1-11-محدودیت های تحقیق: 6

 

1-12-تعریف واژه های تحقیق: 7

 

1-13-مراحل انجام تحقیق: 7

 

فصل دوم: باورهای اعتقادی قوم ترکمن… 8

 

2-1-جغرافیای اقلیمی: 9

 

2-2-قوم ترکمن… 11

 

2-3-دین ترکمن ها : 14

 

2-4-دین ترکمن ها قبل از اسلام: 14

 

2-5-توتم گرایی: 15

 

2-6-شمن گرایی (shamanism) : 16

 

فصل سوم: دست بافته های ترکمن و پیشینه آن… 18

 

3-1- تاریخچه فرش: 19

 

3-2-پیشینه فرش ترکمن: 21

 

3-3-فرشینه ترکمن… 25

 

3-4- انواع بافته های ترکمنی : 26

 

3-5-قالیبافی و نقش زنان ترکمن: 31

 

3-6- آواز زنان قالیباف: 32

 

فصل چهارم: نقوش ترکمن در قالی ها، گلیم ها و سایر زیر اندازها 36

 

4-1-نماد شناسی رنگ در فرش های ترکمنی: 49

 

4-2-ساختار طرح فرش های اصلی : 53

 

4- 3معرفی نقوش ترکمن: 54

 

4-4- فرش انگسی ( انسی): 61

 

4-5-طرح انگسی ها : 61

 

4-6-نقش های موجود در انگسی ها : 64

 

4-7- نماز لیق ها ( جانماز ها ): 72

 

4-8-انواع نماز لیق ها: 72

 

4-9-کعبه نماز لیق: 74

 

4-10-نقش های موجود در کعبه نمازلیق ها: 75

 

4-11-آیات لیق: 76

 

4-12-فرشینه ها : 78

 

4-12-1-آسمالیق ها و چووال ها: 78

 

4-12-2-قاپی لیق یموت: 79

 

4-12-3-پشتی و قارچین: 81

 

فصل پنجم: نقوش جانوری در دستبافته های ترکمن… 82

 

5-1 مهم ترین نقوش حیوانی ، مفهوم و کاربرد آنها : 85

 

5-1-1-نقش شتر: 85

 

5-1-2- نماد حیوانات شکاری نظیر عقاب و قوش….. 86

 

5-1-3- نقش قوچ یا شاخ قوچ: 87

 

5-2- انواع نقوش جانوری در دست بافته های پرزدار: 88

 

5-2-1- نقوش حیوانی: 88

 

5-2-2-نقوش حشرات: 95

 

5-2-3-نقوش پرندگان.. 98

 

5-3- دستبافته های بدون پرز شامل گلیم، نمد.. 101

 

5-4-گونه های مختلف نمد های اصیل ترکمنی… 101

 

5-5- منابع الهام نقش های اصیل ترکمن در نمد.. 105

 

5-6- انواع نقوش جانوری در دستبافته های بدون پرز دار شامل گلیم و نمد: 105

 

5-6-1- انواع نقش شاخ قوچی: 105

 

5-6-2- نقش پستانک یا ازمیک: 106

 

5-6-3-نقش دم عقرب زرد( ساری ایچان) 106

 

5-6-4-نقش ماهی (تیرانه) 107

 

نتیجه گیری: 108

 

پیشنهادات: 111

 

گزارش کار عملی:…………………..112

مقالات و پایان نامه ارشد

 

 

فهرست منابع متن… 113

 

فهرست منابع تصاویر…………………. 121

 

مقدمه

 

هنرهای  دستی بخصوص فرش حاوی جلوه های تصویری غنی از میراث فرهنگی بسیار کهن هر قوم حتی تا قبل از تاریخ است. هنر های دستی از دیر باز با زندگی اقوام کوچ نشین عجین شده و جزء ملزومات زندگی این اقوام و حتی گرداننده چرخ اقتصادی آنان محسوب می شود. گنجینه هایی که نسل اندر نسل و سینه به سینه در میان مردم این سرزمین باقی مانده و منتقل شده است، حافظانش مردان و زنان کهنسالی هستند که قلب و ذهنشان مالامال از آنهاست.

