی مشترک……………………………………………………………………………….. ………115

 

4-4-1- اللّه اللّه…………………………………………………………………………………………………………. ……….115

 

4-4-2- المنته للْه………………………………………………………………………………………………………. …….116

 

4-4-3- عفاك اللّه …………………………………………………………………………………………………….. ……..116

 

4-4-4- علی‌ الخصوص…………………………………………………………………………………………………. ..116

 

4-4-5-علی الصباح………………………………………………………………………………………………………. …117

 

فصل پنجم: مشتركات محتوایی در غزل‌های سعدی و كمال خنجدی

 

5-1- مشتركات محتوایی در غزل‌های سعدی و كمال خنجدی………………………………. …119

 

5-1-1- از دوست به دشمن شكایت نبردن……………………………………………………………….. …120

 

5-1-2- آزادی عاشق در بند معشوق بودن است …………………………………………………….. …120

 

5-1-3- ازلی بودن عشق ……………………………………………………………………………………………. …121

 

5-1-4- آفت به همراه داشتن تأخیر…………………………………………………………………………… 122

 

5-1-5- با وجود یار از همه عالم فراغ داشتن…………………………………………………………….. 122

 

5-1-6- بر كنار از بلا حال گرفتار بلا را نمی‌داند…………………………………………………….. …1123

 

5-1-7- به پایان آمدن دفتر و باقی بودن حكایت……………………………………………………….. 123

 

5-1-8- بی پروایی عاشق…………………………………………………………………………………………….. …117

 

5-1-9- بی وفایی معشوق و وفاداری عاشق……………………………………………………………….. ..124

 

5-1-10- تبدیل شدن خاك عاشق به سبو………………………………………………………………… 124

 

5-1-11- تسلیم كامل در برابر معشوق………………………………………………………………………. ..125

 

5-1-12- تقدیر گرایی………………………………………………………………………………………………….. .125

 

5-1-13- جان افشاندن به پای دوست ………………………………………………………………………. .127

 

5-1-14- جمال یار نشانه‌ی صنع الهی است……………………………………………………………… .127

 

5-1-15- چشم دوختن به تیر معشوق …………………………………………………………………….. .128

 

عنوان                                                                     صفحه

 

5-1-16- حاجت نبودن به شمع با وجود چهره‌ی یار………………………………………………… 128

 

5-1-17- حاجت مشاطه نیست روی دلارام را……………………………………………………………. 129

 

5-1-18-حاصل جهان صحبت یار و در نظر بودن اوست…………………………………………… 129

 

5-1-19- حقیر بودن دل به عنوان خانه‌ی معشوق……………………………………………………. 130

 

5-1-20- حقیر بودن جان به عنوان تحفه‌ای برای جانان…………………………………………… 130

 

5-1-21- خاموش نبودن بلبل در ایام گل…………………………………………………………………… 131

 

5-1-22- خجلت بردن گل از دیدن رخ یار…………………………………………………………………. 132

 

5-1-23- خجلت بردن ماه از دیدن روی یار……………………………………………………………….. 132

 

5-1-24- خراج بر خراب نوشتن………………………………………………………………………………….. 133

 

5-1-25- خیال یار پیوسته در نظر بودن…………………………………………………………………….. 133

 

5-1-26- درد یار را درمان دانستن………………………………………………………………………………. 134

 

5-1-27- دل‌ربایی غمزه……………………………………………………………………………………………….. 134

 

5-1-28- دوستان به جای بوستان……………………………………………………………………………….. 135

 

5-1-29- ذره سان بودن عاشق در مقابل خورشید معشوق………………………………………. 136

 

5-1-30- رنج كشیدن و گنج یافتن…………………………………………………………………………….. 137

 

5-1-31- رنگ رخساره خبر از حال درون می‌دهد…………………………………………………….. 137

 

5-1-32- زلف و خال یار را دام و دانه پنداشتن………………………………………………………… 138

 

5-1-33- زنده شدن مرده با آمدن یار ……………………………………………………………………….. 138

 

5-1-34- ساختن تصاویر زیبا به وسیله‌ی وصف‌های متعدد ابروی یار ……………………. 139

 

5-1-35- شهد پنداشتن زهر از دست خوبان ……………………………………………………………. 139

 

5-1-36- صبر از معشوق نداشتن………………………………………………………………………………… 140

 

5-1-37- طاقت فراق نداشتن………………………………………………………………………………………. 141

 

5-1-38- غماز بودن اشك……………………………………………………………………………………………. 141

 

5-1-39- غنیمت شمردن وقت ………………………………………………………………………………….. 142

 

5-1-40- فایده‌ی بینایی دیدن یار است……………………………………………………………………… 143

 

5-1-41- فراوانی اشك…………………………………………………………………………………………………. 143

 

5-1-42- فتنه‌گری معشوق………………………………………………………………………………………….. 144

 

5-1-43- قدر روز وصال را دانستن……………………………………………………………………………… 144

 

5-1-44- كشته‌ی عشق تاوان ندارد…………………………………………………………………………….. 145

 

5-1-45- كشته‌ی عشق زنده‌ی جاوید………………………………………………………………………… 145

 

عنوان                                                                     صفحه

 

5-1-46- گرفتاری دل عاشق در زلف معشوق……………………………………………………………. 146

 

5-1-47- لازم بودن مال و زر برای وصال……………………………………………………………………. 146

 

5-1-48- مست رخ ساقی بودن به جای می………………………………………………………………. 147

 

5-1-49- ملازمت و پیوستگی عاشق بر آستان معشوق تا وقت جان دادن……………… 147

 

5-1-50- ناچیز بودن دهان معشوق …………………………………………………………………………… 148

 

5-1-51- نشنیدن پند به خاطر گوش دادن به نوای موسیقی………………………………….. 149

 

5-1-52- نصیحت نپذیرفتن…………………………………………………………………………………………. 149

 

5-1-53- نقش رخ یار خط مسخ بر خوبان چین كشد……………………………………………… 150

 

5-1-54- نظر بازی………………………………………………………………………………………………………… 150

 

5-1-55- وارد شدن بخت با ورود یار …………………………………………………………………………. 153

 

5-1-56- یار و صحبت او برتر از بهشت بدین است…………………………………………………… 154

 

5-2- اختلاف نظر در محتوا………………………………………………………………………………………….. 154ُ

 

فصل ششم: مشتركات بدیعی و بیانی در غزلیّات سعدی و كمال خجندی

 

6- مشتركات بدیعی و بیانی در غزلیات سعدی و كمال خجندی………………………………. 160

 

6-1- صنایع بدیع لفظی………………………………………………………………………………………………… 161

 

6-1-1-0جناس تام……………………………………………………………………………………………………….. 161

 

6-1-2-0تكرار ……………………………………………………………………………………………………………….. 163

 

6-1-3-0موازنه و مماثله………………………………………………………………………………………………… 164

 

6-2-0صنایع بدیع معنوی ……………………………………………………………………………………………. 164

 

6-2-1-0تضاد…………………………………………………………………………………………………………………. 164

 

6-2-2-0ایهام ………………………………………………………………………………………………………………… 166

 

6-2-3-مراعات النظیر……………………………………………………………………………………………………. 168

 

6-2-4-تجاهل العارف…………………………………………………………………………………………………….. 169

 

6-2-5-حس‌آمیزی………………………………………………………………………………………………………… 171

 

6-2-6- متناقض نمایی………………………………………………………………………………………………….. 172

 

6-2-7- اغراق…………………………………………………………………………………………………………………. 173

 

6-2-8-تلمیح…………………………………………………………………………………………………………………. 174

 

6-3- صنایع بیانی…………………………………………………………………………………………………………… 175

 

