1-3  تأثیرحكومت آل بویه برجامعه ی ایران و اسلام ….. 5

 

1-4 عصرغیبت  امام (ع)…………………………. 8

 

1-5 موقعیت اجتماعی شیعه ………………………. 11

 

1-6 نهضت فرهنگی شیعه …………………………. 13

 

1-7 وضع عالمان شیعه  دردوران آل بویه …………… 14

 

1-8 شهرهای شیعه نشین …………………………. 15

 

1-9 مكتب قم و مكتب بغداد………………………. 19

 

1-10 دولت فاطمی درمغرب و مصر…………………… 20

 

1-11فعالیتهای دیگر فرق مذهبی درقرن چهارم ……….. 21

 

1-11-1حنابله ………………………………… 21

 

1-11-2 معتزله ……………………………….. 24

 

فصل دوم : معرفی خاندان بابویه

 

2-1 خاندان بابویه ……………………………. 27

 

2-2 علی ابن بابویه قمی (صدوق اول)………………. 28

 

2-3 حسین بن علی ابن بابویه قمی ………………… 38

 

2-4 شیخ منتخب الدین ………………………….. 43

 

2-5 تعدادی از مشهورترین خاندان بابویه ………….. 49

 

فصل سوم : مناظرات شیخ صدوق

 

3-1 شیخ صدوق  و مناظرات با ركن الدوله ………….. 52

 

3-2 معرفی محمد ابن بابویه قمی(شیخ صدوق )………… 53

 

3-3 استادان و سفرهای شیخ صدوق………………….. 54

 

3-4 سخنان بزرگان درمورد شیخ صدوق……………….. 57

 

عنوان                                                                                                                              صفحه

 

 

 

3-5 آثارشیخ صدوق …………………………….. 59

 

3-6 شاگردان شیخ صدوق………………………….. 62

 

3-7 اعتقاد به امام زمان از دیدگاه شیخ صدوق………. 64

 

3-8 معرفی ركن الدوله …………………………. 70

 

3-9 حضور شیخ صدوق در ری و مناظرات با ركن الدوله دیلمی     70

 

3-9-1 دعوت به ری …………………………….. 70

 

3-10 مناظرت  شیخ صدوق درحضورركن الدوله………….. 71

 

3-10- 1 مناظره اول……………………………. 71

 

3-10-2 مناظره دوم ……………………………. 78

 

3-11 مكاتبات ركن الدوله با شیخ صدوق…………….. 79

 

 

3-12 بررسی مناظرات …………………………… 80

 

3-12-1 تعداد سوالها و طراح آنها ……………….. 80

 

3-12-2 محتوای سوالهای مطرح شده ………………… 80

 

3-12-3 تأییدها و تشویقهای ركن الدوله …………… 81

 

3-12-4- هدف از مناظرات ……………………….. 82

 

نتیجه ………………………………………. 84

 

منابع و مأخذ 86

 

مقدمه

 

یکی از عمده ترین مسائلی که محققان تاریخ اسلام  به آن می‌پردازند توجه به تفاوتهای مذهبی در ایران بعد ازاسلام می‌باشد.رواج واندیشه ی  مذهبی تشیع،یکی از مهم ترین نمود وتجلی این  تفاوتهای مذهبی است.این مساله به نوبه خود ناشی از عوامل مختلفی می‌تواند باشد.یکی از این عوامل تلاش وجهدی است که عالمان مختلف از خاندانهای گوناگون شیعی در این را ه انجام می‌دادند. نوشتن کتب مختلف شیعی وجانبداری از اهل بیت،وجود خاندانهای شیعی نظیر آل نوبخت وآل ترکه در این سرزمین همواره مورد توجه محققین بوده است.

