مختصری از زندگی نامة ژاله قائم مقامی……………………………………………………………16

 

1- توجه به ائمه اطهار……………………………………………………………………………………….17

 

2- عشق…………………………………………………………………………………………………………..19

 

3- محبت به فرزندان……………………………………………………………………………………….22

 

4- تحصیل و تعلیم و تربیت………………………………………………………………………………..24

 

5- انتقاد از شرایط زنان…………………………………………………………………………………..25

 

6- سخن گفتن با اشیاء بی زبان………………………………………………………………………..28

 

7- مرگ عزیزان……………………………………………………………………………………………..32

 

8- چند زنی…………………………………………………………………………………………………….38

 

9- طلاق………………………………………………………………………………………………………..36

 

10- آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان……………………………………………………………38

 

11- انتقاد از بخت و اقبال………………………………………………………………………………..41

 

12- مرد………………………………………………………………………………………………………..44

 

13- زن…………………………………………………………………………………………………….47

 

14- ازدواج……………………………………………………………………………………………………51

 

فصل سوم (سیمین بهبهانی)…………………………………………………………………………54

 

مختصری از زندگی نامة سیمین بهبهانی…………………………………………………………..55

 

1- توجه به ائمه اطهار………………………………………………………………………………….56

 

2- عشق……………………………………………………………………………………………………..59

 

3- محبت به فرزندان……………………………………………………………………………………62

 

4- تحصیل و تعلیم و تربیت……………………………………………………………………………64

 

5- انتقاد از شرایط زنان…………………………………………………………………………………66

 

6- سخن گفتن با اشیاء بی زبان…………………………………………………………………..69

 

7- مرگ عزیزان…………………………………………………………………………………………..73

 

8- چند زنی……………………………………………………………………………………………….77

 

9- طلاق…………………………………………………………………………………………………..79

 

10- آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان………………………………………………………..81

 

11- انتقاد از بخت و اقبال……………………………………………………………………………84

 

12- مرد…………………………………………………………………………………………………….86

 

13- زن……………………………………………………………………………………………………..90

 

14- ازدواج…………………………………………………………………………………………..93

 

15- موضوعات دیگر………………………………………………………………………………….95

 

فصل چهارم ( تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر)……………………………………………..97

 

1- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع توجه به ائمه اطهار…………………….98

 

2- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع عشق……………………………………….99

 

3- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع محبت به فرزندان……………………101

 

4- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع تحصیل وتعلیم و تربیت…………….103

 

5- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از شرایط زنان…………………105

 

6- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع سخن گفتن با اشیاءبی زبان………..107

 

7- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرگ عزیزان…………………………110

 

8- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع چند زنی……………………………….112

 

9- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع طلاق…………………………………..113

 

10- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع آزادی خواهی وپی گیری حقوق زنان….115

 

11- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از بخت و اقبال……………117

 

12- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرد……………………………………118

 

13- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع زن…………………………………….120

 

14- تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع ازدواج………………………………123

 

15- مقایسه ی دو شاعر به لحاظ گستردگی موضوع…………………………………..125

 

فصل پنجم (نتایج )……………………………………………………………………………….126

 

نتایج این تألیف …………………………………………………………………………………127

 

کتابنامه……………………………………………………………………………………………….130

 

چکیده:

 

مقایسه، یکی از روشهای مؤثر برای شناساندن بهترشاعران و نویسندگان و آثارشان به مخاطبان وعلاقه مندان می باشد. بخصوص مقایسه ی دو شاعر با اشتراکات متعدد، که می تواند تاثیر مسائل گوناگونی چون ، جنسیت ، وقایع شخصی واجتماعی ،شرایط مکانی وزمانی و… را در نحوی سرودن اشعار ، به درستی نمایش دهد . که در مورد این دو شاعر زن بودن ، مادر بودن ، مطلّقه بودن و … باعث به وجود آمدن برخی مضامین مشترک و تفاوت در دید و جهانبینی باعث ایجاد تفاوت در نگاه به مسائل

 

گوناگون و ارائه آنها شده است . در این تالیف سعی شده با استفاده از بررسی اشعار دو شاعر، واقعیت های تاریخی ، اطلاعات موجود از زندگی ایشان و اظهار نظرها و دیدگاه های بزرگان ادبی آگاهی و بینش گسترده و عمیقی نسبت به این دو شاعر معاصر ایجاد شود.

