2-3-1- مفاهیم خدمت……………………………………………………………………………………………………… 20

 

2-3-2- خدمات شهری …………………………………………………………………………………………………… 21

 

2-4- ماهیت و اهمیت انواع تاسیسات و تجهیزات و خدمات شهری……………………………………………. 24

 

2-5- جایگاه و اهمیت ایستگاه های آتش نشانی در نظام کاربری اراضی شهری …………………………….. 27

 

2-6- ملاک های مطرح در مکان گزینی ایستگاه های آتش نشانی ……………………………………………….. 28

 

2-6-1- جمعیت……………………………………………………………………………………………………………… 29

 

2-6-2- مساحت و شعاع پوشش………………………………………………………………………………………… 29

 

2-6-3- شبکه ارتباطی………………………………………………………………………………………………………. 30

 

2-6-4- کاربری اراضی…………………………………………………………………………………………………….. 30

 

2-6-5- پتانسیل خطر………………………………………………………………………………………………………. 31

 

2-6-6- جهت توسعه شهر………………………………………………………………………………………………… 31

 

2-6-7- اندازه قطعه زمین………………………………………………………………………………………………….. 31

 

2-6-8- جمع بندی دیگری از اصول،شاخص ها و معیارهای موثر در مکان گزینی مراکر آتش نشانی……. 32

 

2-7- سوالات اساسی در مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی…………………………………………………….. 34

 

2-8- تجزیه و تحلیل های مبتنی بر مکان یابی بهینه فضای مراکز آتش نشانی…………………………………. 35

 

2-9- اصول مدیریتی مراکز آتش نشانی درارتباط با مکان یابی فضایی………………………………………….. 35

 

2-10- نتایج مکان گزینی بهینه فضایی ایستگاه های آتش نشانی در سطح شهر ها………………………….. 36

 

2-11- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………… 37

 

فصل سوم: ویژگی های محدوده مورد مطالعه

 

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 39

 

3-2-معرفی محدوده مورد مطالعه……………………………………………………………………………………….. 39

 

3-2-1- موقعیت ریاضی و نسبی ………………………………………………………………………………………. 39                                            

 

3-2-2- ویژگی های توپوگرافیکی و ژئومورفولوژیکی مورد مطالعه……………………………………………… 40              

 

3-2-2-1-توپوگرافی شهر…………………………………………………………………………………………………. 41

 

3-2-2-2-شیب………………………………………………………………………………………………………………. 42

 

3-3-ویژگی های جمعیتی و اقتصادی…………………………………………………………………………………… 45

 

3-3-1-روند تحول جمیعت شهر اردبیل……………………………………………………………………………….. 46

 

3-3-2-روند تحولات جمعیت شهر اردبیل در طی دهه های مختلف سرشماری……………………………… 48

 

3-3-3-ترکیب سنی و جنسی جمعیت شهر اردبیل…………………………………………………………………… 49

 

3-3-3-1- ترکیب سنی جمعیت…………………………………………………………………………………………. 49

 

3-3-3-2- ترکیب جنسی جمعیت………………………………………………………………………………………. 50

 

3-3-4- تراکم جمعیت در سطح شهر اردبیل………………………………………………………………………….. 50

 

3-3-5- بعد خانوار………………………………………………………………………………………………………….. 51

 

3-3-6- خصوصیات اقتصادی …………………………………………………………………………………………… 53

 

3-4- ویژگی های کالبدی………………………………………………………………………………………………….. 54

 

3-4-1-بررسی وضعیت کمی و کیفی کاربریهایموجود حوزه نفوذ شهر اردبیل………………………………… 54

 

3-4-2- توسعه کالبدی شهر اردبیل در دوره های مختلف زمانی………………………………………………….. 56

 

3-4-2-1- توسعه شهر تا سال 1354…………………………………………………………………………………… 57

 

3-4-2-2- توسعه شهر بین سال های 1359-1354………………………………………………………………….. 57

 

3-4-2-3- توسعه شهر بین سال های 1370-1359………………………………………………………………….. 58

 

3-4-2-4- رشد شهر در فاصله زمانی 1385-1370…………………………………………………………………. 58

 

3-4-3- وضعیت کاربری ها در طرح جامع…………………………………………………………………………… 61

 

3-4-4- نحوه توزیع خدمات محله ای در مناطق مختلف………………………………………………………….. 63

 

3-5- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………….. 68

 

فصل چهارم: بیان داده ها و اطلاعات

 

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 70        

 

4-2- فرایند گام به گام مورد اجرا در راستای پاسخ به سوالات تحقیق…………………………………………… 70                                  

 

4-3- وضعیت کمی و کیفی عملکرد و جانمایی ایستگاه های آتش نشانی در سطح شهر اردبیل………….. 71

 

4-4-تشکیل ماتریس معیارهای ارزیابی………………………………………………………………………………….. 76

 

4-5- استاندارد سازی و ارزش گذاری نقشه های معیار……………………………………………………………… 78

 

4-5-1-تراکم جمعیت………………………………………………………………………………………………………. 84

 

4-5-2-فاصله از مراکز آموزشی………………………………………………………………………………………….. 85

 

4-5-3-فاصله از معابر شهری…………………………………………………………………………………………….. 87

 

 

4-5-4-فاصله از کاربری های مسکونی…………………………………………………………………………………. 88

 

4-5-5-فاصله از مراکز درمانی و بهداشتی……………………………………………………………………………… 90

 

4-5-6-فاصبه از مراکز تجاری……………………………………………………………………………………………. 91

 

4-5-7-فاصله از انبار و تاسیسات……………………………………………………………………………………….. 92

 

4-5-8-فاصبه از کاربری های فرهنگی و ورزشی…………………………………………………………………….. 93

 

4-5-9- فاصله از مراکز اداری…………………………………………………………………………………………….. 94

 

4-5-10- فاصله از مراکز صنعتی…………………………………………………………………………………………. 95

 

4-6-روش وزن دهی داده­ها………………………………………………………………………………………………. 97

 

4-7- اولویت بندی گزینه های مکانی بر اساس مدل (WLC)……………………………………………………. 102

 

4-8- جمع بندی و پیشنهادات…………………………………………………………………………………………. 105

 

منابع و ماخذ    106

 

چکیده

 

کاربری های امدادی با توجه به فعالیت هایی که بر عهده دارند نسبت به سایر خدمات شهری از اهمیت ویژه­ای بر خوردار می باشند. تحلیل مکانی ایستگاه های آتش نشانی از نظر ایمنی،دسترسی، ساختار های فضایی و کالبدی، عوامل اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی می تواند در جهت کاهش آسیب پذیری شهر تا د زیادی موثر باشد.انتخاب بهترین مکان برای ایستگاه های آتش نشانی تحت تاثیر معیارها و ضوابط مختلفی از جمله شعاع پوششی، جمعیت. تراکم آن نزدیکی به شبکه معابر (دسترسی­ها)و کاربری اراضی (همسایگی­های سازگار و همسایگی های نا سازگار) هستند بدین منظور و با توجه به معیار های مکان گزینی و با توجه به توانمندی ها و وضع موجود شهر ونیز با ارزیابی تجزیه و تحلیل وضعیت ایستگاه های آتش نشانی، نحوه توزیع مکانی و الگوی فضایی آنها مشخص گردید و چنین نتیجه شد که تعداد
ایستگاه های موجود شهر اردبیل جهت پوشش شهر کافی نبوده و بیش از نیمی از محدوده فعلی شهر، خارج از شعاع پوششی استاندارد (3 تا 5 دقیقه) هستند و نیازمند مکان یابی ایستگاه های جدید می باشند، تا بتواند زمینه ای فراهم آورد تا کل فضای شهر تحت پوشش ایستگاه های موجود و پیشنهادی قرار گیرد.بر اساس تحلیل و مطالعه وضع موجود اردبیل و نتایج به دست آمده از مشاهدات میدانی در حال حاضر شهر اردبیل دارای 4 ایستگاه آتش نشانی می­باشد بر این اساس در افق 14700 و در گزینه مطلوب جمعیت (551297) به 11 ایستگاه مادر و مساحتی تقریبا 5/5 هکتاری نیاز است. بنابرین این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در پی آن می­باشد تا با استفاده از مدل خطی وزنی (WLC) بهترین مکان­ها را برای استقرار مراکز آتش نشانی مشخص نماید. با توجه به تعداد معیارهای دخیل در مکان­یابی بهینه مراکز آتشنشانی در مقاله حاضر سعی شده است تلفیقی از قابلیت­هایGIS و مدل WLC در ارئه الگوی مناسب مکان گزینی مراکز آتشنشانی مورد آزمون قرار گیرد. در نهایت بررسی مناطق اولویت دار در خروجی نهایی حاصل از مدل WLC نشان داد که این مناطق منصف به شرایط مطلوب از نظر معیارهای تعیین شده هستند. این امر نشانگر توانمندی­های این فنون و ابزارها در نقش آفرینی به عنوان سیستم پشتیبانی تصمیم گیری (DSS)، برای انتخاب گزینه­های مناسب است.

 

واژگان کلیدی: سازماندهی- مراکز آتش نشانی- مکان یابی- تحلیل چند معیاری

 

فصل اول

 

(طرح تحقیق)

 

 1-1- مقدمه

 

