اَشکال حضور بیگانگان در کشور

تبعه خارجی در ایران بجز کسانیکه با روادید وارد کشور می­شوند، منحصرا واجد یکی از سه عنوان پناهنده، مهاجر و یا آواره است. براساس تصویب نامه شماره 58858 مورخ 22/12/79 هیات وزیران این سه عنوان بشرح زیر تعریف شده است:

الف ) پناهنده :

به شخصی اطلاق می گرددکه به علت ترس موجه از اینکه به دلایل مربوط به نژاد یا مذهب ، ملیت یا عضویت در بعضی گروه هایی اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرارگیرد در خارج از کشور محل سکونت عادی خود به سرمی­برد و نمی­تواند و یا به علت ترس مذکور نمی خواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار دهد. ( قبلا پناهنده به استناد آئین نامه پناهندگان مصوب 25/9/1342 هیات وزیران به این شکل تعریف شده بود که مقصود از پناهنده فردی است که به علل سیاسی ، مذهبی ، نژادی یا عضویت گروه های خاص اجتماعی از ترس جان و شکنجه خود و افراد خانواده اش که تحت تکفل او می باشد به کشور ایران پناهنده شود).

ب ) مهاجر :

فردی است که متقاضی اقامت در جمهوری اسلامی ایران باشد و درخواست وی مورد قبول جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد .

ج ) آواره :

فردی است که به دلیل وقوع جنگ داخلی یا بین المللی ، بدون تشریفات قانونی کشور متبوع خود را ترک و یا وادار به ترک آن گردد اما نمی تواند برابر کنوانسیون 1951 و پروتکل 1967 ژنو و ملحقات آن بیم موجه از اذیت و آزار به اثبات برساند .

اتباع خارجه که بصورت غیر قانونی وارد کشور ایران شده اند و برای تثبیت جایگاه خود اقدام به ازدواج غیر قانونی با زنان ایرانی نموده اند که حاصل این ازدواج ها فرزندان بدون هویت هستند که از علل پیدایش کودکان بی هویت می توان موارد زیر را دخیل دانست:
1- بر اساس قانون مدنی کشورمان، ازدواج اتباع خارجی با زنان ایرانی باید با اطلاع دولت باشد (ماده 1060 قانون مدنی)؛ بنابراین دادگاه های ایران چنانچه یک زن ایرانی بدون اجازه دولت ایران شوهر خارجی اختیار کند، اثری را برای آن ازدواج مترتب نخواهند کرد؛ زیرا به نظر بعضی حقوقدانان، حکم بر صحت آثار چنین ازدواجی مانند صحیح دانستن اصل ازدواج است که قانون ایران آن را ممنوع و غیرجایز دانسته است (الماسی، 1388 ، ص 273 )؛

2- قانونگذار ایرانی تحمیل تابعیت شوهر خارجی بر زن ایرانی را پذیرفته است و به همین دلیل زن پس از ازدواج با شوهر خارجی تابعیت ایرانی خود را از دست می دهد و به تابعیت شوهر در می آید. در این باره ماده 987 قانون مدنی تصریح کرده است: زن ایرانی که با تبعه خارجی مزاوجت می کند، به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند، مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود، ولی در هر صورت بعد از وفات شوهر یا تفریق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه به انضمام ورقه تصدیق فوت شوهر یا سند تفریق تابعیت اصلیه زن با جمیع حقوق و امتیازات راجع به آن مجدداً به اوتعلق خواهد گرفت در مقابل، زن ایرانی نمی تواند .« تابعیت ایرانی خود را به شوهر خارجی و فرزندان خود بدهد؛ زیرا براساس ماده 976 قانون مدنی، سیستم خون یا تابعیت نسبی در ایران فقط از راه پدر پذیرفته است. بند 2 ماده اخیر درباره تابعیت افراد تصریح کرده است : اشخاص ذیل، تبعه ایران محسوب می شوند … 2 کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند. بنابراین فرزندان زن ایرانی که به واسطه ازدواج با مرد خارجی تابعیت ایرانی خود را از دست داده اند، از داشتن شناسنامه ایرانی محروم خواهند شد و تبعه کشور متبوع پدر محسوب می شوند، پس انتقال تابعیت فقط از راه پدر یکی از عوامل شکل گیری کودکان بی هویت است؛

3- این کودکان براساس بند 5 ماده 976 قانون مدنی در صورت قانونی بودن ورود پدرشان به کشور ایران در سن هجده سالگی می توانند شناسنامه ایرانی دریافت کنند؛ بنابراین سومین عامل، تعیین سقف زما نی برای کسب تابعیت ایرانی در سن هجده سالگی است و مشکل برای سن کمتر ،پابرجاست.

- توسلی نائینی، منوچهر، (1390) . تأملی بر وضعیت کودکان حاصل از ازدواج مردان خارجی با زنان ایرانی ، حقوق اسلامی :: پاییز 1388 - شماره 22، صفحه 136-137