 

مقدمه:

 

1- تعریف مسأله و بیان سؤال های اصلی تحقیق

 

شعر دوره ی معاصر به جهت ساختاری و محتوایی، اهمیت ویژه ای داشته و از سوی دیگر حضور زنان شاعر و صاحب سبک و اهل فکر در عرصة شعر و ادب فارسی معاصر از مباحث مهم ادبی ، تربیتی و فرهنگی محسوب می شود ، و بدونه شک ، نگاه خاص زنان جامعه به مباحث مهم اجتماعی و ادبی ، از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. از این جهت به دلیل جایگاه مهم ادبی ژاله قائم مقامی و بازتاب مضامین مهم اجتماعی درشعر او و همچنین جایگاه ادبی سیمین بهبهانی و حضور پر رنگ مضامین فرهنگی و اجتماعی ، در شعر ایشان باعث اثرگذاری این دو شاعر در جریان های شعری می باشد ، برای مثال تأثیر سیمین در شعر معاصر و به ویژه قالب غزل به اندازه ای است که او را ((نیمای غزل)) نامیده اند بنابراین تحلیل محتوایی اشعار آنها به ویژه به صورت مقایسه ای لازم و ضروری می نماید ، و در این تألیف به دنبال این مسأله خواهیم بود.

 

1-1- پرسش های اصلی

 

الف. مهمترین ویژگیهای شعری ژاله قائم مقامی چیست ، و چه مضامین مهمی در شعر او بازتاب یافته است ؟

 

ب. مهمترین ویژگیهای شعری سیمین بهبهانی چیست ، و چه مضامین مهمی در شعر او بازتاب یافته است؟

 

ج. محتوای اشعار این دو چه شباهتهایی دارند؟

 

د. محتوای اشعار این دو چه تفاوتهایی دارند؟

 

2- فرضیه ها

 

الف . به دلیل اینكه در زمان ژاله قائم مقامی زن هنوز جایگاه واقعی خود را در جامعه نیافته بود ژاله از طریق تمثیل و گفتگو و مناظره سعی كرده مضامین مهم اجتماعی و بویژه محرومیت زنان جامعه خود را به خوبی در شعر خود بیان كند.

 

ب . سیمین بهبهانی در اشعاری توانسته هم جنبه های ادبی را در شعر بازتاب دهد و هم مضامین مهم روزگار خود و از جمله مباحث زنان ، جنگ تحمیلی و سایر موضوعات مهم را به شكل هنری با احساس و عواطف تند زنانه و مادرانه بازتاب دهد.

 

پ . شباهتهای این دو شاعر در بازتاب مضامین اجتماعی ، مضامین مربوط به زنان و نیز عواطف تند زنانه است و هر دو شاعر اجتماعی محسوب  می شوند.

 

ت . اگر چه این دو شاعر دارای شباهتهای فراوانی هستند ولی به دلیل تفاوت در دوره زندگی و شرایط حاكم ، در نوع مضامین ، تفاوتهایی دارند. برای مثال ژاله قائم مقامی از نظر قالب بیشتر سنتی است ولی سیمین بهبهانی از قالبهای نو نیز بهره برده است و نگاه او به مضامین اجتماعی امروزی تر است.

 

3- ضرورت انجام تحقیق

 

علی رغم اهمیتی که این دو شاعر در شعر معاصر داشته اند چندان مورد توجه محققان قرار نگرفته اند ، برای بیان اهمیت این دو شاعر همین بس که سیمین را ((نیمای غزل)) نامیده اند و ژاله را نخستین زنی که اشعارش کاملاً رنگ و بوی زنانگی دارد . به دلیل همین جایگاه خاص ادبی و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی که ( به واسطه ی موضوعاتی که در اشعار خود به کار گرفته اند ) بر مخاطبان و شاعران به جای گذاشته اند بررسی و مقایسه ی شعر دو شاعر ضروری می نماید.

 

4- هدف ها و كاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق

 

هدف از انجام این پژوهش ایجاد شناختی جامع تر و گسترده تر نسبت به ژاله قائم مقامی و سیمین بهبهانی و مقایسه ی محتوایی آنان می باشد تا با استفاده از نتایج این تألیف مخاطبان را با دیدگاهها و تفکرات این دو شاعر بیشتر آشنا کنیم .