استقرار هر عنصر شهری درموقعیت فضایی- کالبدی خاصی از سطح شهر، تابع اصول و قواعد و سازوکار (مکانیسم های)خاصی است که در صورت رعایت شدن به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص خواهد انجامید و غیر این صورت چه بسا مشکلاتی بروز کند .استقرار بسیاری از عناصر شهری بیشتر تابع سازکارهای اقتصادی و رقابت آزاد است ،اما برای خدمات عمومی که ایستگاه های آتش نشانی نیز جزء این نوع از خدمات شهری می باشد. نمی توان به سازکارهای بازار واگذار بسنده کرد، بدیهی است خدمات رسانی به موقع و مطمئن توسط ایستگاه های آتش نشانی بیش از هر چیز مستلزم استقرار آنها در مکان های مناسب است که بتواند در اسرع وقت و بدون مواجه شدن با موانع و محدودیت های محیط شهری از یک طرف و با ایجاد حداقل آثار منفی بر روی زندگی ساکنان شهر ازطرف دیگر به محل حادثه رسیده و اقدامات اطفا و یا امداد را به انجام برسانند. به رغم اینکه وجود نابرابری در استاندارد زیست در بین ساکنین یک شهر پدیده جدیدی در هیچ یک از شهرهای جهان نیست اما در کشورهای کمتر توسعه یافته به دلیل فاحش تر بودن تفاوت­های اجتماعی-اقتصادی و پیدایش سکونتگاههای زیر استاندارد و گسترش خوشه نشینی، تفاوت های فضایی شهر تشدید شده است(عبدی و دانشپور،1378،37). سکونت اقشار کم درامد در مکانهایی که جاذب سایر گروههای اجتماعی نیست، به تمرکز فقر می انجامد و این فرایند به جدایی گزینی طبقه کم درامد از سایر گروهای اجتماعی منجر میشود(شاه حسینی،1384،158). الگوی توزیع مراکز خدمات شهری از جمله عواملی است که باعث ارزش متفاوت زمین شهری شده و به جدایی گزینی های گروهای انسانی دامد میزند. بنابرین نقشه برنامه ریزان شهری در ایجاد و تقویت جدایی گزینی های اجتماعی و تفاوت در سطح زندکی شهروندان امری بدیهی و غیر قابل انکار است.ایستگاههای آتشنشانی از جمله مراکز مهم و حیاتی خدمات رسانی در شهرها هستند که نقش مهمی در تامین ایمنی و اسایش شهروندان و توسعه شهر ها دارند. بدیهی است خدمات رسانی به موقع ایستگاههای آتشنشانی بیش از هر چیز مستلزم استقرار آنها در مکانهای مناسب است که بتئانند در اسرا وقت و بدون مواجه شدن با موانع و محدودیت های محیط شهری از یک سو و با ایجاد کمترین آثار منفی بر زندگی ساکنان شهری از سوی دیگر، به محل حادثه برسند و اقدامات امداد را به انجام برسانند. عوامل متعددی در مکان یابی تجهیزات شهری دخالت دارند تحلیل همه جانبه آنها به وسیله روش­های سنتی مکان یابی به دلیل حجم زیاد
داده­ها امکان پذیر نیست. از طرفی، عدم توجه به این عوامل در مکان یابی تجهیزات شهری موجب هدر رفتن سهم عمده ای از منابع مادری و از دست دادن حجم زیاد انرژی و نیروی کار انسانی در شهر ها گردیده است.لذا استفاده از ابزار تحلیل گر توانمندی چون GIS که بتواند با جحم وسیعی از داده ها کار کند ضروری است.

 

1-2- شرح و تبیین مسئله  

 

در پی رشد سریع جمعیت و رشد شتابزده و غیر منطقی شهرهاو مطرح شدن نیازها برای خدمات عمومی و حاکم شدن اقتصاد بازار و پیروی از اصول اقتصاد نئوکلاسیک که در آن رقابت در جستجوی سود بیشتر باعث کاهش سهم کاربری های عمومی (ایمنی،امدادی و … ) و افزایش سهم کاربری های مسکونی و سودآور می شود . لزوم دخالت دولت و برنامه­ریزی جهت گسترش عدالت اجتماعی و دسترسی یکسان و متعادل خدمات را برای همه افراد ضزوزی می سازد . در این راستا برنامه ریزان سعی دارند با ارائه الگوی مناسب تخصیص زمین به کاربری های مورد نیاز شهرها و مکان گزینی مناسب آنها در کالبد شهر، جهت تأمین رفاه و ایمنی شهرها و آسایش شهرنشینان تأثیر گذاشته و امکان زیست بهتری را در شهرها فراهم آورند (ولی زاده ، 1384؛7). کاربری­های ایستگاه آتش نشانی یکی از انواع کاربری­های اساسی در شهرهاست که مکان یابی بهینه آنی، ایمنی و رفاه شهروندان را بدنبال خواهد داشت.توجه صرف به ساخت و استقرار ایستگاههای آتش نشانی ازنظر کمی و عدم توجه به کاربری­های مجاور و سایر عوامل مهم درمکان یابی آنها موجب کاهش کارایی ایستگاه از نظر امدادرسانی به موقع می گردد. علاوه بر موضوع­های ذکر شده در رابطه با کمبود ایستگاه­های آتش نشانی، مکان یابی نادرست و عدم هماهنگی با بافت و سیمای شهری از مسائل و موضوعات مشترک بسیاری از شهرهای ایران محسوب می گردد. بدین ترتیب با پرداختن به موضوع مکان یابی، محلی مناسب جهت استقرار ایستگاههای آتش نشانی برگزیده به طوری که در صورت وقوع حادثه، تیم های تخصص امدادرسان قادر باشند در سریع ترین زمان ممکن خود را برای نجات به حادثه دیدگان به محل برسانند.

 

تجهیزات و تاسیسات پایه و اساس سکونتگاه های شهری را تشکیل داده و کمبود و نقص آنها مشکلاتی را برای شهروندان به وجود می آورد. اعتبار و اهمیت هر شهر بسته به این خدمات و تاسیسات دارد. هرچه ارائه این خدمات بهتر باشد زندگی در آن راحت تر و هزینه زندگی در آن برای شهروندان کمتر خواهد بود. اگر این خدمات در مکان های مناسب و به اندازه کافی باشد از هزینه های اقتصادی و زمانی ساکنین به نحو محسوسی کاسته خواهد شد و لازمه این امر تحقیق و کنکاش علمی و کارشناسی است که باید از سوی سازمان ها و ارگان های مختلف حمایت شود.(سعیدی خواه، :1383ص35 ). رشد روزافزون و افقی شهرها به همراه افزایش جمعیت آنها موجب بالارفتن قیمت زمینهای شهری، رشد عمودی آنها و افزایش تراكم جمعیت شهری شده است. توسعه نامتناسب شهرها به همراه این رشد افسار گسیخته در سالهای اخیر و توجه نكردن مدیران شهری به توسعه پایدار، مشكلات عدیدهای را بخصوص برای شهرهای جهان سوم به وجود می آورد و مسئولیت بیشتری بر دوش برنامه ریزان شهری می نهد. اهمیت مكانیابی اصولی، كاربریها و خدمات شهری را بارزتر میكند. اغلب نظریه های مكانیابی و مكان گزینی به كاربریهای صنعتی و تجاری توجه نموده و عوامل تولید از قبیل بازار، سرمایه، نیروی كار و فاصله بازار تا محل تولید را متغیرهای اساسی مكانیابی در نظر گرفته و مدلهای خاصی را با اولویت دادن به یك یا چند عامل ارائه داده اند، در حالی كه متغیرهای مؤثر بر مكانیابی ایستگاه های آتش نشانی از نظر نوع و تعداد و تنوع تفاوتهایی با متغیرهای مؤثر بر مكانیابی واحدهای صنعتی و تجاری دارند و باید دقیقاً بررسی شوند(گوگه و پرهیزکار،1381:98). امروزه یافتن مکان یا مکان های مناسب برای ایجاد یک فعالیت در حوضه جغرافیایی معین، جزء مراحل مهم
پروژه های اجرایی بویژه در سطح کلان و ملی به شمار می آید. مکان های نهایی باید همه شرایط و قیود مورد نیاز را ارضاء نماید و عدم بررسی این شرایط و قیود قبل از اجرای چنین پروژه هایی نتایج نامطلوب فراوان به دنبال خواهد داشت (مهدی پور، 1385:ص44 ). تعیین محل و تعداد ایستگاه های آتش نشانی در یك منطقه معین شاید مهمترین تصمیمی است كه رئیس سازمان آتش- نشانی با آن مواجه است. البته نكته مهم این است كه راه حل بهینه، راه حلی است كه مجموع خسارات ناشی از آتش سوزی و هزینه ارائه خدمات را حداقل نماید.یکی از مهمترین پارامترها در ارایۀ با کیفیت ایستگاه­های آتش­نشانی، زمان ارائۀ خدمات این مراکز است. محل ایستگاه­های آتش­نشانی نقش بسیار اساسی در کاهش زمان پاسخ به تقاضا دارد، و از این­رو، مکان­گزینی بهینۀ این ایستگاه­ها در سطح شهرها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در واقع خدمات رسانی به موقع و مطمئن توسط این مراکز بیش از هر چیز مستلزم استقرار آنها در
مكان های مناسب است. شهر اردبیل از جمله شهرهای نسبتا بزرگ و پرجمعیت کشور است که به دلیل تراكم زیاد جمعیت و توسعه پهنة شهری از یك سو و از سوی دیگر انتخاب این شهر به عنوان مركز استان و وقوع حوادث بالا، نیاز مبرمی به خدمات رسانی بهینه مراکز آتش­نشانی و ایمنی دارد.

 

مكان گزینی ایستگاه های آتش نشانی در شهرنسبتا بزرگی چون اردبیل همواره با مشكلات عدیده ای روبه رو بوده است. تعدد عوامل مؤثر در مكان یابی ایستگاههای آتش نشانی و افزایش روزافزون مشكلات زندگی شهری لزوم استفاده ازروشهای مؤثر و سیستمهای رایانه ای را در مكانیابی ایستگاه های آتش نشانی بیش از پیش آشكار ساخته است

 

1-3- پیشینه تحقیق

 

   در مقیاس جهانی در زمینه مکان یابی ایستگاههای آتش نشانی با استفاده ازسیستم ها اطلاعات جغرافیایی، مطالعات جامع و کامل صورت گرفته است در فوریه سال 2000 میلادی ، پروژه مکان یابی ایستگاههای آتش نشانی ویرجینیا و کانزاس ، تحت راهنمایی شرکت کردی ویتا به کمک GIS انجام گرفت . در ژانویه سال 2004 میلادی ، لی ویه در مکان یابی سایت های خدماتی چند منظوره از الگوریتم ژنتیک در محیط GIS استفاده نموده است .

 

به لحاظ اهمیت بسیار زیاد مساله نجات جان انسان­ها در اطفای حریق، پژوهش­های بسیاری از دیرباز در كشورهای توسعه یافته در زمینه انتخاب مكان­های مناسب احداث ایستگاههای آتش نشانی انجام گرفته است. پژوهش­های اولیه در این مورد بر مبنای انتخاب مكان ایستگاه­ها بر اساس سطح پوشش ارائه خدمات توسط هر یك از آنها قرار داشت (Guo an & Tang, 2008: 908)

 

 

• در سال 1376 هجری شمسی ، پرهیزکار ضمن مطالعه روش ها و الگوهای مکان گزینی، با مطالعه موردی در مکان یابی مراکز آتش نشانی شهر تبریز، توانایی GIS را نسبت به سایر مدلها اثبات کرد .

 

• شهابیان، شهرام در سال 1376 هجری شمسی با استفاده از GIS به مکان یابی فضایی ایستگاههای آتش نشانی شمال غرب تهران پرداخت و عادلی نیز در سال 1385 با استفاده از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی به مکان گزینی ایستگاههای آتش نشانی شهر گرگان پرداخته است .

 

• (عابدین درکوش،80 : 1372) اولین کارهای مربوط به مکان یابی توسط لانهارد و وان تونن انجام شد. در واقع کلیه نظریه ها با بکارگیری تکنیک های مختلف سعی می کنند که عوامل مؤثر بر استقرار فضایی فعالیت های گوناگون شهری را بشناسند .

 

• مهدوی و کریم زاده (1385) در تحقیقی دیگر به چگونگی پهنه بندی بخش مرکزی شهرستان ورزقان به توجه به عوامل طبیعی و انسانی ، جهت مکان یابی خدمات روستایی با استفاده از ابزار توانمند سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته اند . از این رو ابتدا اقدام به تهیه نقشه های مورد نیاز همچون نقشه ارتفاع ، شیب و غیره نمود، سپس به نحلیل داده ها در قالب توابع و مدلهای سیستم اطلاعات جغرافیایی و از طریق هم پوشانی و وزن دهی، نتیجتاً قسمت های مناسب جهت استقرار مراکز خدمات دهی را مکان یابی نموده اند.