 

شهرت و آوازه ی دستبافته های ترکمن اقصی نقاط عالم را در نوردیده و رنگ ها و نقش هایی که توسط زنان بافنده آن بافته شده اند باعث شگفتی محققان است. این نقوش آینه تمام نمای زندگی فرهنگی قومی هستند که صحرا آنها را با طبعی دو گانه بار آورده است، طبیعتی مقاوم و خشن همراه با سرشتی ظرفیت که در دستبافته ها، سوزن دوزیها و جواهرات این قوم تجلی می یابد.

 

گمان نمی رود که در نقوش فرش ترکمنی تحول زیادی به وجود آمده باشد، اما به نظر می رسد با گذشت نسل ها برخی نام ها و افسانه ها در مورد نقوش تغییر یافته اند و حتی بنا به طوایف و تیره ها نام ها و قصه متفاوت می باشند. زنان ترکمن علیرغم فراز و فرود های تاریخی در نقوش و تغییرات در ساختار قومی و اجتماعی، همچنان اعتبار و اصالت نقوش را حفظ کرده، دست به خلق آثاری می زنند که در نوع خود بی نظیر می باشد. بافندگان از ذهن خود در نقوش قالی بهره می جویند و به صورت غریزی از موقعیتها و عناصری استفاده می کنند که ریشه در فرهنگ ، سنت و باور های آنان دارد که گروهی از این نقوش ، نقوش جانوری می باشند. این نقوش در تمامی 5 طایفه اصلی و فرعی ترکمن ها مورد استفاده قرار می گیرد. به کار گیری این نقوش در قالی های ترکمن بخاطر جایگاه خاص جانوران در فرهنگ ترکمن ها می باشد. به دنبال گسترش اسلام و در پی منع نمایش تصویر جانوران بافندگان این دستبافته ها، نقوش جانوری را کاملا هندسی و انتزاعی و بیشتر به صورت جای پای جانور در قالب گل استفاده می کنند. این نماد های جانوری نشانگر باور ها، اعتقادات، تعصبات دلبستگی های خانوادگی و قومی آنان است و گاهی حکایتگر تقدیر، تحسین و روابط سازنده اجتماعی و گاهی بیانگر ترغیب و تشویق و غیرتمندی و بعضاً برای دفع شر و شیطان و اهریمن است.

 

در زمینه فرش ترکمن به صورت کلی پژوهش های متعددی صورت پذیرفته از جمله اساتیدی نظیر استاد نیاز محمد نیازی، آقای علی حصوری و ذبیح الله بداغی، لیکن به صورت خاص بر روی نقوش جانوری و مبحث نماد شناسی، مطالعاتی انجام نشده است. در این پژوهش سعی شده که نقوش جانوری را از میان نقوش جدا کرده و به بررسی آنها پرداخته شود.

 

در فصل اول به بررسی کلیات پژوهش پرداخته شده است.

 

در فصل دوم به باورهای اعتقادی قوم ترکمن پرداخته و ضمن معرفی استان، به معرفی قوم ترکمن و دین آنها قبل از اسلام و بعد از اسلام و توتم گرایی و شمن گرایی پرداخته شده است.

 

در فصل سوم به دستبافته های ترکمن و پیشینه ی آنها پرداخته شده و همچنین انواع بافته های ترکمن را مورد بررسی قرار داده ایم.

 

در فصل چهارم : به نقوش ترکمن در قالی ها ، گلیم ها ، گبه ها ، و سایر زیراندازها پرداخته شده و ضمن توضیح کلی در مورد نقوش ترکمن درباره منشأ نقوش نیز مطالبی ارائه شده است و از نظر ساختار و طرح و نقش مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به نماد شناسی رنگ در این فرش ها پرداخته شده است .

 

در فصل پنجم : نقوش جانوری را در میان دستبافته های ترکمن بررسی کرده که ضمن توضیح کلی در مورد نقوش جانوری و نام بردن مهم ترین آنها و نماد پردازی آنها ، برای سهولت کار نقوش را به سه دسته حشرات، پرندگان و جانوران تقسیم بندی شده است و در قسمت پایانی نتایج حاصل از بررسی این نمونه و نقوش ارزیابی شده است.