6-3-1- تشبیه ………………………………………………………………………………………………………………. 175

 

عنوان                                                                     صفحه

 

6-3-2- تشبیه مركب……………………………………………………………………………………………………. 177

 

6-3-3- تشبیه مضمر…………………………………………………………………………………………………….. 177

 

6-3-4- تشبیه تفضیل…………………………………………………………………………………………………… 178

 

6-3-5- اضافه‌ی تشبیهی………………………………………………………………………………………………. 178

 

6-3-6- استعاره……………………………………………………………………………………………………………… 180

 

6-4-7- تمثیل……………………………………………………………………………………………………………….. 181

 

6-3-8- مجاز………………………………………………………………………………………………………………….. 182

 

6-3-9- كنایه ………………………………………………………………………………………………………………… 184

 

فصل هفتم : نتیجه گیری

 

نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………. 187

 

پیشنهادها ……………………………………………………………………………………………………………………….. 190

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………….. 191

 

 مقدمه

 

یكی از مهم‌ترین قالب‌های شعری در طول دوره‌های پرمایه‌ی ادب فارسی برای بیان مفاهیم غنایی و عرفانی قالب شعری غزل است.«غزل فارسی در اوایل سده‌ی چهارم هجری شكل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود در قرن ششم دست‌خوش تطور شد این دوره‌ی رونق غزل و تبدیل آن به مهم‌ترین سیاق شعر غنایی بود.» (عبادیان، 1372: 77) با روی كار آمدن سلجوقیان در دهه‌ی سوم قرن پنجم و سقوط غزنویان، كم كم از رونق قصیده كاسته شد.«بی‌توجهی شاهان سلجوقی در اوایل كار به شاعران (نسبت به دوره‌ی غزنوی) باعث شد كه شاعران كم و بیش هم به غزل توجه كنند یعنی به جای مدح ممدوح به مدح معشوق و به جای توصیف طبیعت به بیان عواطف و احساسات خود بپردازند.»(شمیسا،1382: 210) غزل فارسی در قرن ششم و با ظهور سنایی غزنوی شكل و مسیر مستقلی پیدا كرد. سنایی نخستین  شاعری بود، که سرودن غزل را به‌صورت جدّی آغاز كرد از این‌رو غزل‌های او در سیر تحول غزل فارسی نقشی پررنگ و بنیادین دارند و شاعران بزرگی چون عطّار و مولانا از پیروان شیوه‌ی غزل‌سرایی او هستند.

 

 1-1- نگاهی گذرا به سیر غزل

 

 همان‌گونه كه گفتیم سنایی نخستین كسی است، كه در قرن ششم سرایش غزل را به‌طور جدّی آغاز كرد غزل‌های او دو مسیر در سیر تكامل غزل ایجاد كرد كه هر كدام سیر جداگانه‌ای داشتند و بعد از او در قرن هفتم و هشتم به كمال رسیدند.

 

غزلیّات او كلاً دو نوع است یك دسته همان رنگ و بوی تغزل را دارد و همان است كه بعداً در سیر تكاملی از طریق اشعار انوری و جمال و كمال و در سعدی به اوج خود می‌رسد و دسته‌ی دیگر اشعاری است اخلاقی یا به اصطلاح عارفانه كه بعد در سیر تكاملی خود از طریق اشعار خاقانی و نظامی و عطّار در مولوی به اوج می‌رسد. (شمیسا، 1382: 211)

 

 سیر تكاملی غزل عاشقانه با ظهور شاعر شیرین سخن و بلندآوازه- سعدی شیرازی -به اوج كمال خود ‌رسید. در غزل‌های او عشق و دلدادگی به بهترین نحو نموده شده است و در آن دریایی از احساسات پاك و عشق ناب و ستایش زیبایی موج می‌زند، دریایی كه از روحی لطیف، حساس و عاشق سرچشمه می‌گیرد. هرچه هست عشق و ستایش جمال است. سخنانش را سهل و ممتنع گفته‌اند چرا كه در عین سادگی تقلیدناپذیرند. غزل سعدی نمونه‌ی تمام عیار غزل فارسی است.

 

غزل سعدی كیفیت‌های هنری اصیل و زنده‌ای دارد كه سیر غزل در طی دویست و اندی سال بدان دست یافته بود. این غزل خاص تركیب سادگی و روانی و یك‌دستی با پختگی و غنای اندیشه است؛ احساس و عشقی كه در آن توصیف می‌شود احساس و عشقی است كه با تار و پود خصیصه‌های نوع انسان آمیخته شده است. زیبایی توصیف شده در غزل سعدی، زیبایی آرمانی است كه خصوصیت انسانی فراگیر دارد؛ این عشق و زیبایی مبشر دوستی و آرمان‌خواهی انسان اجتماعی و در عین حال فردیّت یافته‌ی ایرانی است. (عبادیان، 1372: 81- 82)

 

سعدی مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی فارسی بنیان نهاد كه شاعران زیادی پس از وی شاگردان این مدرسه شدند. شاعرانی چون: مجد همگر، همام تبریزی، امیرخسرو دهلوی، خواجوی ‌كرمانی، كمال‌الدین خجندی و….از شاگردان این مدرسه به شمار می‌آیند. در میان این شاعران كمال‌الدین مسعود خجندی -شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم- هنوز آن‌گونه كه شایسته است شناخته نشده است. گویی با وجود خورشیدهای تابانی چون حافظ و سعدی منجمان آسمان شعر و ادب فارسی از شناخت ستارگان درخشانی هم‌چون كمال در آسمان شعر و ادب قرن‌های هفتم و هشتم كه یكی از مهم‌ترین و درخشان‌ترین دوره‌های شعر و ادب ‌فارسی است، غافل مانده‌اند و چهره‌های این شاعران بزرگ در پشت ابرهای كم‌توجهی پنهان مانده است. این شاعر غزل‌سرا در غزل‌های خود كه تعداد آن به هزار غزل می‌رسد بیش از همه تحت تأثیر سعدی است. «هیچ یک از شعرای گذشته در تکوین هنر غزل‌سرایی کمال خجندی مانند سعدی مؤثر نبوده‌اند. غزل کمال از جهات گوناگون با غزل سعدی پیوستگی راست، کارساز و شناختنی دارد.» (مؤید شیرازی ،1375: 267)

 

 1-2- كیفیت غزل كمال خجندی

 

 كمال در دایره‌ی سیر غزل فارسی از جمله شاعران گروه تلفیق به شمار می‌آید. غزل‌های او آمیزه‌ای از عشق و عرفان است. در غزل او تشبیهات و تصاویر زیبا، استعاره‌های بدیع، ایهام‌های پرجاذبه و تمثیل‌های جذابی وجود دارد و در عین حال زبانش ساده است و سادگی غزل سعدی را به یاد می‌آورد بخصوص كه وی بیش از همه تحت تأثیر سعدی است و گاه حتی عین عبارت‌های سعدی را در شعر خود به كار می‌برد.