   

  • بدر (1379) در مطالعه ای دیگر یکی از مشکلات عمده در برنامه ریزی شهری با توجه به رشد جمعیت و کمبود امکانات زیربنایی را تأمین جهات مناسب گسترش فیزیکی شهرها عنوان می کند . این تحقیق عوامل در گسترش فیزیکی شهرها را عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی عنوان می کند و قابلیت اراضی را مهمترین عامل در تعیین جهات گسترش فیزیکی شهرها می­داند. وی در این خصوص به مدلسازی برای گسترش فیزیکی شهر با تلفیق داده های ماهواره ای در راستای حفظ زمینه های با ارزش کشاورزی می پردازد .

   

  • (یکانی فرد ،1380: 39تا 43 ) یکانی فرد در مقاله ای با عنوان «تجربه های موفق خدمات ایمنی و آتش نشانی ایالت مینه سوتا» به شناسایی تجربیات کارآمد در رابطه با خدمات آتش نشانی در ایالت مینه سوتا Minnesota می پردازد که اساس آن در فعالیتهای دپارتمان های آتش نشانی در سطح این ایالت است . پیشنهاد و توصیه این است که مراکز خدمات آتش نشانی بیش تری در زمینه تعیین خطرات ناشی از حریق محلی فعال گردند و با توسعه برنامه های بلندمدتی که بر اساس این مخاطرات طرح ریزی شده است، از فرصت های پیش آمده زمینه همکاری ها استفاده نمایند .

   

  • (پرهیزگار ،1380: 22-27) پرهیزکار در مقاله کاربرد مدل حداکثر پوشش عملیاتی ایستگاههای آتش نشانی سعی کرده است با گذرا به روند کاربرد مدل­ها در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، یکی از مدلهای اصلی مکان گزینی خدمات شهری (از جمله محل ایستگاههای آتش نشانی )، یعنی مدل حداکثر پوشش (MCLP) زا شرح دهد .

   

  • (احمدی،1371: 40-46) احمدی در مقاله مکان یابی نقاط استقرار ایستگاههای آتش نشانی و خدمات ایمنی در تهران بزرگ اظهار می دارد . امکانات و نیروی متخصص تنها زمانی می تواند مؤثر واقع شوند که علاوه بر داشتن نظم و هماهنگی در کنترل حادثه اولاً آن را صحیح تشخیص دهند و ثانیاً بتوانند در اسرع وقت نسبت به کنترل آن اقدام نمایند و این خود منوط به رسیدن به موقع به محل حادثه خواهد بود که کمینه کردن آن هدف اصلی این مقاله است. برای رسیدن به این هدف ابتدا صورت مسئله بادر نظرگرفتن فرض هایی به نحو مناسبی تدوین گردیده و سیستم الگوریتم حل آن پیشنها و پاسخ نهایی ارائه گردیده است.

   

  • مشکینی و همکاران(1389) در مطالعه­ای با عنوان تحلیل فضایی _مكانی تجهیزات شهری و كاربست مدل تحلیل سلسله مراتبی در محیط GIS، پس از ارزیابی ایستگاه­های موجود با استفاده از قابلیت­های GIS و مدل AHP موقعیت ایستگاههای جدید در هسته مرکزی تهران را پیشنهاد کرده است

   

  • کوتاناپانیچ و همکاران(2005) با انتخاب شهر کان­سیتی ( واقع در تایلند) به عنوان مطالعۀ موردی، با استفاده از یک سیستم جامع یکپارچه متشکل از کامپیوترهای همراه، GIS و GPS، نقش و کارکرد تلفیق این تکنولوژی­ها درکنترل و مدیریت سیستم اطلاعات امداد رسانی مورد مطالعه قرار داده­اند،

   

2-4 اهداف ارزیابی عملکرد 22

 

2-5 مزایا و معایب ارزیابی عملکرد 22

 

2-6 فرآیند ارزیابی عملکرد 24

 

2-7 اصول حاکم بر ارزیابی عملکرد 26

 

2-8 سیستم های ارزیابی عملکرد سنتی و نوین. 27

 

2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد 30

 

2-10 مفهوم کارایی و انواع آن. 31

 

2-10-1 انواع کارایی. 32

 

2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل. 34

 

2-11 تفاوت بهره وری و کارایی. 36

 

2-12 روش های معمول در اندازه گیری کارایی. 39

 

2-12-1 روش های تحلیل نسبت.. 39

 

2-12-2 روش روند. 40

 

2-12-3 روش درصد. 40

 

2-12-4 روش مقایسه. 40

 

2-12-5 روش شاخص… 40

 

2-12-6 روش تحلیل مرزی.. 41

 

2-13 اندازگیری کارائی ازطریق تابع مرزی تصادفی. 45

 

2-13-1 مدل مرزی معین و آماری 45

 

2-13-2 تابع تولید مرزی تصادفی. 45

 

2-14 اندازه گیری کارایی به روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) 49

 

2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها 56

 

2-16 مفاهیم ورودی و خروجی. 57

 

ورودی ها و خروجی های تحقیق شامل. 58

 

پیشینه تحقیق. 58

 

فصل سوم: روش اجرای تحقیق. 66

 

3-1 مقدمه. 66

 

3-2   نوع تحقیق. 67

 

3-3جامعه تحقیق. 68

 

3-4 نمونه تحقیق. 68

 

3-5 روش جمع آوری اطلاعات.. 68

 

3-6 ابزار گردآوری اطلاعات.. 69

 

3-7 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 70

 

3-8 فرایند تحقیق. 70

 

3-9 روش تجزیه و تحلیل داده ها 71

 

3-9-1مدل های پایه ای تحلیل پوشی داده ها 72

 

مدل CCR. 72

 

مدل BCC.. 73

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 74

 

4-1 مقدمه. 75

 

4-2 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 75

 

4-3 شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق. 76

 

4-4 بررسی نتایج با مدل CCR.. 80

 

4-5 بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) 82

 

4-5-1 بررسی کارایی مقیاس.. 83

 

4-6مجموعه مرجع. 86

 

 

4-7 مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) 92

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات.. 101

 

5-1 مقدمه. 101

 

5-2 پاسخ به پرسش های پژوهش… 102

 

5-3 نتیجه گیری.. 106

 

5-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش… 109

 

5-5 محدودیت های تحقیق. 110

 

5-6 پیشنهاد برای تحقیقات آتی. 111

 

منابع. 111

 

پیوست.. 118

 

1مقدمه

 

عصر کنونی که محققان آن را فرامدرن نامیده اند، دارای ویژگی تغییر مداوم و پیچیدگی ساختارهاست. در چنین شرایطی، تنها مدیرانی می توانند با موفقیت عمل نمایند که اطلاعات مناسب و به روز و جامعی را از نحوه عملکرد سازمان خود داشته و تصمیمات درست و به موقعی را برای بهبود مداوم آن، متناسب با تغییرات موجود اتخاذ نمایند (صارمی و ملایی، 1382، 31). با گسترده تر شدن سازمان ها و افزایش دامنه نظارتی مدیران، ارزیابی و کنترل واحدهای سازمانی به ضرورتی برای مدیران تبدیل می شود (صالحی صادقیانی و همکاران، 1387، 75) که این امر، بدون ارزیابی کارایی شعب تحت نظارتشان امکان پذیر نیست. علاوه بر این، مدیریت بانک ها همواره با توجه به شرایط اقتصادی حال و آینده، مجبور به اصلاح و بهبود خدمات بانکی، ارزیابی، بودجه بندی، نوآوری در ارائه خدمات، رقابت با سایر بانک ها و در نهایت، افزایش کارایی در میان واحدهای تحت سرپرستی خود می باشند.

 

1-10-2 شهرستان…………………………………………………………………………………………… 11

 

1 ـ 10 ـ 3 فضا……………………………………………………………………………………………… 11

 

1 -10-4 فضای سیاسی……………………………………………………………………………………. 11

 

1 -10-5 ساماندهی فضایی……………………………………………………………………………….. 11

 

1 -10-6 ساماندهی سیاسی فضا…………………………………………………………………………. 12

 

1 -10-7 تحلیل……………………………………………………………………………………………… 12

 

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

 

2-1 ناحیه سیاسی……………………………………………………………………………………………. 14

 

2-2 فضا……………………………………………………………………………………………………… 15

 

2-2 -1 تقسیمات بنیانی فضا…………………………………………………………………………….. 15

 

2-2-2 فضای جهانی……………………………………………………………………………………….. 16

 

2-2-2 -1 عرصه بین المللی……………………………………………………………………………… 16

 

2-2-2 -2 عرصه ی فراملی………………………………………………………………………………. 16

 

2-2-2 -3 فضای سیاره ای……………………………………………………………………………….. 17

 

2-3 سازماندهی……………………………………………………………………………………………… 18

 

2-4 سازماندهی های بین المللی…………………………………………………………………………. 18

 

2-5 سازماندهی فضا……………………………………………………………………………………….. 19

 

2-5-1 سازماندهی سیاسی فضا و اهمیت آن………………………………………………………….. 20

 

2-5-2 اهداف سازماندهی سیاسی فضا…………………………………………………………………. 21

 

2-6 عناصر و شاخص‏های سازماندهی سیاسی فضا…………………………………………………. 22

 

2-6-1 شاخص جمعیت…………………………………………………………………………………… 22

 

2-6-2 شاخص‏های جغرافیایی………………………………………………………………………….. 23

 

2-6-3 شاخص سیاسی…………………………………………………………………………………… 23

 

2-7 فرآیند سازماندهی سیاسی فضا……………………………………………………………………. 24

 

2-8 سازماندهی و مدیریت مکان و ناحیه سیاسی……………………………………………………. 26

 

2-9 عوامل موثر بر شکل گیری فرایند سازماندهی سیاسی فضا…………………………………… 27

 

2-10 اهداف عمده سازماندهی سیاسی و مدیریت ناحیه……………………………………………. 28

 

2-11 ملاحظات لازم در سازماندهی سیاسی فضا……………………………………………………. 28

 

2-12 نظامهای حکومتی مدیریت سیاسی فضا………………………………………………………… 29

 

2-12 -1 الگوی بسیط یا تک ساخت…………………………………………………………………… 29

 

2-12 -2 الگوی ترکیبی و فدرال………………………………………………………………………… 30

 

2-12-3 الگوی ناحیه ای…………………………………………………………………………………… 30

 

2-13 تمرکز و عدم تمرکز در نظام سیاسی……………………………………………………………. 30

 

2-14دولت و حکومت محلی…………………………………………………………………………….. 31

 

فصل سوم : عرصه جغرافیایی پژوهش

 

3-1- ویژگی های طبیعی………………………………………………………………………………….. 33

 