 

-1 – بیان مسأله

 

استان گلستان دارای غنای هنری در رابطه با آثار هنری بوجود آمده توسط قوم ترکمن می باشد که از چندین سال تاکنون در این ناحیه ساکن شده اند و قدمت دارند.این قوم دارای آداب و سنن و فرهنگ خاص خود می باشد که این فرهنگ و سنت در آثار هنری آنها نیز نمود پیدا کرده است.در بررسی نقش و نگاره های ترکمن با دست بافته های آنها و هنر آن ملت بررسی فرهنگ و روش زندگی آنها را  ضروری می نماید.توجه به ماهیت اجتماعی نهفته در هر کدام از آثار هنری کاربردی، می تواند در شکل دهی به ماهیت فرهنگی اقوام نقش حیاتی را بازی کند.برای شناخت هنر کاربردی بایستی ماهیت خلق اثر را در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق شده آن جستجو کرد.دریافت ارزشها و وجوه گوناگون اثر هنری، بواسطه سنت، فرهنگ و شرایط خاص هر قوم در هر عصر تغییر می یابد.یک اثر هنری در واقع مجموعه ای است از هزاران سال تطابق انسانها، محیط، فرهنگ، زیباشناسی و… در اجزاء یک اثر هنری کاربردی مجموعه ای از تجربیات راه حل ها نهفته است و سرمایه ای است از تجربیات هزاران ساله حیات در یک اقلیم و یا نگرش مادی و معنوی به کاربری همان اثر مثلاً در نقوش فرش، نگرش انسان به محیط اطراف خود و طبیعت است.نگرشی که بافنده از ماده و طبیعت پیرامون خود می طلبند و ماهیت اثر در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق گشته است.

 

فرش ترکمن گنجینه گرانبهایی از تاریخ، آداب و سنن آنها به شمار می رود و بنابر گفته محققان دستبافته های این مردمان در واقع خزانه ای است از اطلاعات تاریخی و قوم شناسانه و حاوی مفاهیم عمیق از دنیا اطراف و محیط زندگی آنها. این فرش ها و دستبافته ها به دلیل دارا بودن نقوش هندسی و رنگ های خاص به کار گرفته شده در آنها در میان محققان از شهرتی جهانی برخوردار است.

 

مبنای اصلی این تحقیق، دست بافته های ترکمن از جمله فرش، نمد، گلیم و قالی می باشد که نقوش حیوانی مورد استفاده در آنها مورد مطالعه قرار می گیرد. حدود این پژوهش ترکمن های ساکن استان گلستان می باشد.

 

از آنجائیکه بیشتر پژوهش ها پیرامون نقش و رنگ بوده، بر آن شدیم که نقوش حیوانی را از میان نقش های مورد استفاده مورد مطالعه قرار دهیم و سر منشأ این نقوش را که ریشه در چه عواملی داشته است مورد بررسی قرار دهیم.

 

1-2-ادبیات و پیشینه تحقیق(چهار چوب نظری)

 

استان گلستان نام جدید سرزمین تاریخی است که در طول تاریخ و تا سده هفتم هجری به نام ایالت گرگان و از آن پس تا آغاز سده دهم به نام استرآباد و درنوشته های دوران اولیه اسلامی به نام جرجان و از اسفند 1316 نامیده شده است. این منطقه دارای قومیت های متفاوتی است که یکی از این اقوام، ترکمن  ها هستند که در بخش شرقی، مرکزی و شمالی استان و همچنین در مرکز سکونت دارند.سنی مذهب و به زبان ترکمنی تکلم می کنند. یکی از صنایع دستی ترکمنان دستبافته های آنها می باشد که شامل فرش، قالی، قالیچه، پشتی، نمد میباشد که دارای نقوش تزیینی فراوان می باشد.

 

طبق مطالعات و بررسی های انجام شده در منابع اطلاعاتی، در این مورد کتاب،مقاله و پایان نامه ای یافت نشد.لازم به ذکر است تعداد معدودی مطالعات مرتبط با موضوع یافت شد که در زیر به آنها اشاره می شود:

 

ا-ایزدی نیا، ملیسا،1380، تحلیلی بر نقوش و سمبل های گرافیکی پوشاک و زیور آلات زنان عشایر ترکمن صحرا، دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری.

 

در این رساله علاوه بر نقوش پوشاک و زیور آلات اشاراتی به قالی بافی، نمدبافی و بافته های متنوع شده است.

 

2- حصوری،علی،1371، نقش های قالی ترکمن و اقوام همسایه

 

در این کتاب انواع نقش ها بهمراه کاربرد آن در طایفه های مختلف ترکمن بررسی شده و نقوش کامل ترسیم شده است.

