فصل دوم: 15

 

مبانی نظری و پیشینه پژوهش.. 15

 

2-2: مدیریت دانش.. 18

 

2-2-1: داده ها، اطلاعات و دانش: 20

 

2-2-2: دانش پنهان و آشکار. 21

 

2-2-3: عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش.. 21

 

2-2-4: استراتژی های مدیریت دانش.. 22

 

2-2-5: فرآیندهای مدیریت دانش.. 24

 

2-3: عملکرد توسعه محصول جدید 35

 

2-3-1: الف) توسعه ی محصول جدید 35

 

2-3-2: ب) اهداف فرایند توسعه محصول. 36

 

2-3-3: مقایسه الگوهای توسعه محصول. 39

 

2-3-4: عوامل موفقیت پروژه های توسعه محصول جدید (NPD) 43

 

2-3-5: عملکرد توسعه محصول جدید 44

 

2-4: تحقیقات مرتبط خارجی. 46

 

2-5: تحقیقات مرتبط داخلی. 48

 

2-6: جمع بندی. 50

 

فصل سوم: 51

 

روش شناسی پژوهش.. 51

 

3-2: موضوع و روش تحقیق. 61

 

3-3: جامعه آماری. 62

 

3-4: نمونه آماری و روش نمونه گیری. 62

 

3-5: متغیرهای تحقیق. 63

 

3-6: ابزار گردآوری اطلاعات. 64

 

3-7: روایی و پایایی ابزار سنجش.. 65

 

3-8: فرضیههای تحقیق. 68

 

3-9: روش تجزیه و تحلیل داده ها 69

 

3-9-1: تحلیل عاملی تأییدی. 70

 

3-9-2: تعیین برازش مدل. 72

 

3-9-3: آزمون فرضیات پژوهش از طریق تحلیل مسیر. 73

 

3-10: جمع بندی. 73

 

فصل چهارم: 75

 

تجزیه و تحلیل. 75

 

داده های پژوهش.. 75

 

4-1: مقدمه. 77

 

4-2- تجزیه و تحلیل آمار توصیفی. 77

 

4-2-1- جنسیت. 79

 

4-2-2- وضعیت تحصیلی. 79

 

4-3 : نمودار فراوانی پاسخگویان بر حسب مقطع تحصیلی. 80

 

4-3-1: سابقه کاری. 80

 

4-3 -2: نمودار فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقه کاری. 81

 

4-3-3 وضعیت متغیرهای تحقیق. 81

 

4-3-4- وضعیت متغیر مدیریت دانش.. 82

 

4-3-5- وضعیت متغیر عملکرد توسعه محصول جدید 84

 

4-3-6- وضعیت ابعاد متغیر مدیریت دانش.. 84

 

4-4: نمودار راداری متغیرهای تحقیق. 86

 

4-4-1- وضعیت ابعاد متغیر عملکرد توسعه محصول جدید 86

 

4-5: نمودار راداری متغیرهای تحقیق. 88

 

4-6- آزمون فرضیات تحقیق. 88

 

4-6-1: آزمون کفایت نمونه گیری. 88

 

4-6-2 تحلیل عاملی تأییدی. 89

 

4-6-2-1- مدل اندازه‌گیری مرتبه اول متغیر مدیریت دانش.. 89

 

‌4-6-2-3- مدل اندازه‌گیری مرتبه اول متغیر درونزای تحقیق. 96

 

 

4-6-2-4- مدل اندازه‌گیری مرتبه دوم متغیرهای درونزای تحقیق. 98

 

4-6-2-5- همبستگی بین متغیرها 99

 

4-6-3- مدل معادلات ساختاری. 100

 

4-6-3-1- آزمون فرضیه اصلی تحقیق. 101

 

4-6-3-2- آزمون فرضیات فرعی تحقیق. 102

 

4-7- آزمون‌های برازندگی مدل. 105

 

جمع بندی فصل. 106

 

فصل پنجم: 108

 

نتیجه گیری و پیشنهاد 108

 

5-1: مقدمه. 111

 

5-2: نتایج و دستاوردهای حاصل از تحقیق. 111

 

5-3: مقایسه با سایر تحقیقات. 116

 

5-4: پیشنهادات. 117

 

5-4-1: پیشنهادهای کاربردی. 117

 

5-4-2: پیشنهادهای برای پژوهشگران آینده 118

 

5-5: محدودیت های پژوهش.. 119

 

منابع و مأخذ 120

 

چکیده:

 

   امروزه سازمانهای کشور به مانند سایر سازمانهای جهان ناگزیرند تا با دیگر سازمانها چه در داخل و چه در خارج کشور به رقابت بپردازند تا بتوانند در محیط کسب و کار باقی بمانند. از این رو آنها باید بتوانند دست کم در یک زمینه برتر از رقبای خود بوده، به عبارت دیگر آنها چاره ای ندارند جز اینکه نوآور باشند. این پژوهش با هدف “تأثیر فرآیندهای مدیریت دانش بر عملکرد توسعه محصول جدید” به صورت موردی زنجیره تأمین شرکت عقاب افشان اجرا شد. اطلاعات مورد نیاز به وسیله پرسشنامه محقق ساخته ای که مبتنی بر مدل مفهومی پژوهش اقتباس از مدل شفیعی نیک آبادی (1391) و ون پای ونگ (2009) گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع‌آوری شده ابتدا در سطح توصیفی با استفاده از شاخص‌های آماری به توصیف و تلخیص ویژگی­های جمعیت شناختی افراد نمونه در تحقیق شامل سابقه کاری و تحصیلات و جنسیت پرداخته می‌شود. در آمار تحلیلی این تحقیق به منظور آزمودن معناداری روابط میان سوالات و متغیرها و برازش مدل‌های اندازه‌گیری به دست آمده و سنجش روایی عاملی از تحلیل عاملی تأییدی استفاده گردیده است. همچنین به منظور بررسی وضعیت متغیرهای تحقیق از آزمون میانگین یک جامعه یا تی یک نمونه­ای استفاده شده است و پس از بررسی روایی سوالات پرسشنامه از طریق تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول و دوم، به منظور بررسی اثرات میان متغیرهای تحقیق از مدل معادلات ساختاری و بطور اخص تکنیک تحلیل مسیر با استفاده از نرم افزار لیزرل استفاده شده است. یافته ها نشان می­دهد که بین استراتژی های مدیریت دانش و عملکرد توسعه محصول جدید رابطه معناداری وجود دارد، طبق نتایج بدست آمده از پنج فرضیه فرعی تحقیق حاضر، سه فرضیه یعنی خلق دانش- عملکرد توسعه محصول جدید، ثبت، ذخیره و نگهداری دانش- عملکرد توسعه محصول جدید و ارزیابی و بازخور دانش- عملکرد توسعه محصول جدید با توجه به عدد معناداری آنها تأیید شدند. این پژوهش در خاتمه به ارائه پیشنهادهای کاربردی پرداخته است.

 

کلمات کلیدی: استراتژی های مدیریت دانش، عملکرد توسعه محصول جدید، توسعه محصول جدید.

 

   از اواخر قرن گذشته میلادی تا زمان حال، بحث مدیریت دارایی ­های نامشهود سازمان به عنوان بخشی از منابع حیاتی سازمان بسیار مورد توجه واقع شده است از بین این داراییها، دانش بیشترین توجه را به خود معطوف ساخته و به عنوان مهمترین دارایی نامشهود سازمان مورد تأکید قرار گرفته است. اکنون بحث مدیریت دانش به یکی از موضوعات اصلی در تحقیقات مدیریت در سراسر دنیا تبدیل شده است و آن را به عنوان ابزاری کلیدی برای مدیریت کردن اطلاعات و ابزاری استراتژیک برای مدیریت و راهی مؤثر برای کسب مزیت رقابتی پایدار می دانند(شفیعی نیکابادی، 1391). از جمله تحولات چشمگیر در قلمرو علوم مدیریت، بروز و ظهور پدیده هایی همچون مدیریت دانش و توسعه محصول جدید می باشد. برای موفقیت سازمان، دانش به عنوان یک سرمایه، باید بین انسانها قابل مبادله بوده وتوانایی رشد داشته باشد. دانش نحوه حل مشکلات، می تواند کسب شود و بدین ترتیب مدیریت دانش قادر خواهد بود یادگیری سازمانی را که منجر به خلق دانش دیگری می شود، توسعه دهد. سازمانهای آگاه می دانند که دانش، سرمایه­ای فکری است و تنها سرمایه ای است که با گذشت زمان تغییر می­کند و اگر به طور مؤثری مهار شود، می­تواند خلاقیت و وضعیت رقابتی سازمان را حفظ نماید. استفاده از کل منابع فکری سازمان، می­تواند مزایای مالی قابل توجهی را در پی داشته باشد .

 

   در عصر حاضر، شتاب تغییرات در علوم و فناوری­های پیشرفته، به قدری فزونی یافته است که شتاب در نوآوریِ محصولات تولید شده با تکنولوژی و ایجاد دانش و توسعه آن، از سرعت یادگیری بشر فراتر رفته است (نوو و چان، 2007). همچنین شرکتهای موفق امروزی شرکتهایی هستند که به طور پیوسته برای حل مسائل جدید و ناآشنا، دانش جدید را کشف و یا خلق کرده و این دانش را به صورتی هدفمند و نظام یافته و متناسب با اهداف تخصصیِ راهبردی در تمامی لایه­ها و بخش­های مختلف سازمان توسعه داده و به دنبال تبدیل آن به فناوری و محصولات جدید باشند (نوناکا و تاکوچی، 1995).

 

   دانش در طولانی مدت به عنوان منبع کلیدی برای سازمانها در نظر گرفته شده است و مدیریت مؤثر آن هم، برای موفقیت امری ضروری است (نوو و چان، 2007). نوناکا و تاکوچی (1995)، شرکت های موفق را شرکت هایی می دانند که به طور پیوسته برای حل مسائل جدید و ناآشنا، دانش جدید را کشف و یا خلق کرده و این دانش را به صورتی هدفمند و نظام یافته و متناسب با اهداف تخصصی راهبردی در تمامی لایه­ها و بخش های مختلف سازمان توسعه داده و بدنبال تبدیل به فناوری و محصولات جدید باشند. (شفیعی نیکابادی، 2007).

 

1-2: بیان مسئله

 

   امروزه به علت رشد سریع محصولات و رقابتی شدن بازار عموماً نیاز به محصولات و خدمات رشد چشمگیری پیدا کرده است افزایش جمعیت و متنوع شدن نیازها نیز از جمله عواملی است که سازمان ها را به دستیابی به محصول و کارایی جدیدتر ترغیب می­کند (مارتین پیت 2008). ویگ (1995) مدیریت دانش را مجموعه ای از فرایندهای تعریف شده یا روش های مورد استفاده جستجوی اطلاعات در میان دانش های مختلف مدیریت عملیات تعریف می کند. لر (1999) اشاره می کند که مدیریت دانش شامل جمع آوری اطلاعات و انتقال اطلاعات به متقاضی می باشد. فعالیت هایی مثل کسب دانش، تصحیح دانش، ذخیره دانش و به اشتراک گذاری دانش در یک سازمان به طور مؤثر می تواند ارزش دارایی­های دانشی سازمان را افزایش دهد، که به آن مدیریت دانش می گویند. گرنت (1996) فکر می کرد که مدیریت دانش می­تواند به عنوان ادغام دانش در نظر گرفته شود. استراتژی مدیریت دانش رویکردی کلی به سازمان برای ایجاد هماهنگی میان منابع و توانمندی­های دانشی با مجموعه الزامات آن استراتژی است (زاک 1999). نوآوری از کپی کردن یک استراتژی مؤثرتر است. شرکت هایی با فناوری جدید که از روش های مدیریت دانش برای ایجاد استراتژی های توسعه محصول جدید استفاده می کنند موفق تر هستند (پنگ و همکاران 2005). سانگ و پری (1995) توسعه محصول جدید را برای استراتژی و عملکرد بهتر شرکت پیشنهاد می کند. کلارک و ویل رایت (1993) اشاره می کنند که استراتژی توسعه محصول جدید همان فرایند پردازش اطلاعات است که همراه با مدیریت خوب دانش می باشد. در واقع قصد شرکت، تعهد در کاهش عدم قطعیت در توسعه محصول جدید است. همچنین در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که شرکت ها در بدست آوردن عملکرد بهتر در توسعه محصول جدید اگر بتوانند به تغییرات محیطی نسبت به رقبا زودتر پاسخ دهند،
می­توانند بهتر عمل کنند. استراتژی خوب انعطاف پذیر در سازمان می تواند سازمان دهنده واحد تحقیق و توسعه محصول جدید باشد. بنابراین اثربخشی مدیریت دانش نقش مهمی در استراتژی توسعه محصول جدید دارد. تیس و پیسانو (1994) تصور می­کردند که شرکت­ها تنها بدنبال سریعترین نوآوری در محصول و دارا بودن توانایی مدیریت برای ادغام و تخصیص منابع داخلی و خارجی که باعث موفقیت جهانی در محیط رقابتی می شوند، بودند. بنابراین یکپارچه سازی داخلی و دانش خارجی در سازمان باعث برقراری مدیریتی خوب که منجر به یک اثر مثبت بر روی عملکرد توسعه محصول جدید است، می شود. کلارک و ویل رایت (1993) ادغام دانش را به بخش های داخلی و خارجی تقسیم می کنند. ترکیب این دو می تواند عملکرد محصول جدید را افزایش دهد. تیس و همکاران (1997) بر اهمیت ادغام دانش تأکید داشتند و اعتقاد داشتند که صاحبان کسب و کار به طور مؤثر باید در بدست آوردن و ادغام دانش خارجی برای توسعه ایده های نوآورانه تلاش کنند. مورمن (1995) اشاره کرد که سرمایه گذاری برای جذب اطلاعات بازار که می­تواند عدم اطمینان را کاهش دهد در بدست آوردن فرصت های موفقیت تأثیر نسبتاً بالایی دارد. شرکت ها با استفاده از روش های مدیریت دانش خوب، می توانند عملکرد توسعه محصول جدید موفقی داشته باشند. عملکرد توسعه محصول جدید یک ساختار چندبعدی است. محققان با استفاده از ارزیابی عملکردها و اقدامات مختلف بر اساس تحقیقات مختلف تمرکز می کنند (کوپر و همکاران 1996). امروزه سرعت یافتن فرایندهاى توسعه محصول و ارائه سریعتر محصولات و خدمات در بازار مسئله اى است که شرکتها و سازمانها توجه خاصى به آن دارند.

 

اگر فرایند توسعه محصول را به مسابقه اى شامل سه زمان: 1) زمان تولید: مرحله توسعه ایده اولیه براى محصول جدید تا مرحله قبل از عرضه محصول در بازار؛ 2) زمان ورود به بازار: مرحله عرضه و ارائه محصول در بازار و بازار سنجى محصول؛ 3) زمان کسب سود: مرحله گذر از نقطه سر به سر و کسب سود؛ در نظر بگیریم، شرکت و سازمانى برنده واقعى خواهد بود که در این مسابقه برنده هر سه بخش باشد. کسب چنین موفقیتى منجر به این خواهد شد که فرایند توسعه محصول را یک فرایند زمان رسیدن به موفقیت بنامیم. جالب است که هنگام عرضه و ارائه محصولات به بازار سه نوع متفاوت از رویکردهاى ارائه محصول به بازار را بین رقبا شاهد خواهیم بود.

 

این رویکردها عبارتند از:

 

پکتینازها (Pectinase) آنزیمهایی هستند که معمولاّ با روش میکروبی، بعنوان یک محصول برون سلولی توسط میکروارگانیسم های مولد آن تولید می شوند.

 

عموماانزیم پکتیناز به سه روش تخمیر غوطه ور[1] ، تخمیر حالت جامد[2] و کشت سطحی[3] تولید می گردد. تخمیر حالت جامد به علت مزایای زیادی که در مقایسه با دو روش دیگر دارد مورد توجه محققان می باشد. کشت سطحی نیز دارای مزایایی است که خود را از دو روش دیگر متمایز می سازد. مهم ترین مزایای این روش عبارتند از: کم بودن هزینه و انرژی مورد نیاز، در پایان تخمیر می توان مایع زیر توده میکروبی را کشیده و با محیط کشت جدید جایگزین نمود، به این ترتیب با حفظ قارچها از سیکل قبلی دوره متوسط تخمیر در سیکل جدید کاهش می یابد، نیاز به هوادهی داخل محیط کشت و هم زدن ندارد.

 

مطالعات بسیاری به تولید پکتیناز به روش تخمیر غوطه ور یا حالت جامد یا کشت سطحی با استفاده از قارچ آسپرژیلوس نایجر اختصاص داده شده است. مهمترین مزیت استفاده از قارچ آسپرژیلوس نایجر کاربرد آسان آن و قابلیت تخمیر طیف گسترده ای از مواد خام ارزان قیمت و راندمان بالای تولید می باشد.

 

فصل اول این پایان نامه به مبانی و کلیات نظری و پژوهش های گذشته اختصاص دارد. در فصل دوم روش های استخراج و تخلیص آنزیم آورده شده است. در فصل سوم مواد و روش های اندازه گیری به کار برده شده در این تحقیق توضیح داده شده است. در فصل چهارم نتایج ارائه و تحلیل شده است. در فصل پنجم مدلی برای تولید مداوم پلی گالاکتورونازها آورده شده و در فصل ششم نتیجه گیری نهایی و پیشنهاداتی برای ادامه پژوهش ارائه گردیده است.

 

1-1- پکتینازها

 

پکتینازها[4] گروه بزرگی از آنزیم ها هستند که پلی ساکاریدهای گیاهی را به مولکولهای ساده تر مثل گالاکتورونیک اسید می شکنند.این عمل موجب افزایش بازده و شفاف سازی آب میوه جات می شود. از آنجه که مواد پکتیکی گروهای مولکولی پیچیده ای هستند آنزیمهای پکتینو لیتیکی مختلفی نیاز است تا بتوانند آنها را به صورت کامل بشکنند. تولید پکتیناز 10% از کل تولید آنزیم ها را به خود اختصاص داده است.آنزیم های پکتینولیتیکی به صورت گسترده در صنایع غذایی برای تولید آبمیوه و دیگر نوشیدنیها استفاده می شوند. این بخش آنزیم پکتینولیتیکی و سوبستراهای آنها، تولید میکروبی پکتیناز و عوامل مؤثر بر آن و همچنین کاربردهای صنعتی این آنزیم ها را شرح می دهد.

 

1-2- سوبسترای پکتیکی

 

سوبستراهای پکتیکی مولکولهای گلوکوزیدی پیچیده با جرم مولکولی بالا هستند که در کشت ها پیدا میشوند. آنها در دیواره ابتدایی سلولی حضور دارند و اجزاء اصلی لامای میانی هستند، یک لایۀ چسبنده بین دیواره ها و سلولهای جوان نزدیک تشکیل می دهند.در مدت کوتاهی، آنها باعث شکل گیری ساختار و پیوستگی بافت های گیاه می شوند. سه گروه اصلی پلی ساکاریدهای پکتیکی ساخته شده اند که همگی دارای دی- گالاکتورونیک اسید هستند.

 

1-2-1- هوموگالاکتورونان(HG)

 

یک پلیمر خطی است که به وسیلۀ دی- گالاکتورونیک اسید که می تواند استیله یا متیل استری شده باشد،

 

تشکیل می شود. این قسمت می تواند قسمت صاف پکتین نام بگیرد. مولکول بر حسب سطح استری شدن آن دسته بندی می شود: پکتینی که حداقل 75% گروههای کربوکسیل آن متیله شده باشند؛ اسپکتینی که کمتر از 75% گروه کربوکسیل متیله دارد؛ اسید پکتیک یا پلی گالاکتورونیک اسید که گروه کربوکسیلی متیل استری شده ندارد. کلمه پکتین معمولاً برای تمام مواد پکتیکی به کار برده می شود.

 

1-2-2- رامنو گالاکتورونان (RGI)

 

RGI از تکرار دی ساکاریدرامنوز گالاکتورونیک اسید بوجود آمده است. باقیمانده های گالاکتورونی میتوانند استیله شده و هر دو گروه باقیمانده می توانند زنجیره های جانبی قند را به مثل گالاکتوز، آرابینوزو زایلوز جدا کنند.

 

1-2-3- رامنو گالاکتورونان (RGΠ)

 

بر خلاف اسم آن RGΠیک زنجیرۀ هوموگالاکتورونان است. که دارای زنجیره های جانبی پیچیده که به باقیمانده های گالاکتورونیک متصل هستند، می باشد.

 

 

ویکن و همکاران یک ساختار برای پکتین پیشنهاد دادند که در این مدل HG و RGII زنجیره های جانبی طویل برای RGI می باشند. شکل(1-1) هر دو زنجیرۀ RG منطقه کرکی مولکول نامیده می شوند. در میوجات نارس، پکتین به صورت ماده پکتیکی نامحلول در آب یعنی پرتوپکتین یافت می شود. پکتین با فیبرهای سلولز پیوند برقرار می کند و به صورت صلب روی دیوارۀ سلول در می آید. در هنگام رسیدن میوه ساختار پکتین را با شکاندن زنجیرۀ اصلی یا زنجیره های فرعی دگرگون می کنند که نتیجۀ آن ایجاد مولکولهای قابل حل بیشتر می باشد. مواد پکتیکی تمایل به تشکیل ساختار ژل مانند دارند این تمایل هنگامی روی می دهد که بخش های HG تشکیل یک شبکه کریستالی سه بعدی داده باشند که آب و مواد محلول در فواصل شبکه جایگزین شوند. فاکتورهای متعددی مانند دما، نوع پکتین، درجۀ استری شدن، درجه استالی شدن، pH، قند و دیگر حل شونده ها و خصوصاً تداخل بین یونهای کلسیم و گروههای کربوکسیل استری نشده پکتین خصوصیات ژلی پکتین را تعیین می کنند. در پکتین با درجه استری شدن بالا، مناطق اتصال بوسیلۀ اتصال جانبی HG توسط پیوند هیدروژنی و نیروهای هایدروفوبیک بین گروههای متوکسی که هر دو توسط غلظت بالای قند و pH پایین تقویت می شوند تشکیل می شوند.

 

1-5-4- سینتیک واکنش آنزیمی…………………………………………………………. 16

 

1-5-5-عوامل موثر برسرعت و فعالیت آنزیمها ………………………………………. 17

 

1-5-5-1-اثر غلظت ماده اولیه برسرعت واکنش آنزیمی………………………………. 17

 

1-5-6- معادله میکائیلیس- منتن………………………………………………………… 18

 

1-5-7- معادله لینویور- برک …………………………………………………………… 21

 

1-5-8- آنزیم لیپاز……………………………………………………………………….. 23

 

1-5-8-1-كاربرد لیپاز…………………………………………………………………… 25

 

1-5-8-2- سینتیک واکنش لیپاز………………………………………………………… 27

 

1-5-8-3-روش های اندازه­گیری فعالیت لیپاز………………………………………….. 28

 

1-6- تثبیت آنزیم ……………………………………………………………………….. 30

 

1-6-1- انتخاب پایه و روش مناسب جهت تثبیت آنزیم…………………………………. 31

 

1-7- کیتین و کیتوسان ………………………………………………………………….. 32

 

1-7-1- کیتین……………………………………………………………………………. 33

 

1-7-2- کیتوسان…………………………………………………………………………. 34

 

1-7-2-1- کاربردهای کیتوسان…………………………………………………………. 35

 

1-8-تعیین مشخصات نانوذرات کیتوسان ………………………………………………. 38

 

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

 

 2-1-ی برمطالعات آنزیمی ……………………………………………………….. 41

 

2-2-ی بر پیشینه آنزیم لیپاز ……………………………………………………… 42

 

2-3-تاریخچه تولید کیتین و کیتوسان …………………………………………………… 44

 

2-4-تاریخچه تثبیت آنزیم روی نانو ذرات ……………………………………………… 45

 

2-5-تحقیقات پیشین در این زمینه ………………………………………………………. 46

 

 فصل سوم: مواد و روش ها

 

 3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………… 51

 

3-2-مواد شیمیایی ………………………………………………………………………. 52

 

3-3-وسائل و دستگاه های مورد نیاز …………………………………………………… 54

 

3-3-1-ظروف آزمایشگاهی…………………………………………………………….. 54

 

3-3-2-دستگاه­ها…………………………………………………………………………. 54

 

3-4-روش­های آزمایشگاهی بکار گرفته شده در پایان نامه …………………………….. 58

 

3-4-1-سنتز نانو ذرات کیتوسان ……………………………………………………….. 58

 

3-4-2-تثبیت آنزیم لیپاز به روش اتصال کووالان بر اساس واکنش باز شیف………… 59

 

3-4-3-تعیین خصوصیات نانو ذره کیتوسان با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی 60

 

3-4-4-تعیین توزیع اندازه ذرات نانوکیتوسان سنتز شده به روش تفرق نور با استفاده از زتاسایزر          61

 

3-4-5-طیف سنجی مادون قرمز(FT-IR) …………………………………………….. 62

 

3-4-6- اندازه­گیری پروتئین تام به روش برادفورد……………………………………… 62

 

3-4-7-اندازه­گیری مقدار پروتئین (لیپاز) تثبیت شده بر روی نانوذره کیتوسان………… 63

 

3-4-8-اندازه­گیری فعالیت آنزیم لیپاز…………………………………………………… 63

 

3-4-8-1-منحنی استاندارد فعالیت لیپاز…………………………………………………. 64

 

3-4-8-2-روش اول- اندازه­گیری فعالیت لیپاز به روش کیت پارس آزمون (کیت تشخیصی کمی Lipase DC) در سرم یا پلاسما به روش فتومتریک………………………………………………………. 66

 

3-4-8-3-روش دوم- اندازه­گیری فعالیت لیپاز با استفاده از سوبسترای پارانیتروفنیل پالمیتات (pNPP)   68

 

3-4-9- بررسی اثر دما بر فعالیت آنزیم لیپاز در حالت آزاد و تثبیت شده روی نانو کیتوسان       68

 

3-4-10-بررسی اثر pH بر فعالیت آنزیم لیپاز در حالت آزاد و تثبیت شده روی نانو کیتوسان     69

 

3-4-11-بررسی پارامتر های سینتیکی آنزیم لیپاز آزاد و تثبیت شده روی نانو ذره کیتوسان        69

 

فصل چهارم: نتایج

 

 4-1-مقدمه ………………………………………………………………………………. 71

 

4-2-تصویر برداری میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) ……………………….. 71

 

4-3-طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه (FT-IR) …………………………………. 72

 

4-4-توزیع اندازه نانوذرات سنتز شده با استفاده از زتا سایزر …………………………. 74

 

4-5-فعالیت لیپاز سودوموناس آزاد و تثبیت شده روی نانوذره کیتوسان ……………….. 75

 

4-6-بررسی اثر pH بر فعالیت آنزیم لیپاز سودوموناس آزاد و تثبیت شده روی نانوذره کیتوسان 76

 

4-7-مقایسه درصد فعالیت نسبی آنزیم لیپاز آزاد و تثبیت شده در pH های مختلف …… 77

 

4-8-بررسی اثر دما بر فعالیت آنزیم لیپاز سودوموناس آزاد و تثبیت شده روی نانو ذره کیتوسان 78

 

4-9-مقایسه درصد فعالیت نسبی آنزیم لیپاز آزاد و تثبیت شده در دماهای مختلف …….. 79

 

 

4-10-پارامترهای سینتیکی آنزیم لیپازسودوموناس آزاد و تثبیت شده روی نانو ذره کیتوسان       80

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری

 

 بحث………………………………………………………………………………………. 83

 

نتیجه گیری ……………………………………………………………………………… 87

 

مشکلات وپیشنهادات ……………………………………………………………………. 89

 

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………… 90

 

فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………….. 91

 

فهرست منابع غیر فارسی……………………………………………………………….. 92

 

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………… 100

 

چکیده:

 

لیپازها یکی از مهمترین آنزیم­ها در سیستم­های بیولوژیکی در صنایع مختلف است. کاربرد لیپاز آزاد به دلیل نیمه عمر کمتر در صنایع مقرون به صرفه نیست. تثبیت آنزیم روی پایه­های مختلف باعث افزایش پایداری، استفاده مکرر، سهولت جداسازی محصول، کنترل بیشتر واکنش و هزینه کمتر می­شود. تثبیت آنزیم غالبا بر روی پایه های متخلخل آلی یا معدنی انجام می­شود اما در سال­های اخیر از انواع نانوذرات به دلیل سطح تماس بالا در واحد حجم استفاده شد. هدف از این مطالعه سنتز نانوذرات کیتوسان و تثبیت آنزیم لیپاز بطریق کووالان با واسطه گلوتارآلدئید روی نانوذره و مقایسه فعالیت و پارامترهای سینتیکی آنزیم آزاد و تثبیت شده می­باشد. ابتدا نانو ذره کیتوسان در آزمایشگاه سنتز و سپس عملیات تثبیت آنزیم بطریق کووالانسی از طریق واکنش بازشیف انجام شد. و با روش­های میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM)، طیف سنجی مادون قرمز (FT-IR) و زتا سایزر مورد بررسی و تأیید قرار گرفت. در مرحله بعد فعالیت آنزیم لیپاز آزاد و تثبیت شده به دو روش کیت تشخیصی پارس آزمون و روش استاندارد پارانیتروفنیل پالمیتات (pNPP) اندازه­گیری و پارامترهای سینتیکی Km و Vm تعیین شدند. نتایج میکروسکوپ الکترونی نشان داد که اندازه نانوذرات کیتوسان کمتر از nm100 است و بر اساس نتایج زتاسایزر اندازه ذرات قبل از تثبیت در محدوده nm300-10 و بعد از تثبیت آنزیم در محدوده nm500-20 بود. همچنین طیف FT-IR لیپاز آزاد و تثبیت شده بترتیب دارای پیک جذبی در طول موج cm^-1 1645 و cm^-1 9/1646 می­باشند که تثبیت لیپاز روی نانوذرات را تأیید نمود. pH بهینه لیپاز آزاد 7 و تثبیت شده، 5/7 بدست آمد. همچنین لیپاز آزاد در دمای °C30 وتثبیت شده در °C 40 بیشترین فعالیت را نشان داد. اگرچه میزان پایداری و نیمه عمر کمتری در مقایسه با آنزیم تثبیت شده داشت.

 

براساس نتایج مطالعه حاضر می­توان آنزیم لیپاز را بطور کووالان با واسطه گلوتارآلدئید با موفقیت روی نانوذرات کیتوسان تثبیت نمود و آنزیم تثبیت شده دارای فعالیت و خصوصیات سینتیکی مناسبی برای کاربرد در صنایع مختلف است.

 

کلمات کلیدی:نانوکیتوسان، لیپازسودوموناس، تثبیت، فعالیت آنزیم، خصوصیات سینتیکی

 

مقدمات و کلیات

 

1-1-بیان مسئله:

 

لیپاز آنزیمی است که چربی را به اسید چرب و الکل هیدرولیز می­کند. لیپاز یک آنزیم همه کاره است که کاربرد های صنعتی بسیاری دارد. اما پایداری لیپاز در محیط های مختلف نظیر آنزیم­های دیگر بیش از اندازه پایین می­باشد تا امکان استفاده آن را تحت شرایط سخت که برای کاربردهای صنعتی لازم می­باشد، میسرکند. به علاوه لیپاز گران قیمت است و به لحاظ اقتصادی استفاده از لیپاز به فرم آزاد مقرون به صرفه نیست و چون نیمه عمر آنزیم آزاد کمتر است و قابلیت بکارگیری مکرر آن محدودیت دارد لذا از آنزیم تثبیت شده بر روی بسترهای مختلف استفاده می­کنند. به دلیل قابلیت حل بالای آن در آب نمی­توان از آن مجددا استفاده کرد. بسیاری از تحقیقات استفاده از تکنیک های تثبیت را برای غلبه بر این محدودیت ها مورد بررسی قرار دادند.

 

برای تثبیت آنزیم لیپاز غالبا از پایه های متخلخل آلی استفاده می­شد اما در سال های اخیر از انواع نانو ذرات به دلیل سطح تماس بالا و حجم بالای منافذ که ورود مولکول­های آنزیم را تسهیل می­کند استفاده شده است چون فعالیت و قابلیت بکارگیری مکرر و پایداری عملیاتی آن را افزایش می­دهد.

 

یکی از انواع مناسب حامل های نانو، ذرات کیتوسان می­باشد که یک نوع پلیمر بیولوژیکی است لذا در این تحقیق خصوصیات سینتیکی آنزیم لیپاز آزاد و تثبیت شده برروی نانو ذره کیتوسان بررسی خواهد شد.

 

1-2-اهداف تحقیق :

 

این تحقیق در نظر دارد با بکارگیری کیتوسان و تثبیت آنزیم لیپاز قابلیت امکان استفاده مکرر ازاین آنزیم را به وجود آورد لذا مهمترین اهداف تحقیق عبارتند از:

 

1-مشخص کردن میزان فعالیت آنزیم لیپاز تثبیت شده در مقایسه با آنزیم لیپاز آزاد.

 

2-استفاده از نانو ذره کیتوسان بعنوان بستر مناسب برای تثبیت آنزیم لیپاز بجای تثبیت آن بر روی پایه های متخلخل آلی که بازده کمتری در مقایسه با حامل های نانو دارند.

 

3-استفاده مکرر و موثرتر آنزیم لیپاز و نیز کاهش هزینه های انجام فرآیند.

 

1-3- فرضیه های تحقیق:

 

با توجه به اهداف متصور برای تحقیق حاضر و دستیابی به پاسخ های مناسب برای سوالات مطرح شده فرضیات زیر مورد توجه قرارخواهد گرفت:

 

1-استفاده از آنزیم لیپاز تثبیت شده بر روی نانوذره کیتوسان خصوصیات سینیتیکی مناسب تری نسبت به آنزیم آزاد دارد.

 

2-نانو کیتوسان بعنوان یکی از بهترین حامل های آلی برای تثبیت آنزیم به شمار می رود.

 

1-4- مفهوم نانوتکنولوژی:

 

نانوتكنولوژی مطالعه ذرات در مقیاس اتمی برای كنترل آنهاست. هدف اصلی اكثر تحقیقات نانوتكنولوژی شكل‌دهی تركیبات جدید یا ایجاد تغییراتی در مواد موجود است. نانوتكنولوژی در الكترونیك، زیست‌شناسی، ژنتیك، هوانوردی و حتی در مطالعات انرژی بكار برده می شود. نانوتکنولوژی به تولید مواد، قطعات و سیستم های مفید با کنترل آنها در مقیاس طولی نانومتر و بهره برداری از خصوصیات و پدیده های جدید حاصله در آن مقیاس گفته می شود [6]. به عبارت دیگر نانو فناوری به تکنولوژی گفته می شود که کلیه فعالیت ها جهت ایجاد ساختاری ظریف در مقیاس نانو برای تغییر در تک تک اتم­ها و مولکول­ها را شامل می­شود، به طوری که مواد و وسایل جدید با خواص مورد نظر و مطلوب قابل ساختن می­شوند [7]. بدین ترتیب ترکیباتی تولید می­شوند که انتظار می­رود در بازارهای آینده نقش کلیدی بازی کنند. تفاوت اصلی فناوری نانو با فناوری های دیگر در مقیاس مواد و ساختارهایی است که در این فناوری مورد استفاده قرار می­گیرند. البته تنها کوچک بودن اندازه مد نظر نیست، بلکه زمانی که اندازه مواد در این مقیاس قرارمی­گیرد، خصوصیات ذاتی آنها از جمله رنگ، استحکام و … نیز تغییر می­یابد[8].

 

-4-1-کاربردهای نانو تکنولوژی:

 

امروزه فناوری نانو به طور شگفت آوری در تمامی علوم وارد شده و نقش تعیین کننده ای در مراحل مختلف تولید ایفا می­کند که در زیربه طور مختصر به برخی کاربردهای آن اشاره می­شود:

 

1-4-1-1- تولید مواد و محصولات صنعتی: نانو تکنولوژی تغییر بنیانی مسیری است که در آینده، موجب ساخت مواد و ابزار­ها خواهد شد. امکان سنتز بلوک های ساختمانی نانو با اندازه و ترکیب به دقت کنترل شده و سپس چیدن آن­ها در ساختار بزرگتر، که دارای خواص منحصر به فرد باشند، انقلابی در مواد و فرآیند­های تولید آنها، ایجاد می­کند. از مزایای نانوساختارها می­توان به سبکتر، قوی­تر و قابل برنامه­ریزی بودن آنها، کاهش هزینه عمر کاری آنها از طریق کاهش دفعات نقص فنی، ابزار­هایی نوین بر پایه اصول و معماری جدید اشاره کرد ]9[.

 

1-4-1-2- پزشكی و بدن انسان: رفتار مولكولی در مقیاس نانومتر، سیستم های زنده را اداره می­كند. یعنی مقیاسی که شیمی، فیزیک، زیست­شناسی و شبیه سازی کامپیوتری، همگی به آن سمت در حال گرایش هستند ]10[.

 

فراتر از سهولت استفاده بهینه از دارو، نانوتکنولوژی می­تواند فرمولاسیون و مسیر­هایی برای رهایش دارو، تهیه کند، که توان درمانی دارو­ها را افزایش دهد ]11[.

 

1-4-1-3- پایداری منابع: می­توان به منابعی همچون كشاورزی، آب، انرژی، مواد و محیط زیست پاك اشاره کرد. گستردگی تعاملات بین این فناوری و علوم جانبی آن­ها، از ویژگی­های کاملا بارز این فناوری جدید است. تقسیم­بندی فناوری نانو در شاخه­ها و رشته­های مختلف بیشتر مربوط به کاربرد محصولات این فناوری در هر رشته می­باشد. در ضمینه مسائل زیست محیطی، غذایی، دارویی نیز استفاده از نانو اجتناب ناپذیر خواهد بود.

 

1-4-1-4- صنایع غذایی: حوزه­های مختلف كاربردی فناوری نانو در غذا و صنایع غذایی را می توان به پنج دسته زیر تقسیم بندی نمود:

 

الف- بهبود طعم و رنگ: به کمک فناوری نانو توانسته اند در مواد غذایی مختلف خواصی ایجاد کنند که ایجاد احساس طعم و بوی خاص در مصرف کننده می­کند. مثلا تولید سس کم چربی که مزه چربی می­دهد در حالی که چربی ندارد.

 

ب- سلامت غذایی: برای اطمینان از سلامت غذایی، پژوهشگران در پروژه­ای از نانو حسگرهای قابل حمل برای یافتن مواد شیمیایی مضر، پاتوژن­ها وسم­ها در مواد غذایی استفاده کرده­اند، با این کار نیازی به فرستادن نمونه­های مواد غذایی به آزمایشگاه، برای تشخیص سلامت و کیفیت محصول­ها در کشتزار­ها و کشتارگاه­ها نیست. همچنین این پروژه، در حال توسعه به­کارگیری زیست تراشه­های DNA برای کشف پاتوژن هاست. این روش می­تواند در تشخیص باکتری های مضر و متفاوت در گوشت یا ماهی ویا قارچ ­های میوه مؤثر باشد.

 

ج-بسته­بندی: بسته­بندی در واقع اولین ارتباط مشتری با محصول است.بیشترین کاربردی که نانو در صنعت دارد مربوط به بسته­بندی است چراکه:

 

1: بسته­بندی، محصول را از صدمات فیزیکی و آلودگی­ها حفظ می­کند.

 

2-5-3 عوامل شناختی در وسواس­های فکری……………………………………………………….. 16

 

2-5-4 نظریه نقص و عوامل شناختی………………………………………………………………….. 19

 

2-5-5 نظریه شناختی- رفتاری………………………………………………………………………….. 22

 

2-6 فکر تحریف شده ……………………………………………………………………………………. 25

 

2-7 عوامل رفتاری…………………………………………………………………………………………. 27

 

2-8 ماهیت طرحواره­درمانی………………………………………………………………………………. 28

 

2-8-1 طرحواره…………………………………………………………………………………………….. 29

 

2-8-2 طرحواره­درمانی،مدل مفهومی…………………………………………………………………… 30

 

2-8-3 شناخت درمانی تا طرحواره­درمانی……………………………………………………………. 31

 

2-8-4 تاریخچه سازه طرحواره­ها……………………………………………………………………….. 33

 

2-9 ریشه تحولی طرحواره­ها…………………………………………………………………………….. 34

 

2-9-1 تجارب اولیه زندگی……………………………………………………………………………… 34

 

2-9-2 زیست­شناسی طرحواره­ها……………………………………………………………………….. 36

 

2-10 حوزه­های طرحواره­ها………………………………………………………………………………. 36

 

2-10-1حوزه اول:بریدگی و طرد……………………………………………………………………….. 37

 

2-10-2 حوزه دوم:خودگردانی و عملکرد مختل……………………………………………………. 38

 

2-10-3 حوزه سوم:محدودیت­های مختل……………………………………………………………… 39

 

2-10-4 حوزه چهارم:دیگرجهت­مندی…………………………………………………………………. 40

 

2-10-5 حوزه پنجم:گوش به­زنگی بیش ازحد وبازداری…………………………………………… 41

 

2-11 فنون طرحواره­درمانی………………………………………………………………………………. 42

 

2-12 دارو درمانی………………………………………………………………………………………….. 44

 

2-13 رفتار درمانی…………………………………………………………………………………………. 44

 

2-14 پژوهش­های خارجی……………………………………………………………………………….. 46

 

2-15 پژوهش­های داخلی………………………………………………………………………………… 46

 

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

 

3-1 شیوه اجرای تحقیق…………………………………………………………………………………… 49

 

3-2 جامعه اماری…………………………………………………………………………………………… 49

 

3-3 روش نمونه­گیری……………………………………………………………………………………… 49

 

3-4 حجم نمونه…………………………………………………………………………………………….. 49

 

3-5 روش­ها و ابزار ………………………………………………………………………………………. 50

 

3-6 روش­های تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………. 51

 

3-7 صورت­بندی جلسات………………………………………………………………………………… 51

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها

 

4-1 بخش اول:داده­های توصیفی………………………………………………………………………… 55

 

4-2 بخش دوم: فرضیه­های پژوهش……………………………………………………………………. 59

 

2-4-1 فرضیه اول………………………………………………………………………………………….. 59

 

2-4-2 فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………. 60

 

2-4-3 فرضیه سوم…………………………………………………………………………………………. 62

 

2-4-4 فرضیه چهارم………………………………………………………………………………………. 64

 

2-4-5 فرضیه پنجم………………………………………………………………………………………… 66

 

2-4-6 فرضیه ششم………………………………………………………………………………………… 66

 

2-4-7 فرضیه هفتم………………………………………………………………………………………… 67

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1 بحث و نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………… 71

 

5-2 محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………… 75

 

5-3 پیشنهادها……………………………………………………………………………………………….. 76

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………. 77

 

فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………. 78

 

فهرست منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………….. 81

 

پیوست­ها……………………………………………………………………………………………………… 84

 

چکیده:

 

امروزه اختلال وسواسی – جبری (OCD) بیماری روانپزشکی شایع و قابل درمان است که به شکل­های مختلف بالینی مانند وسواس شست­وشو، وسواس فکری، وسواس وارسی و نظایر این­ها مشاهده می­شود. برای درمان این اختلال از شیوه­های متعددی مثل رفتار­درمانی، شناخت­درمانی و دارو­درمانی استفاده می­شود. با توجه به اثر مفید طرحواره­درمانی در تخفیف علائم و بیماری­های مختلف مثل اضطراب، اختلالات خوردن و… بر آن شدیم تا اثر این مدل از درمان را در درمان مبتلایان به OCD مورد ارزیابی قرار دهیم.

 

 

روش: این پژوهش نیمه تجربی با طرح پیش­آزمون- پس­آزمون در مبتلایان به OCD بدون اختلال همراه دیگر است که تعداد 7 آزمودنی تحت طرحوار­درمانی، 7 آزمودنی دارو­درمانی و 6 آزمودنی تحت رفتار­درمانی قرار گرفتند. به کمک پرسشنامه­های وسواس مادزلی و مقیاس Dass21 ، میزان وسواس، استرس، اضطراب و افسردگی آزمودنی­ها سنجیده شد. داده­ها به کمک آزمون­ تحلیل واریانس چند متغییری و روش تحلیل کوواریانس مورد ارزیابی قرار گرفتند.

 

یافته­ها: نتایج به ­دست آمده از تجزیه و تحلیل داده­ها نشان دادند که کاهش نمره­ها در مبتلایان به OCD در متغییر وسواس در طرحواره­درمانی، دارو­درمانی و رفتار­درمانی معنی­دار نمی­باشد و هر سه به یک میزان اثربخش هستند ولی در متغییرهای استرس، اضطراب و افسردگی در گروه طرحواره­درمانی نمره­ها کاهش معنی­دار نسبت به دارو­درمانی و رفتار­درمانی در پس­آزمون و پبگیری نشان دادند. (05/0 p <)

 

نتیجه­گیری: نتایج به­طور کلی تفاوت معنی­دار بین طرحواره­درمانی، دارو­درمانی و رفتار­درمانی در متغییرهای استرس، اضطراب و افسردگی نشان می­دهند و این بیانگر آن است که طرحواره­درمانی در کاهش استرس، اضطراب و افسردگی از کارایی لازم برخوردار است.

 

واژگان کلیدی: اختلال وسواسی – جبری، طرحواره­درمانی، رفتار­درمانی، دارو­درمانی

 

1-1مقدمه:

 

آرون تی بک[1](1976-1967) بیش از 30 سال در نظریه خود درباره اختلالات هیجانی، بر عملکرد طرحواره­های شناختی به عنوان اساسی­ترین عامل تأکید کرد. بر اساس این نظریه، طرحواره­ها در ایجاد و تداوم مشکلات روانی و هم­چنین عود دوباره بیماری نقش اساسی بازی می­کنند.

 

در سالیان اخیر نظریه­های شناخت­درمانی به طور خاص و درمان های شناختی – رفتاری در بعد گسترده سرنوشت تازه­ای را برای رواندرمانی رقم زدند. به طوری که در 6 دهه گذشته همواره شاهد تحولات عظیم در نظریه شناختی – رفتاری بودیم که به رشد این نظریه در درون خود و بالندگی رواندرمانی در ابعاد گسترده­تر منجر شده است.

 

رویکرد طرحواره­درمانی در قالب جنبش سازنده­گرایی[2] می­گنجد که صاحب نظرانی چون لیتویی[3]، شفران[4] در این گروه جای می­گیرند.در جنبش سازنده­گرایی بر نقش عواطف در فرایند تغییر، به کارگیری تکنیک­های تجربی[5]، دلبستگی­های اولیه و رفتارهای بین فردی تأکید می­شود.

 

یکی از دلایل روی کار آمدن سازنده­گرایی عدم موفقیت در درمان بسیاری از مشکلات روانشناختی بود که اختلال وسواسی – جبری(OCD)[6]در زمره این مشکلات قرار می گیرد. تاریخچه رواندرمانی حاکی از آن است که درمان OCD کاری سخت و طاقت فرسا بوده است.

 

اختلال وسواسی جبری بیماری جدی، ناتوان كننده ولی قابل درمان است .این بیماری از دو جزء وسواس[7] و اجبار[8] تشكیل شده است. جزء وسواسی عبارت از افكار[9]، احساس[10]، انگاره­ها یا حس­هاو تصورات ذهنی است كه ناخواسته و به طور مکرر وارد ذهن بیمار می­شود و جزء اجباری الگوی رفتاری تكرار شونده ویژه ای است كه به طور معمول درپاسخ به فكر یا انگاره وسواسی و برای كاهش اضطراب ناشی از آن انجام می­شود و حالتی اجباری دارد و مقاومت در برابر انجام آن نیزباعث پیدایش اضطراب می­شود.

 

الگوهای رفتاری اجباری متعدد هستند كه شایع ترین آنها عبارتنداز: وسواس شستشو[11] ، وسواس وارسی[12] وسواس شمارش [13]، اما شایع ترین الگوی افكار وسواسی، رسوخ افكار نگران كننده در مورد آلودگی، تردیدهای وسواسی، انگاره های جنسی و پرخاشگرانه است كه، درمجموع، با عنوان فكر وسواسی طبقه­بندی می­شوند.

 

اختلال وسواسی – جبری تا قبل از دهه 1970 یک اختلال مقاوم به درمان قلمداد می­شد که نیازمند درمان مادام­العمر بود. وسواس اختلال ناهمگنی است و شیوه­های درمانی متنوعی را به خود دیده است. با وجود موفقیت­آمیز بودن نسبی این درمان­ها به ویژه درمان شناختی رفتاری، در اکثر افراد تحت درمان نشانه­هایی از وسواس باقی مانده و یا در دوره پیگیری، علایم عود می­کنند.

 

1-2بیان مسئله:

 

اختلال وسواسی – جبری (OCD) نشانگان عصبی – روانپزشکی پیچیده­ای است که مشخصه اصلی آن افکار ناخواسته، تکراری و مزاحم(افکار وسواسی) و نیز رفتارهای تکراری و آزاردهنده، آئین مند[14](اعمال وسواسی) می­باشد، که بیمار به منظور اجتناب از اضطراب یا خنثی­سازی افکار وسواسی انجام می­دهد.(انجمن روانپزشکی امریکا2000)

 

وسواس از زمان­های دور مورد توجه بوده و در تاریخ و ادبیات نیز ردپای آن دیده می­شود. در زمان­های قدیم وسواس به طور کلی مرتبط با مذهب شناخته می­شد و می­پنداشتند مبتلایان به این بیماری بوسیله نیروهای بیرونی تسخیر شده­اند.(قاسم زاده 1385)

 

شکسپیر در قرن شانزدهم توصیف جالبی را از وسواس شست­وشو در شخصیت بانو مکبث ارائه می­دهد. این شخصیت در تلاش برای رهایی از احساس گناه به صورت تکراری دستان خود را می­شست،رفتاری که هنوز هم شکل غالب رفتارهای وسواسی است. (کروچمالیک ومنزیس2003)

 

در سده 20 میلادی و با پیدایش روانشناسی بالینی تعریف غیرآسیب شناختی – غیر مذهبی از وسواس ارائه شد. پیر ژانه (1903) نخستین کسی بود که دیدگاهی روانشناختی درباره روان­نژدی وسواسی – جبری عرضه کرد. او معتقد بود که تمام بیماران وسواسی شخصیتی نابهنجار دارند که با اضطراب، نگرانی بیش از حد، فقدان انرژی، و تردید همراه است. ژانه، درمانی را برای آئین­های وسواسی توصیف کرد که بعدها با آنچه به نام رفتاردرمانی شکل گرفت هماهنگ بود. در همان زمان فروید (1896) نظریه انقلابی خود را درباره تفکر وسواسی ارائه داد. (قاسم زاده 1385)

 

شیوع اختلال وسواسی – جبری در طول عمر در جمعیت کلی 2 تا 3 درصد تخمین زده شده است. برخی پژوهشگران تخمین زده­اند که بین بیماران سرپایی کلینیک­های روانپزشکی میزان شیوع این اختلال به 10 درصد می­رسد.این ارقام OCDرا پس از فوبی­ها،اختلال وابسته به مواد و افسردگی در رده چهارم شایعترین تشخیص­های روانپزشکی قرار می دهد.(سادوک و سادوک 2007،2:182)

 

اخیراً در این حوزه پیشرفت­های شایان توجهی صورت گرفته است. شناسایی عوامل فرایندی که بر اثربخشی و رویارویی و جلوگیری از پاسخ تاثیر می­گذارند.(کزاک و کولز 2005)

 

چندین مطالعه کنترل شده نشان داده­اند درمان شناختی – رفتاری و درمان داروئی موثرتر از سایر درمان­های دیگر برای این اختلال نیست. (فوآ،فرانکلین و موزر 2002)

 

یک گروه از متخصصان بین المللیOCD (کارگروه شناخت های وسواسی – جبری 1997،2001،2003) حوزه­های مربوط به باورهای ناکارآمد مربوط به وسواس­ها و آئین­های رفتاری را شناسایی کردند.درمان­های شناختی که باورهای مربوط به این حوزه را مورد توجه قرار داده­اند نتایج نویدبخشی را بدست آورده­اند. (ویلهلم 2005)

 

به نظر می­رسد برای درمان اختلالات مزمن و مقاوم در برابر درمان نظیر اختلالات محورI تاکید بر محتوا و فرایند پردازش فکری و کارکردن در سطح افکار خودآیند منفی و باورهای هسته­ای بیماران کافی نباشد و باید طرحواره­های[15] شناختی بیماران بخصوص طرحواره­های شناختی ناسازگار به عنوان پایه­ای­ترین و ابتدائی­ترین سطوح شناختی توجه بیشتری کرد.(بک،فریمن و یانگ1990)

 

از آنجا که طرحواره ها هسته خودپنداره افراد را شکل می دهند، اگر دارای محتوای ناسازگار باشند افراد را به گستره­ای از کاستی­ها و مشکلات آسیب­پذیر می­کنندبررسی­های چندی که انجام شده در این زمینه نشان می­دهند که طرحواره­های ناسازگار اولیه در شکل­گیری و گسترش بسیاری از مشکلات روانشناختی هم­چون اختلال شخصیت، افسردگی مزمن و اختلالات اضطرابی نقش دارند.(حقیقت منش و همکاران1389)

 

پژوهش حاضر با در نظر گرفتن اینکه طرحواره­های ناسازگار اولیه می­تواند هسته اصلی اختلالات محور I قرار بگیرد درصدد است با تعیین این ساختار شناختی در مبتلایان OCD اثربخشی آن را در مقایسه با رفتاردرمانی و دارودرمانی بررسی کند. که این در نوع خود پژوهش جدیدی به شمار می رود.

 

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:

 

بر اساس راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانپزشکی([16] DSM- IV-TR) وانجمن روانپزشکی امریکا[17] و گزارشات سازمان جهانی بهداشت( ([18] WHOوسواس چهارمین اختلال فلج کننده روانی و دهمین شرایطی است که فرد را به سوی معلولیت سوق می­دهد.

 

اختلالات اضطرابی شایعترین اختلالات روانی در جمعیت عمومی هستند و تقریبا از هر 4 بزرگسال 1 نفر را در ایالات متحده مبتلا می­کنند.مطالعات انجام شده در ایران نیز این اختلال را شایعترین دسته اختلالات روانپزشکی یافته­اند.

 

اختلال وسواسی – جبری نیز یکی از اختلالات اضطرابی شدید و ناتوان کننده که از هر 40 بزرگسال 1 نفر (بین 9/0 تا 4/4 درصد از کل جمعیت) را مبتلا می­کند.

 

مطالعات انجام شده در ایران نیز شیوعی را در همان حدود جمعیت عمومی بزرگسال یعنی 8/1 درصد برآورد کرده­اند.بدین ترتیبOCD دو برابر از اختلالات اسکیزوفرنی و اختلالات دوقطبی شایعتر و چهارمین بیماری شایع روانپزشکی است.

 

با توجه به مسائل مطرح شده به نظر می­رسد که OCD یک مشکل سلامت روانی است که نیاز به درمان موثر دارد. پیشرفت­های بدست آمده در سه دهه اخیر درمان این بیماری را بهبود بخشیده است. در حال حاضر درمان­های انتخابی این اختلال مواجهه و پیشگیری از پاسخ[19] و استفاده از داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین می­باشد و متأسفانه هر دو شیوه درمانی یادشده دارای نارسائی­های جدی هستند.

 

در سال­های اخیر بسیاری از درمانگران مدل شناختی – رفتاری را آزموده­اند.اما تحقیقات نشان داده­اند که هنوز 50 درصد از بیماران به طور ایده­آل به درمان شناختی – رفتاری پاسخ نمی­دهند حتی درترکیب با دارودرمانی. در اکثر بیمارانی که به درمان پاسخ می­دهند بعضی از نشانه­های اختلال تا حدودی باقی می­ماند.

 

حمایت­هایی نیز از مدل طرحواره­درمانی در درمان OCD و سایر اختلالات محورI به دست آمده که این مدل را آزموده­اند.(سوکمان و همکاران2003،جاکوبسون و توراکس1991،گودمن و پرایس1992،استکتی و همکاران 1996، راچمن 1998، بک،فریمن و دیویس2004 و…)

 

با توجه به آسیبی که OCD به افراد و عملکرد آن­ها می­زند و با در نظرگیری تعداد بسیار کم پژوهش­ها در این زمینه بر آن شدیم تا مدل طرحواره­درمانی را بر روی مبتلایان به OCD بررسی کنیم.

 

1- 4 -1 اهداف تحقیق:

 

هدف اصلی:

 

تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با دارودرمانی و رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های وسواس در مبتلایان به OCD

 

اهداف فرعی:

 

 

• تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با دارودرمانی در کاهش نشانه­های استرس در مبتلایان به OCD

 

• تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با دارودرمانی در کاهش نشانه­های اضطراب در مبتلایان به OCD

 

• تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با دارودرمانی در کاهش نشانه­های افسردگی در مبتلایان به OCD

 

• تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های استرس در مبتلایان به OCD

 

• تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های اضطراب در مبتلایان به OCD

 

• تعیین تفاوت اثربخشی طرحواره­درمانی با رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های افسردگی در مبتلایان به OCD

 

1-4-2هدف کاربردی:

 

هدف این پژوهش استفاده از تکنیک­های طرحواره­درمانی و مقاسیه آن با دو شیوه دارودرمانی و رفتاردرمانی است تا اثر آن را در کاهش نشانه­های وسواس سنجیده و علاوه بر یافتن شواهد پژوهشی جهت بررسی اهداف پژوهش، به بیماران در جهت رسیدن به یک زندگی سالم تر و بهتر کمک شود.

 

1-5 سؤالات و فرضیه‏های تحقیق(مطابق با اهداف تحقیق):

 

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی،دارودرمانی و رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های وسواس در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی با دارودرمانی در کاهش نشانه­های اضطراب در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی با دارو درمانی در کاهش نشانه­های افسردگی در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی با دارودرمانی در کاهش نشانه­های استرس در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی با رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های اضطراب در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی با رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های افسردگی در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1. بین اثربخشی طرحواره­درمانی با رفتاردرمانی در کاهش نشانه­های استرس در مبتلایان به OCD تفاوت معنی­دار وجود دارد.

 

1-6 تعریف نظری متغیرها:

 

اختلال وسواسی – جبری: این اختلال با وسواس­ها و اجبارهایی مشخص می­شود که ایجاد پریشانی کرده و اغلب در عملکرد روزانه تداخل ایجاد می­کند. (DSM-IV-TR )

 

اضطراب: احساسی که با یک تجربه ذهنی ناخوشایند و مبهم که با نگرانی در مورد خطرها و اتفاقات ناگوار آینده و نشانه­های جسمی از جمله سردرد، طپش قلب، تعریق و بی­قراری همراه است. (سادوک و سادوک 2007)

 

 

1-2اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

 

1-3 هدفها

 

 

 

1-3-1 هدف اصلی

 

 

 

1-3-2 هدف جزیی

 

 

 

1-4 فرضیه ها

 

 

 

1-5 تعریف اصطلاحات و مفاهیم

 

 

 

1-5-1 خطر

 

 

 

1-6 – احتمال خطر

 

 

1-7- شدت خطر

 

1-9- مخاطره

 

1-11- حادثه

 

1-12- عدم انطباق

 

1-15- ایمنی

 

1-16- فرایند ایمنی سیستم

 

1-17- ریسک

 

1-19- شناسایی ریسک

 

1-20- تکنیک­های شناسایی ریسک

 

1-25- ارزیابی ریسک

 

1-27- تجزیه و تحلیل ریسک زیست محیطی

 

1-28- سوابق پژوهشی مرتبط با مسئله

 

 

 فصل دوم: آشنایی با شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی یاسوج

 

 

 

2-1- موقعیت جغرافیایی و وسعت استان کهگیلویه و بویراحمد

 

 

 

2-2 مشخصات جغرافیایی استان کهگیلویه و بویراحمد

 

 

 

2-3 وضعیت توپوگرافی منطقه

 

 

 

2-4 هیدرولوژی منطقه

 

 

 

2-5 موقعیت جغرافیایی یاسوج

 

 

 

2-6 شرکت ملی پخش فراورده­های نفتی ایران

 

 

 

2-7 معرفی واحد­های شرکت ملی پخش با توجه به چارت سازمانی

 

 

 

2-7-1 واحد مهندسی فرآورده­های نفتی

 

 

 

2-7-2 اداره کنترل کیفیت و سرویس­های آزمایشگاهی

 

 

 

2-7-3 آزمایشگاه مرکزی

 

 

 

2-7-4 کنترل کیفیت

 

 

 

 

2-7-5 اداره سرویس­های صنعتی و استاندارد فرآورده

 

 

 

2-7-6 استاندارد و فرآیند تولید

 

 

 

2-7-7 سوخت و انرژی

 

 

2-7-8 مهندسی فرآورده­های مناطق

 

2-8 معرفی شرکت ملی پخش فراورده­های نفتی یاسوج

 

2-9 معرفی فراورده­های نفتی در مخازن شرکت ملی پخش یاسوج

 

2-10 وظایف مخازن

 

2-11 معرفی مخازن شرکت ملی پخش یاسوج

 

 

 فصل سوم: روش کار

 

 

 

3-1- تشریح روش HAZAN

 

 

 

3-1-1- تکنیک تجزیه و تحلیل خطرات به روش HAZAN

 

 

 

3-1-2- نحوه ارزیابی پتانسیل آسیب رسانی

 

 

 

3-2- تشریح روشFrank & Morgan

 

 

 

3-2-1-تکنیک های تجزیه و تحلیل ریسک به روش فرانک و مورگان(Frank & Morgan)

 

 

 

3-2-2- شاخص ریسک

 

 

 

3-2-3- ریسک نسبی

 

 

 

3-2-4- در صد شاخص ریسک

 

 

 

3-2-5- تعیین کل سرمایه در معرض خطر هر واحد

 

 

 

3-2-6- رده بندی نهایی

 

 

 

3-3- روش کار

 

 

 

3-3- 1- مبنای شناسایی و رتبه بندی جنبه ها در واحد انبار

 

 

 

3-3-2- جامعه، نمونه و روش انتخاب فعالیت های مهم واحد انبار بر اساس طبقه بندی فرآیندی

 

 

 

3-3- 3- فرآیند شناسایی جنبه های زیست محیطی

 

 

3-4- شناسایی جنبه های زیست محیطی در واحد انبار

 

3-5-طرح جمع آوری داده های تحقیق

 

3-6-شیوه­ی تحلیل داده ها

 

 

فصل چهارم: نتایج، بحث و نتیجه گیری

 

 

4-1 نتایج روش هازان

 

4-2- تفسیر ریسک­ها

 

4-3 نتایج روش فرانک مورگان

 

4-3-5- درصد شاخص ریسک

 

4-3-6- ریسک کلی

 

 فصل پنجم: پیشنهادات و منابع

 

 

5-1- برنامه مدیریت ریسک

 

 

5-2- مدیریت ریسک محیط زیست در واحد انبار، راهکارهای مدیریتی جهت کنترل

 

5-3- برنامه مدیریت آلودگی هوا در واحد انبار شرکت ملی پخش

 

5-4- برنامه مدیریت آلودگی آب­های زیرزمینی و سطحی در واحد انبار

 

5-5- برنامه مدیریت آلودگی خاک در واحد انبار

 

5-6- کنترل مواد زائد

 

5-7- ارائه برنامه­های آموزشی

 

5-8- منابع

 

 

5-9 چکیده انگلیسی

 

 

چکیده

 

ارزیابی ریسک زیست محیطی بررسی خطراتی است که از رویدادهای طبیعی، تکنولوژی، اعمال و روش­ها،   فرآیند­ها، تولیدات، عوامل شیمایی، بیولوژیکی، رادیولوژی و فعالیت­های صنعتی حاصل می­شود و ممکن است اکوسیستم­ها، حیوانات و مردم را تهدید نماید. تحقیق پیش روی در واحد انبار شرکت ملی پخش فرآورده­های نفتی یاسوج به انجام رسیده است، واحد انبار از جمله واحدهای مهم و با ارزش در بین دیگر واحد ها محسوب می­گردد و با اینکه از تکنولوژی بالایی برخوردار می­باشد باز هم از جنبه­های مختلف دارای مخاطرات زیست محیطی بالقوه و منحصر به فرد است. بروز نشتی می­تواند تبعات بسیار مخربی را ایجاد نماید از طرفی هم وجود ترکیباتی مثل     سولفید هیدروژن که خود عامل بسیاری از تلفات در این واحد است منجر به افزایش ریسک خطرات در این واحد گردیده است و ترکیبات متعددی در این واحد وجود دارد که در صورت تماس بلند مدت می­تواند منجر به تهدیدی برای سلامت افراد گردد. لذا در این پژوهش با توجه به هدف مورد مطالعه ارزیابی ریسک زیست محیطی واحد انبار جهت شناسایی جنبه­ها از دو روش Hazan and Frank & Morgan استفاده گردیده است. در این پژوهش در ابتدا با استفاده از روش HAZAN به شناسایی خطرات پرداختیم و بعد از طبقه­بندی شدت ریسک و احتمال وقوع ریسک، رتبه ریسک بدست می­آید که در این روش 6 فعالیت مورد شناسایی قرار گرفت که بعد از رتبه ریسک، با توجه به فراوانی تفکیکی رتبه ریسک­ها در شغل 90/61 درصد در گروه 4 قرار می گیردند (قابل قبول به شرط کنترل شدن). 33/33% در گروه 3 یعنی قابل قبول قرار دارند. 76/4% در گروه 2 یعنی گروه نامطلوب قرار می­گیرند. دوم با استفاده از روش Frank & morgan با توجه به جداول موجود در این روش و نمره­دهی به خطر گروه و کنترل گروه، ریسک کلی بدست می­آید و در نهایت رده­بندی نهایی صورت می­گیرد. که در این بین بالاترین ریسک کلی مربوط به سر ریز فرآورده با نمره 5775 و رده­بندی نهایی با نمره 1 و شستشوی محوطه بارگیری و تخلیه با کمترین ریسک کلی با نمره 338 و رده­بندی نهایی با نمره 6 بدست آمد. در نهایت در جهت کاهش آلودگی­های زیست محیطی با ارایه راهکار­ها و برنامه مدیریتی و اقدامات اصلاحی خطرات موجود را به حداقل رساندیم.

 

کلمات کلیدی: ریسک، مخاطرات زیست محیطی، هازان، فرانک و مورگان.

 

 1-1- بیان مسأله

 

با اختراع ماشین بخار بشر از مرحله­ی اقتصاد شبانی و کشاورزی پا به دوران انقلاب صنعتی گذاشت. با توسعه­ی صنعتی بافت سنتی جوامع دگرگون گردید، شهر­ها گسترش یافت و روستاها به سبب جذب نیروی کار توسط صنایع از رونق افتاد. صنعت برای ادامه­ی حیات خود دست به دامان طبیعت و انرژی شد که قسمت اعظم آن را سوختهای فسیلی تشکیل می­داد و از اینجا بود که هوای شهر­ها آلوده شد و بدنبال آن پسماند کارخانه­ها پاکی را از آب و خاک نیز گرفت. و انسان در اوج اعتلای دانش و فن­آوری به تخریب محیط زیست دست یافت و با رشد بی­رویه فعالیتهای صنعتی موجبات نابودی منابع طبیعی را فراهم آورد. (12)

 

امروزه استفاده از روشهای ارزیابی ریسک در صنایع مختلف رو به گسترش است به طوریکه در حال حاضر بیش از 70 نوع مختلف کیفی و کمی روش ارزیابی ریسک در دنیا وجود دارد که این روشها معمولآ برای شناسایی، کنترل و کاهش پیامد­های خطرات به کار می­رود. عمده روشهای موجود ارزیابی ریسک مناسب جهت ارزیابی خطرات بوده و نتایج آنها را می­توان جهت مدیریت و تصمیم­گیری در خصوص کنترل و کاهش پیامد­های آن نگرانی به کار برد. سازمان­ها و صنایع مختلف نیاز به سیستمی دارند که علاوه بر ارزیابی فعالیت­ها و فرآیند هایشان بتواند در خصوص وضعیت ریسک، تعیین معیارهای ریسک قابل تحمل و مشخص نمودن دقیق ریسک فرآیند­هایشان و … آنان را رهنمون نماید که بسته به پیچیدگی فعالیت هر نوع سیستمی که بتواند آنان را به هدف مذکور برساند متفاوت است. در غالب اوقات ریسک معرف اثر منفی بر پروژه تلقی می­گردد، در صورتیکه ریسک می­تواند دریچه­ای بر فرصتها، بهبود و یا تفکر جدید نیز باشد. ریسک پروژه حادثه یا شرایط نا مطمئنی است که اگر اتفاق بیفتد دارای اثر مثبت یا منفی بر پروژه است. مطالعات ارزیابی ریسک محیط زیستی مشتمل بر سه محور اصلی شناخت مخاطرات و پیامد­های حاصل از آنها با تأکید بر شناخت کامل از محیط زیست منطقه تحت اثر و میزان حساسیت آن و همچنین ارزشهای خاص محیط زیستی؛ تخمین و برآورد ریسک­های شناسایی شده و ارائه روشهای کنترل و کاهش ریسک می­باشد. شرکت ملی پخش فرآورده­های نفتی در شهرستان یاسوج واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد می­باشد. این استان با وسعتی حدود 16361       کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران بین مدار 30 درجه و 9 دقیقه تا 31 درجه و 75 دقیقه تا 15 درجه و 42 دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ واقع شده است و با توجه به این که این استان و بالاخص شهرستان یاسوج دارای آب و هوای بسیار متفاوتی نسبت به استان­های همجوار خود می­باشد و این شهرستان یکی از مناطق گردشگری و توریستی کشور محسوب می­شود.

 

لذا توجه به مسائل زیست محیطی در این شهرستان یکی از موارد مهم قلمداد می­شود. شهرستان یاسوج دارای پتانسیل­های زیادی در جهت استفاده بهینه و صحیح از منابع طبیعی و محیط زیست می­باشد و می­توان از این     قابلیت­ها در جهت پیشرفت هر چه بیشتر در این منطقه استفاده نمود البته با رعایت مقررات و ملاحظلات         زیست محیطی (واقع شدن منطقه حفاظت شده دنا در این شهرستان می­تواند دلیلی بر این ادعا باشد). لازم به ذکر است که شرکت ملی پخش فرآورده­های نفتی یاسوج که در ورودی شهر یاسوج واقع شده است و با توجه به قرار گرفتن این شرکت در شهر و نزدیک به مناطق مسکونی بحث دیدگاه منظر و بحث گردشگری می­تواند مهم و مورد توجه باشد. همچنین از سایر دلایل توجه به مباحث زیست محیطی این شرکت قرار گرفتن در قلب جنگلهای درختان بلوط که از سرمایه­های این منطقه و استان می­باشد و بحث آلودگی­های ایجاد شده توسط این شرکت که می­تواند تخریب­های غیر قابل جبرانی را برای این درختان و سایر گونه­های گیاهی و جانوری این منطقه داشته باشد. و در این مطالعه جهت اولویت­بندی و کمی­سازی احتمال وقوع پیامد­ها و مخاطرات زیست محیطی شرکت مد نظر از دو روش HAZAN و Frank & Morgan استفاده می­نماییم که در سطح اول ساختار اولویت­بندی، احتمال اثرات زیست محیطی در سطح دوم مخاطرات و آلاینده­های احتمالی به تفکیک مد نظر قرار گرفته شود و در سطح سوم محیط پذیرنده اولویت­بندی شدت در روش HAZAN و Frank & Morgan بپذیرد در این مطالعه از نرم­افزاری مانند Excell نیز کمک     می­گیریم و با بکار­گیری همزمان سیستم طبقه­بندی احتمال و شدت خطر، درجه ریسک زیست محیطی، اجتناب، کاهش، اقدامات اصلاحی و ترمیمی در راستای هماهنگ و همگون کردن این گونه فعالیتها در توسعه­ی پایدار این منطقه و کشور ارائه گردد.

 

 

 

 

 

تعیین سطوح ریسک

 

 

 

 

 

ارائه روشهای مدیریتی      شناسایی خطرات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آنالیز خطرات      تعیین احتمال وقوع اثر

 

 

 

 

 

تعیین شدت اثر

 

 

 

 

 

ارزیابی ریسک

 

 

 

 

 

شناخت و مطالعه فعالیتهای شرکت

 

 

 

 

 

 

 -2- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

با توجه به ماهیت طرح و نوع کاربری آن احتمال نشت و ریزش محصولات از مخازن ذخیره محصولات، نشت مواد شیمیایی خطرناک، احتمال انفجار و آتش­سوزی در واحد­های مختلف شرکت و انبار­های موجود در آن؛ انتشار بخارات هیدروکربنی و دیگر آلاینده­ها نظیر سولفید هیدروژن, SO_x , CO , NO_x ؛ تماس افراد با مواد شیمیایی و همچنین بروز خطر­های انسانی از علل مهم در بروز حوادث در مرحله بهره­برداری می­باشند.

 

از دیدگاه زیست محیطی آلودگی خاک ناشی از ضایعات صنعتی و خطرناک؛ آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی ناشی از انتشارات فاضلابهای صنعتی و بهداشتی، انتشار مواد نفتی و روغنی به محیط و به طور کلی نفوذ هر گونه مواد آلاینده به محیط که موجبات آلودگی محیط بیولوژیکی و یا انسانی را فراهم سازد، قابل تأمل می­باشد. از این رو توجه به مسائل ایمنی و محیط زیستی به منظور حفظ سلامت و بهداشت افراد شاغل و ساکنین منطقه و نیز محافظت از اکوسیستم منطقه از اهمیت به سزایی برخوردار است. ارزیابی ریسک زیست محیطی در صدد سنجش ریسکهای مربوط به محیط زیست است که بر اثر فعالیتهای صنعتی و یا طرح­های عمرانی صورت می­پذیرد. ارزیابی ریسک زیست محیطی یک گام فراتر از ارزیابی ریسک بوده است و در آن علاوه بر بررسی و تحلیل جنبه­های مختلف ریسک، ضمن شناخت کامل از محیط زیست منطقه تحت اثر، میزان حساسیت محیط زیست متأثر و همچنین ارزشهای خاص   محیط زیستی منطقه نیز در تجزیه و تحلیل و ارزیابی ریسک منطقه در نظر گرفته شده است. و با توجه حساسیت منطقه مورد مطالعه و اینکه دارای قابلیتهای فراوان توسعه­ای می­باشد باید ارزیابی ریسک زیست محیطی صورت گیرد و تجزیه و تحلیل جنبه­های مختلف ریسک و با شناخت کامل از محیط زیست منطقه، میزان حساسیت محیط تحت تأثیر و همچنین ارزشهای محیط زیستی منطقه در تجزیه و تحلیل ریسک بکار گرفته می­شود با این امید، که با شناسایی مخاطرات احتمالی و پیامد­های ناشی از آنها، تخمین و برآورد ریسک، پیشنهاد روشهای تقلیل ریسک و پیامد­های ناشی از آن و مدیریت ریسک در این شرکت بکار گرفته شود.

 

1-3- هدف­ها

 

1-3-1- هدف اصلی

 

– ارزیابی ریسک محیط زیستی، شرکت ملی پخش فرآورده­های نفتی با استفاده از دو روش HAZAN وFrank & Morgan

 

1-3-2- هدف جزئی

 

الف) بررسی فعالیت­های واحد انبار و طبقه­بندی فعالیت­ها و فرآیندهای مهم و شاخص­های زیست محیطی، زیرا انسان محور توسعه پایدار است لذا در ارزیابی جنبه­های زیست محیطی باید به حوادث و بیماری­های شغلی هم توجه کرد تا با حفظ سلامت و ایمنی کارکنان در محیط کار بهره­وری از نیروی انسانی صورت گیرد و نیز با رعایت الزامات       زیست محیطی، محیط زیستی با حداقل اثرات و پیامد­های زیست محیطی در واحد انبار بوجود آید.

 

ب) شناسایی جنبه­های زیست محیطی در شرایط عادی، غیرعادی و حادثه­ای یا اضطراری حاصل از فعالیت­ها در دو زمان عادی و تعمیرات اساسی

 

پ) تجزیه و تحلیل اثرات جنبه­های زیست محیطی حاصل از فعالیت­ها و ارزیابی پیامدهای آن­ها و اولویت­بندی آنها بر اساس RR و شدت پیامد­های بالا بر محیط زیست تحت تاًثیر و کارکنان و سایر ذینفعان با استعانت از دو روش HAZAN و Frank & Morgan و پیشنهاد اقدامات اصلاحی و مدیریت ریسک برای کاهش اثرات و کنترل   پیامد­های مهم

 

ت) تعیین اهمیت و شناسایی مخاطرات مناطق با حساسیت اکولوژیک تحت تأثیر .

 

ث) شناسایی به موقع پیامدهای زیست محیطی مهم حاصل از جنبه­های زیست محیطی که در مرحله­ی چرخه حیات بوجود می­آید که هدف به حداقل رساندن این پیامدها است.

 

ج) ارائه برنامه­ی ارزیابی ریسک و کاهش مخاطرات واحد انبار با کمک دو روش HAZAN وFrank & Morgan

 

چ) ارائه برنامه مدیریت ریسک واحد انبار به منظور تقلیل پیامدها و پایش ریسک­های تحت کنترل (ریسک­های حاصل از جنبه­های زیست محیطی)  

 

1-4- فرضیه­ها

 

الف) فعالیتهای شرکت ملی پخش فرآوده­های نفتی می­تواند در دراز مدت اثرات منفی بر محیط زیست پیرامون خود بر جای بگذارد.

 

ب) HAZAN و Frank & Morgan می­توانند در جهت شناسایی ریسکهای مهم و ارائه راهکارهای مدیریتی و اولویت­بندی این ریسکهای زیست محیطی ناشی از فعالیتهای این شرکت به ما کمک کند.

 

پ) در شرکت ملی پخش فرآوده­های نفتی آموزشهای لازم برای پرسنل شرکت راجع به قوانین و استانداردهای   زیست محیطی دیده نشده است.

 

ت) می­توان با اجرای درست و به موقع مطالعات ارزیابی ریسک شرکت مورد مطالعه خطرات را به حداقل رسانید.

 

ث) در واحد انبار تمامی جنبه­های زیست محیطی به طور کامل مورد شناسایی و ارزیابی قرار نگرفته است.

 

ج) تاکنون برنامه ارزیابی ریسک زیست محیطی(Environmental Risk Management) مدونی در واحد انبار ارائه نشده است.

 

1-5- تعریف اصطلاحات و مفاهیم

 

1-5-1- خطر (Hazard)

 

خطر خاصیت ذاتی یک ماده، وضعیت و یا فعالیت است که می­تواند منجر به صدمه و آسیب شود. به عبارت دیگر خطر، عامل صدمه و آسیب است و می تواند به صورت­های فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومیکی و روانی ظاهر شود. خطر منبع بالقوه جراحت جسمی یا صدمه بهداشتی و یا خسارت به دارایی­ها و محیط زیست است (15).

 

خطرها گوناگون هستند، مانند:

 

1-5-1-1- خطرها ی فیزیکی

 

هر عاملی که ماهیت فیزیکی دارد و علم فیزیك درباره­ی آن کاربرد دارد، مانند تغییر فاز ماده، انتقال گرما، تبخیر و ایجاد سرما (16).

 

1-5-1-2- خطرهای شیمیایی

 

موادی گوناگون را در بر می­گیرد که می­توانند از نظر ایمنی یا بهداشتی خطرناک باشند. خطرهایی مانند توانایی اشتعال، توانایی انفجار، ناپایداری و میل ترکیبی فراوان جزء این دسته از خطرات به حساب می­آیند.

 

1-5-1-3- خطرهای تهدید کننده سلامتی

 

مواد شیمیای یا هر جسم دیگری است که بر پایه­ی مدارک علمی موجود می­تواند اثرات آنی یا دراز مدت در سلامتی افراد در معرض داشته باشد. مانند: مواد سرطانزا، مواد سمی، موادی با اثر نامطلوب بر تولید مثل، مواد تحریک کننده ، مواد خورنده، مواد حساسیت­زا، موادی که به کبد صدمه می­زنند، موادی که به کلیه­ها آسیب می­رسانند، موادی که روی سلول­های عصبی اثر دارند، موادی که در مکانیسم تولید خون اثر سوء دارند، مواد آسیب­رسان به ریه­ها، پوست و چشم­ها (16).

 

1-5-1-4- خطر­های مکانیکی

 

به شکل ضربه، سایش، برش و … .

 

1-5-1-5- خطرهای بیولوژیك

 

خطرهای ناشی از میکروارگانیسم­ها، مانند عوامل میكروبی بیماریزا در دامداری

 

1-5-1-6- خطرهای روانی- اجتماعی

 

تاکنون به این دسته از خطرها توجه کافی نشده است. مانند: محیط کار پرتنش، مسائل اقتصادی و مسائل فرهنگی(16).

 

 

 

 

 

آستانه تحمل

 

نمودار1-2- نمایشی ساده از ارتباط میان خطر، حادثه و زیان

 

1-6- احتمال خطر

 

امکان بروز شرایط خاص در یک وضعیت معین یا محیط کاری را احتمال خطر گویند (15).

 

1-7- شدت خطر (Hazard Severity)

 

عبارتست از یک توصیف طبقه­بندی شده از سطح خطرات براساس پتانسیل واقعی یا مشاهده شده آنها در ایجاد جراحت، صدمه و یا آسیب (2).

 

1-8- شناسایی خطر

 

شناسایی خطر تکنیکی است برای شناسایی خطرات عمده­ای که در یک فعالیت خاص وجود دارند (15).

 

1-9- مخاطره

 

قرار گرفتن در معرض یک خطر، مخاطره نامیده می­شود. مخاطره عبارتست از قرار گرفتن در شرایطی که پتانسیل آسیب­رسانی در آن شرایط نهفته است. وجود مخاطره، در گرو وجود خطر است (16).

 

1-10- مخاطرات عمده صنایع فرآیندی

 

در صنایع فرآیندی، بخصوص در صنایع شیمیایی معمولاً ماهیت موادشیمیایی اعم از سمیت، خورندگی و قابلیت انفجار می­تواند شرایط مخاطره آمیز ایجاد نماید.

 

سه نوع مخاطره عمده صنعتی عبارتند از1- نشت مواد سمی 2- انفجار 3- آتش­سوزی (1).

 

1-10-1- نشت مواد سمی

 

سمیت یک ماده شیمیایی مربوط به خاصیتی از آن ماده است که توانایی آسیب رساندن به بافت­ها و ارگانیسم­های بدن را دارد. اما میزان خطر یک ماده سمی از طریق تعداد دفعات و مدت زمان تماس و غلظت ماده شیمیای مشخص می­شود (1).

 

1-10-2- انفجار

 

این پدیده با ایجاد یک موج فشاری که به صورت یک صدای مهیب شنیده می­شود، باعث ایجاد جراحت مستقیم یا غیر مستقیم در افراد، خراب شدن ساختمانها و دستگاه­ها و پرتاب شدن اشیاء تا شعاع چند صد متری محیط اطراف   می­گردد (1).

 

1-10-3- آتش سوزی

 

خاصیت اشتعال­پذیری بیانگر سهولت سوختن یک ماده در هوا یا در گاز دیگر که بتواند نقش اکسنده را ایفا کند، می­باشد، سوختن، یک واکنش شیمیایی است که در آن در اثر اکسید شدن یک ماده خاص انرژی آزاد می­شود و آتش یک پیامد قابل رویت این سوختن است. اجزاء لازم برای ایجاد یک آتش عبارتند از سوخت، عامل اکسنده و منبع جرقه، اگر یک جزء وجود نداشته باشد در آن صورت اشتعال رخ نمی­دهد. آتش و انفجار خصوصیات متشابه زیادی دارند، تفاوت عمده آنها در سرعتی است که انرژی حاصل از سوختن مواد آزاد می­شود. که در آتشها بسیار کمتر از انفجار­ها است. رابطه این دو پدیده در عمل معمولاً به این صورت است که آتش موجب انفجار می­شود و بالعکس (1).

 

1-11- حادثه

 

واقعه برنامه­ریزی نشده و بعضاً صدمه آفرین یا خسارت رسان که انجام، پیشرفت یا ادامه طبیعی یک فعالیت یا کار را مختل می­سازد و همواره در اثر یک عمل یا کار ناایمن و یا شرایط ناایمن یا ترکیبی از آن دو به وقوع می­پیوندد (15).

 

1-12- شبه حادثه

 

رویدادهایی هستند که هر چند می­توانند باعث صدمه و یا جراحت شوند ولی به موارد فوق منجر نشده و به اصطلاح بخیر می­گذرند (2).

 

نمودار 1-3- نمایش مفهوم شبه حادثه

 

1-13- عدم انطباق

 

هر گونه انحرافی از استانداردهای کاری، دستورالعمل ها، روش های اجرایی، مقررات، عملکرد نظام مدیریتی و غیره که مستقیم یا غیر مستقیم منجر به جراحت، بیماری، خرابی اموال، تخریب محیط کار و یا ترکیبی از این موارد گردد (17).

 

1-14- شکست یا نقص

 

عدم توانایی یک جزء، وسیله یا سیستم در اجرای عملکرد مورد انتظار و یا انجام یک عمل یا فعل ناخواسته را نقص یا شکست گویند به عنوان مثال بصدا در نیامدن زنگ اعلام آتش­سوزی در موقع حریق و یا بصدا در آمدن آن در مواقع غیر ضروری هر دو نقص محسوب می شوند (2).

 

1-15- ایمنی

 

در فرهنگ لغات اصطلاح ایمنی به معنی امنیت، آسایش، سلامتی و … آمده است و از نظر تعریف عبارتست از میزان یا درجه فرار از خطر. ایمنی کامل یعنی مصونیت در برابر هر نوع آسیب، جراحت و نابودی که با توجه به     تغییر­پذیری ذاتی انسان و غیرقابل پیش بینی بودن کامل اعمال و رفتار او و همچنین علل دیگر بنظر می­رسد که هیچگاه ایمنی صد در صد حتی برای یک دوره کوتاه مدت نیز وجود نداشته باشد به همین علت کارشناسان امر معمولاً بجای کلمه ایمنی از اصطلاحاتی نظیر ” پیشرفت ایمنی ” ارتقاء ایمنی ” و ” ایمن­تر” استفاده می­کنند (2).

 

1-16- فرایند ایمنی سیستم

 

اساس فرایند ایمنی سیستم عبارتست از کسب اطمینان از اینکه شغل یا وظیفه در ایمن­ترین شکل خود و بدون وجود ریسک غیر قابل قبول از جراحات و صدمات انجام می­گیرد. این فرایند آینده نگر در محیط­های کاری یعنی جائیکه افراد، روش­های عملیاتی، تجهیزات، مواد و محیط بصورت فاکتورهای مکمل هم می­توانند ایمنی و انجام موفقیت آمیز شغل یا وظیفه را تحت تاثیر قرار دهند انجام می­گیرد (2).

 

1-17 – ریسک

 

شانس صدمه دیدن در اثر خطر که از حاصلضرب احتمال بالفعل درآمدن خطر و شدت پیامدهای آن بدست می­آید (18).

 

1-18- طبقه­بندی ریسک

 

الف- خطرات طبیعی

 

ب- زیر ساختاری

 

ج- سطح سایت­های صنعتی

 

1-18-1- ریسک مربوط به خطرات طبیعی

 

بیماری­های واگیر، سیل، سرما و یخبندان، ریزش کوه و حرکت زمین، رعد و برق، زمین، لرزه، توفان، توفان­های استوایی، تسونومی، آتش­فشان، آتش­سوزی سرزمین­ها، مکان زندگی حیات وحش و … . (19).

 

1-18-2- ریسک­های زیر ساختاری

 

روابط عمومی، زنجیره تامین و مصرف، سیستم­های حمل و نقل، خدمات شهری، برق، گاز طبیعی، آب آشامیدنی، تصفیه فاضلاب، مخابرات، مطالبات تاریخی، جامعه، خرافات فرهنگی، خدمات اضطراری، اثرات کارکنان، سیستم­های کنترل آشوب، بیمارستان­ها و جریان مواد و … .

 

1-18-3- ریسک در سطح سایت­های صنعتی

 

سیستم­های فرآیندی پرفشار، سیستم­های تهویه، مدیریت تغییر، مدیریت پیمانکاران و تامین کنندگان، سیستم­های مخابراتی، سیستم­های تصفیه فاضلاب، سیستم­های آب آشامیدنی، پراکنده شدن و انتشار آزبست، سیستم هوای فشرده، سیستم­های کنترل و ابزار دقیق، سیستم­های HSE،

 

سیستم توزیع برق، نشت مواد، گازهای خروجی دودکش­ها، تجهیزات فرآیندی تولید، آتش­سوزی و انفجار و … (19).

 

1-19- شناسایی ریسک

 

شناسایی ریسک فرایندی است که توسط آن یک شرکت به طور دائم و سیستماتیک ریسک­های اموال، مسئولیت و نیروی انسانی را فوراً و یا قبل از اینکه به وقوع بپیوندند، شناسایی می­کند. (20).

 

1-20- تكنیك­های شناسایی ریسك

 

1- بازبینی مستندات 2- تكنیك­های جمع­آوری اطلاعات (یورش فکری یا طوفان ذهنی، تکنیک دلفی، مصاحبه، تجزیه و تحلیل SWOT) 3- چك لیست­ها 4- آنالیز فرضیات 5- تكنیك­های ترسیمی (19 1386).

 

1-21- تحلیل ریسک

 

استفاده اصولی از اطلاعات موجود به منظور شناسایی خطر (Hazard Identification) و تخمین ریسک (Risk Estimation) وارد بر افراد، اموال و محیط زیست می­باشد (15).