 

بدیهی است که از نتایج پایان نامه در تدوین كتب درسی و آموزش به شاعران جوان تر ، و نیز كاربرد رسانه ای می توان سود جست.

 

فصل اول: کلیات

 

شرایط اجتمای ، سیاسی و فرهنگی دوران دو شاعر:

 

دوره ی مورد بحث ما ، سال 1262 ش (تولد ژاله قائم مقامی ) تا به امروز را در بر می گیرد که در این مدت اتفاقات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی مهمی روی می دهد .

 

ژاله (( زمانی که دوازده ساله بود ناصرالدین شاه به جرم فسادها و خیانت هایش به دست میرزا رضا کرمانی به قتل رسید (1313ق) بیست و سه ساله بود که فرمان مشروطیت را مظفرالدین شاه در شرایط بحرانی امضا کرد (1324ق) و6 ماه پس از آن درگذشت . در بیست و شش سالگی ژاله ، محمد علی شاه قاجار به سبب خودکامگی و مخالفت با مشروطه عزل شد (1327ق) . او شاهد دورۀ هفده ساله پادشاهی نابسامان احمد شاه (1327-1344ق) ، مخالفت مستقیم روس و انگلیس ، جنگ جهانی اول (1332ق/ اوت 1914 میلادی ) ، دوره شانزده ساله شاهی رضا شاه پهلوی و اقتدار فردی او (1304- 1320شمسی ) و پنج سال ازآغاز دوره پادشاهی شبه مدرن فرزند او ، محمد رضا شاه بود . بدین ترتیب در فاصله 63 سال زندگی ژاله ، 6 پادشاه روی کار آمدند . ))[1]

 

سیمین نیز در دوران حیات خود شاهد وقایع مهمی بوده است ، از جمله پادشاهی رضا شاه پهلوی و فرزندش محمدرضا شاه ، جنگ جهانی دوم، کودتای 28 مرداد 1332 ،حوادث قبل و بعد انقلاب اسلامی ، جنگ تحمیلی هشت ساله میان ایران و عراق ، پیشرفتهای چشم گیر سالهای اخیر جهان و ایران و… .

 

اما اگر بخواهیم دوران این دو شاعر را به دوره های کوتاه تر تقسیم و به صورت عمیق تر به این دورها بپردازیم ، چند دوره را می توان نام برد:

 

1- دوران انقلاب مشروطه

 

(( در دوران معاصر تحول اجتماعی مهمی که می توانست تفکر و در نتیجه سبک را تغییر دهد انقلاب مشروطه بود ، انقلاب مشروطیت یکی از مهمترین عوامل تغییرات اجتماعی و سیاسی و مخصوصا فرهنگی در تاریخ ایران است و از این رو مهمترین تغییر سبکی را در پی داشت که سبک نو در شعر و نثر باشد ، به این معنی که یکسره ادبیات –هم به لحاظ فکری و هم به لحاظ صوری به دو بخش کهن و نو تقسیم شد. هیچگاه بین سبکهای ادبی پیش تا این حد اختلاف نبوده است.))[1]

 

در دوران مشروطیت ((به لحاظ فکر، این عقیده که شعرفقط باید به مطالب خاصی از قبیل عشق و عرفان مدح و هجو بپردازد از میان می رود و مخصوصاً توجه به مسائل اجتماعی و سیاسی و مسائل روز در شعر باب می شود . توجه به ایران باستان ، آزادی نسوان ، تنفر از دیکتاتوری ، شور تجدد و تجدید حیات از موضوعات رایج شعر این دوره است . ))[2]

 

(( از همان آغاز مشروطیت وضع زنان ایران همیشه مورد توجه و اعتراض روشنفکران ایران بود ، و در این کوششها ، شعرا و نویسندگان درصف اول قرار داشتند . لاهوتی ، ایرج ، عشقی ، پروین ، کمالی ، بهار ، شهریار و دیگران هر یک اشعار زیبا و فراوانی را به مساله زن وقف و همگی با موهومات و خرافات و تعصباتی که بر دوش زنان سنگینی می کرد مبارزه و جهاد نموده اند .))[3]