 

3- ذباح، الهام، 1390، جستارهایی در نقوش سوزن دوزی پوشاک ترکمانان استان گلستان شهرستان گنبد کاووس، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر.

 

در این پایان نامه ضمن پرداختن به نقوش سوزن دوزی به تعدادی نقوش که در فرش و نمد مشترک است اشاره شده است.از جمله نقش قوچ که در قالی نمد و سوزن دوزی به طور مشترک قابل مشاهده است.

 

4- صالحی، فریبا،1389، بررسی و ارتباط نقش و نگار زیورهای ترکمن با دستبافته های آنها .

 

هدف این پژوهش بررسی  ارتباط نقش و نگار زیورهای ترکمن با دستبافته های آنها است.نتایج نشان میدهد که باورها و اعتقادات در شکل گیری نقوش مؤثر بوده است.

 

5-یپان غراوی، زهره،1387، ریشه یابی عناصر تصویری در صنایع دستی استان گلستان، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، پایان نامه کارشناسی ارشد ارتباط تصویری.

 

در این رساله با معرفی آرایه ها و نقوش در هنرهای سنتی ترکمن تأثیر باورها و اعتقادات و نماد پردازی در آنها را برروی این نقوش مورد مطالعه قرار داده است.

 

1-3-اهمیت موضوع:

 

اهمیت این موضوع از آنجایی است که نقوش در هنرهای دستی ترکمن جایگاه ویژه ای دارد  و هنرهای دستی ترکمن در چرخه اقتصادی این منطقه نقش بسزایی دارد و لذا  این مطالعه به احیاء این نقوش و منسوخ نشدن آن  و بررسی و ریشه یابی عوامل مؤثر بر آن کمک می کند.

 

1-4-اهداف تحقیق:

 

اهداف اصلی : بررسی نقوش حیوانی در دستبافته های ترکمن

 

اهداف فرعی : 1- مطالعه نقوش دست بافته های ترکمن و چگونگی استفاده و کاربرد آن در دستبافته های امروز

 

2- سعی در احیاء برخی نقوش در حال منسوخ شدن منطقه

 

1-5- سوالات تحقیق:

 

1- آیا نقوش حیوانی تحت تأثیر شرایط اقلیمی،منطقه ای می باشد؟

 

2- آیا سر منشأ نقوش ریشه در باورهای اعتقادی مردم ترکمن دارد؟

 

3-  آیا این نقوش متأثر از اقوام همجوار یا شهرهای همجوار است؟

 

1-6-فرضیه ها:

 

1- نقوش حیوانی تحت تأثیر شرایط اقلیمی،منطقه ای می باشد.

 

2- سر منشأ نقوش ریشه در باورهای اعتقادی مردم ترکمن دارد.

 

3- این نقوش مخصوص خود قوم ترکمن می باشد و از هیچ جا تأثیر نپذیرفته است.

 

1-7-روش تحقیق:

 

 

    • روش كتابخانه ای: اطلاعات مربوط به این تحقیق بخشی از طریق مطالعات کتابخانه ای که شامل کتب، اسناد و مدارک کتابخانه ای است انجام خواهد شد.

 

    • روش میدانی : اطلاعات مربوط به این تحقیق، بخشی از طریق مطالعات میدانی که به صورت پرسش نامه و مصاحبه است انجام خواهد شد.

 

    • روش تحلیلی: این پژوهش تحلیلی و توصیفی خواهد بود.

 

  • روش مقایسه ای/ تطبیقی :

 

روش استنتاجی و نتیجه گیری ها :با تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق آمار توصیفی و استنباطی نتایج کار را بیان خواهیم کرد

 

1-8-جامعه آماری:

 

جامعه آماری نقوش جانوری در دستبافته های  ترکمن استان گلستان می باشد.

 

1-9-نمونه آماری:

 

نمونه آماری 20% از میان نقوش جانوری دستبافته های ترکمن شهرستان گنبدکاووس انتخاب و نتیجه به کل تعمیم داده خواهد شد.

