تابعیت

در ابتدای بحث مختصری در خصوص تاریخچه تقنین و تصویب قوانین و مقررات تابعیت در ایران ارائه می شود.

تدوین و تصویب قوانین و مقررات در خصوص تابعیت سیر تحول و تطور خاص خود را داشته است. “تا سال 1317  هجری قمری در ایران مقرراتی راجع به تابعیت موجود نبود و در اثر نبودن نظاماتی در این باره دولت ایران موفق نمی­گشت که اتباع خود را در خارجه کاملاً تضمین کند یا از ترک تابعیت اتباع خود جلوگیری نماید. در ماه شوال سال مزبور فرمانی در تحت عنوان قانون نامه تابعیت دولت علّیه ایران به امضاء مظفرالدین شاه رسید. این قانون نامه که مشتمل بر 15 ماده بود از جمله قوانین تابعیتی است که بعضی از مقررات آن مبتنی بر اصل خون و بعضی دیگر بر اصل خاک می­باشد. در جلسه روز یکشنبه مورخ ششم اردیبهشت سال یک هزار و سیصد و چهار هجری شمسی لایحه ای تحت عنوان تابعیت و مشتمل بر 10 ماده تقدیم پنجمین دوره مجلس شورای ملی گردیده است".

این لایحه در مجلس عقیم ماند و منتهی به تصویب نگردید تا آنکه در سال 1308 شمسی لایحه جدیدی پیشنهاد و مورد تصویب قرار گرفت قانون تابعیت و متمم آن در سالهای 1308 و 1309 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

مواد 976 تا 991 قانون مدنی مصوب سال 1313 که مربوط به تابعیت است، تفاوت چندانی با مصوبات سالهای 1308 و 1309 ندارد. به این موضوع در مشروح مذاکرات کمیسیون قوانین عدلیه و مجلس شورای ملی نیز اشاره شده است.

گفتار اول : تعاریف و مفاهیم

در خصوص تعریف تابعیت هر یک از حقوقدانان از جنبه ای که بنظرشان مهم تر و اساسی تر بوده موضوع را مطرح کرده اند ” دانشمندان حقوق بین الملل بحث های مفصل و متعدد کرده اند و نظر واحدی ارائه نداده اند."  برخی از حقوقدانان تابعیت را رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی فرد با دولت می­دانند، پاره از علمای حقوق این رابطه را صرفاً سیاسی و معنوی می­دانند و عده ای نیز معتقدند که رابطه فرد با دولت تنها رابطه ای قانونی است، در این خصوص دکتر لنگرودی صاحب ترمینولوژی حقوق رابطه را تنها سیاسی تعریف کرده است.

در مجموع تابعیت یک ارتباط چند سویه بین مردم و دولت های سرزمین محل تولد یا اقامت خود شخص یا والدین او است به این تفکیک که :

• از جنس سیاسی است بواسطه اراده دولت در برقراری نظم و حمایت از اتباع خود
• از جنس حقوقی است چرا که در واقع برای فرد و دولت حقوق و تکالیف متقابلی ایجاد می­ کند
• از جنس معنوی است به این معنی که منصرف از عناصر خاص و منحصر بفرد تشکیل دهنده کشور، مردم یک سرزمین دارای عادات، آداب، رسوم و اعتقاداتی هستند که آنها را به هم نزدیک کرده، علقه خاصی بین آنها و سرزمین بوجود آورده و آنان را در یک گروه به معنای مذکور قرار می­دهد.

- نائینی ، احمد رضا ، (1389). فلسفه تابعیت ، مجله ماه و تاریخ و جغرافیا ، دوره جدید ، شماره 147 ، ص ص 105 و 106 .

- ارفع نیا بهشید (1380) . حقوق بین الملل خصوصی : جلد اول (چاپ چهارم) . تهران : نشر بهتاب ، ص 39 ( به نقل از International law in historical perspective, J.H.W.Verzjil T.5. )

- ارفع نیا ، بهشید ، همان ، صفحه 39 - سهرابی ، محمد (1382) . حقوق بین الملل خصوصی : تابعیت، اقامتگاه، وضع اتباع بیگانه و تعارض قوانین (چاپ اول) تهران : کتابخانه گنج دانش، صفحه 29 - ابراهیمی سید نصرالله (1383) . حقوق بین الملل خصوصی : کلیات، تابعیت، اقامتگاه، وضعیت بیگانگان و پناهندگی، استرداد مجرمین و سرمایه گذاری خارجی در ایران (چاپ اول) تهران : انتشارات سمت، ص 84

- نصیری ، محمد (1385) ، حقوق بین الملل خصوصی : کلیات، تابعیت، اقامتگاه (چاپ پانزدهم) . تهران : موسسه نشر آگه ، ص 26 - مدنی ، سیدجلال الدین (1372) . حقوق بین الملل خصوصی : تابعیت، اقامتگاه، حقوق بیگانگان، تعارض قوانین، مصونیت های دیپلماتیک، حمایت سیاسی، پناهندگی (چاپ دوم) تهران : کتابخانه گنج دانش ، ص 33 - امامی ، سید حسن (1384) . حقوق مدنی : جلد چهارم (چاپ هجدهم) تهران : انتشارات اسلامیه ، ص 177

- سلجوقی، محمود ( 1380) . بایسته های حقوق بین الملل خصوصی : کلیات، تابعیت، اقامتگاه (چاپ اول) تهران : نشر میزان ، ص 58