 

یکی  از معروفترین  خاندانهای شیعی درایران، خاندان آل بابویه است که درقم، مهد گسترش تشیع مستقر بودند.این خاندان بزرگ که بیشتر از دیگر خاندانهای ایرانی علمای نامور پرورش داده است و یکی از بزرگترین دانشمندان شیعی بنام شیخ صدوق  نیز ازاین خاندان برخاست، در درجه بالایی از اهمیت برخورداراست.  حضور شیخ صدوق بعنوان رهبر علمی‌مذهبی شیعیان در ری وهمچنین پدرش علی بن بابویه قمی‌از علمای مشهور شیعی، اهمیت این خاندان را در متمایل کردن ایران به سمت تشیع بیشتر و بهتر جلوه گر می‌سازد.این تحقیق برآن است تا به نقش وخدماتی که علمای این خاندان برای رشد و گسترش  تشیع در قم،مرکز ایران بعنوان یکی از مهم ترین پایگاه های نشر وتوسعه تشیع انجام دادند بپردازد.

 

درارتباط با خاندانهای بزرگ شیعه در ایران تا کنون تحقیقات مفصلی  صورت گرفته است،که در این میان خاندان آل بابویه نیز به عنوان یکی از بزرگترین آنها بی نصیب نمانده است.اما بیشترین  این آثار،درواقع تاکید  اصلی  خود را بر شیخ صدوق،بعنوان شخصیتی  شناخته شده  درمیان این خاندان قرار داده اند. درمورد پیشینه تحقیق از جمله کتابهایی که که در ارتباط با شخصیت شیخ صدوق نوشته شده است، می‌توان به کتاب” فقیه  ری”، نوشته حسن موسوی خراسانی می‌توان اشاره نمود،که درقسمت معرفی منابع تحقیقاتی  به آن اشاره شده است. درواقع  تاکید اصلی نگارنده در جهت نمایاندن وظیفه شیخ صدوق بعنوان رهبر شیعی ری بوده است، نه تمام اعضای خاندان بابویه. همچنین مقالات متعددی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است، که ازجمله آنها می‌توان به” شرح حال سه تن از معارف بزرگ شیعه: شیخ صدوق، کلینی وطبرسی” تالیف حبیب الله  مظلومی‌ اشاره نمود که هدف آن فقط شناسایی و معرفی شیخ صدوق و دوتن دیگر از علمای شیعی می‌باشد.از مزایای این مقاله آن است  که شخصیت و آثار شیخ صدوق نسبتاً خوب  به خواننده معرفی شده است،اما نویسنده به شخصیت علمی‌پدر ودیگر اعضای خاندان شیخ صدوق توجهی ننموده است.

 

اما درارتباط با کلیه اعضای این خاندان کتاب فهرست آل بابویه و علماءالبحرین تالیف سلیمان ماخوذی  منتشر شده است. این کتب اگرچه ازدسته معدود کتابهایی هستندکه به معرفی نسبی تک تک اشخاص علمی‌خاندان آل بابویه پرداخته است،اما صرف نظر ازعربی بودن کتاب وترجمه نشدن آن،این نقص را هم دارد که ازاشاره کردن به وظیفه ونقش این علما درارتباط باگسترش وپیشبرد تشیع درایران غافل مانده ودربسیاری موارد فقط وفقط ازاین علما نام برده،بدون اینکه حتی نامی‌ازآثارشان برده باشد.

 

” دائره المعارف  تشیع “، “دانشنامه جهان اسلام” و”دائره المعارف بزرگ اسلامی”،نیز هرکدام تقریباً جسته گریخته به معرفی خاندان آل بابویه،وتوضیح درمورد تعدادی چند از علمای این خاندان پرداخته است،اما همانطور که می‌دانیم این ازویژگیها و خصوصیات دائره المعارفهاست که به تجزیه و تحلیل مسائل نمی‌پردازدو صرفا ََشمه ای کلی ازاطلاعات را دراختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

 

در این میان جای بررسی نقش کلی این خاندان به خصوص نقش شیخ صدوق در پیشرفت تشیع در ایران،خالی به نظر می‌رسد.اگرچه همانطور که گفته شد در ارتباط با شخصیت و آثارواقدامات شیخ صدوق نکات خوب وارزنده ای ارائه شده است، اما نباید از تلاش واقدامات سایر اعضای این خانواده که در مرکز ایران انجام داده اند و تا حد زیادی از آن غفلت شده است بی توجه گذر کرد.دراین پژوهش تلاش گردیده است که تاحد مقدور این نقص برطرف گردد.