 

1-10- روش یا روشهای نمونه گیری:

 

تصادفی ساده

 

ابزار جمع آوری اطلاعات:

 

پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش، جدول

 

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و تبیین سوالات/ فرضیات :

 

تجزیه تحلیل به دو صورت کمی و کیفی انجام خواهد شد: در کمی خود نقش ها را طبقه بندی کرده و براساس خانواده تقسیم بندی میشود و خود نقوش با جزئیات مورد تجزیه قرار میگیرد.

 

کیفی: عوامل تأثیر گذار مانند اقلیم و باورهای اعتقادی که در ایجاد این نقوش اهمیت دارد مورد مطالعه قرار می گیرد.

 

1-11-محدودیت های تحقیق:

 

1- نتایج حاصل از این تحقیق را  نمی توان به جاهای دیگر کشور تعمیم داد با توجه به شرایط قومی و ناحیه ای.

 

2- کمبود منابع اطلاعاتی بروز و مرتبط با موضوع

 

3- دسترسی نداشتن به جامعه آماری مورد مطالعه

 

4- عدم پاسخگویی افراد مورد مطالعه به دلیل گرفتاری های شغلی،مالی و بی اهمیت بودن موضوع برای آنها

 

1-12-تعریف واژه های تحقیق:

 

مفهوم نقش: شکل کسی یا چیزی را کشیدن، صورت، شکل، تصویر

 

نقوش ترکمن: عناصر تصویری کلیه آثار هنری ترکمن ها،اشکال و تصاویر حک شده بر کلیه آثار هنری ترکمنان

 

نقوش حیوانی: نقوش استفاده شده در هنرهای دستی که از حیوانات منطقه الهام گرفته شده است.

 

فرش ترکمن: دستبافته های ترکمن که عمده آنها نقشه ی هندسی دارند و با رنگ غالب قرمز مخصوص ترکمن ها

 

1-13-مراحل انجام تحقیق:

 

ارتباط موضوع عملی و نظری تحقیق: موضوع عملی و نظری کاملاً ارتباط دارد از این نظر که از این نقوش در تابلوهای خود استفاده خواهم کرد .

 

 

 

 

 

 

 

2-1-جغرافیای اقلیمی:

 

استان گلستان فعلی همان«ساتراپ هیرکانیا» ی ایران باستان یا «ایالت و هرکان» عصر هخامنشیان است که داریوش در کتیبه بیستون خود در کرمانشاه (بزرگترین سنگ نوشته جهان )، در ستون 2، بند16 از آن به همراه پارت یاد کرده است.

 

ایالت باستانی گرگانی با پیشینه تاریخی قابل توجه اش ، شامل  محدوده ای در حدود استان گلستان فعلی می باشد. این ایالت در طول تاریخ شامل چندین شهر بزرگ از جمله استرآباد، جرجان و عده  ای دهستان بوده است . در پهنه این ایالت، شهر جرجان گذشته از اهمیت شهر نشینی، در طی چند قرن مهد فرهنگ و تمدن ، هنر و صنعت محسوب می گشت . جایگاه این شهر دقیقا در حاشیه غربی شهر گنبد کاووس فعلی و در مجاورت بقعه یحیی بن زید که ترکمن ها آن را «قره امام» می خوانند قرار دارد.

 

 تصویر2-1-  نقشه گلستان(www.wikipedia.org)

 

استان گلستان با مساحتی بیش از 20438 کیلو متر مربع (3/1 درصد از مساحت کشور) در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است .(تصویر 2-1) با استان مازندران و دریای خزر از غرب و استان خرسان از شرق – استان سمنان در جنوب و کشور ترکمنستان در شمال هم مرز است. این استان با تمدنی دیرینه و داشتن موقعیت جغرافیایی استثنایی ، سهل الوصول بودن مواد اولیه ، وجود اقوام مختلف با فرهنگهای متفاوت، هنرمندان و اندیشمندان بر جسته از دیر باز نقش مهمی در شکوفایی فرهنگ و هنر  ایفا نموده و مهد انواع گوناگون هنر های دستی می باشد.

 

از ویژگی های بارز صنایع دستی این سرزمین حفظ طرح های اصیل با محوریت سنتهای محلی، ملهم از طبیعت و ضوابط آن می باشد. از صنایع دستی تاریخی منطقه شیشه ، سفال ، قالی ترکمن، زیور آلات ترکمن ، مسگری، ابریشم بافی و سوزن دوزی ترکمن را می توان نام برد.

 

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...