3-1-1- موقعیت جغرافیایی………………………………………………………………………………. 33

 

3-1-2- زمین شناسی بندرانزلی………………………………………………………………………….. 35

 

3-1-3- توپوگرافی…………………………………………………………………………………………. 37

 

3-1-4- اقلیم………………………………………………………………………………………………… 37

 

3-1-4-1- درجه حرارت…………………………………………………………………………………. 38

 

3-1-4-2- بارندگی………………………………………………………………………………………… 40

 

3-1-4-3- رطوبت نسبی………………………………………………………………………………….. 41

 

3-1-4-4- باد……………………………………………………………………………………………….. 41

 

3-1-4-4-1- بادهای محلی بندرانزلی…………………………………………………………………. 42

 

3-1-4-5- منابع آب……………………………………………………………………………………….. 43

 

3-1-4-6- خاک…………………………………………………………………………………………….. 43

 

3-2- ویژگی های انسانی…………………………………………………………………………………. 44

 

3-2- 1- جمعیت و ساخت جنسی…………………………………………………………………….. 44

 

3-2-2- ترکیب و نوع خانوار…………………………………………………………………………….. 46

 

3-2-3- تراکم جمعیت…………………………………………………………………………………….. 47

 

3-2-4- سواد………………………………………………………………………………………………… 48

 

3-2-5- گروه های سنی…………………………………………………………………………………… 49

 

 

3-2-6- مهاجرت…………………………………………………………………………………………… 50

 

3-2-7 فعالیت های اقتصادی…………………………………………………………………………….. 51

 

3-2-7-1- اشتغال…………………………………………………………………………………………… 52

 

3-2-8- مرفولوژی شهری و ساختار فضایی- کالبدی………………………………………………. 55

 

3-2-8-1-تحلیل معماری و طراحی شهری در ساختار فضایی- کالبدی محدوده مطالعات… 55

 

3-2-8-2- معماری در سکونتگاه های شهری………………………………………………………… 56

 

3-2-8-3- خیابان های پاسداران و اطباء ……………………………………………………………… 56

 

3-2-8-3-1- سیما و منظر شهری ……………………………………………………………………… 56

 

3-2-8-3-2- معابر اصلی…………………………………………………………………………………. 57

 

3-2-8-3-3- معابر فرعی ودسترسی های محلی……………………………………………………. 57

 

فصل چهارم : یافته های تحقیق

 

4-1 یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………. 59

 

فصل پنجم : آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و ارائه راهکارها و پیشنهادات

 

5-1آزمون فرضیه ها………………………………………………………………………………………… 85

 

5-2 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 86

 

5-3 ارائه راهکار ها و پیشنهادات………………………………………………………………………. 88

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………. 89

 

چکیده

 

این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با بهره گیری از پرسشنامه، مطالعات و مشاهدات میدانی به تحلیل نقش شهرستان بندرانزلی درسازماندهی فضای سیاسی استان گیلان پرداخته وهدف از این تحقیق تحلیل نقش شهرستان بندر انزلی در سازماندهی فضای سیاسی استان گیلان و شناسایی نقاط ضعف و قوت بندر انزلی درسازماندهی سیاسی استان گیلان، و تبیین موقعیت جغرافیایی تاثیر گذار بر توسعه فضای سیاسی شهرستان انزلی می باشد. در این تحقیق با توجه به روش مورگان تعداد 384 نفر از جمعیت موجود در شهرستان بندرانزلی بصورت تصادفی مورد ارزیابی قرارداده که به شرح زیر می باشد.

 

بیش از نیمی از پاسخ دهندگان نقش شهرستان بندرانزلی رادرسازماندهی فضای سیاسی استان گیلان بسیارزیادوزیاد بیان نموده و معتقدند وجودمنطقه آزاد تجاری، سواحل و توریستی بودن، نقش بندری و گمرک و موقعیت خاص جغرافیایی شهرستان از مولفه های تاثیرگذاراین شهرستان را در سازماندهی فضای سیاسی استان گیلان می باشد.و در خصوص موقعیت جغرافیایی و شرایط خاص شهرستان بیش از نیمی از پاسخ دهندگان موقعیت جغرافیایی و شرایط خاص این شهرستان را از نظر مولفه های تاثیرگذار در سازماندهی فضای سیاسی استان گیلان بسیارزیادوزیاد بیان نموده اند و درارتباط با نقش و تاثیر منطقه آزاد تجاری اکثرپاسخ دهندگان تاثیر منطقه آزاد تجاری را در سازماندهی فضای سیاسی شهرستان بسیارزیادو زیاد بیان نموده اند.

 

واژگان کلیدی: نقش، سازماندهی، فضای سیاسی، شهرستان بندرانزلی، استان گیلان

 

مقدمه

 

سازماندهی سیاسی فضا، اگر مهم‏ترین بحث دولت‏های مدرن نباشد بدون تردید یکی از حساسترین و مهم‏ترین مباحث آنها می‏باشد که عوامل سیاسی و اجتماعی، تاریخ و فرهنگ یک جامعه را به کمک می‏طلبد. مبحث سازماندهی سیاسی فضا، تا بدان حد دارای اهمیت است که به عنوان شاخصی برای گونه شناسی نظام‏های حکومتی نیز بکار می‏رود. بنابراین می‏توان گفت سازماندهی سیاسی فضا، تقسیم‏بندی یک پهنه سرزمینی براساس عوامل و محدوده‏های همگن اجتماعی، محیطی، اقتصادی، سیاسی و اداری توسعۀ پایدار و به منظور ایفای نقش سیاسی می‏باشد . لذا دولتها به دلیل اهمیت سازماندهی سیاسی فضا در توسعه کشورهایشان نسبت به تقسیم فضای سرزمین خود به شکل مناسب و بهینه جدیت خاصی دارند. سطح اختیارات و قدرت تصمیم‏گیری و کارکرد سیاسی واحدهای تقسیماتی درون کشوری تا حد زیادی تابع نوع دولت و سیستم سیاسی سطح ملی می‏باشد. در واقع سازماندهی سیاسی فضا، ازاهم مسائلی است که یک کشور در حال رشد باید برای انجام برنامه‏ریزی‏های اقتصادی و اجتماعی و اداری بهترین سرزمین و بهره‏برداری بیشتر به آن توجه نمود. مادامی که سازماندهی صحیحی نداشته باشیم بازده هرگونه برنامه‏ریزی در سطح ملی، منطقه‏ای و محلی ناچیز و احتمالاً مغشوش خواهد بود. بنابراین این پایان نامه در صدد است تا به تعیین نقش شهرستان بندرانزلی درسازماندهی فضای سیاسی استان گیلان پرداخته و بر این اساس و با توجه به موارد فوق به پنج فصل زیر تقسیم می گردد.

 

فصل اول : کلیات تحقیق که در آن بیان مسئله، ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، سوال تحقیق فرضیه های تحقیق، روش تحقیق، جامعه آماری، روش گردآوری اطلاعات، ابزار گردآوری تحقیق، روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، سوابق تحقیق، محدودیت های تحقیق، محدوده و قلمرو تحقیق، واژه ها ومفاهیم اشاره گردیده است.

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق که در آن به موارد زیر پرداخته شده است

 

ناحیه سیاسی، فضا، تقسیمات بنیانی فضا، فضای جهانی، عرصه بین المللی، عرصه ی فراملی، فضای سیاره ای، سازماندهی، سازماندهی های بین المللی، سازماندهی فضا، سازماندهی سیاسی فضا و اهمیت آن، اهداف سازماندهی سیاسی فضا، عناصر و شاخص‏های سازماندهی سیاسی فضا، فرآیند سازماندهی سیاسی فضا، سازماندهی و مدیریت مکان و ناحیه سیاسی، عوامل موثر بر شکل گیری فرایند سازماندهی سیاسی فضا

 

اهداف عمده سازماندهی سیاسی و مدیریت ناحیه، ملاحظات لازم در سازماندهی سیاسی فضا، نظامهای حکومتی مدیریت سیاسی فضا و غیره می باشد.

 

فصل سوم: عرصه جغرافیایی پژوهش در این فصل به مواردی از جمله

 

ویژگی های طبیعی، موقعیت جغرافیایی، زمین شناسی بندرانزلی، توپوگرافی، اقلیم، منابع آب، خاک

 

ویژگی های انسانی، جمعیت و ساخت جنسی، ترکیب و نوع خانوار، تراکم جمعیت، سواد، گروه های سنی

 

مهاجرت، فعالیت های اقتصادی، مرفولوژی شهری و ساختار فضایی- کالبدی وغیره پرداخته شده است

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق که به تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها پرداخته شده است.

 

فصل پنجم:آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و ارائه راهکارها وپیشنهادات ودر نهایت منابع و مآ خذ می باشد.

 

      1-1 بیان مسئله

 

سازماندهی سیاسی فضا یکی از مهمترین و حساسترین وظایف مسئولین کشور ها بشمار می رود. این امر به منظور مدیریت بهینه و پایدار سرزمین و با هدف حفظ و تداوم یکپارچگی در سطوح ملی، محلی و منطقه ای انجام می شود. به دلیل اهمیت سازماندهی فضا در توسعه، معمولا دولتها نسبت به تقسیم فضای سرزمینی خود به شکل مطلوب و مناسب جدیت خاصی دارند.از زمان شکل گیری نخستین حکومتهاکه به صورت قبیله ای اداره می شدند تا حکومتهای مدرن امروزی به نوعی سازمان دهی سیاسی فضا درگسترش دموکراسی و حاکمیت هر منطقه بوده و تبیین و تاثیر آن برساختار فضای سیاسی آن منطقه می باشد.

 

شهرستان بندرانزلی از نظر سازماندهی فضای سیاسی دارای یک شهر به نام انزلی، یک بخش به نام بخش مرکزی با دو دهستان به نام های دهستان چهارفریضه با 21 آبادی و دهستان لیجارکی حسن رود با 7 آبادی می باشد.این شهرستان از دیرباز بعنوان دروازه ی اروپا شناخته شده و در حال حاضر به عنوان بزرگترین بندر حوزه ی جنوبی دریای خزر از اهمیت بسیار زیادی در ملاحظات سیاسی و اقتصادی منطقه برخوردار است. از نقطه نظر نظامی حضورناوگان منطقه ی چهارم دریایی در این شهرستان نشان دهنده ی اهمیت بسیار زیاد آن در معادلات منطقه بوده و از نظر اقتصادی با وجود منطقه آزاد تجاری د راین شهرستان جایگاه خاصی در استان گیلان و کشور دارد. نظر به اهمیت این شهرستان در استان گیلان از نظر سیاسی و اقتصادی وتعیین جایگاه هر شهرستان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود در سازماندهی فضای سیاسی استان گیلان، این پایان نامه در تلاش است تا نقش شهرستان بندر انزلی را در سازماندهی فضای سیاسی استان گیلان تعیین نماید. در این تحقیق سازماندهی سیاسی فضا دراستان گیلان بعنوان متغیر وابسته وشهرستان بندر انزلی بعنوان متغیر مستقل می باشد.