 

كمال دوام‌دهنده‌ی سبك سهل و ممتنع است. سخن‌های شیرین، عبارت‌های ریخته، تعبیرهای خلقی، الفاظ زیبا، كلمه‌های متناسب، تشبیه و استعاره‌های نادر، تجنیس و مبالغه‌های دلفریب، ضرب‌المثل و مقال و تعبیرهای شیره‌دار مردمی را چنان ماهرانه به كار می‌برد كه شعر او را در نهایت نمكین و خوش‌آهنگ می‌گرداند. (افصح زاده، 1375: 131)

 

 افصح‌زاده همچنین لطف سخن، عمق معنی، دقت در مضمون آفرینی و خوش‌آهنگی را از خصوصیت‌های عمده‌ی شعر كمال برمی‌شمرد. (همان، 85)

 

سید محمد حسینی در مقاله‌ای با عنوان «تلمیح و ایهام در شعر كمال خجندی» ضمن اشاره به حجم بالای غزل‌های كمال، محتوا و بار هنری این غزل‌ها را در مقایسه با غزل‌های سعدی، حافظ و مولانا چندان نغز و گرانبار نمی‌داند امّا، معتقد است در دیوان كمال غزل‌هایی یافت می‌شود، كه برخی از ابیات آن‌ها بسیار زیبا و دل‌انگیز است. (حسینی،1377: 65)

 

 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 از آن‌جا كه هركدام از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان بسان حلقه‌های یك زنجیر به شمار می‌آیند و پژوهش روی آثار همه‌ی ‌آن‌ها از لحاظ سبك‌شناسی، تاریخ ادبیات و تحول شعر فارسی ضروری می‌نماید، نوآوری این تحقیق از آن جهت است كه شعر شاعرانی چون كمال خجندی را باید در مقایسه با شاعران دیگر خصوصاً شاعری چون سعدی كه در اوج قلّه‌ی رفیع ادب فارسی قرار دارد، سنجید تا جایگاه شاعری و ارزشمندی شعر او تبیین و تعیین گردد.

 

1-4- اهداف تحقیق

 

 – بررسی میزان تأثیرپذیری كمال از سعدی

 

– بررسی مضامین وام گرفته‌ی كمال از سعدی

 

– بررسی جایگاه شعری كمال خجندی در میان شاعران غزل‌سرای دیگر

 

– بررسی شیوه‌های تأثیرپذیری كمال از سعدی

 

 1-5- پیشینه‌ی تحقیق

 

2-6- کنش­گفتار…………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

 

2-7- نظریه­ی ادب ……………………………………………………………………………………………………………………….. 30

 

فصل سوم: پیشینه تحقیق

 

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….. 36

 

3-2- پژوهش­ها­ی زبان­شناسان غیر­ایرانی……………………………………………………………………………………. 36

 

3-2-1-کنش­گفتار معذرت­خواهی ……………………………………………………………………………………………… 36

 

3-2-2- راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی ……………………………………………………………………………………………. 40

 

3-2-3- معذرت­خواهی و جنسیت …………………………………………………………………………………………….. 46

 

3-2-4- معذرت­خواهی و قدرت…………………………………………………………………………………………………… 50

 

3-3- پژوهش­ها­ی زبان­شناسان ایرانی………………………………………………………………………………………….. 52

 

3-3-1-کنش­گفتار معذرت­خواهی و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی……………………………………………….. 52

 

3-3-2- معذرت­خواهی و جنسیت …………………………………………………………………………………………….. 55

 

عنوان                                                                                              صفحه

 

3-3-4- معذرت­خواهی و قدرت…………………………………………………………………………………………………… 57

 

فصل چهارم: یافته­ها

 

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..60

 

4-2- میزان و نوع راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی در گویشوران……………………………………………………… 60

 

4-3- میزان و نوع راهبرد­های معذرت­خواهی در دو جنسیت زن و مرد………………………………….. 74

 

4-4- جنسیت و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی……………………………………………………………………………….. 77

 

4-5- میزان و نوع راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی در سه سطح قدرت…………………………………………… 79

 

4-6- قدرت و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی……………………………………………………………………………………. 83

 

4-7- تعامل جنسیت و قدرت و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی………………………………………………………. 85

 

فصل پنجم: نتیجه­‌گیری و پیشنهادات

 

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….89

 

5-2- بحث و نتیجه­گیری……………………………………………………………………………………….. 90

 

5-2-1- پاسخ پرسش­های تحقیق………………………………………………………………………………. 90

 

5-2-2- نکات کلی تحقیق………………………………………………………………………………………. 92

 

5-3- محدودیت­ها­ی پژوهش………………………………………………………………………………………… 94

 

5-4- پیشنهاد­هایی برای پژوهش­ها­ی آتی………………………………………………………………. 95

 

فهرست منابع و ماخذ

 

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………. 99

 

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………….. 103

 

پیوست: پرسشنامه راهبردهای معذرت خواهی ………………………………………………… 107

 

مسأله تحقیق

 

یکی از حوزه­‌ها­ی کاربرد زبان­شناسی عبارت است از زبان­‌شناسی اجتماعی که به مطالعه­ی تاثیرات عوامل اجتماعی بر نحوه­ی استفاده از زبان می­پردازد. در تعریفی دقیق­تر جامعه­‌شناسی زبان یا زبان­‌شناسی اجتماعی آن دسته از بررسی­ها­ی زبانی را در­بر می­گیرد که با ملاک­ها­ی اجتماعی از جمله طبقه­ی اجتماعی، میزان تحصیلات، سن، جنسیت، ریشه­ی قومی و….. مرتبط می­باشند.

 

   پژوهش در حوزه­ی آن دسته از ارتباطات درون­فردی که به آن­ها زبان­شناسی اجتماعی خرد[1] می­گویند شامل مباحث کنش­گفتار­ها، تحلیل­ها­ی محاوره­‌ای، رخ­داد­ها­ی زبانی، توالی­ها­ی پاره‌گفتاری و نیز گویش­ها­ی اجتماعی است(ریچاردز و اشمیت،2002). در­حالیکه زبان­شناسی اجتماعی کلان[2] مباحث دیگری مانند برنامه‌ریزی زبانی، تغییر زبانی، حفظ زبان، جایگزینی زبانی و تحدید یا گسترش تعاملات جوامع زبانی… را در­بر می­‌گیرد(واردها،1990)

 

بنا به آنچه گفته شد در بررسی‌­ها­ی پیرامون گوناگونی­‌ها­ی زبانی با در نظر گرفتن پیشینه‌­ی ‌اجتماعی گویندگان، بر مبنا­ی ملاک­ها­ی طبقه­ی اجتماعی، تحصیلات، سن، جنسیت و برخی معیار­ها­ی اجتماعی دیگر، گویش اجتماعی[3]در افراد و گروه­ها تثبیت می­شود(یول، 1996)؛ اما زبان­شناسی اجتماعی بیش از پیش به این­گونه معیار­ها­ی اجتماعی ارزش داده­است تا آن­جا که آن معیار­ها را در تحلیل کلام موثر دانسته­است؛ یکی از دیدگاه­هایی که در پیدایش چنین تفکری نقش بسزایی داشته­است آراء هایمز است. هایمز(1974) مردم­شناس آمریکایی برای اولین بار اصطلاح ارتباط قوم­نگارانه را مطرح کرد. ارتباط قوم­‌نگارانه به بررسی این موضوع می­پردازد که افراد جامعه با آنکه به طبقات خاصی با فرهنگ خاص خود تعلق دارند چگونه با یکدیگر گفتگو می­کنند و چگونه روابط اجتماعی حاکم بر افراد بر انتخاب گونه­‌ی زبانی که به کار می­برند تاثیر می­گذارد و یا موضوعاتی همچون روابط بین کودکان و بزرگسالان ، مصاحبه­ها، مکالمات تلفنی، رعایت نوبت سخن­گفتن چگونه بین گوینده و شنونده تنظیم می­شود(هایمز (1974). به نقل ازلطفی پور، 1372). هایمز زبان را به عنوان دانش معرفی نمود اما جنبه­ی محسوس آن را به جنبه­ها­ی جامعه­شناسی زبان که برخاسته از توانش ارتباطی است،  مرتبط دانست و مفهوم توانش ارتباطی را مطرح نمود. هایمز(1972) معتقد است: کسی که دارای توانش ارتباطی است باید بداند که یک صورت زبانی تا چه حد مناسب یک بافت اجتماعی معین است و نیز از میزان بسامد و تازگی یا کاربرد یک صورت زبانی و میزان احتمال وقوع آن مطلع باشد. از نظر او تعریف توانش زبانی انسان­ها به صورتی که در زندگی روزمره­ی آن‌‌­ها مورد استفاده قرار می­گیرد باید از توصیف جملات دستوری فراتر رود. او اذعان می­دارد که کودک در شرایط عادی و طبیعی دانش جمله­ها­ی زبان را نه تنها از نظر دستوری بودن بلکه از نظر مناسب بودن نیز کسب می­نماید. بدین ترتیب هایمز با بسط زبانی، صحت یک صورت زبانی را تنها به صورت دستوری کافی ندانسته بلکه کاربرد صحیح آن را در چارچوب قوانین و قرارداد­ها­ی اجتماعی و فرهنگی نیز ضرورری می­داند. این روش بررسی و توصیف کاربرد صورت­ها­ی زبانی و توانش ارتباطی روش « قوم­نگاری گفتار » نام گرفته­است. در چار­چوب این روش واحد بررسی و تحلیل زبان تنها جمله نیست بلکه رویداد گفتاری است. از نظر هایمز(1972) رویداد گفتاری یک تعامل اجتماعی است که در آن زبان نقشی عمده ایفا می­کند(همان)‌. البته در اکثر فعالیت­ها­ی انسانی گفتار یا زبان به کار می­رود، ولی تنها در پاره­ای از آن­ها گفتار و یا قوانین تعامل زبانی تعیین کننده­ی خود تعامل به حساب می­آیند. در یک محاکمه، سخنرانی، دفاع از پایان­نامه­ی دانشگاهی، مصاحبه و یا مکالمه­‌ی تلفنی نقش زبان و گفتار حیاتی است و بدون وجود آن رویداد یا تعامل موجودیت خود را از دست می­دهد. در پاره­ای دیگر از تعاملات اجتماعی مانند رویداد­ها­ی ورزشی یا رفتن به گردش، زبان نقش چندان عمده ای ایفا نمی­کند. هایمز این­گونه تعاملات را موقعیت­ها­ی گفتاری می­نامد. در واقع رویداد گفتاری که ریشه در عوامل و شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد، تعیین کننده­ی قوانین حاکم بر تعاملات زبانی است. واحد زبانی در هر رویداد، کنش زبانی است نه جمله. البته نحوه‌­ی اجرای هر کنش زبانی و نیز آرایش کنش­ها­ی زبانی در چارچوب رویداد گفتاری مربوطه تعیین می­گردد.

 

   یکی از زیر­مجموعه­های زبان­شناسی که در اواخر دهه­ی 1970 ظهور کرد کاربرد­شناسی است که نشان می­دهد افراد چگونه به درک و تولید یک کنش ارتباطی یا کنش گفتاری در یک موقعیت زبانی که اغلب مکالمه است موفق می­شوند(تی جی تانگ،2004).       

 

برنشتاین(1973)‌و‌گامپرز(1977،1982)‌اذعان داشتند که کاربرد­شناسی با درک ژرف­‌ساخت و تعاملات بینا‌فردی و شفاهی به یاری زبان­شناسی اجتماعی می­‌آید. براون ولوینسون(1987) نیز کاربرد­شناسی و زبان­شناسی اجتماعی را در بررسی کنش‌­گفتار­ها و کاربرد آن­ها مرتبط می­دانند. وجه مشترک این دو مبحث مطالعه­ی زبان در بافت اجتماعی است.

 

 

زبان­شناسی اجتماعی و کاربرد­‌شناسی به عنوان دو حوزه­ی منشعب از زبان­شناسی، در سطح مشترکی به نام کاربرد­‌شناسی اجتماعیدر تعامل قرار می­گیرند. کاربرد‌­شناسی اجتماعی به مناسب­بودن معنا در بافت اجتماعی می­پردازد. (لیچ، 1983) می­گوید: توانش کاربرد­شناسی دانش و بهره­گیری گوینده از قوانین تناسب و ادب است که نشان می­دهد گوینده چگونه کنش­‌گفتار­ها را درک و تولید می­کند(تی جی تانگ، 2004). کنش­‌‌گفتار­ها یکی از مباحث کلیدی کاربرد­شناسی در علم زبان­شناسی محسوب می­شوند.کنش­گفتارها را می­توان به شش دسته تقسیم کرد: 1) معذرت­خواهی 2) انتقاد 3) مدح 4) امتناع یارد 5) تقاضا 6) پیشنهاد( تی جی تانگ، 2004). یکی از کنش­گفتار­ها­ی مورد ذکر کنش­گفتار عذر­خواهی است. نقش عذر­خواهی حفظ هماهنگی میان گوینده و شنونده است. افراد زمانی عذر­خواهی می­کنند که تصور کنند از هنجاری اجتماعی تخطی کرده­اند(الشتین و کوهن، 1983). معذرت­خواهی می­تواند وجهه­ی گوینده­ی خود را به خطر بیندازد(تهدید وجهه) و در نتیجه نیازمند دقت و بررسی می­باشد؛ در حقیقت زمانی که گوینده­ای معذرت­خواهی می­کند با ابراز خشوع خویش، عملی تهدید­کننده­ی وجهه برای خود (گوینده) و حفظ­کننده­ی وجهه برای مخاطب انجام داده­است(براوان و لونیسون، 1978). درخصوص کنش­گفتار معذرت­خواهی (معذرت­خواهی در قالب کلام) راهبرد­ها­ی مختلفی ارائه شده­است که در پیشینه به آن­ها خواهیم پرداخت. دراین تحقیق مبنا راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی سوگیموتو(1997) می­باشد. وی راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی را به سه دسته و نه زیر­گروه تقسیم­بندی کرده­است:

 

الف.راهبرد­ها­ی اولیه:

 

1). اظهار ندامت: متاسفم، شرمنده هستم

 

2). توضیح یا حساب­ پس­ دادن: امروز خیلی سرم شلوغ است، نمی­توانم همراه تو بیایم.

 

3). توصیف خسارت: من در نگهداری چتر شما کاملأ مراقب نبودم و باد شدیدی می­وزید.

 

ب.راهبرد ­ها­ی ثانویه:

 

1). جبران عملی:  بفرمایید، این هم یک چتر جدید!

 

2). قول عدم تکرار اشتباه: قول می­دهم بار دیگر زودتر برسم.

 

ج.راهبرد های کم­بسامد:

 

1). پذیرش صریح مسئولیت: این اشتباه من بود.

 

2). زمینه­سازی: من دیر رسیدم، من در شرایط وحشتناکی بودم، پدرم سخت بیمار بود و نمی­توانست حرکت کند، بنابراین من او را به بیمارستان بردم.

 

3). تأدیب خود: من خسیس­تر از آن هستم که برای تو یک چتر جدید بخرم.

 

4). سپاس­گزاری: از بردباری و صبر شما متشکرم.

 

بر­مبنای دسته­بندی بتین(2008) افراد یا به صورت صریح عذر­خواهی می­کنند یا خیر که می­توان معذرت­خواهی صریح را در یک دسته­بندی بر­ مبنای تعداد جملات و تعداد تشدیدکننده­هایی مانند قیود قرار­داد. برای افزایش شدت عذر­خواهی گاه از ابزار­هایی مانند قیود استفاده می­شود: خیلی، وحشتناک، شدیداً از این جمله قیود می­باشند که تقریبا در تمامی موارد عذرخواهی دیده می­شوند و معیاری کیفی در بررسی شدت عمل تهدید­کننده­ی وجهه می­باشند. بررسی کنش­گفتار معذرت­خواهی در قالب دسته­بندی بتین(2008) نشان می­دهد افراد در عذرخواهی به چه میزان از بیان صریح استفاده می­کنند.

 

1-8-3 ترکیب رسوب… 14

 

1-8-4 واکنش های رداکس…. 14

 

1-8-5 جذب سطحی/ واجذبی.. 15

 

1-8-6 انتقال فیزیکی.. 16

 

1-8-7 زیست آشفتگی.. 16

 

1-9 زمین شیمی محیط های ساحلی و دریایی.. 17

 

1-9-1 زمین شیمی رسوبات دریایی.. 18

 

1-9-2 چرخه زیست زمین شیمیایی عناصر در محیط دریا 21

 

1-10 توزیع شیمیایی (گونه پذیری) فلزات سنگین در رسوبات… 23

 

1-10-1 تکنیک های استخراج ترتیبی.. 24

 

1-10-2 انواع روش های استخراج ترتیبی.. 25

 

1-10-3 یکدست کردن روندهای استخراج ترتیبی: روش BCR.. 28

 

1-10-4 انتقادهای وارد بر روشهای استخراج ترتیبی.. 29

 

1-10-5 اجزای استخراج پذیر در روش های رایج استخراج ترتیبی.. 29

 

1-10-5-1 کسر تبادل پذیر. 29

 

1-10-5-2 فاز کربناتی.. 30

 

1-10-5-3 فاز اکسیدهای آهن و منگنز، یا فاز کاهش پذیر. 30

 

1-10-5-4 فازهای آلی یا فاز اکسایش پذیر. 31

 

1-10-5-5 کسر قابل استخراج با اسید قوی یا فاز بازماندی.. 32

 

1-11 تأثیر شوری بر تحرک فلزات سنگین در رسوبات ساحلی.. 32

 

1-12 ارزیابی رسوبات آلوده 33

 

1-13 ضرورت انجام پژوهش در ارتباط با رسوبات آلوده 34

 

1-14 مطالعات پیشین.. 35

 

1-15 اهداف پژوهش…. 38

 

فصل دوم

 

2- ویژگی های عمومی، و زمین شناسی منطقه…. 42

 

2-1 مقدمه. 42

 

2-2 ویژگی های عمومی خلیج گواتر. 43

 

2-3 زمین شناسی.. 45

 

2-3-1 زمین شناسی محدوده مورد مطالعه. 45

 

2-3-1-1 واحد M^sm.. 46

 

2-3-1-2 واحد MP1^m.. 46

 

2-3-1-3 واحد P1^sc 47

 

2-3-1-4 نهشته های ساحلی قدیمی کواترنر(Q^mt1) 48

 

2-3-1-5 واحد QP^l 48

 

2-3-1-6 واحد Q^t1. 48

 

2-3-1-7 واحد      Q^t2. 49

 

2-3-1-8 واحد Q^m.. 49

 

2-3-1-9 واحد Q^es 49

 

2-3-1-10 واحد Q^Id. 49

 

2-4 جغرافیای دیرینه مکران ساحلی.. 50

 

2-5 زمین ریخت‌شناسی مکران ساحلی.. 50

 

2-5-1 رشته های ماسهای.. 52

 

2-5-2 رودخانه ها 53

 

2-5-3 پادگانه های دریایی.. 54

 

2-6 پارامترهای اقلیم شناختی منطقه. 57

 

2-6-1 دما 57

 

2-6-2 رطوبت… 57

 

2-6-3 بارش…. 57

 

2-6-4  باد. 58

 

2-7 ویژگی های عمومی دریای عمان.. 58

 

2-7-1 منشا رسوبات بستر دریای عمان.. 60

 

 

2-7-2 پدیده اقلیمی مونسون در دریای عمان.. 60

 

2-7-3 اقیانوس شناسی فیزیکی دریای عمان.. 62

 

2-7-4 توده های آبی.. 62

 

2-8 سوابق تاریخی مطالعات اقیانوس شناختی در دریای عمان.. 64

 

فصل سوم

 

3- روش های نمونه برداری، آماده سازی، تجزیه نمونه ها، و تحلیل آماری داده ها……. 68

 

3-1 انتخاب نقاط نمونه برداری.. 68

 

3-2 روش نمونه برداری از رسوبات… 73

 

3-3 آماده سازی نمونه ها 74

 

3-3-1 آماده سازی اولیه نمونه ها 74

 

3-3-2 مرحله دوم آماده سازی.. 76

 

3-4 اندازه گیری پارامترهای کیفی آب… 76

 

3-4-1 pH، EC، شوری، و دما 76

 

3-5 اندازه گیری پارامترهای کیفی رسوب… 77

 

3-5-1 دانه بندی رسوبات… 77

 

3-5-2 تعیین درصد رطوبت، ماده آلی، و کربنات در نمونه های رسوب… 79

 

3-5-3 اندازه گیریpH  و EC رسوب… 81

 

3-5-4 اندازه گیری ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) 81

 

3-6 تجزیه های شیمیایی.. 83

 

3-6-1 تعیین غلظت کل عناصر در نمونه های رسوب… 83

 

3-6-2 تعیین غلظت سدیم در آزمایش تعیین CEC رسوب… 83

 

3-6-3 تعیین غلظت عناصر در هر کسر رسوب… 83

 

3-7 کسرپذیری عناصر جزئی رسوب بااستفاده از تجزیه استخراج ترتیبی.. 84

 

3-7-1 دستورالعمل استخراج ترتیبی.. 84

 

3-7-2 هضم با تیزاب سلطانی.. 84

 

3-7-3 مراحل استخراج ترتیبی.. 85

 

مرحله اول (قابل استخراج در اسید/ کسر تبادل پذیر) 85

 

مرحله دوم (کسر به آسانی کاهش پذیر) 85

 

مرحله سوم (کسر اکسایش پذیر) 85

 

مرحله چهارم (کسر بازماندی) 86

 

3-7-4 بازیابی روند استخراج ترتیبی.. 86

 

3-8 تحلیل داده ها 86

 

3-8-1 روش های آماری تحلیل داده ها 86

 

3-8-1-1 تحلیل توصیفی داده ها و تعیین ضرایب همبستگی.. 86

 

3-8-1-2 آنالیزهای چندمتغیره 87

 

الف) تحلیل مؤلفه اصلی (PCA) 87

 

ب) تحلیل خوشه ای (CA) 88

 

3-8-2 روش های آماری مرتبط با تحلیل زمین شیمیایی داده ها 88

 

3-8-2-1 مقایسه با غلظت های استاندارد جهانی و محلی.. 88

 

الف) استفاده از ترکیب شیل میانگین و پوسته قارهای بالایی به عنوان ماده مرجع.. 88

 

ب) استفاده از ترکیب زمینه طبیعی منطقه به عنوان ماده مرجع محلی.. 89

 

3-8-2-2 محاسبه شاخص های زمین شیمیایی.. 89

 

الف) ضریب غنی شدگی.. 90

 

ب) ضریب زمین انباشت… 91

 

ج) ضریب آلودگی (C_f) و درجه آلودگی  (C_d). 92

 

د) شاخص بار آلودگی.. 93

 

ه) خطر بالقوه بوم شناختی (Erⁱ) و ضریب ریسک (RI) 93

 

و) استانداردهای کیفیت رسوب… 94

 

3-8-2-3 روش های محاسبه تحرک، زیست دسترس پذیری، و ریسک عناصر. 95

 

الف) ضریب تحرک عناصر. 95

 

ب) ضریب آلودگی انفرادی.. 96

 

ج) ضریب آلودگی کلی.. 96

 

د) کد ارزیابی ریسک… 96

 

فصل چهارم

 

4- ارزیابی زیست محیطی آلودگی رسوبات خلیج گواتر…. 100

 

4-1 مقدمه. 100

 

4-2 ویژگی های فیزیکوشیمیایی رسوبات خلیج گواتر. 100

 

4-2-1 بررسی پارامترهای فیزیکوشیمیایی در نمونه های رسوب سطحی.. 101

 

4-2-1-1 بافت نمونه های رسوب… 101

 

4-2-1-2 دما 103

 

4-2-1-3 شوری.. 104

 

4-2-1-3-1 نقش پارامترهای دما و شوری در توزیع فلزات سنگین در خلیج.. 104

 

4-2-1-4 EC نمونه های رسوب و آب روی رسوبات… 105

 

4-2-1-5 pH نمونه های رسوب سطحی و آب بالای رسوبات… 106

 

4-2-1-6 محتوای ماده آلی نمونه های رسوب… 107

 

4-2-1-7 محتوای کربنات نمونه های رسوب سطحی.. 108

 

4-2-1-8 ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) نمونه های رسوب سطحی.. 109

 

4-2-2 بررسی پارامترهای فیزیکوشیمیایی در مغزه های رسوبی.. 110

 

4-2-2-1 pH مغزه های رسوبی.. 110

 

4-2-2-2 EC مغزه های رسوبی.. 111

 

4-2-2-3 محتوای ماده آلی در مغزه های رسوبی.. 112

 

4-2-2-4 درصد کربنات مغزه های رسوبی.. 113

 

4-2-2-5 ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) مغزه های رسوبی.. 114

 

4-3 توزیع سطحی فلزات جزئی در نمونه های رسوب سطحی.. 115

 

4-3-1 روابط بین غلظت فلزات و پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب و رسوب در نمونه های رسوب سطحی   118

 

4-4 بررسی غلظت فلزات سنگین در مغزه های رسوبی.. 123

 

4-4-1 روابط بین پارامترهای فیزیکوشیمیایی و توزیع فلزات در مغزه های رسوبی.. 127

 

4-5 زمین شیمی عناصر جزئی در رسوبات سطحی منطقه. 129

 

الف) آمار توصیفی.. 129

 

ب) مقایسه میانگین غلظت فلزات سنگین رسوبات سطحی خلیج گواتر با میانگین غلظت عناصر نمونه مرجع محلی و استانداردهای جهانی   130

 

ج) مقایسه میانگین غلظت فلزات سنگین رسوبات سطحی خلیج گواتر با میانگین غلظت عناصر در برخی از خلیج ها و سواحل جهان  133

 

4-6 ارزیابی سمناکی بوم شناختی فلزات سنگین در رسوبات خلیج گواتر. 134

 

4-7 همبستگی بین فلزات و پارامترهای زمین شیمیایی.. 137

 

4-8 تحلیل مؤلفه اصلی (PCA) 140

 

4-9 تحلیل خوشه ای (CA) 142

 

4-10 ارزیابی آلودگی زیستمحیطی فلزات سنگین در رسوبات سطحی خلیج گواتر. 143

 

4-10-1 ضریب غنی شدگی.. 143

 

4-10-1-1 ضریب غنی شدگی عناصر در نمونه های رسوب سطحی.. 143

 

4-10-1-2 محاسبه ضریب غنی شدگی عناصر برای مغزه های رسوبی.. 145

 

4-10-2 ضریب آلودگی و درجه آلودگی عناصر. 147

 

4-10-3 محاسبه شاخص زمین انباشت رسوبات خلیج گواتر. 152

 

4-10-3-1 محاسبه شاخص زمین انباشت برای نمونه های رسوب سطحی.. 152

 

4-10-3-2 محاسبه شاخص زمین انباشت (Igeo) برای مغزه های رسوبی.. 153

 

4-10-4 خطر بالقوه بومشناختی (Eri)، ضریب ریسک (RI)، و شاخص بار آلودگی (PLI) نمونه های سطحی   155

 

فصل پنجم

 

5- الگوی تفکیک فلزات سنگین در رسوبات سطحی برداشته شده از بخش ایرانی خلیج گواتر با استفاده از روش استخراج ترتیبی……… 160

 

5-1 مقدمه. 160

 

5-2 بررسی صحت و دقت نتایج تجزیه استخراج ترتیبی.. 161

 

5-3 گونه پذیری عناصر در رسوبات سطحی خلیج گواتر. 162

 

5-3-1 مس…. 162

 

5-3-2 سرب… 164

 

5-3-3 روی.. 165

 

5-3-4 منگنز. 167

 

5-3-5 کبالت… 169

 

5-3-6 کروم. 171

 

5-3-7 نیکل.. 172

 

5-3-8 وانادیم.. 173

 

5-3-9 آهن.. 175

 

5-4 شاخص های ارزیابی تحرک عناصر در رسوبات… 177

 

5-4-1 ضریب تحرک عناصر. 177

 

5-4-2 ضریب آلودگی انفرادی و کلی عناصر. 178

 

5-4-3 کد ارزیابی ریسک… 179

 

فصل ششم

 

6- نتیجه گیری و پیشنهادات…….. 183

 

6-1 مقدمه. 183

 

6-2 نتایج.. 183

 

6-3 پیشنهاداتی برای مطالعات آتی.. 189

 

فهرست منابع و مأخذ

 

منابع فارسی.. 191

 

منابع انگلیسی.. 194

 

پیوست ها

 

پیوست یک… 219

 

پیوست دو. 220

 

پیوست سه. 221

 

مقدمه

 

 رسوبات، بخش اساسی و جدایی­ناپذیر سامانه­های آبگین هستند، چرا که زیر لایه­ای برای اندامگان­ها فراهم کرده، و به­وسیله برهمکنش با آب­های احاطه­کننده، نقش مهمی در سامانه­های آبگین ایفا می­کنند (Burden, et al., 2002). رسوبات را می­توان حامل، و منبع آلاینده­ها در سامانه­های آبگین تلقی کرد. آلاینده­ها ضرورتا توسط رسوب تثبیت نمی­شوند، اما ممکن است به­وسیله فرآیند­های زیست­شناختی و شیمیایی، در بخش رسوبی و ستون آب بازیابی شوند. رسوب، یک گرداورنده مهم برای آلاینده­های فلزی در سامانه­های آبگین است. امروزه، بسیاری از مواد شیمیایی انسان­زاد پس از ورود به سامانه­های آبگین، بر روی سطح رسوبات انباشته می­شوند. این آلاینده­ها ممکن است به­طور مستقیم توسط واحد­های صنعتی، و تصفیه­خانه­های فاضلاب شهری، و یا به­طور غیر­مستقیم، توسط رواناب­های آلوده مناطق شهری و کشاورزی در سامانه­های آب تخلیه شوند. در نتیجه، رسوبات بسیاری از بندر­های صنعتی، و نواحی ساحلی اطراف جهان، داری غلظت بالایی از فلزات سنگین هستند، که می­تواند نشانگر­ بسیار مهم آلودگی محیط­ آب باشد (Miller et al., 2000, Chen, et al., 2001, Feng, et al., 2004, Wang et al., 2007).

 

رسوبات آلوده می توانند حیات آبزیان در محیط دریا را به خطر بیندازند. آلاینده­های همراه­ با رسوب ممکن است توسط آبزیان، زیست­انباشت، و به زنجیره غذایی منتقل شوند. اندامگان­های کف­زی با رسوبات تماس مستقیم دارند، و میزان آلودگی رسوب ممکن است اثر بارزتری بر حیات آنها داشته باشد (Malins, et al., 1984). برخی از آلاینده­های رسوب، توسط کف­زیان در فرآیندی به نام زیست­انباشت جذب می­شوند. هنگامی که جانوران بزرگتر، از این اندامگان­های آلوده تغذیه می­کنند، مواد سمناک را ناخواسته وارد بدن خود می­کنند، و بدین ترتیب، با ورود به جانوران رده­بالاتر در زنجیره­غذایی، طی فرآیندی موسوم به زیست­بزرگسازی، غلظتهای بسیار بالایی از آلاینده­های بالقوه­سمناک در بدن آنها انباشته می­شود. ماهی ها، صدف ها، پرندگان آبزی، و پستانداران دریایی ممکن است غلظت­های خطرناکی از مواد شیمیایی سمناک را در بدن خود انباشته کنند (Begum, et al., 2009).

 

 

 

1-2 فلزات سنگین، مصارف، و منابع

 

 فلزات سنگین، زیرمجموعه‌ای از عناصر بالقوه­سمناک موجود در جدول تناوبی هستند، كه اغلب ویژگی‌های فلزی دارند. تعاریف مختلفی بر اساس چگالی، عدد اتمی، عدد جرمی، و ویژگی‌های شیمیایی و سمناكی برای این دسته از عناصر ارائه شده­است. از آنجا كه این اصطلاح تعاریف مختلفی را شامل می‌شود، امروزه اصطلاحات دیگری همچون فلزات سمناک، و یا فلزات جزئی كاربرد بیشتری دارد (Sarkar, 2002). فلزات سنگین به دلیل سمناکی بالا، قابلیت زیست­انباشت، و ماندگاری زیاد، خطرات زیست­محیطی زیادی برای زیست­بوم­ها دارند (Tam and Wong, 2000; Clark et al., 1998). برخی از عناصر بالقوه­سمناک، عناصر ریزمغذی ضروری (Fe، Co، Cu، Zn، As، Se، Mo، Mn، Cr) هستند، که كمبود و بیشبود آنها به مسمومیت موجودات زنده منجر می‌شود. برخی دیگر نیز عناصر ریزمغذی غیرضروری (Cd، Hg، Pb) هستند، كه عدم مصرف آنها برای موجود زنده مشكل­ساز نیست، اما بیشبود،‌ عدم دفع، و زیست­انباشت آنها منجر به مسمومیت می‌شود. فلزات، نقش حیاتی و ارزشمندی در توسعه صنعت، و پیشرفت فناوری دارند. از آنجا که این فلزات پس از مصرف، تجزیه نمی­شوند، و بنابراین در محیط زیست انباشته می‌شوند، غلظت بالای آنها به از­بین­رفتن تعادل در بوم‌سامانه­ها منجر شده، و مشكلات متعددی را به همراه خواهد داشت. عناصر As، Cd، Cr، Pb، و Hg، به دلیل ویژگی­های سرطان‌زایی، و دیگر مشكلات سلامتی و بهداشتی، بیش از سایر عناصر بالقوه­سمناک در سال­های اخیر مورد توجه قرار گرفته‌اند. فجایع بزرگ انسانی، مانند آنچه كه در میناماتای ژاپن (Hg)، بنگال غربی و بنگلادش (As)، و بیماری ایتای ایتای (Cd) در ژاپن اتفاق افتاد، و یا انواع بیماری­های عصبی و کُندذهنی كودكان (Pb)، دلیلی بر اهمیت بیشتر این عناصر است (Selinus et al., 2005). علاوه بر منابع طبیعی، كاربرد این عناصر در صنعت، معدن، و كشاورزی منجر به افزایش غلظت این عناصر در بوم‌سامانه‌های مختلف شده است، و در صورت عدم كنترل، تصفیه، و جداسازی این عناصر،‌ بوم‌سامانه­ها با مشكلات متعددی مواجه خواهند شد.

 

در طبیعت، گونه های انحلال­پذیر فلزات، فراوان، و به آسانی دسترس­پذیر هستند. فراوانی معمولا فلزات دسترس­پذیر را به آنهایی که اعداد اتمی زیر 40 دارند، محدود می­کند. از دیدگاه آلودگی زیست­محیطی، فلزات ممکن است بر اساس سه معیار زیر رده­بندی شوند (Wood, 1974):

 

 

• غیربحرانی (Rb, Li, Sr, Al, Ca, K, Fe, Mg, Na)،

 

• سمناک، اما بسیار انحلال­ناپذیر، و یا بسیار کمیاب (Rh, Ba, Ru, Ir, Os, La, Ga, Ta, W, Zr, Hf, Ti)،

 

• بسیار سمناک، و نسبتا دسترس­پذیر (Bi, Sb, Pb, Ti, Hg, Cd, Ag, Te, Se, As, Cr, Sn, Zn, Cu, Ni, Co, Be).

 

فلزات سنگین به صورت اجزای سنگ کره، به­طور طبیعی رخ می­دهند، و به­وسیله فرآیندهای آتشفشانی، و هوازدگی و فرسایش سنگ­ها در محیط زیست آزاد می­شوند (Fergusson, 1990). هر چند، آزاد­شدن بزرگ­مقیاس فلزات سنگین در محیط­های آبگین (مانند تصفیه­خانه­های پساب­های شهری، صنایع تولیدی، و فعالیت­های کشاورزی)، اغلب پیامد مداخله انسان است (Mance, 1987; Denton, et al., 1997; Güven and Akıncı, 2008). نواحی ساحلی، از جمله حساس­ترین محیط­ها است، که به­خاطر اثر­های منفی ناشی از فشار­های انسانی، مانند افزایش شهر­نشینی، توسعه صنعتی، و فعالیت­های تفریحی، مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، میزان آلودگی سواحل، اغلب به­خاطر منابع آلودگی موجود در خشکی­های مجاور افزایش یافته است (Fergusson, 1990; Wang et al., 2007). فرآیند­ها­یی مثل معدنکاری، ذوب کانسنگ­های فلزی، و پالایش، که خروجی­های باطله تولید می­کنند، اغلب منابع بالقوه­ فلزات سنگین در محیط­های آبگین هستند (Denton et al., 2001). همچنین، فاضلاب­های خانگی، لجن فاضلاب، رواناب­های شهری، و آبشویی از محل دفن زباله­های جامد، منابع دیگر ورود فلزات سنگین به رودخانه­ها، خورها، و آب­های ساحلی است (Mance,1987). بخش دیگری از ورود فلزات انسان­زاد به آب­های ساحلی در مجاورت مراکز شهری و صنعتی ناشی از مصرف سوخت­های فسیلی است. بنادر، و لنگر­گاه­های کوچک قایق­های شخصی، همچنین، فعالیت های تفریحی، تجاری، نظامی، قایق­رانی، و کشتی­رانی نیز منابع بالقوه دیگری از آلودگی محیط­های ساحلی و دریایی است (Denton et al., 1997).

 

1-5  روش­های مطالعه رشد چین­ها 27

 

1-5-1 رشد عرضی.. 27

 

1-5-2  رشد جانبی.. 32

 

1-5-2-1 الگوی آبراهه­ها: 34

 

1-5-2-2 حوضه­های نامتقارن.. 36

 

1-6 میانبارهای سیال.. 37

 

1-7  اهداف مطالعه. 41

 

فصل دوم: زمین شناسی عمومی.. 42

 

  مقدمه……………….43

 

2-1 جغرافیایی طبیعی وریخت شناسی شمال غرب ایران.. 48

 

2-1-2 واحد زنجان.. 49

 

2-1-3 ناهمواری­های استان زنجان.. 50

 

2-1-3-1 کوه­های شمالی زنجان.. 50

 

2-1-3-2 کوه­های بخش مرکزی زنجان (کوه­های سلطانیه). 51

 

2-1-3-3 کوه­های جنوبی (قیدار و تپه­های سعید آباد-کرسف)  51

 

2-2  زمین­ساخت ناحیه­ای فلات ایران.. 52

 

2-3 تاریخچه زمین­شناختی شمال غرب ایران.. 55

 

2-3-1 پرکامبرین پایانی.. 55

 

2-3-2 پالئوزوئیک… 55

 

2-3-3 مزوزوئیک… 56

 

2-3-4  سنوزئیک… 56

 

2-4 فرگشت ساختاری ناحیه شمال غرب ایران.. 57

 

2-5 ویژگی­های چینه شناسی محدوده مورد مطالعه. 60

 

2-5-1 مزوزوئیک… 60

 

2-5-1-1  کرتاسه (K). 60

 

2-5-2 سنوزئیک… 61

 

2-5-2-1 سازند کرج.. 61

 

2-5-2-2 سازند قرمز زیرین.. 64

 

2-5-3 نئوژن.. 65

 

2-5-3-1 سازند قم.. 65

 

2-5-3-2  سازند قم در زنجان: 65

 

2-5-3-3  سازند قرمز بالایی(M_u¹). 71

 

2-5-3-4  واحد(M-Pl). 72

 

فصل سوم:روش کار. 73

 

  مقدمه………..44

 

3-1   مطالعات دفتری وجمع­آوری اطلاعات… 75

 

3-2 مطالعات صحرایی.. 75

 

3- 4  مطالعات آزمایشگاهی.. 77

 

3-4-1 آماده سازی نمونه. 77

 

3-4-2 روش مطالعه میانبارهای سیال.. 79

 

فصل چهارم: توصیف هندسی چین­ها وگسل­های محدوده مورد مطالعه. 82

 

  مقدمه…………..83

 

4-1 توصیف هندسی گسل­های محدوده مورد مطالعه. 84

 

4-1-1 گسل شرق قره­داغ. 84

 

4-1-2 گسل غرب قره­داغ. 85

 

4-1-3 گسل سهرورد. 87

 

4-1-4 گسل کوه­پلنگان.. 89

 

4-1-4 گسل لُت­چای.. 91

 

4-1-5 گسل تخته یورد. 92

 

4-1-6 گسل گوجالو. 93

 

4-1-7 گسل غرب حلب… 94

 

4-1-8 گسل حلب… 95

 

 

4-2 بررسی هندسی و جنبش شناختی چین­خوردگی­های محدوده مورد مطالعه  97

 

4-2-1 تاقدیس اوشتانیان.. 97

 

4-2-2 تاقدیس سهرورد. 106

 

4-2-2-1 تاقدیس قره داغ. 107

 

4-2-2-2 تاقدیس قمشلو. 109

 

4-2-3 ناودیس بهمن.. 109

 

4-2-4 ناودیس حلب… 114

 

4-3 رشد جانبی.. 114

 

4-3-2 تاقدیس قره داغ. 118

 

فصل پنجم: مطالعه میانبارهای سیال.. 119

 

  مقدمه………43

 

5-1 تیپ A – میانبار سیال دو فازه مایع-گاز L+V(با شوری متوسط) 121

 

5-2 تیپB– میانبار سیال دو فازه گاز- مایع V+L (Gas  rich)(با چگالی پایین): 122

 

5-3 تیپ C- دو فازه گاز + مایع حاوی CO2  L_CO2+V+Laq.. 122

 

5-4 تیپD  – تك فازه –مایع L  (Liquid ) 123

 

5-5 منشا میانبارهای سیال مطالعه شده در مقاطع بر اساس تقسیم بندی (یرماكوف 1965) 124

 

5-7 اندازه میانبارهای سیال: 126

 

5-7-1 تركیب (Components): 126

 

5-7-2  انجماد( (Freezing: 126

 

5-8 حرارت دادن(Heating): 128

 

فصل ششم: بحث ونتیجه گیری.. 132

 

  نتایج پتروگرافی سیالات درگیر…..133

 

6-1 تصحیح نقشه ساختاری براساس مطالعات صحرایی.. 133

 

6- 2 قطعه بندی ، رشد جانبی و اتصال چین­ها در محدوده مورد مطالعه. 133

 

6-3 تشخیص هندسه تاقدیس­ها با استفاده از نمودارهای Jemison (1987). 136

 

6-4 اتصال گسل­ها و رشد چین.. 139

 

6-5 نتایج مطالعات میانبارهای سیال.. 142

 

 

• فهرست منابع

 

• پیوست ها

 

• چکیده انگلیسی

 

مقدمه

 

عملکرد متقابل  فرآیند­های درون زاد و  برون زاد سبب تشکیل سیستم پویای نزدیک به سطح زمین شده است. مطالعه این سیستم پویا در دهه­های اخیر جهش چشمگیری را به همراه داشته که این موضوع دستاورد تحول عظیمی است که در ابزارهای مورد استفاده در بررسی این سیستم پویا بوجود آمده است. تصاویر ماهوار­ه­ای، روش­های سن سنجی، امکان مدل­سازی عددی فرایندهای زمین­شناختی و…. افق­های نوینی را پیش روی پژوهشگران این عرصه قرار داده است. بررسی پوسته زمین حاکی از آن است نیروهای زمین­ساختی فشاری باعث تشكیل ساختارهای زمین­شناسی نظیر چین و گسل و برونزد واحدهای سنگی از عمق به سطح  می­شوند. تعیین فشار و دمای میانبارهای سیال[1]  به دام افتاده در این ساختارهای متشكل از سنگ­های رسوبی بیانگر تغییر شرایط فیزیكی آن­ها از زمان نهشته شدن در حوضه تا دفن و برپایی مجدد است. تحلیل جنبش شناختی این ساختارها مستلزم بكارگیری مشاهدات مستقیم (تحلیل ساختاری-زمین­ریخت­شناسی) و آزمایشگاهی (میكروترموبارومتری) است. دگرریختی پوسته زمین در مناطق فشاری به طور معمول با چین‌خوردگی­ها و توسعه گسل‌های راندگی همراه می‌باشد که در یك حادثه دگرشكلی به وجود آمده‌اند و با هم مرتبط هستند (Calamita,1990). در برخی از این مناطق تحت رژیم فشارشی، گسل‌های رانده تظاهرات سطحی کمتری داشته و بیشتر مدفون می‌باشند ( Berberian, 1995).به همین دلیل تحلیل دگرریختی‌های در  این مناطق، اغلب تحت عنوان تحلیل هندسی و جنبش شناختی گسل­های رانده و چین_­های مرتبط با آن­ها صورت می‌گیرد. چین­ها وگسل­های راندگی ساختارهای مهمی را به وجود می‌آورند كه محل مناسبی برای تله­های نفتی و همچنین كانی‌زایی در اثر مهاجرت سیالات می‌باشند, 2003)  Mcclay). بسیاری از زمین ­شناسان نظیر  ساپ (1985)، جامیسون (1987)، میترا (1990) در کارهای تحقیقاتی خود ارتباط ژنتیکی این دو فرایند را درسامانه­های چین خورده- رانده مورد مطالعه قرار داده­اند. در این مطالعات ارتباط هندسی و جنبش شناختی این گونه ساختارها با یكدیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

نظریات متفاوتی در مورد ارتباط بین چین­ها وگسل­های راندگی بیان شده است: