2-4-1- طبقه‌بندی اول: پیشگیری بر اساس معیار سن……………………………. 14

 

2-4-2- طبقه‌بندی دوم: پیشگیری عام و خاص…………………………………… 15

 

2-4-3- طبقه‏بندی سوم: پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال………………… 15

 

2-4-4- پیشگیری بر اساس الگوی پزشكی…………………………………. 16

 

2-4-5- طبقه پنجم: پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی………………….. 17

 

2-4-6- طبقه‏بندی ششم: پیشگیری دفاعی و پیشگیری رهایی‌بخش یا آزادی‌بخش…………19

 

2-5- فایده و امكان پیشگیری………………………………… 19

 

2-6- اصول حاكم بر امكان پیشگیری…………………………………. 20

 

2-7- محدودیت‌ها و موانع پیشگیری…………………………………. 21

 

2-8- مراحل و عملیات اساسی جهت پیشگیری…………………………… 23

 

2-9- عملیاتی كردن پیشگیری و مدیریت آن………………………………. 31

 

2-10- پیشگیری از بزهكاری در ایران………………………………… 36

 

2-11- جایگاه پیشگیری از بزهكاری در قوانین ایران و اهمیت پرداختن به آن…………..39

 

فصل سوم: بررسی ساختار، اهداف، وظایف و مسئولیتهای رفاه و تامین اجتماعی…..43

 

3-1- تاریخچه تشكیل وزارت رفاه………………………………… 44

 

3-2- تشكیلات سازمانی وزارت رفاه و شرح وظایف آنها……………………………….. 45

 

3-2-1- معاونت حقوقی و مجلس…………………………………… 45

 

3-2-2- معاونت هماهنگی و نظارت………………………………….. 47

 

3-2-3- معاونت هدفمند نمودن یارانه‌ها و رفاه اجتماعی…………………. 48

 

3-2-4- معاونت توسعه مدیریت………………………………….. 49

 

3-2-5- دفتر فناوری اطلاعات شرح وظایف دفتر وظیفه اصلی…………… 51

 

3-2-6- اداره كل روابط عمومی و امور بین‌الملل……………………… 53

 

3-2-7- حراست شرح وظایف وظیفه اصلی…………………………………. 54

 

3-3-9- معاونت سیاستگذاری و برنامه‌ریزی…………………………………. 55

 

3-3-10- دفتر هماهنگی مجامع اسلامی…………………………………. 56

 

3-3-11- دبیرخانه شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی…………………… 57

 

3-3-12- دبیرخانه تخلفات اداری و گزینش…………………………………… 57

 

3-3- سازمانهای تابعه وزارت رفاه و شرح وظایف آنها…………………… 58

 

3- 3-1 سازمان بهزیستی…………………………………. 58

 

3-3-2- سازمان بیمه خدمات درمانی…………………………………. 58

 

3-3-3- صندوق بازنشستگی كشوری…………………………………. 59

 

3-3-4- صندوق تامین اجتماعی…………………………………. 60

 

3-3-5- صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر………………………. 61

 

3-4- چشم‌انداز و مأموریت وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با رویكرد به پیشگیری از بزهكاری…….64

 

3-5- شاخصهای تحقق چشم‌انداز وزارت رفاه و تأمین اجتماعی………….. 64

 

3-5-1- عنوان شاخص رفاه اجتماعی…………………………………. 64

 

3-5-1-1- روش محاسبه میزان رفاه اجتماعی در سطح جامعه…………. 65

 

3-5-2- عنوان شاخص آسیب‌های اجتماعی…………………………………. 65

 

3-5-2-1- فرمول محاسباتی و فرآیند محاسبه شاخص……………… 66

 

3-5-2-1-1- شیوع طلاق…………………………………. 66

 

3-5-2-1-2- شیوع اعتیاد………………………………… 66

 

3-5-2-1-3- شیوع اقدام به خودكشی…………………………………. 67

 

3-5-2-1-4- شیوع كودك آزاری…………………………………. 68

 

3-5-3- عنوان شاخص خط فقر شدید…………………………………. 68

 

3-5-3-1- فرمول محاسباتی و فرآیند شاخص……………………….. 68

 

3-5-4- عنوان شاخص بیمه اجتماعی…………………………………. 69

 

3-5-4-1- فرمول محاسباتی و تعریف مفهومی آن………………… 69

 

3-5-4-2- فرآیند محاسبه شاخص……………………………………70

 

3-5-5- عنوان شاخص: بیمه درمان…………………………………. 70

 

3-5-5-1- فرمول محاسباتی و تعریف مفهومی آن……………………… 70

 

3-5-5-2- فرآیند محاسبه شاخص…………………………………… 71

 

3-6- مسائل و موضوعات استراتژیك وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با رویكرد پیشگیری از بزهكاری………71

 

3-6-1- در حوزه عمومی…………………………………. 71

 

 

3-6-2- در حوزه حمایتی و توانبخشی…………………………………. 73

 

3-6-3- در حوزه بیمه‌ای…………………………………. 75

 

3-6-4- حوزه امدادی…………………………………. 76

 

3-7- توصیف و تحلیل وضعیت موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی……….. 77

 

3-7-2- توصیف و تحلیل وضعیت موجود در حوزه حمایتی و توانبخشی………. 79

 

3-7-2-1- آسیب‌های اجتماعی…………………………………. 79

 

3-7-2-2- زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار…………………………. 85

 

3-7-2-3- سازمان‌های مردم نهاد………………………………… 87

 

3-7-2-4- فقرزدایی…………………………………. 88

 

3-7-2-5- توانمندسازی…………………………………. 90

 

3-7-2-6- نظام پرداخت یارانه‌ها……………………………….. 90

 

3-1- روش‌های مبتنی بر شناسایی گروههای هدف…………….. 91

 

3-7-2-6-1- تحلیل وضعیت موجود……………………….. 92

 

3-8-3- توصیف و تحلیل وضعیت موجود حوزه امدادی……………………. 93

 

3-8-4- توصیف وضعیت موجود در حوزه بیمه‌های اجتماعی………………. 94

 

3-8-5- توصیف وضعیت موجود در حوزه بیمه درمان………………………. 100

 

3-8-6- توصیف وضعیت موجود حوزه منابع انسانی………………… 101

 

3-9- تحلیل نهایی وضعیت موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی…………… 103

 

3-10- اهداف میان مدت وزارت رفاه و تامین اجتماعی………………………….. 107

 

3-11- اهداف میان‌ مدت و راهبردهای تحقق آن در وزارت رفاه و تامین اجتماعی……108

 

3-11-1- هدف: افزایش شاخص رفاه اجتماعی هر سال به میزان 8 درصد………..108

 

3-11-2- هدف: كاهش نرخ بروز آسیب‌های اجتماعی به میزان 10 درصد در هر سال……109

 

3-11-3- هدف: كاهش تعداد افراد زیر خط فقر شدید به میزان 80 درصد…………110

 

3-11-4- هدف: افزایش میزان دریافتی مستمری‌بگیران متناسب با نرخ تورم……….110

 

3-11-5- هدف: افزایش تعداد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی به 80 درصد جمعیت كشور….111

 

3-11-6- هدف……………………………….. 111

 

3-11-7 هدف: افزایش كمی و كیفی پوشش بیمه درمان به 100 درصد جمعیت كشور……112

 

3-11-8- هدف: كاهش سهم مردم از پرداخت هزینه‌های درمانی به 30 درصد…………..113

 

3-11-9 هدف: افزایش رضایتمندی مردم از خدمات به میزان 20 درصد نسبت به اول برنامه…..113

 

3-11-10 هدف: افزایش دانش‌مداری…………………………………. 113

 

3-11-11 هدف: ارتقاء بهره‌وری سرمایه‌های انسانی……………………….. 114

 

3-11-12- هدف: بهبود ساختار و روش‌های انجام كار……………………….. 114

 

3-11-13- هدف: ارتقاء و بهبود سطح فناوری…………………………………. 115

 

فصل چهارم: طرح جامع وزارت رفاه و تامین اجتماعی در خصوص كنترل و پیشگیری از  آسیب‌های اجتماعی…..116

 

4-1- رویكرد وزارت رفاه و تامین اجتماعی به پیشگیری از جرم…………………. 117

 

4-2- مستندات قانونی………………………………….118

 

4-2-1- جایگاه آسیب‌های اجتماعی در قوانین……………………………. 118

 

4-3- ارزیابی وضعیت موجود مشكلات اجتماعی درایران…………….. 122

 

4-3-1- توصیف وضعیت موجود………………………………… 123

 

4-3-2- تحلیل وضعیت موجود………………………………… 127

 

4-3-2-1- نقاط قوت……………………………….. 127

 

4-3-2-2- نقاط ضعف……………………………….. 128

 

4-3-2-3- فرصت‌ها………………………………..128

 

4-3-2-4- تهدیدها……………………………….. 130

 

4-4- چالشها و تنگنای اساسی و مهم (موانع پیشرو برای اصلاح موجود و اجرای برنامه‌های كنترل و كاهش در آینده)…….131

 

4-4-1- چالش در سطح خرد (مشكلات در سطح فردی و خانوادگی)………… 131

 

4-4-2- چالشها در سطح میانه (موانع در سطح سازمانهای مسئول و نهادهای اجرایی و…)……….132

 

4-4-3- چالشها در سطح كلان…………………………………. 133

 

4-5- سیاستها و خط مشی‌های وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در خصوص كنترل و پیشگیری از بزهكاری……134

 

4-5-1- رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به پیشگیری اولیه از بزهكاری……….. 134

 

4-5-1-1- اولویت ارتقای رفاه و پیشگیری از مشكلات اجتماعی بر كنترل و كاهش مشكلات اجتماعی……..135

 

4-5-1-2- برنامه‌های ارتقای كیفیت زندگی و رفاه اجتماعی در آحاد جامعه با رویكرد پیشگیری اولیه……….136

 

4-5-1-2-1- آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی………………………………… 136

 

4-5-2- تأكید بر مقتدرسازی فردی (روانشناختی) و سازمانی……………… 137

 

4-5-2-1- اطلاع‌رسانی و حساس‌سازی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و خطرات ناشی از آن……….138

 

4-5-2-2- تقویت ساختاری دستگاه‌های دولتی و غیردولتی فعال در زمینه‌ی كاهش و كنترل مشكلات و آسیبهای اجتماعی……..138

 

4-5-3- تأكید بر افزایش و بهبود كیفیت حمایتهای اجتماعی………………. 139

 

4-5-4- تأكید بر كاهش فشارهای اجتماعی…………………….. 140

 

4-5-5- تأكید بر برنامه‌های مشاركت طلبانه و مبتنی بر اجتماعات محلی………… 140

 

4-5-5-1- اركان توسعه مشاركتی عبارتست از………………………………..140

 

4-6-رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به پیشگیری ثانویه از بزهكاری………..141

 

4-6-1- اولویت توانمند سازی بر حمایت صرف از گروه‌های آسیب‌دیده اجتماعی و در معرض آسیب……141

 

4-6-2- اهداف وزارت رفاه از توانمندسازی………143

 

4-6-3- برنامه ملی پیشگیری ثانویه از مشكلات اجتماعی در گروه‌های در معرض خطر با نظارت وزارت رفاه……..143

 

4-6-3-1- ساماندهی افراد شناسایی شده و ایجاد تشكل………………………143

 

4-6-4- رویكردهای توانمندسازی…………………………………. 144

 

4-7- رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری ثالث از بزهكاری…………..144

 

4-7-1- برنامه‌های كنترل و پیشگیری ثالث مشكلات اجتماعی گروه‌های آسیب‌دیده اجتماعی و بازتوانی آنها……..145

 

4-7-1-1- طرح اول………………………………… 145

 

4-7-1-1-1- خدمات ارائه شده توسط همیاران سلامت روانی و اجتماعی سازمان بهزیستی كشور……. 146

 

4-7-1-1-2- نقش سلامت روان در ظهور رفتارهای پرخطر……………………. 146

 

4-7-1-2- طرح دوم………………………………… 147

 

4-7-1-2-1- طرح دادگاه مدار برای معتادان……………………………….. 148

 

4-7-1-2-2- ترك اعتیاد به روش بستری………………………………… 148

 

4-7-1-2-3- ترك اعتیاد به روش اجتماع درمان ‌مدار………………………………… 149

 

نتیجه و پیشنهادات…………………………………… 150

 

نتیجه………………………………… 151

 

پیشنهادات………………………………….. 153

 

پیشنهاد به وزارت رفاه تأمین اجتماعی…………………………………. 154

 

قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی…………………………………. 155

 

منابع و مآخذ…………………………………. 175

 

الف: كتب فارسی…………………………………. 175

 

ب: مقالات………………………………….. 176

 

ج: قوانین…………………………………. 177

 

Abstract…………………………………

 

چکیده:

 

پایان‌نامه حاضر به بررسی ضرورت توجه سایر حوزه‌های مؤثر در پیشگیری از وقوع جرم در تعامل با قوه قضائیه می‌پردازد. یكی از این حوزه‌ها توجه به نقش وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری از وقوع جرم می‌باشد. محور قرار دادن برنامه‌ها و طرح‌هایی كه وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به موجب قوانین و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌ها به منظور پیشگیری از بزهكاری انجام می‌دهند و نیز پاسخ‌گویی به این سؤالات كه این وزارتخانه چگونه و با الهام از كدام مدل پیشگیری در امر پیشگیری از بزهكاری نقش ایفا می نماید و دیگر اینكه وزارت رفاه در راستای پیشگیری از بزهكاری زنان و كودكان و طلاق و اعتیاد چه برنامه‌ها تدوین و ارائه می‌نماید از جمله اهدافی است كه پایان‌نامه مذكور در راستای پاسخ به آنها تدوین شده با توجه به اینكه ماهیت تحقیق توصیفی- تحلیلی می‌باشد برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز، از روش میدانی و كتابخانه‌ای استفاده شده است.

 

با بررسی قوانین و آیین‌نامه كه تشریح كننده فعالیتهای وزارت رفاه و تأمین اجتماعی می‌باشد این نتیجه حاصل گردید كه این وزارتخانه در رهگذر برنامه‌های راهبردی خود و با رویكرد حمایتی، اصلاحی و با الهام پیشگیری سه مرحله‌ای (اولیه- ثانویه- ثالث) بلندمدت و كوتاه مدت و پیشگیری اجتماعی درصدد پیشگیری از بزهكاری می‌باشند. این وزارت‌خانه در راستای فعالیتهای خویش در پی آن است كه در مرحله اول افراد جامعه در دام علل و عوامل بزهكاری گرفتار نشوند و در مرحله دوم یعنی بعد از گرفتار شدن در دام علل و عوامل بزهكاری و انحراف با ارائه خدمات تخصصی درصدد رفع علل و عوامل مذكور برآید.

 

و در مرحله سوم یعنی بعد از ارتكاب بزه و منحرف شدن افراد جامعه، با ارائه فعالیتهای خویش سعی در جلوگیری از تكرار بزهكاری دارد.

 

مقدمه:

 

برنامه‌ریزی برای كنترل و كاهش آسیب‌های اجتماعی و جرایم از وظایف حاكمیت‌ها می‌باشد تا با اتخاذ تدابیر مناسب و تدوین برنامه‌های كاربردی بستر لازم را برای ارتقاء سلامت اجتماعی مردم و جامعه فراهم كنند. در این راستا جوامعی موفق خواهند بود كه از تمام ظرفیت‌های موجود در جامعه بهره بگیرند. كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده، نیستو نخواهد بود. گرچه در ایران در حوزه پیشگیری از وقوع جرم عمدتاً برخوردهای قهری محور مداخلات بوده است اما نتایج حاصل از آن زیاد رضایت‌بخش نبوده كه افزایش پرونده‌های قضایی افزایش تعداد زندان و غیره موید نكته فوق می باشد عمدتاً پیشگیری‌های قضایی و انتظامی بوده و همچنین پیشگیری‌های وضعی در زمینه پیشگیری از وقوع جرم مدنظر بوده كه آنها هم از فراگیری و جامعیت لازم و اثرگذاری برخوردار نبودند كه با توجه به ماهیت موضوعات اجتماعی نباید انتظار هم داشت كه در برخوردهای قضایی- انتظامی در این زمینه اثرگذاری پایدار و مستمر داشته باشد، بعنوان مثال: در ابتدای بعد از انقلاب اسلامی ایران افراد معتاد مواد مخدر اعدام می‌شدند، سؤال این است كه آیا تعداد معتاد كمتر شده است؟ آیا سن معتادین بالا رفته است؟ آیا طرحهای متعددی از قبیل: والعادیات و غیره كه كه اجرا شده است توانسته در این زمینه تأثیر پایدار و ماندگار داشته باشد قابل ذكر است كه با پیچیده‌تر شدن روابط مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ تنوع و فراوانی آسیب‌های اجتماعی را به همراه داشته است. با توجه به آمار مراجعین به مراكز مشاوره و آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی كشور، میانگین سنی این گروهها دچار آسیب از اواخر دهه سوم زندگی به اوایل دوره جوانی كاهش یافته است. دورانی كه هرفرد با بحران هویت مواجه شده و بیش از هر زمان دیگر آمادگی برای ابتلا به رفتارهای انحرافی را دارد فقدان برنامه و سیاست هماهنگ در زمینه آسیب‌ها و مشكلات اجتماعی، زمینه های مستعد برای افزایش شیوع و بروز مشكلات اجتماعی به دلیل جمعیت جوان كشور، و وجود پدیده‌های اجتماعی مهمی همچون مهاجرت فزاینده و شهرنشینی، گسترش مناطق حاشیه‌نشین و آمار روز افزون مشكلات اجتماعی مثل اعتیاد، جرم خشونت از دلایل مهمی هستند كه بازنگری جدی در برنامه‌های ناكارآمد گذشته و اصلاح دیدگاهی و رویكردها نسبت به مسایل اجتماعی و ارتقای فعالیت هماهنگ دستگاهها را اجتناب ناپذیر می‌نماید. به همین دلیل نباید از سایر ظرفیت‌ها و جنبه‌های پیشگیری از وقوع جرم غفلت كرد كه از مهمترین آنها می‌توان به پیشگیری اجتماعی اشاره و توجه كرد كه بدون شك با توجه به ماهیت اجتماعی موضوعات اجتماعی تقویت این جنبه می‌تواند بسیار مؤثر باشد. البته این پایان‌نامه به معنای این نیست كه سایر جنبه‌ها نباید مدنظر باشند كه منظور این است كه اولین و آخرین اقدامات در این زمینه نباید صرفاً انتظامی و قضایی باشد.

 

در این اثر تلاش بر این بوده است كه به توضیح و تحلیل یكی از وظایف وزارت رفاه و تأمین اجتماعی بر اساس اصول 21 و 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب سند چشم‌انداز توسعه به ویژه ماده 97 و همچنین مواد 1، 4، 5، 6، 8، 9، 15، 16 قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی كه زمینه‌سازی برای تحقق اصول فراگیری، جامعیت، بسط پوشش بیمه، حمایتی و امدادی كشور و ایجاد هماهنگی و برنامه‌های اجرای قلمروهای سه‌گانه نظام جامع تأمین اجتماعی پرداخته و همچنین به بررسی شرایط موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و برنامه راهبردی تهیه شده شامل: مأموریت، چشمه انداز، شاخص تحقق آن، ارزشها، ذینفعان موضوعات استراتژیك و توصیف اهداف میان مدت و راهبردهای دین اهداف و اینكه در آینده می‌خواهد به چه نقطه برسد و راهبردهای مناسب در جهت رسیدن به این دورنما و سازمانها و نهادهایی كه در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی فعالیت می‌كنند پرداخته شده است.

 

این اثر در چهار فصل تنظیم شده است، فصل اول (كلیات) كه در آن به طرح موضوع، اهمیت موضوع، هدف تحقیق، سؤالات و فرضیه‌های تحقیق پرداخته شده است و فصل دوم به مباحثی همچون مفهوم پیشگیری،‌ معانی لغوی و تعریف و انواع و فایده پیشگیری در فصل سوم به ساختار و بررسی اهداف تشكیل وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری از جرم مورد بررسی قرار گرفته.

 

در هرصورت با وجود تلاش‌های زیاد پژوهشگر، این اثر خالی از نقص و كاستی نمی‌باشد كه البته نكات فوق و مثبت آن را مدیون اساتید محترم می‌باشد و نكات ضعف و كاستی آن به نگارنده اثر برمی‌گردد.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- طرح موضوع

 

مسئله بزهكاری و انحراف اطفال و نوجوانان از دیرباز در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است همزمان با گسترش انقلاب صنعتی وسعت دامنه نیازمندیها، محرومیت‌هایخاص از عدم امكان تأمین خواستها و احتیاجات زندگی موجب توسعه و دامنه‌دار فساد، عصیان، دزدی و… در اطفال و نوجوانان شده است.

 

هرروز صفحه حوادث از متنوع‌ترین صفحات روزنامه‌ها است كه خوانندگان بسیاری دارد. آمار جرم و جنایت خشونت، طلاق و… بی‌محابا در آنها نوشته می‌شود. برخی از دانشمندان عوامل محیطی و اجتماعی را منشأ جرم تلقی كردند. لذا این‌گونه مسایل امروزه برای كشور ما هم مطرح است و آثار مهلت آنها در سیمای جامعه آشكار است كودكان و نوجوانان سرمایه‌های جامعه هستند و سلامت روح و جسم آنها تضمین كننده سلامت جامعه آینده است.