 

 1-2 اهمیت وضرورت تحقیق

 

اهمیت و ضرورت این پژوهش از آنجا ناشی می شود که با مطالعات و بررسی های به عمل آمده و با توجه به تحقیقات صورت گرفته در ارتباط با تعیین جایگاه شهرستان بندر انزلی و تاثیرآن بر سازماندهی فضاهای سیاسی استان گیلان محدود و اندک می باشد . لذا به نظر می رسد با انجام این پژوهش تا حدودی خلأ و جای خالی پژوهش ها وتحقیقات صورت گرفته در این زمینه مرتفع گردد . و از سوی دیگر اهمیت این موضوع از آنجا ناشی می شود که تعیین نقش شهرستان انزلی با دارا بودن منطقه آزاد تجاری و سواحل زیبا می تواند در سازماندهی فضای سیاسی استان اقدامات بهتری داشته باشد.

 

1-3 اهداف تحقیق

 

مهمترین اهداف این تحقیق به شرح زیر است:

 

– تعیین جایگاه شهرستان بندر انزلی در سازماندهی فضای سیاسی استان گیلان

 

– شناسایی نقاط ضعف و قوت بندر انزلی در سازماندهی سیاسی استان گیلان

 

-تبیین موقعیت جغرافیایی تاثیر گذار بر توسعه فضای سیاسی شهرستان انزلی

 

2-3-1- – مدل بررسی اندازه مرکزیت(ثقل هندسی)…………………………………………………………. 13

 

2-3-2- مدلهای کارکردی………………………………………………………………………………………….. 13

 

2-3-3- روش درجه بندی روستاها …………………………………………………………………………….. 13

 

2-3-4- روش ساده ی جمعیت…………………………………………………………………………………… 14

 

فصل سوم: ویژگیهای جغرافیایی محدوده مورد مطالعه…………………………………………………… 15

 

3-1-روشها …………………………………………………………………………………………………………. 16

 

3-1-1- روش تحقیق ومراحل آن………………………………………………………………………………… 16

 

3-1-2- جامعه آماری تحقیق………………………………………………………………………………………. 16

 

3-2- ویژگیهای طبیعی …………………………………………………………………………………………….. 16

 

3-2-1- موقعیت……………………………………………………………………………………………………… 16

 

3-2-2-اقلیم ………………………………………………………………………………………………………….. 19

 

3-2-2-1-درجه حرارت ………………………………………………………………………………………….. 20

 

3-2-2-2- بارندگی………………………………………………………………………………………………….. 21

 

3-2-2-3-رطوبت نسبی …………………………………………………………………………………………… 21

 

3-2-3- منابع آب …………………………………………………………………………………………………… 22

 

3-2-4- خاک:………………………………………………………………………………………………………… 24

 

3-3- ویژ گیهای اجتماعی- جمعیتی ……………………………………………………………………………. 26

 

3-3-1- تعداد و توزیع جمعیت   و خانوار :………………………………………………………………….. 27

 

3-3-3- بعد خانوار …………………………………………………………………………………………………. 28

 

3-3-4- ترکیب جنسی …………………………………………………………………………………………….. 29

 

3-3-5- نسبت جنسی………………………………………………………………………………………………. 30

 

3-3-6-   سواد :……………………………………………………………………………………………………… 30

 

3-3-7-مهاجرت …………………………………………………………………………………………………….. 30

 

3-4-ویژگیهای اقتصادی……………………………………………………………………………………………. 31

 

3-4 -1- کشاورزی …………………………………………………………………………………………………. 31

 

3-4 -1- 1- کشاورزی ……………………………………………………………………………………………. 32

 

3-4 -1- 2- باغداری ………………………………………………………………………………………………. 32

 

3-4 -1- 3- دامداری ………………………………………………………………………………………………. 32

 

3-4 -1- 4- تولید پیله …………………………………………………………………………………………….. 32

 

3-4 -2- صنایع……………………………………………………………………………………………………… 33

 

3-5- ویژگیهای فضایی – کالبدی ………………………………………………………………………………. 33

 

3-5-1- خدمات…………………………………………………………………………………………………….. 33

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق ………………………………………………………………………………….. 35

 

4-1- خدمات آموزشی و سابقه آن در شهر رشت……………………………………………………………. 36

 

4-2- خدمات آموزشی در محدوده مورد مطالعه………………………………………………………………. 36

 

4-3- توزیع امکانات و فضاهای آموزشی در محدوده مورد مطالعه……………………………………….. 39

 

4-3-1- خدمات آموزشی ابتدایی…………………………………………………………………………………. 40

 

4-3-2- خدمات آموزشی مقطع دبستان ……………………………………………………………………….. 42

 

4-4- توزیع دانش آموزان مقطع ابتدایی…………………………………………………………………………. 42

 

4-5- تراکم دانش آموزان مقطع ابتدایی………………………………………………………………………….. 45

 

4-6-تغییرات جمعیت دانش آموزان مقطع ابتدایی…………………………………………………………… 45

 

4-7- خدمات آموزشی مقطع راهنمایی………………………………………………………………………….. 45

 

4-7-1- مقطع راهنمایی…………………………………………………………………………………………….. 46

 

4-7-2- مقطع راهنمایی…………………………………………………………………………………………….. 48

 

4-8- بررسی مکانی و فضایی مدارس ابتدایی دهستان کنارسر …………………………………………. 51

 

4-8-1- آموزشگاه های کنارسر بر حسب مساحت…………………………………………………………… 52

 

4-8-2-آموزشگاه های دهستان کنارسر به تفکیک فضای سرپوشیده(عیان) ……………………………. 53

 

4-8-3-تفکیک آموزشگاه ها براساس عمر ساختمان…………………………………………………………. 55

 

4-8-4-آموزشگاه ها براساس کیفیت ساختمان………………………………………………………………… 56

 

4-8-5-تفکیک آموزشگاه ها برحسب برخورداری از فضاهای پرورشی…………………………………. 57

 

4-8-6-آموزشگاه ها برحسب برخورداری از فضاهای رفاهی……………………………………………… 60

 

4-8-7- بررسی موقعیت آموزشگاه ها نسبت به عوارض طبیعی………………………………………….. 62

 

4-8-8-همجواری آموزشگاه نسبت به عوارض انسانی………………………………………………………. 63

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری ، آزمون فرضیه ها و نتیجه گیری……………………………………………….. 66

 

5-1- آزمون فرضیه ها …………………………………………………………………………………………….. 67

 

5-2- نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………. 67

 

5-3ـ ارائه طریق و راهبردها (الگوی بهینه توزیع خدمات آموزشی)………………………………………. 68

 

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………… 70

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

چکیده

 

     بی تردید آموزش و پرورش یکی از بنیادهایی است که با جامه عمل پوشاندن به کارکردهای عمده خود می تواند یکی از سهامداران اصلی تغییر وتحول در جهت توسعه باشد. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی خدمات آموزشی با توجه به جمعیت است وروش تحقیق آن به صورت توصیفی وتحلیلی بوده است . در جریان تحقیق همه روستاهای در دهستان کنار مطالعه و بررسی گردیده و با تکمیل پرسشنامه اطلاعات لازم گردآوری شده است. تعداد و توزیع مدارس روستایی، کمبود بودجه وامکانات مالی دولت، عدم کیفیت مدارس ، رشد منفی جمعیت دانش آموزی، جمعیت روستا و نقش مدارس شهری در توزیع مدارس روستایی از مواردی هستند که ارائه الگوی مناسب مکان گزینی را مورد تأکید قرار می دهند. محیط جغرافیایی خدمات آموزشی یعنی در دسترس قرار دادن امكان آموزش مناسب و با آرامش در مقاطع تحصیلی مختلف همراه با در اختیار نهادن ابزارهای لازم برای آموزش در دورترین نقاط كه همان روستاها هستند، از اهداف مهمی است كه دولتها برای دست یافتن به آن تلاش مضاعف می نمایند. دهستان کنارسر از جمله مناطقی است که از نظر جغرافیایی در سطح جلگه ای شهرستان رشت قرار گرفته است در این دهستان مدارس موجود از نظر قرار گیری   در موقعیت خوبی دارند اما با توجه به اینکه جمعیت روستاها در سالهای اخیر کاهش یافته است مدارس فوق از نظر تعداد دانش آموز از حد استاندارد هم کمتر است اما از نظر امکانات و وسایل آموزشی در سطح پایین قرار دارند.

 

   واژگان کلیدی: ارزیابی، خدمات آموزشی، جمعیت ، دهستان کنار سر

 

مقدمه

 

از قرن نوزدهم میلادی نظریه پردازان مختلفی سعی نمودند چگونگی توزیع شهرها و روستاها را در مکانهایی که استقرار یافته اند مشخص و روابط آنها را با یکدیگر روشن سازند. در این میان” فون تونن” “آگوست لوش”، ” والتر کریستالر” و… نظریاتی در ارتباط با مکان مرکزی ابراز داشته اند. در خصوص تعیین مکانهای بهینه در عرصه فضایی رویکردهای مختلفی رشد و تکوین پیدا نمود.

 

     هدف کلیه فعالیتهای انجام شده در خصوص نظامات شهری و روستایی ایجاد تعادل و توازن در عرصه فضایی- کالبدی ملی جهت دستیابی به توسعه پایدار و از سوی دیگر ایجاد نظم و نسق بین بخشهای مختلف ارایه کننده خدمات و امکانات و ممانعت از به هدر رفتن سرمایه های مالی و انسانی بوده است. از طرفی توزیع بهینه و منطقی این فضاها یکی از شاخصهای مهم در فراهم کردن زمینه ها و دسترسی همگانی به امکانات آموزشی و از سوی دیگر گسترش آموزش عمومی و فنی و حرفه ای و در نهایت گام برداشتن در یکسری از ابعاد عدالت اجتماعی، به عنوان هدف محوری در نظام جمهوری اسلامی ایران است. اهمیت و ارزش بر نامه ریزی بر کسی پوشیده نیست و از آنجا که نظام فرهنگی و آموزشی هر جامعه، هویت واقعی و مرتبه رشد و تکامل آن را مشخص می سازد، ارزیابی فضاهای آموزشی از اولویت خاصی بر خوردار است. در این راستا ارزیابی خدمات آموزشی با توجه به جمعیت مورد توجه قرار می گیرد.

 

تدوین این پایان نامه در 5 فصل شامل فصول زیر تهیه شده است:

 

فصل 1: کلیات طرح تحقیق

 

فصل 2 : بر ادبیات تحقیق

 

فصل 3 : روش اجرای تحقیق

 

فصل 4: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

 

فصل5 : نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد

 

1-1- بیان مسئله

 

     در گذشته گزینش وتعیین مکانها جهت احداث فضاهای آموزشی معمولا بر اساس تجارب روزانه اشخاص، اعمال نظر غیر تخصصی افراد یا گروههای بود که اعتبارات عمرانی جهت احداث آموزشگاه در راستای امکانات موجود از جمله وجود زمین صورت می گرفت که گاه هدر رفتن منابع را به دنبال داشت و وجود تعدادی فضاهای آموزشی بدون استفاده در استانهای مختلف کشور گواه این مدعاست. اجرای طرح مکانیابی و انجام مطالعات بنیادی در نقاط روستایی می تواند منابع و امکانات را به سمت نیازهای واقعی سوق دهد و ارزیابی این مکانهای آموزشی می تواند در بر نامه ریزیهای جدید خدمات و مکانهای آموزشی و رفع معضلات مربوط به تراکم دانش آموزان در نقاط خاص موثر واقع گردد. کمبود نیروی انسانی متخصص وماهر وعدم وجود اعتبارات عمرانی دولت در روستاهای کوچک( زیر 20 خانوار) زمینه را برای ارائه خدمات به روستاهای کوچک محدود می سازد بنابراین خدمات رسانی خاصه خدمات آموزشی به روستاهای کوچک بر اساس نقاط مر کزی و الویت بندی صورت می پذیرد. بررسی های سازمان یونسکو از طرح مکانیابی فضاهای آموزشی که در سال 1985 در کشور مالزی به انجام رسیده است نشان می دهد، این اقدام بسیار مفید بوده است ومعادل 30% کل بودجه عمرانی آموزش و پرورش برای کشور مالزی صرفه جویی داشته است (قربانی ،1377، ص4). دهستان کنار سر شهرستان رشت دارای 10 نقطه روستایی است و دارای مراکز آموزشی در مقاطع ابتدایی و راهنمایی می باشد با توجه به میزان جمعیت دهستان حدود 1470000نفر هستند و تعداد دانش آموزان نیز 360 نفر است حال این سوال مطرح می شود که آیا مدارس فوق برای دانش آموزان مناسب است در این تحقیق، محقق در نظر دارد تا به بررسی مراکز آموزشی دهستان کنار سر بپردازد .

 

1-2- سوال تحقیق

 

1- توزیع مکانی خدمات آموزشی در دهستان کنار سر چگونه است ؟

 

1-3- هدف تحقیق

 

     این تحقیق در پی دستابی به هدف زیراست:

 

     هدف کلی این تحقیق بررسی توزیع مدارس در روستاهای دهستان کنار سر است

 

1-4- فرضیه‏ تحقیق

 

     با توجه به هدف تحقیق فرضیه این تحقیق عبارتند از:

 

-1- پیشینه تحقیق

 

     در رابطه با مکانیابی خدمات آموزشی تحقیقات زیادی در کشور صورت گرفته است که می توان با مراجعه به پژوهشکده سازمان آموزش و پرورش به آنها دسترسی یافت که به برخی از آنها اشاره می گردد:

 

     -آسایش، حسین، برنامه ریزی روستاییدر ایران،137، انتشارات دانشگاه پیام نور، در مبحث مفاهیم وضوابط خدمات عمومی در روستاهای ایران (چه نوع خدمات روستایی در کدام روستا) با استفاده از روشها ومدلهای تعیین مراکز خدمات روستایی در چهارچوب نظری روشهای برنامه ریزی خدمات را ارائه نموده است.

 

     -آسایش، حسین،کارگاه برنامه ریزی روستایی،1380، انتشارات دانشگاه پیام نور، در مبحث الگوهای توزیع بهینه مراکز خدمات عمومی در روستاها، ضوابط مربوط به آموزش وپرورش اشاره نموده است والگوهایی را برای احداث مدارس سه مقطع تحصیلی ارائه نموده است.  

 

     – سازمان آموزش وپرورش استان کردستان، 1378، مکان یابی فضاهای آموزشی دوره های تحصیلی مختلف در استان کردستان که در آن به عواملی چون جمعیت روستا، روستاهای تحت پوشش جلگه ای ونوع جاده و فاصله تا مرکز دهستان و عامل رشد جمعیت مورد توجه قرار گرفته است .

 

     – شورای تحقیقات سازمان آموزش وپرورش استان گیلان، 1373، مکان یابی فضاهای آموزشی دوره های تحصیلی مختلف در استان گیلان که در آن به عواملی چون جمعیت روستا، روستاهای تحت پوشش جلگه ای ونوع جاده و فاصله تا مرکز دهستان مورد توجه قرار گرفته ولی در آن به بدون در نظر گرفتن عامل رشد جمعیت مدارس پیشنهادی روستاها مطرح گردیده .

 

2-4-ویژگیهای صنایع دستی ایران. 17

 

2-5-خصیصه های صنایع دستی ایران. 18

 

2-6- اثرات صنایع دستی.. 19

 

2-6-1- اثرات اقتصادی.. 19

 

2-6-1-1-اثرات صنایع دستی دربالا بردن سطح اشتغال. 19

 

2-6-1- 2-اثرات صنایع دستی در ازدیاد درآمد سرانه. 20

 

2-6-1-3-اثرات صنایع دستی درتولید ملی.. 20

 

2-6-1-4-اثرات صنایع دستی درتوسعه ی صادرات.. 21

 

2-6-2-اثرات فرهنگی و هنری صنایع دستی.. 22

 

2-6-3-اثرات اجتماعی صنایع دستی.. 23

 

2-7-سیرتحول صنایع دستی.. 23

 

2-8- انواع صنایع دستی.. 25

 

2-8-1-طبقه بندی صنایع دستی در ایران. 25

 

2-8-1-1-بافته های داری: 25

 

2-8-1-2-محصولات دستبافی (نساجی سنتی): 25

 

2-8-1-3-محصولات بافتنی: 26

 

2-8-1-4-روکاری و رودوزی: 26

 

2-8-1-5-چاپ های سنتی: 26

 

2-8-1-6-نمد مالی: 26

 

2-8-1-7-سفال گری و سرامیک سازی: 26

 

2-8-1-8-شیشه سازی: 26

 

2-8-1-9-تولید فرآورده های پوست و چرم: 27

 

2-8-1-10-ساختن محصولات فلزی و آلیاژ: 27

 

2-8-1-11-قلم زنی، مشبک کاری و حکاکی روی فلزات و آلیاژها: 27

 

2-8-1-12-سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ: 27

 

2-8-1-13-خراطی چوب: 27

 

2-8-1-14-ریزه کاری و نازک کاری چوب: 28

 

2-8-1-15-منبت کاری، کنده کاری و مشبک کاری چوب: 28

 

2-8-1-16-حصیربافی: 28

 

2-8-1-17-خاتم سازی: 28

 

2-8-1-18-معرق کاری: 28

 

2-8-1-19-کاشی سازی: 29

 

2-8-1-20-ملیله کاری: 29

 

2-8-1-21-مینا کاری: 29

 

2-8-1-22-ساخت اشیاء مستظرفه هنری: 29

 

2-8-1-23-ساخت زینت آلات: 29

 

2-8-1-24-ساخت سایر فرآورده های دستی: 29

 

2-9- صنایع دستی وگردشگری.. 30

 

2-9-1- تاثیر صنایع دستی در گردشگری.. 30

 

2-9-1-1 -تاثیرگردشگری برصنایع دستی.. 30

 

2-10- پیشینه تحقیق. 32

 

فصل سوم (روش اجرای تحقیق) 36

 

3-1-روش تحقیق ومراحل آن. 37

 

3-1-1- روش تحقیق. 37

 

3-1-2- مراحل تحقیق. 37

 

3-1-2-1- مرحله گردآوری اطلاعات: 37

 

3-1-2-2-مرحله سازماندهی وطبقه بندی اطلاعات: 37

 

3-1-2-3- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات: 37

 

3-1-2-4- جامعه آماری ،حجم نمونه ومتغیرهای تحقیق: 37

 

3-2- ویژگی های طبیعی.. 38

 

3-2-1- محدوده مورد مطالعه. 38

 

3-2-2 – توپوگرافی.. 38

 

3-2-3- اقلیم. 39

 

 

3-2-3-1- بارش… 39

 

3-2-3-2- دما 40

 

3-2-3-3- رطوبت.. 41

 

3-3-منابع آب.. 43

 

3-3- 1-منابع آب سطحی.. 43

 

3- 3-2-منابع آبهای زیرزمینی.. 43

 

3-4- پوشش گیاهی.. 43

 

3- 5- ویژگی های انسانی.. 44

 

3-5-1-ویژگی های جمعیتی واجتماعی.. 44

 

3-5-1-1- تعداد،توزیع وتراکم جمعیت.. 44

 

3-5-1-2- تعداد و بعد خانوار. 46

 

3-5-1-3- ساخت جنسی وسنی جمعیت.. 46

 

3-5-1-4- وضعیت سواد. 47

 

3-6-ویژگی فرهنگی.. 47

 

3-6-1-زبان ومذهب.. 47

 

3-7- ویژگی های اقتصادی.. 47

 

3-7-1- کشاورزی.. 48

 

3-7-2- زراعت وباغداری.. 48

 

3-7-3- صنعت ومعدن. 48

 

3-8- ویژگی های کالبدی.. 49

 

3-8-1- خدمات.. 49

 

3-8-2 -شبکه راهها: 50

 

فصل چهارم(یافته های تحقیق) 51

 

4-1- گردشگری در شهرستان قزوین.. 52

 

4-2- جاذبه های گردشگری درشهرستان قزوین.. 53

 

1-2-4-جاذبه های طبیعی.. 53

 

4-2-1-1 دریاچه اوان: 53

 

4-2-2- جاذبه های انسانی.. 54

 

4-2-2-1 بقعه متبرک شاهزاده حسین: 55

 

4-2-2-2 خانه امینی ها: 55

 

4-2-3- جاذبه های تاریخی وفرهنگی: 57

 

4-2-3-1 مجموعه سعدالسلطنه: 57

 

4-2-3-2 قلعه الموت: 57

 

4-3- تحلیل وضع موجود صنایع دستی شهرستان قزوین.. 59

 

4-4-صنایع دستی شهرستان قزوین.. 60

 

4-4-1- خوشنویسی.. 63

 

4-4-2موج بافی.. 63

 

4-4-3 نم نم دوزی: 64

 

4-4-4 -گلیم بافی.. 64

 

4-4-5 – پن بافی.. 65

 

4-4-6-نگار گری.. 66

 

4-4-7- سرمه دوزی.. 67

 

4-4-8- مسگری.. 68

 

4-4-9-نقاشی و تذهیب.. 68

 

4-4-10- گره چینی.. 69

 

4-4-11-شیرینی های سنتی قزوین.. 70

 

4-4-12غذا های سنتی قزوین.. 70

 

4-5- رشته های صنایع دستی فعال در شهرستان قزوین.. 71

 

4-6- یافته های میدانی تحقیق. 71

 

4-6-1-ویژگیهای فردی وعمومی پاسخگویان. 71

 

4-6-1-1- جنس… 71

 

4-6-1-2- سن.. 72

 

4-6-1-3- سواد. 73

 

4-6-2- صنایع دستی وتوسعه گردشگری ازدیدگاه گردشگران. 74

 

4-6-2-1- آشنایی با جاذبه های گردشگری قزوین.. 74

 

4-6-2-2 علاقمندی برای مسافرت مجدد به شهرستان قزوین.. 75

 

4-6-2-3 عوامل موثردرانگیزش گردشگران برای انتخاب شهرستان قزوین بعنوان مقصد گردشگری.. 76

 

4-6-2-4 تاثیرگذاری تنوع صنایع دستی برتمایل گردشگران به مسافرت مجدد. 78

 

4-6-2-5 تاثیرتنوع صنایع دستی در انگیزه خرید. 79

 

4-6-2-6:میزان تبلیغات درموردمعرفی صنایع دستی.. 80

 

4-6-2-7: تبلیغات وفروش صنایع دستی.. 81

 

4-6-2-8: علاقمندی گردشگران برای خرید صنایع دستی ومحلی به جای صنایع دستی خارجی.. 82

 

4-6- 2-9- علاقمندی گردشگران به خرید صنایع دستی قزوین بعنوان سوغات وهدیه. 83

 

4-6-2-10- علاقمندی گردشگران برای خرید صنایع دستی ازمناطق گردشگری شهرستان قزوین.. 84

 

4-6-2-11- هزینه کردگردشگران برای خریدصنایع دستی.. 85

 

4-6-2-12- صنایع دستی وتوسعه گردشگری.. 86

 

4-6-2-13- صنایع دستی خریداری شده گردشگران درهنگام سفر به این شهرستان. 88

 

4-6-2-14- نقش صنایع دستی داخلی به جای صنایع دستی خارجی درتوسعه گردشگری.. 89

 

4-6-2-15- نمایشگاههای بومی ومنطقه ای صنایع دستی وجذب گردشگران. 90

 

4-6-2-16- کیفیت وزیبایی ظاهری صنایع دستی و توسعه گردشگری.. 91

 

4-6-2-17- نقش فرهنگی صنایع دستی درتوسعه گردشگری.. 92

 

4-6-2-18- انواع صنایع دستی مورد تقاضای گردشگران. 93

 

4-6-2-19-انواع صنایع دستی موردپسندگردشگران. 94

 

4-6-2-20- راهکارهای گردشگران برای توسعه گردشگری شهرستان قزوین.. 95

 

4-7-یافته های تحلیلی.. 95

 

4-7-1-ترکیب مسئولین برحسب جنس… 95

 

4-7-2-ترکیب مسئولین برحسب میزان تحصیلات.. 96

 

4-7-3-میزان شناخت وآگاهی مسئولین ازصنایع دستی شهرستان قزوین.. 97

 

4-7-4-اقدامات انجام شده برای معرفی صنایع دستی شهرستان قزوین.. 97

 

4-7-5- فعالیتهای مسئولین صنایع دستی برای شناخت ومعرفی صنایع دستی قزوین.. 98

 

4-7-6-وجودقابلیتهاومهارتهای لازم برای رونق صنایع دستی شهرستان قزوین.. 99

 

4-7-7-قابلیتهای هنری ومهارتهای لازم موجوددرشهرستان جهت رونق صنایع دستی.. 100

 

4-7-8- وجود نیروی ماهر ومتخصص برای تولیدصنایع دستی درشهرستان قزوین.. 101

 

4-7-9-نقش نیروی ماهرومتخصص در زمینه تولیدصنایع دستی شهرستان قزوین.. 101

 

4-7-10-وضیعت تمایل مردم به سرمایه گذاری در بخش گردشگری.. 102

 

4-7-11-تاثیرحضورگردشگران دررونق صنایع دستی شهرستان قزوین.. 104

 

4-7-12- آموزش افرادبومی برای معرفی وتوسعه صنایع دستی شهرستان قزوین.. 105

 

4-7-13-نقش صنایع دستی دراشتغالزایی وجذب گردشگر. 106

 

4-7-14- نمایشگاهها،فروشگاههاوجشنواره های صنایع دستی درمناطق گردشگری و فروش صنایع دستی وجذب گردشگر  107

 

4-7-15- ارائه تسهیلات وتوسعه بخش صنایع دستی.. 109

 

4-7-16-پررونق ترین صنایع دستی شهرستان قروین از نگاه مسئولین.. 110

 

4-7-17-روند تغییر وضعیت تولید وعرضه صنایع دستی قزوین نسبت به سالهای گذشته. 111

 

4-7-18-روندتغییرتنوع تولیدات صنایع دستی قزوین نسبت به سالهای گذشته. 112

 

4-7-19-راهکارهای توسعه گردشگری شهرستان قزوین.. 113

 

4-7-20-تاثیررشدوشکوفایی صنایع دستی شهرستان قزوین برسطح درآمد مردم. 114

 

فصل پنجم (بحث/نتیجه گیری/پیشنهادها) 115

 

5-1- بحث.. 116

 

5-2- نتیجه گیری.. 116

 

5-2-1- آزمون فرضیه ها 117

 

5-3- پیشنهادها 119

 

منابع ومآخذ. 120

 

پیوست.. 120

 

چکیده:

 

صنایع دستی تبلورعینی فرهنگ ومظاهرهنری وازنوع هنرهای کاربردی ومردمی به حساب می آید وازآنجا که هرفرآورده دستی بازگوکننده خصوصیات تاریخی،اجتماعی وفرهنگی محل تولید خود است،می تواند عامل مهمی درشناساندن فرهنگ وتمدن وهمچنین عاملی برای جذب گردشگران داخلی وخارجی محسوب شود.هدف ازانجام این تحقیق،       بررسی نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری می باشد که درشهرستان قزوین انجام شد.روش تحقیق به کاررفته،توصیفی-تحلیلی بوده وروش جمع آوری اطلاعات،اسنادی ومیدانی بوده است.جامعه آماری این تحقیق راگردشگران بازدیدکننده ازشهرستان قزوین درایام تعطیلات نوروز1393وهمچنین مسولین سازمان صنایع دستی قزوین تشکیل می دهند.حجم نمونه بااستفاده ازجدول استاندارد مورگان 384 نفربرای جامعه آماری گردشگران و30 نفربرای جامعه مسولین سازمان صنایع دستی قزوین مشخص گردید.نتایج حاصله ازبررسی نشان می دهدکه حدود95.9 درصدنمونه مورد مطالعه،نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین را زیادوخیلی زیاد  می دانند.81.2درصدنیزبرتاثیربالای تنوع صنایع دستی درافزایش تعدادگردشگران شهرستان قزوین صحه می گذارند.                                      

 

واژگان کلیدی:صنایع دستی،گردشگری،توسعه،قزوین،هنرهای سنتی

 

مقدمه

 

امروزه تولیدصنایع دستی که مزین به نقش آثارتاریخی،باستانی ویادمانهای ویژه هرکشوراست دردستورکارصنعتگران جهان قرارداردوتلاش می شود که حتی بخشی ازاین گونه آثارکه ازسنگ،چوب،فلزویابرروی سرامیک وپارچه پدید              می آیدباقیمت های ارزان دراختیارگردشگران قرارگیرد.بایدتوجه نمود که تمامی ممالک جهان،اعتقادبه تاثیرمتقابل صنایع دستی وگردشگری دارند.چرا که درعمل وتجربه دریافته اند که هنرهای صناعی یکی ازعوامل بسیارموثردرجلب وجذب گردشگردرتمامی گرایش های ملی،منطقه ای وداخلی است ومتقابلا به این نتیجه هم رسیده اند که صنعت گردشگری         می تواند به رشد،توسعه وگسترش صنایع دستی وبهبود کیفیت آن کمک کند.برپایه این اعتقاد وتجربیات حاصله تشکیلات صنایع دستی وگردشگری دربسیاری ازکشورها درهم ادغام ویا دررابطه ای هماهنگ ومنسجم باهم دیده شده اند که خوشبختانه درکشورمانیزگامهائ دراین زمینه برداشته شده است.این تحقیق درمحدوده جغرافیایی شهرستان قزوین انجام گرفته که دارای جاذبه های طبیعی،تاریخی،مذهبی وفرهنگی بیشماری می باشدبرخی ازاین آثارمانندامامزاده حسین(ع)وقلعه های تاریخی الموت ولمبسرازجایگاه ویژه ای درگردشگری برخوردارند.وبه علت تعددآثارتاریخی قزوین جزءده شهرتاریخی ایران به شمارمی آید.دراین تحقیق سعی شده است نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین موردمطالعه وبررسی قرارگیردوهمچنین با معرفی صنایع دستی وتاکیدآن به رونق وتوسعه گردشگری شهرستان قزوین کمک شودتاازرکودآن درفصول کم رونق سال جلوگیری شود.                                                        

 

این پایان نامه در5فصل تدوین شده است که:

 

فصل اول کلیات تحقیق شامل بیان مسئله،اهمیت وضرورت تحقیق،سوال هاوفرضیه های تحقیق،محدوده موردمطالعه،محدودیتها وموانع تحقیق،تعاریف مفاهیم وواژه هامی باشد.                                                            

 

فصل دوم تحقیق( مرورمنابع/ادبیات تحقیق/پیشینه تحقیق) شامل تعاریفی ازصنایع دستی،اهمیت وجایگاه صنایع دستی درگردشگری،خصوصیات وویژگی های صنایع دستی وتاریخچه آن وپیشینه تحقیق موردبررسی قرارگرفته است.          

 

فصل سوم تحقیق(روش اجرای تحقیق/مواد وروشها)به بررسی روش تحقیق ومراحل آن، محدوده جغرافیایی تحقیق ، وویژگی های طبیعی وانسانی شهرستان قزوین می پردازد.                                                                            

 

درفصل چهارم(تجزیه وتحلیل داده ها ویافته های تحقیق) پرسشنامه های تکمیل شده ازسوی گردشگران ومسولین مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است وجداول ونمودارهای مربوط به آن ترسیم شده است.                                            

 

درفصل پنجم تحقیق بحث ،نتیجه گیری وپیشنهادهای لازم درارتباط باموضوع تحقیق آورده شده است.

 

فصل اول (کلیات تحقیق)

 

 

 

 

 

 

1- بیان مسئله

 

صنایع‌دستی با ویژگیهایی چون کاربر بودن و ارزش افزوده بسیار بالا، تأمین مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی، نیاز به سرمایه اندك، برخورداری از ابزار كار ساده و بازار ساده فروش محصولات، سبب افزایش تولید ناخالص ملی، افزایش درآمد سرانه، توسعه صادرات، كسب درآمد ارزی، تأمین تعادل اجتماعی، تأمین اشتغال و تعادل بخشی بازار کار و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها، ایجاد درآمد مكمل برای خانوار، توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی و افزایش سطح مشارکت اقتصادی زنان می‌گردد.( علیپور، مجنون، 1391 ،1).                                                              

 

ایران یکی از کشورهای تولید کننده صنایع دستی در جهان است وتولید انواع صنایع دستی توانسته است تا ایران بعنوان یکی از کشورهای مهم ومعروف در این زمینه باشد.این صنایع که آمیخته با فرهنگ وهنرملت وقدمت تاریخی آن می باشد یکی ازجاذبه های مهم برای جلب توجه جهانیان به کشورمان می باشد.                                                          

 

توجه خاصی که در دودهه اخیر به صنایع دستی وتاثیرآن به عنوان موضوع اشتغال ودرآمدخانواده داده شده است،می تواند جایگاه مهم آن را در گردشگری وجذب گردشگر نشان دهد.(سایت صنایع دستی استان قزوین).                     گردشگری از دیدگاه فرهنگی دارای پیشینه طولانی است ولی از چشم انداز اقتصادی پدیده ای نسبتا جدید در مبادلات بین المللی است.این پدیده از چنان سرعت وکیفیتی برخوردار است که در مدتی بسیار کوتاه توانسته بخش بزرگی از مبادلات جهانی را به خود اختصاص دهد.                                                                                      

 

ازسوی دیگر،پژوهش ها نشان داده است رابطه مستقیمی بین تعداد گردشگران ودرآمد حاصل ازآن درکشورهای عمده تولید کننده صنایع دستی وجود دارد.صنایع دستی بیانگر صنعت وهنر نیاکان،وبیانگر هنروذوق مردم هر کشوراست و     می توان آن راجلوه گاه آفرینش هنری مردم یک مرزوبوم وذوق وسلیقه معاصران دانست.                                          

 

در پهنه بندی جغرافیایی،صنایع دستی ایران به پنج ناحیه تقسیم شده که ناحیه شمالغرب وغرب مشتمل برچندین استان می باشد،استان قزوین هم با قرارگرفتن دراین ناحیه با برخوداری ازصنایع دستی گوناگون نظیر،گلیم بافی،نازک کاری روی چوب،چاروق دوزی ساخت محصولات مسی،منبت کاری،چاقوسازی،سوزن دوزی،گبه بافی،دستبافی،خراطی ازفرصت های خوبی برای فعال سازی صنایع دستی وتوسعه گردشگری برخورداراست.                                        

 

شهرستان قزوین به واسطه دارا بودن جاذبه های متنوع طبیعی وانسانی وتاریخی-فرهنگی واز همه مهمتر جاذبه های زیارتی متعدد(شاهزاده حسین)در این منطقه با دارا بودن محصولات کشاورزی متنوع،تولیدات صنایع دستی گوناگون همه ساله پذیرای گردشگران زیادی می باشد.                                                                                                

 

ازهنرهای سنتی وصنایع دستی این سرزمین می توان درابتدا به نقاشی وتذهیب،نقاشی پشت شیشه،نم نم دوزی،گلابتون دوزی،پن بافی(کارت بافی)،فرش بافی،گلیم بافی،جاجیم بافی،گیوه دوزی،آینه کاری،قفل سازی،منبت کاری اشاره نمود.همچنین درموسیقی،این شهرنوابغی همچون ابوالحسن اقبال آذر،عارف قزوینی،قمرالملوک وزیری را به دیار ایران زمین هدیه کرده است.                                                                                                              

 

امروزه برخی ازصنایع دستی مانند قالی بافی،گلیم بافی،نمد مالی،موج بافی،ساز سازی و…چرخه اصلی اقتصاد بسیاری ازخانواده های شهری وبه خصوص روستایی شهرستان قزوین را تشکیل می دهند.ودرصورت حمایت ارگان های ذیربط بسیاری دیگر از صنایع دستی این شهرستان چون سفالگری،معرق کاری،منبت کاری و…نیز می تواند رونق بسیارپیدا کرده ونقش مهمی را دراقتصاد خانواده های قزوینی ایفا نماید.(سایت صنایع دستی استان قزوین).                                

 

از اهداف مهم این تحقیق در ناحیه مورد مطالعه این است که ضمن بررسی تاثیرات مثبت این صنعت در جذب گردشگر،نقاط ضعف وقوت این صنعت مورد بررسی وشناخت دقیق قرارگیرد تا درآینده بتوان با رویکردی جدید نسبت به صنایع دستی شاهد توسعه وتحولات بیشتر در گردشگری در شهرستان قزوین باشیم.                                        

 

بنابراین با توجه به گستره صنایع دستی درشهرستان قزوین ونیزپتانسیل های گردشگری این شهرستان،پژوهش حاضردرصددآن است که به بررسی نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری بپردازدوبه سوال اصلی زیرپاسخ دهدکه:      

 

صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین تاچه حد نقش دارد؟

 

1-2- اهمیت وضرورت تحقیق

 

بدون شک یکی از دلایل مهم در توجیه جنبه های مثبت صنایع دستی نقش آن در مبارزه با بیکاری وجلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها است.امروزه به تجربه ثابت شده است که ایجاد امکانات رفاهی نظیر آب،برق،گاز،تلفن،جاده وسایر تسهیلات اموزشی وبهداشتی به تنهایی نمی توانند انگیزه های کافی در ماندن انسانها دردیار خود باشند،بلکه عامل مهم واساسی برای عدم مهاجرت آنها به سایرنقاط،ایجاداشتغال ودرآمد کافی دربخش صنایع دستی می باشد.صنایع دستی با توجه به قابلیت ها وخصوصیات ویژه خود از جمله عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد،سهولت وسرعت آموزش وفراگیری آن،عدم نیاز به فناوری پیچیده،وامکان ایجاد واستقرارآن در همه مناطق یک استان می تواند چنین نقش مهمی را به خوبی ایفا کند.چنانچه در حال حاضر نیزدرتعداد زیادی ازروستاها وشهرها همه اعضای یک خانواده با پرداختن به این حرفه وتولید محصولاتی نظیرقالی ,گلیم,انواع زیراندازها,پارچه های دستباف وغیره به درآمد قابل توجهی دست یافته اند وهمین امر عامل مهمی در جلوگیری از مهاجرت آنها به سایر نقاط کشور شده است.                                        

 

علاوه برآن دربرخی مناطق به علت عدم یا ضعیف بودن امکانات کشاورزی،صنعتی،اشتغال در صنایع دستی وخانگی می تواند مهمترین منبع کارواشتغال تلقی شود.آنچه که می تواند ضرورت تحقیق وزمینه صنایع دستی رامهم سازد میزان تاثیرگذاری این صنعت در جذب گردشگران به شهرستان قزوین می باشد.شهرستان قزوین به عنوان شهرستانی تاریخی،فرهنگی،طبیعی،سیاسی،ارتباطی،صنعتی ازقابلیت هاوجاذبه های سنتی،فرهنگی وطبیعی زیادی برخورداراست که خوب معرفی نشده است.بسیاری از صنایع دستی وهنرهای سنتی آن منسوخ شده است.یکی از علل منسوخ شدن برخی ازرشته های صنایع دستی وهنرهای سنتی،کاربردی نبودن آنها در زندگی روزمره مردم است که باید در این زمینه یک اقدام علمی وکارشناسی جامع انجام شود تا نسبت به معرفی وشناساندن انواع صنایع دستی وسنتی موجود درشهرستان قزوین اقدام شود که این عامل به نوبه خود می تواند باعث جذب گردشگر بیشتری به این شهرستان شود وهرگردشگر با حضورخود می تواند توسعه ورونق را به همراه داشته باشد.                                                                    

 

صنایع دستی به عنوان بخشی ازمیراث کهن وفرهنگی,ضمن آنکه نقش مهمی درمعرفی تمدن وپیشینه تاریخی دارد در توسعه صادرات غیر نفتی هم تاثیرگذاراست،پس باید با حمایت ازآن ضمن رشد وتوسعه کشور،زمینه اشتغال جوانان را هم فراهم کرد.اگربتوانیم با کارهای پژوهشی وتحقیقاتی وانجام امور زیربنایی وبرگزاری نمایشگاههای صنایع دستی به معرفی بیشتر این صنعت بپردازیم به همان اندازه در جذب گردشگرموفق خواهیم بود.                                          

 

استان قزوین در چند سال اخیربا برپایی نمایشگاههای صنایع دستی بویژه در ایام نوروزسعی در معرفی صنایع دستی شهرستانهای مختلف نموده است ودر نوروزسال 1393 نهمین نمایشگاه صنایع دستی در این استان برگزار شد که مورد استقبال گردشگران زیادی از داخل وخارج از استان قرارگرفت.                                                                

 

1-3- اهداف تحقیق:

 

1-3-1- هدف اصلی

 

– تحلیل نقش صنایع دستی در توسعه گردشگری شهرستان قزوین.

 

1-3-2- اهداف فرعی

 

– تعیین انواع صنایع دستی موجود درشهرستان قزوین.

 

– تعیین عوامل تاثیرگذاربر صنایع دستی شهرستان قزوین.

 

– تعیین نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین.

 

– نقش بازاریابی وتبلیغات درمعرفی صنایع دستی وجاذبه های گردشگری شهرستان قزوین.

 

– ارائه راهکارهایی به منظور حمایت وتوسعه فعالیت های صنایع دستی در راستای جذب بیشتر گردشگران به شهرستان قزوین.

 

1-4- سوال های تحقیق

 

با توجه به اهداف قطعی شده،مهم ترین سوال های این پژوهش به شرح زیراست.

 

1- صنایع دستی در توسعه گردشگری شهرستان قزوین تا چه حد نقش دارد؟

 

2-بین تنوع صنایع دستی وعرضه مناسب آن وتوسعه گردشگری شهرستان قزوین تاچه حد رابطه وجود دارد؟

 

1-5- فرضیه های تحقیق

 

با توجه به پرسش های تحقیق دو فرضیه برای این پژوهش طرح شده است که به شرح زیر می باشد.

 

1- صنایع دستی در توسعه گردشگری شهرستان قزوین نقش دارد.

 

2- تنوع صنایع دستی وعرضه مناسب آن موجب افزایش تعداد گردشگران وتوسعه گردشگری شهرستان قزوین خواهد شد.

 

1-6- محدوده مورد مطالعه

 

محدوده جغرافیایی این تحقیق شهرستان قزوین می باشد .شهرستان قزوین بین مدار35درجه و50 دقیقه تا36درجه و50 دقیقه عرض شمالی ازخط استوا و48 درجه و55 دقیقه تا 51 درجه و55 دقیقه طول شرقی ازنصف النهارگرینویچ قراردارد.این شهرستان ازشمال به استانهای گیلان ومازندران،وازجنوب به شهرستانهای بویین زهرا وتاکستان،ازشرق به شهرستان آبیک وازغرب به استان زنجان محدود می شود.مساحت شهرستان قزوین 5570 کیلومترمربع می باشد.تراکم جمعیت درشهرستان قزوین101.8 نفردرهرکیلومترمربع است.ارتفاع ازسطح دریا درشهرستان قزوین1278 مترمی باشد..                              

 

شکل1-1-نقشه موقعیت جغرافیایی شهرستان قزوین

 

1-7- محدودیت ها وموانع تحقیق: