2-1-1-9- نتایج و پیامد های رهبری اخلاقی در سازمان…………………….. 41

 

2-1-1- 10- تئوری یادگیری اجتماعی رهبری اخلاقی…………………….. 42

 

2-1-2- تعهد سازمانی…………………….. 43

 

2-1-2-1- تعریف و مفهوم تعهد……………………. 43

 

2-1-2-2- انواع تعهد……………………. 44

 

2-1-2-3- مفهوم و تعریف تعهد سازمانی…………………….. 47

 

2-1-2-4- تعهد سازمانی و ضرورت توجه به آن…………………….. 51

 

2-1-2-5- دیدگاه های مختلف در خصوص تعهد سازمانی…………………….. 53

 

2-1-2-6- تعهد سازمانی مفهوم یک بعدی یا چند بعدی…………………….. 54

 

2-1-2-7- دیدگاه هایی در مورد کانون های تعهد سازمانی…………………….. 62

 

2-1-2-8- عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی…………………….. 63

 

2-1-2-9- نتایج و پیامدهای تعهد سازمانی……………………. 66

 

2-1-2-10- دو نظر کلی درباره تعهد سازمانی…………………….. 73

 

2-2- پیشینه تحقیق…………………….. 75

 

2-2-1- تحقیقات داخلی…………………….. 75

 

2-2-2- تحقیقات خارجی…………………….. 78

 

2-3- مدل مفهومی تحقیق…………………….. 80

 

فصل سوم : روش شناسی تحقیق……………………… 83

 

مقدمه……………………. 83

 

3-1- روش تحقیق…………………….. 83

 

3-2- متغیرهای تحقیق…………………….. 85

 

3-3- روش های جمع‌آوری اطلاعات……………………… 85

 

3-4- روایی و پایایی پرسشنامه……………………. 87

 

3-5- جامعه و نمونه آماری…………………….. 89

 

3-5-1- جامعه آماری…………………….. 89

 

3-5-2- نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه……………………. 90

 

3-5-3- روش نمونه گیری…………………….. 90

 

3-5-4- تعیین حجم نمونه……………………. 91

 

3-5-5- جامعه نمونه…………………… 92

 

3-6- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………… 92

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها…………………… 95

 

مقدمه……………………. 95

 

4-1- توصیف داده ها…………………… 95

 

4-1-1- توصیف متغیرهای جمعیت شناختی…………………….. 95

 

4-1-2- توصیف متغیر رهبری اخلاقی……………………. 102

 

4-1-3- توصیف متغیر تعهد سازمانی…………………….. 105

 

4-2 – آماراستنباطی…………………….. 111

 

4-2-1- آزمون نرمال بودن جامعه آماری…………………….. 111

 

4-2-2- آزمون فرضیه های تحقیق …………………… 112

 

4-2-3- بررسی ارتباط بین عوامل جمعیت شناختی با متغیرهای مورد بررسی تحقیق………….. 119

 

4-2-4- بررسی وجود سبك رهبری اخلاقی در واحد های ستادی بانك ملی در شهر تهران………. 134

 

4-2-5- بررسی سطح تعهد سازمانی کارکنان ستادی در بانك ملی در شهر تهران……………… 135

 

4-2-6- اولویت بندی ابعاد تعهدسازمانی کارکنان واحد های ستادی بانك ملی در شهر تهران……136

 

4-2-7- اولویت بندی ابعاد رهبری اخلاقی مدیران واحد های ستادی بانك ملی در شهر تهران‌….. 137

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات……………………… 139

 

مقدمه……………………. 139

 

5-1- بحث و نتیجه گیری…………………….. 140

 

5-2- ارائه پیشنهادات……………………… 145

 

5 – 2- 2 – پیشنهاداتی برای پژوهش های آیندها…………………… 149

 

5-3- محدودیت های تحقیق…………………….. 150

 

الف ) منابع فارسی…………………….. 151

 

ب ) منابع انگلیسی…………………….. 159

 

پیوست ها…………………… 166

 

 

چكیده انگلیسی…………………….. 203

 

چکیده:

 

پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین رهبری اخلاقی مدیران و تعهد سازمانی کارکنان واحدهای ستادی بانک ملی در شهر تهران پرداخته است . رهبری اخلاقی دارای ابعاد فرد اخلاقی و مدیر اخلاقی می باشد و تعهد سازمانی دارای سه بعد تعهد عاطفی ، مستمر و هنجاری است .

 

نمونه آماری مورد بررسی شامل 330 نفر بودند و توسط پرسشنامه ای متشکل از دو بخش مورد سنجش قرار گرفتند . جهت سنجش موضوع تحقیق ، پرسشنامه بومی سازی شده 10 سوالی رهبری اخلاقی براون و همكارانش و پرسشنامه استاندارد 18 سوالی می یر و آلن در طیف لیکرت ، به منظور جمع آوری اطلاعات بین پرسش شوندگان ارائه شد . سپس داده های جمع آوری شده پس از ورود در برنامه نرم افزاری SPSS توسط آزمون همبستگی، آزمون های مقایسه ای، t مستقل، تحلیل واریانس، فریدمن و كالموگروف ـ اسمیرنوف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

 

نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن نشان می دهد كه بین دو متغیر رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی رابطه معنادار و مستقیمی وجود دارد و همچنین نتایج آزمون دو جمله ای حاکی از آن است که سبک رهبری در بانک ملی منطبق بر سبک رهبری اخلاقی بوده و براساس نتیجه آزمون t تک نمونه ای ، تعهد سازمانی کارکنان آن بیشتر از حد متوسط است و درک شاخص های رهبری اخلاقی مدیران بین دو گروه كاركنان متاهل و مجرد بانك تفاوت معناداری را نشان می دهد.

 

تحلیل یافته های حاصل از آزمون های مقایسه ای نیز بیانگر وجود تفاوت معنادار تعهد سازمانی در گروه های جنسیتی، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات و سوابق خدمتی می باشد.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

مقدمه:

 

دنیای امروز دنیای سازمان هاست و نیروی انسانی به عنوان با ارزش ترین منابع سازمانی محور رویکردها و فعالیت های سازمانی بوده و در اعتلای اهداف و آرمان سازمان نقش اساسی ایفا می کنند. منابع انسانی به سازمان معنا و مفهوم بخشیده و زمینه های تحقق اهداف سازمانی را فراهم می کنند .

 

از شاخص هایی که باعث برتری یک سازمان نسبت به سازمان دیگر می شود ، داشتن نیروی انسانی توانمند و متعهد عنوان شده است . نیروی انسانی متعهد فراتر از وظایف و مسئولیت های شغلی خود فعالیت می کند و می تواند عامل مهمی در موفقیت سازمان باشد (راهداری شمالی، 1390: 1) .

 

یکی از ضعف های سازمانی که امروزه توجه پژوهشگران و صاحب نظران رفتار سازمانی را به خود جلب کرده است، کاهش تعهد سازمانی است . تعهد سازمانی تنها به معنای وفاداری فرد به سازمان نیست بلکه فرایندی مستمر است که از طریق آن کارکنان سازمان علاقه خود را به سازمان ، اهداف و ارزش های آن ابراز می کنند (صفرنیا ، 1388 : 2 ). نیروی انسانی متعهد ، خود را متعلق به سازمان می بیند ، اهداف سازمان را در جهت اهداف خود دانسته و در تحقق آنها می کوشد ، نسبت به سازمان وابسته شده و خود را با آن هویت می بخشد که علاوه بر بالندگی خود و در جهت ترقی و عظمت سازمان گام بر می دارد و از این طریق سازمان به ماموریت و فلسفه وجودی خود نزدیکتر می شود . در همین راستا هر عاملی که تعهد و تعلق کارکنان را به سازمان افزایش دهد مهم و شایان توجه است (طبرسا و ایمانی دلشاد ،1385: 2). یکی از این عوامل رهبری است و سبك مدیر عامل بسیار مهمی در میزان تعهد زیردستان به شمار می رود.

 

کلید خلق و بقای سازمان های موفق در قرن بیست و یکم رهبری است و با قوت بخشیدن به این مفهوم است که سازمان ها می توانند از عهده محیط رقابتی و پیوسته در حال تغییر بر آیند (کاتر[1] ، 1386 : 243).

 

رهبری یکی از وظایف مدیریت را تشکیل می دهد . شیوه فعالیت یا رهبری می تواند تعهد عملکرد شغلی ، رضایت و رفتار های اخلاقی زیر دستان را افزایش یا کاهش دهد(راهداری شمالی، 1390: 1) .

 

رهبری اخلاقی طی سالهای آغازین هزاره سوم میلادی در حوزه ایجاد یک فضای کاری سالم و به واسطه پیامد های سازمانی ، گروهی و فردی که به همراه دارد ، به شدت مورد توجه قرار گرفته است ( گل پرور و همکاران ، 1389 : 4 ).

 

هر چند كه شیوة مدیریت در كاركنان صفی و ستادی متفاوت است. با عنایت به تاثیری که رهبری اخلاقی می تواند بر تعهد سازمانی داشته باشد در این پژوهش تاثیر سبك رهبری اخلاقی در مدیریت روی كاركنان ستادی مورد بررسی قرار می گیرد. این سبک از مدیریت و رهبری امروزه مورد توجه بسیاری از صاحبنظران علم مدیریت قرار گرفته است كه این تحقیق سعی دارد به بررسی آن در بین مدیران ستادی و رابطة آن با تعهد سازمانی کارکنان ستادی بانک ملی ایران در شهر تهران بپردازد .

 

همچنین در این فصل از تحقیق، محقق به طور خلاصه و با توجه به موضوع تحقیق، به بیان مساله اصلی پژوهش و تشریح و بیان موضوع، ضرورت انجام تحقیق، فرضیه های تحقیق و اهداف اساسی از انجام تحقیق پرداخت و در پایان اصطلاحات و واژه های تخصصی مطرح می گردند.

 

1-1- بیان مسئله

 

رهبری اخلاقی[2] طی سالهای آغازین هزاره سوم میلادی در حوزه ایجاد یک فضای کاری سالم و به واسطه پیامدهای سازمانی ، گروهی و فردی که به همراه دارد ، به شدت مورد توجه قرارگرفته است (گل پرور و همکاران ، 1389 : 4). در این نوع رهبری ، ارزشهای اخلاقی پذیرفته شده برای همه ، نظیر عدالت[3] ، انصاف[4]، صداقت[5] ، درستی و راست کرداری[6] محور تمرکز و توجه هستند.

 

یک مدیر یا سرپرست از طریق به نمایش گذاشتن اصولی که بر شمرده شد ، در کنار برقراری روابط انسانی و صمیمانه با کارکنان ، شیوه های رفیع نیازهای انسانی و صمیمانه با کارکنان ، شیوه های رفع نیاز های انسانی و مشروع کارکنان و سازمان را در اجتماعی هدفمند برای رسیدن به افق های رشد و تعالی فردی و جمعی گرد هم می آورد. این نحوه عملکرد بدون تردید سلامت و امنیت بیشتری را در فضای سازمان حکمفرما خواهد نمود . دلیل نظری اینکه چرا رهبران و مدیران اخلاق مدار قادرند تا چنین تاثیر شگرفی بر جای گذارند ، در درجه اول به حضور فرایند های یادگیری اجتماعی[7] در محیط های کار مربوط می شود.

 

از آنجائیکه هر مدیر یا سرپرستی در دنیای کاری خود به شدت از طرف کارکنان تحت نظر است ، طبیعی است که در صورت پای بندی به ارزش ها و اصول اخلاقی نظیر بی طرفی و عدالت و انصاف ، به عنوان الگو از طرف کارکنان برای الگوبرداری انتخاب خواهد شد .

 

از طرف دیگر مدیران اخلاق گرا با رفتار خود ، جو و فضای کاری مبتنی بر آرامش ، امنیت و اطمینان خاطر را فراهم می کنند . این امر از طریق مطالعاتی که در آنها نشان داده شده رهبری اخلاقی باعث تاثیر برهویت اخلاقی کارکنان می شود ، بخوبی قابل ردیابی است . بنابراین رهبری اخلاقی قادر است تا از طریق فرآیندهای معطوف به فضاسازی اخلاقی و الگوبرداری[8] بر کارکنان در تمامی سطوح اثرات خود را بر جای گذارد ( گل پرور و همکاران ،   1389 : 5).

 

از زمره متغیرهایی که تحت تاثیر رهبری اخلاقی قرار می گیرد ، می توان به تعهد سازمانی[9] اشاره کرد .

 

رفتار و نگرش های رهبر بر زیر دستان و سرنوشت سازمان آنها تاثیر می گذارد. لذا یکی از مهمترین وظایف رهبر داشتن یک دیدگاه اخلاقی در مدیریت است . رهبری که به طور اخلاقی عمل می کند بی نهایت موفق خواهد بود و رهبری که یک اساس اخلاقی در رفتار و فعالیت های خود نداشته باشد شکست می خورد (آوی[10] ، پلانسكی[11] و والومبوا[12] ،2010 : 2) .

 

پیروان وقتی که دارای رهبرانی اخلاقی هستند از رهبران خود راضی تر و متعهد تر به سازمان می شوند (اوگونفوورا [13] ، 2009 : 23). در سازمان ها رهبران در سطوح مختلف نقش مهمی در توسعه و تقویت فرهنگ اخلاقی و رفتارهای اخلاقی دارند. بنابراین تعجب آور نیست که تحقیق پژوهشگران درباره ی رهبری اخلاقی در حال افزایش باشد . طبق نظر براون و همکارانش رهبری اخلاقی دارای دو بعد فرد اخلاقی و مدیر اخلاقی می باشد .

 

تعهد سازمانی كاركنان نیز به ویژه از نظر مدیران سازمان، در جهت دست یابی به موفقیت و تعالی سازمانی یك مسأله بسیار مهم می باشد. امروزه با سرعت فزاینده ای تغییر در سازمانها، مدیران به دنبال راه هایی برای افزایش تعهد سازمانی كاركنان می گردند تا از این طریق به مزیت رقابتی دست یابند. تعهد سازمانی یك نگرش است، یك حالت روانی است كه نشان دهنده نوعی تمایل، نیاز و الزام جهت ادامه اشتغال در یك سازمان می باشد. تمایل، یعنی علاقه و خواست قلبی برای ادامه فعالیت در سازمان می باشد. نیاز، یعنی اینكه بخاطر سرمایه گذاری هایی كه در سازمان كرده ناچار به ادامه خدمت در آن است و الزام عبارت است از دین، مسئولیت و تكلیفی است كه فرد در برابر سازمان دارد و خود را ملزم به ماندن در آن می بینند ( آلن و می یر[14] , 1990 : 3 ). بهترین برنامه های سازمانی بدون تعهد سازمانی به نتیجه ای نمی رسد در حالی که با تعهد سازمانی برنامه های خیلی ساده نیز ، بسیار موفق خواهند بود. برای باقی ماندن نیروی انسانی و جلوگیری از هزینه های مجدد در سازمان و اتلاف منابع سازمانی باید به تعهد سازمانی کارکنان اهمیت داد و آن را بر انگیخت تا از نتایج سودمند و معجزه آسای تعهد سازمانی در سازمان بهره مند شویم. آلن و می یر برای تعهد سازمانی سه بعد قائل هستند ؛ تعهد عاطفی[15] ، تعهد هنجاری[16] ، تعهد مستمر[17] .

 

بنابراین با توجه به این که امروزه سازمانها، هزینه های هنگفتی را به علت عدم تعهد کارکنانشان نسبت به سازمان ( مانند : هزینه های مربوط به ترک خدمت کارکنان، غیبت آنها و همچنین هزینه های ناشی از کارمندیابی، جذب و آموزش مجدد نیروهای جدید و … ) ، به طور ناخواسته متقبل می شوند، به نظر می رسد که رهبری اخلاقی مدیران و تقویت میزان آن در سازمانها، با توجه به فرآهم نمودن زمینه های مناسب، منجر به مزایایی هم برای افراد و هم برای سازمان می شود، و می تواند باتعهد سازمانی کارکنان رابطه داشته باشد. حال با عنایت به اهمیت تعهد و نقشی که رهبری اخلاقی مدیران ممکن است در ارتقای آن ایفا کند و نیز تاثیری كه تعهد سازمانی كاركنان در دستیابی به اهداف یك سازمان مانند بانك ملی ایران ایجاد می نماید ، مساله این تحقیق بررسی رابطه ی تعهد سازمانی كاركنان با رهبری اخلاقی مدیران در بانك ملی ایران است .

 

لذا این پژوهش در پی آن است تا رابطه ی رهبری اخلاقی را با بهبود تعهد سازمانی کارکنان مورد بررسی قرار دهد که آیا رهبری اخلاقی با تعهد سازمانی کارکنان رابطه ی معنی داری دارد یا خیر؟

 

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

یکی از عواملی که در بقای سازمان ها بسیار موثر است ، نیروی انسانی می باشد . نیروی انسانی نقش مهمی در موفقیت و رسیدن به اهداف در سازمان ها دارد . از شاخص هایی که باعث برتری یک سازمان نسبت به سازمان دیگر می شود ، داشتن نیروی انسانی توانمند و متعهد عنوان شده است . نیروی انسانی متعهد فراتر از وظایف و مسئولیت های شغلی خود فعالیت می کند و می تواند عامل مهمی در موفقیت سازمانی باشد. رهبری یکی از وظایف مدیریت را تشکیل می دهد . شیوه فعالیت یا رهبری رهبران می تواند تعهد ، عملکرد شغلی ، رضایت و رفتار های اخلاقی زیر دستان را افزایش یا کاهش دهد ( خونتیا و سوار [18]، 2004 : 13).

 

رهبری اخلاقی طی سال های آغازین هزاره سوم میلادی در حوزه ایجاد یک فضای کاری سالم و به واسطه پیامدهای سازمانی ، گروهی و فردی که به همراه دارد به شدت مورد توجه قرار گرفته است (گل پرور و همکاران ، 1389 : 4).

 

امروزه افراد انتظار دارند در سازمانی كاركنند كه مورد توجه قرار گیرند ، به خوبی درك شوند و مورد احترام قرار گیرند و دوست دارند احساس صداقت ، درستكاری ، قابلیت اعتماد ، اعتماد به نفس و اینكه قسمتی از سازمان هستند داشته باشند. فردی كه این قبیل محیطی با این خصوصیات را ایجاد می كند ، مسلما رهبر است كه باید تمام رفتارهایش قابلیت های اخلاقی را منعكس كند و اصول صداقت و شرافت تعیین كننده ی تمام زندگیش باشد. یك رهبر باید به ارزش های اخلاقی وفادار باشد و از قوانین اخلاقی كه بیان كننده راستی ، تلاش برای انجام بهترین ها و صادق بودن در همه اوقات به منظور ایجاد یك سازمان شفاف ، پیروی كند(ییلماز[19] ‏، 2010 : 3949).

 

شواهدی مبنی بر بحران در زمینه ی رهبری اخلاقی و تصمیم گیری اخلاقی در تقریبا همه بخش های زندگی حرفه ای هم سازمانی و هم اجتماعی وجود دارد مانند فسادهای اخلاقی شركت های بزرگ ، بد به كار بردن منابع شركت ، عملكرد بد مالی و فعالیت ها ی بازاریابی غیرقانونی و سلطه جو(وینستون ‏، 2007 ،به نقل از راهداری شمالی، 1389 : 1).

 

رهبری اخلاقی شكلی از رهبری است كه نیازمند توسعه ی استانداردهای اخلاقی برای اداره رفتارهای كاركنان و اجرای استانداردهای اخلاقی به طور موثر در رفتارهایشان می باشد . رهبری اخلاقی می تواند به عنوان تلاش برای گسترش عدالت ، نشان دادن احترام به ویژگی های فردی دیگران و تركیبی از ویژگی های صداقت ، قابلیت اعتماد ، امین بودن ، خلوص ، تصمیم گیری دموكراتیك و مشاركت حمایتی ،دلسوز بودن و مهربان بودن توصیف شود ( ییلماز ‏، 2010 : 3950 ) .

 

همچنین ترک اختیاری سازمان توسط کارکنانش به طورکلی هم برای سازمان و هم در نتیجه برای مشتریان یا کسانیکه از خدمات سازمان به نحوی استفاده می کنند، نامطلوب، مخرب و هزینه بر است، از طرفی کارکنانی هم که در سازمان بالاجبار باقی می مانند و دارای تعهد سازمانی( به ویژه تعهد عاطفی) پایین می باشند، بهره وری لازم را برای سازمان نخواهند داشت. بنابراین سازمان ها باید در صدد یافتن راهی برای افزایش تعهد سازمانی و در نتیجه کاهش ترک اختیاری سازمان توسط افرادش و نیز افزایش میزان بهره وری و بهبود عملکرد افراد باشند. تحقیقات نشان داده است که ترک سازمان توسط افراد در روحیه و بهره وری سایر افراد که در شرکت باقی می مانند، تاثیر منفی دارد. و همچنین این امر باعث کاهش رضایت مشتریان نیز می شود. طبق نظر دیوید موریس، میانگین هزینه جایگزین کردن یک کارمند ساده که 6 دلار در ساعت برای شرکت درآمد ایجاد می کند،2076 دلار می باشد و میانگین هزینه جایگزین کردن یک کارمند حرفه ای که هر ساعت 15 دلار برای شرکت درآمد ایجاد می کند، 5190 دلار می باشد. بر این اساس هزینه هایی که یک موسسه با کارکنانی که حداقل حقوق را دریافت می کنند، هر ساله برای جابجایی کارکنانش می پردازد، بالغ بر 100000 دلار می شود ( باک و واتسن[20] ، 2002: 177 ) .

 

از طرفی یکی از منابع مهم رشد اقتصادی، بهره‌وری می‌باشد. در اقتصاد ایران آمارها حاكی از پایین بودن میزان بهره‌وری عوامل تولید می باشند و همچنین در برخی موارد روند آن نیز در سال های اخیر نزولی بوده است.

 

از این‏رو متوجه می‏شویم که تعهد سازمانی تا چه حد در کاهش هزینه‏های جابجایی‏ کارکنان و سایر هزینه‏های جانبی که از این مقوله ناشی می‏شوند و همچنین بهبود میزان بهره‏وری و عملکرد کارکنان،مفید و موثر می‏باشد و در نتیجه شناسایی عوامل موثر بر تعهد سازمانی،به‏ویژه عواملی که تغییر آنها به‏طور مستقیم در دست خود سازمان می‏باشد،در سازمان‏های کشورمان بسیار ارزشمند و ضروری است ( اعرابی و باقری كلجاهی ‏، 1387 : 19 – 18 ) .

 

با توجه به اختلاص ها و امكان انجام اقدامات غیر قانونی كه گاها در موسسات مالی و اقتصادی دولتی و یا خصوصی شاهد آن هستیم و عواقب بسیار منفی و زیان باری كه از لحاظ اقتصادی و بخصوص اعتباری به بار می آورند ،اهمیت تعهد سازمانی كاركنان در اینگونه سازمانها را دو چندان نموده است . جامعه آماری تحقیق نیز ، بانك ملی ایران در نظر گرفته شده كه بزرگترین بانك جهان اسلام بوده و از مهمترین ، موثرترین و معتبرترین بانك ها در عرصه افتصادی كشور و حتی سایر كشورهای منطقه خاورمیانه می باشد ، تعهدسازمانی كاركنان یكی از عناصر مهم در دستیابی به اهداف اقتصادی تعریف شده بوده و نیز رهبری اخلاقی مدیران با عنایت به تاثیری كه بر تعهد سازمانی كاركنان داشته و نتایج فرهنگی كه به بار می آورد ‏، بسیار حائز اهمیت می باشند شاید به جرات بتوان گفت این دو متغیر عواملی اساسی در موفقیت یا شكست بانك ها و به تبع آن بانك ملی ایران به حساب آیند.

 

لذا با توجه به اهمیت رهبری اخلاقی وتاثیر آن بر بهبود عملکرد و بازدهی كاركنان در تمامی سطوح و به تبع آن بر سازمان ، این پژوهش به بررسی رابطه ی رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی می پردازد.

 

[1] – Catter

 

[2] – Ethical leadership

 

[3] – justice

 

3.2. 2. 1.4مکتب استوارت میل………………………………………………………………………………………………………………. 16

 

3.2. 2. 1.5مکتب کمال گرایی فریدریش نیچه……………………………………………………………………………………… 16

 

3.2. 2. 2 دیدگاه‏ها و نظریات وظیفه‏گرایانه…………………………………………………………………………………………….. 17

 

3.2. 2. 2. 1 مکتب کانت…………………………………………………………………………………………………………………………. 17

 

3.2. 3 فرا اخلاق……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 17

 

3.2. 3 .1 طبیعت‏گرایی اخلاقی………………………………………………………………………………………………………………. 18

 

3.2. 3 .2 غیرطبیعت‏گرایی اخلاقی (یا شهودگرایی)……………………………………………………………………………… 18

 

3.2. 3 .3 غیر شناخت‏گرایی اخلاقی‏ (یاعاطفه‏گرایى)……………………………………………………………………………. 19

 

4.2 دیدگاه صاحب نظران در مورد اخلاق………………………………………………………………………………………………. 19

 

5.2 دیدگاه صاحب نظران مسلمان راجع به اخلاق………………………………………………………………………………… 21

 

 

2. 6 اخلاق دینی، دین، پشتوانه اخلاق………………………………………………………………………………………………….. 25

 

2. 7 نظام تربیتی اخلاق قرآنی………………………………………………………………………………………………………………… 26

 

8.2 پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………. 28

 

1.8.2 پژوهش‌های انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………………………………….. 28

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

 

1.3 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

 

2.3 روش شناسی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………. 32

 

3.3 جامعه آماری و نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………. 33

 

3 .4 ابزار جمع‌آوری داده‌ها……………………………………………………………………………………………………………………… 33

 

 

3. 5 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………………………………………………………………………………………. 34

 

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

 

1.4 .مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 36

 

2.4 پرسش اول تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………. 37

 

2.4. 1 مفاهیم و مضامین اخلاقی در قرآن كدامند؟……………………………………………………………………………… 37

 

1.2.4. 1 اخلاق فردی………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

 

1.1.1.2.4 خودشناسی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

2.1.1.2.4 کار و تلاش …………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

 

3.1.1.2.4 سلامت جسم و تن ………………………………………………………………………………………………………………… 47

 

1.2.4. 2 اخلاق اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………. 50

 

1.2.1.2.4 پدر و مادر………………………………………………………………………………………………………………………………… 50

 

2.2.1.2.4 همسر……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

 

3.2.1.2.4 فرزندان…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

 

4.2.1.2.4 معلم و راهنما………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

 

5.2.1.2.4 شاگردان……………………………………………………………………………………………………………………………………. 56

 

6.2.1.2.4 ایتام…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 57

 

7.2.1.2.4 مستمندان و مستضعفان…………………………………………………………………………………………………………. 61

 

8.2.1.2.4 همسایگان………………………………………………………………………………………………………………………………… 64

 

9.2.1.2.4 دشمنان و مشرکان………………………………………………………………………………………………………………….. 65

 

10.2.1.2.4 منافقین………………………………………………………………………………………………………………………………….. 57

 

1.2.4. 3 اخلاق محیط زیست………………………………………………………………………………………………………………….. 68

 

1.3.1.2.4 طبیعت……………………………………………………………………………………………………………………………………… 68

 

2.2.4 پرسش دوم تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………….. 72

 

1.2.2.4 مبانی هستی شناختی و انسان شناختی …………………………………………………………………………………. 72

 

3.2.4 پرسش سوم تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….. 76

 

3.2.4 .1 اهداف تربیت اخلاقی………………………………………………………………………………………………………………… 77

 

1.1.3.2.4 هدف کلی………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

 

2.1.3.2.4 اهداف جزیی……………………………………………………………………………………………………………………………. 78

 

1.2.1.3.2.4 دستیابی به اخلاق فردی…………………………………………………………………………………………………….. 78

 

2.2.1.3.2.4 دستیابی به اخلاق اجتماعی………………………………………………………………………………………………. 78

 

3.2.1.3.2.4 دستیابی به اخلاق زیست محیطی…………………………………………………………………………………….. 79

 

2.3.2.4 مبانی تربیت اخلاقی…………………………………………………………………………………………………………………… 80

 

1.2.3.2.4 توحید……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

 

 

2.2.3.2.4 فطرت ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 81

 

3.2.3.2.4 اختیار……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

 

4.2.3.2.4 معرفت پذیری انسان……………………………………………………………………………………………………………….. 83

 

3.3.2.4 شیوه‌های تربیت اخلاقی در قرآن……………………………………………………………………………………………… 84

 

1.3.3.2.4 روش حبّ عبودی……………………………………………………………………………………………………………………. 84

 

2.3.3.2.4 روش موعظه و نصیحت…………………………………………………………………………………………………………… 85

 

3.3.3.2.4 روش الگوسازی با بیان داستان و مثال………………………………………………………………………………….. 86

 

4.3.3.2.4 روش پرسش و پاسخ………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

5.3.3.2.4 امر به معروف و نهی از منكر………………………………………………………………………………………………….. 88

 

6.3.3.2.4 روش مواجه شدن با نتایج اعمال…………………………………………………………………………………………… 88

 

7.3.3.2.4 روش تکلیف به اندازه توان……………………………………………………………………………………………………… 89

 

8.3.3.2.4 روش ایجاد انگیزه……………………………………………………………………………………………………………………. 90

 

9.3.3.2.4 روش تفکر و مطالعه………………………………………………………………………………………………………………… 91

 

10.3.3.2.4 روش تشویق و تنبیه……………………………………………………………………………………………………………. 92

 

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهاد‌ها

 

1.5 بر یافته‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

1.1.5 مرور یافته‌های پرسش اول…………………………………………………………………………………………………………… 95

 

2.1.5 مرور یافته‌های پرسش دوم……………………………………………………………………………………………………………. 96

 

3.1.5 مرور یافته‌های پرسش سوم…………………………………………………………………………………………………………. 97

 

2.5 بحث و گفتگو……………………………………………………………………………………………………………………………………. 99

 

3.5 محدودیت‌های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. 100

 

4.5 پیشنهادات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. 101

 

دیدگاه عقلانی-هیجانی……………………………………………………………………………………………………………………23

 

دیدگاه جامعه شناسی………………………………………………………………………………………………………………………22

 

دیدگاه ذاتی و غریزی……………………………………………………………………………………………………………………..23

 

دیدگاه موقعیتی………………………………………………………………………………………………………………………………23

 

دیدگاه انگیزشی …………………………………………………………………………………………………………………………….25

 

راههای کنترل پرخاشگری……………………………………………………………………………………………………………….28

 

مؤلفه های مزاج…………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

سطح فعالیت…………………………………………………………………………………………………………………………………34

 

قابلیت پیش بینی……………………………………………………………………………………………………………………………34

 

نزدیک شدن یاکناره گیری ااز محرک جدید………………………………………………………………………………………35

 

سازش پذیری………………………………………………………………………………………………………………………………..36

 

شدت بیان خلق…………………………………………………………………………………………………………………………….37

 

ثبات فراخنای توجه ………………………………………………………………………………………………………………………38

 

حواسپرتی ………………………………………………………………………………………………………………………………….39

 

آستانه حسی………………………………………………………………………………………………………………………………….40

 

پدر و مادر شدن……… ……………………………………………………………………………………………………………………41

 

تعامل مادر-فرزند……………………………………………………………………………………………………………………………42

 

تعامل پدر-فرزند…………………………………………………………………………………………………………………………….45

 

طرد-پذیرش والدین………………………………………………………………………………………………………………………..48

 

رویکردهای نظری به تعامل والد-فرزند……………………………………………………………………………………………52

 

نظریه روان تحلیل گری……………………………………………………………………………………………………………………52

 

نظریه زیستی…………………………………………………………………………………………………………………………………..53

 

نظریه رفتارگرایی…………………………………………………………………………………………………………………………….53

 

نظریه یادگیری اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………..54

 

نظریه­ی انسان گرایی……………………………………………………………………………………………………………………….55

 

نظریه تعامل گرایی نمادین……………………………………………………………………………………………………………….56

 

نظریه منظومه ای…………………………………………………………………………………………………………………………….57

 

نظریه طرد-پذیر.ش والدین………………………………………………………………………………………………………………58

 

نظریه دلبستگی……………………………………………………………………………………………………………………………….59

 

کیفیت دلبستگی……………………………………………………………………………………………………………………………..62

 

دلبستگی در دوران کودکی………………………………………………………………………………………………………………63

 

شیوه های فرزندپروری…………………………………………………………………………………………………………………..65

 

بازنگری پژوهش­های خارجی انجام شده در رابطه با متغیرها………………………………………………………………69

 

بازنگری پژوهش­های داخلی انجام شده در رابطه با متغیرها………………………………………………………………..86

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

جامعه‌ی آماری و روش نمونه‌گیری………………………………………………………………………………………………….89

 

ابزارهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………91

 

طرد- پذیرش والدین……………………………………………………………………………………………………………………..93

 

مزاج کودکی میانه………………………………………………………………………………………………………………………..101

 

پرخاشگری باس و وارن……………………………………………………………………………………………………………….104

 

روش­ اجرای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..107

 

روش های آماری تجزیه تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………….108

 

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………110

 

یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..110

 

یافته‌های مربوط به فرضیه‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………. 115

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

تبیین یافته‌های مربوط به فرضیه‌های پژوهش………………………………………………………………………………….128

 

محدودیت­های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………..133

 

پیشنهادهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..134

 

پیشنهادهای نظری……………………………………………………………………………………………………………………..134

 

پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………………….135

 

منابع

 

 

فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..137

 

انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………..141

 

فهرست جداول

 

جدول1-3. توزیع فراوانی آزمودنی ها بر حسب دبستانهای انتخاب شده……………………………………………………90

 

جدول 2 – 3 چهار گروه بدست آمده از ترکیب دو عامل طرد و پذیرش والدین بر اساس پرسشنامه طرد و پذیرش والدین…………………………………………………………………………………………………………………………………….92

 

جدول 3-3. ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف مقیاس طرد–پذیرش والدین ویژه کودکان (فرم پدر)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..93

 

جدول 4-3. شاخص‌های برازندگی مربوط به تحلیل عامل تأییدی پرسشنامه طرد – پذیرش والدین ویژه کودکان (فرم پدر)……………………………………………………………………………………………………………………………………………94

 

جدول5-3. ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف مقیاس طرد–پذیرش والدین ویژه کودکان ( فرم مادر) ……………98

 

جدول 6-3. شاخص‌های برازندگی مربوط به تحلیل عامل تأییدی پرسشنامه طرد – پذیرش والدین ویژه کودکان

 

(فرم مادر)…………………………………………………………………………………………………………………………………………..99

 

جدول 7-3.ضرایب پایایی خرده مقیاس های پرسشنامه­ی مزاج کودکی میانه…………………………………………….103

 

جدول8-3 ضرایب روایی خرده مقیاس های پرسشنامه­ی مزاج کودکی میانه……………………………………………..104

 

جدول -3. ضرایب پایایی خرده مقیاس های پرسشنامه­ی پرخاشگری باس و وارن در پژوهش حاضر……….106

 

جدول10-3ضرایب روایی خرده مقیاس های پرسشنامه­ی پرخاشگری با نمره کل مقیاس…………………………107

 

جدول -4. شاخصهای توصیفی نمره کل طرد- پذیرش پدر و نمره کل طرد- پذیرش مادر……………………….110

 

.جدول2-4. شاخصهای توصیفی نمره کل رفتار پرخاشگرانه و ابعاد آن…………………………………………………..111

 

جدول3-4. شاخصهای توصیفی نمره کل خلق و خوی کودک و مولفه های آن……………………………………….112

 

جدول -4. همبستگی نمره کل متغیر طرد – پذیرش پدر و طرد – پذیرش مادر با نمره کل پرخاشگری……..113

 

جدول5-4. همبستگی مولفه های خلق و خوی کودک با نمره کل پرخاشگری…………………………………………113

 

جدول6-4. همبستگی مولفه های خلق و خوی کودک با ابعاد پرخاشگری………………………………………………..114

 

.جدول 7-4. تحلیل رگرسیون چندگانه به روش ورود روی متغیرهای طرد- پذیرش پدر، طرد- پذیرش مادر و مولفه های خلق و خوی کودک به عنوان پیش­بین­های رفتار پرخاشگرانه…………………………………………………..116

 

جدول8-4. تحلیل رگرسیون چندگانه به روش ورود روی متغیرهای طرد – پذیرش پدر، طرد – پذیرش مادر و مولفه های خلق و خوی کودک به عنوان پیش­بین­های پرخاشگری کلامی…………………………………………118

 

2- 5- 6- مهارت مشارکت و همکاری……………………………………………………….. 40

 

2- 6- آموزش مهارت های زندگی در چهارچوب نظریه های برنامه درسی………….. 41

 

2- 6-1-دیدگاه اجتماعی………………………………………………………………………….. 41

 

2- 6-2- دیدگاه انسانگرایانه ……………………………………………………………………. 42

 

2- 6-2-1-اصول برنامه های آموزش و پرورش انسانگرایانه……………………………… 43

 

2- 6-3-دیدگاه رشدگرا…………………………………………………………………………… 44

 

2- 7- نظریه های یادگیری مرتبط با آموزش مهارت های زندگی……………………….. 45

 

2- 7-1-نظریه یادگیری اجتماعی……………………………………………………………….. 45

 

2- 7-2-نظریه سازنده گرایی…………………………………………………………………….. 47

 

2- 7- 3- نظریه هوش چندگانه ………………………………………………………………… 50

 

2- 8- جمع بندی نظریه های یادگیری…………………………………………………………. 51

 

2- 9- روش های تدریس مهارت های زندگی ……………………………………………… 51

 

2-10- دوره متوسطه……………………………………………………………………………….. 55

 

2- 11- سوابق پژوهشی تحقیق………………………………………………………………….. 60

 

2- 11- 1– تحقیقات خارجی……………………………………………………………………. 60

 

2- 11-2 تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………….. 63

 

2- 12- خلاصه و جمع بندی……………………………………………………………………. 67

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 72

 

3- 1- روش تحقیق………………………………………………………………………………… 73

 

3- 2- جامعه آماری ……………………………………………………………………………….. 73

 

3- 3- تعیین حجم نمونه………………………………………………………………………….. 74

 

3- 4- روش نمونه گیری………………………………………………………………………….. 75

 

3- 5- ابزار اندازه گیری ………………………………………………………………………….. 76

 

3- 6- روایی پرسشنامه……………………………………………………………………………. 79

 

3- 7- پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………. 80

 

3- 8- روش جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………….. 81

 

3- 9- شیوه تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………… 82

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 85

 

4- 1- بخش اول: توصیف مشخصات فردی نمونه آماری…………………………………. 86

 

4- 1- 1- جنسیت ………………………………………………………………………………… 86

 

4- 1- 2- پایه تحصیلی…………………………………………………………………………… 87

 

4- 1- 3- رشته تحصیلی………………………………………………………………………….. 88

 

4-1– 4- ناحیه آموزشی…………………………………………………………………………… 89

 

4-2- بخش دوم: تحلیل توصیفی پرسشنامه…………………………………………………… 90

 

4- 3- بخش سوم: تجزیه و تحلیل سؤالات پژوهش……………………………………….. 96

 

4- 4- بخش چهارم: تحلیل یافته های مصاحبه ……………………………………………… 110

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

مقدمه …………………………………………………………………………………………………. 115

 

5- 1- خلاصه موضوع ها و روش ها …………………………………………………………. 115

 

5- 2- بحث و نتیجه گیری ………………………………………………………………………. 116

 

5- 3- یافته های تحقیق…………………………………………………………………………… 117

 

5- 3-1 یافته های کمّی……………………………………………………………………………. 117

 

5- 2- 2-یافته های کیفی…………………………………………………………………………. 129

 

5- 4- پیشنهادات ………………………………………………………………………………….. 136

 

5- 4- 1- پیشنهادات کاربردی…………………………………………………………………… 136

 

5- 4-2- پیشنهادات برای تحقیقات آینده ……………………………………………………. 139

 

5- 5- محدودیت ها …………………………………………………………………………….. 139

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………. 142

 

پیوست ……………………………………………………………………………………………….. 154

 

فهرست جدول‌ها

 

جدول 2- 1- ویژگی های دوره نوجوانی و آموزش مهارت های زندگی………………. 59

 

 

جدول 2- 2- خلاصه و جمع بندی فصل دوم……………………………………………….. 69

 

جدول 3- 1- توزیع فراوانی جامعه آماری بر حسب ناحیه ………………………………. 73

 

جدول 3- 2- توزیع حجم نمونه مدارس شهر اصفهان بر حسب ناحیه…………………. 75

 

جدول 3- 3- درجه بندی و نحوه ارزش گذاری گویه های پرسشنامه…………………… 77

 

جدول 3- 4- انطباق سؤالات پرسشنامه با مؤلفه ها…………………………………………. 77

 

جدول 3- 5- ضریب پایایی مؤلفه ها …………………………………………………………. 81

 

جدول 4- 1- توزیع فراوانی گروه نمونه بر حسب جنسیت………………………………. 86

 

جدول 4- 2- توزیع فراوانی گروه نمونه بر حسب پایه تحصیلی ……………………….. 87

 

جدول 4- 3- توزیع فراوانی گروه نمونه بر حسب رشته تحصیلی………………………. 88

 

جدول 4- 4- توزیع فراوانی گروه نمونه بر حسب ناحیه آموزشی………………………. 89

 

جدول 4- 5- تحلیل توصیفی پرسشنامه ( مؤلفه حل مساله)………………………………. 90

 

جدول 4- 6- تحلیل توصیفی پرسشنامه ( مؤلفه تصمیم گیری) …………………………. 91

 

جدول 4- 7- تحلیل توصیفی پرسشنامه (مؤلفه شهروند جهانی)…………………………. 92

 

جدول 4- 8- تحلیل توصیفی پرسشنامه ( مؤلفه ارتباط) ………………………………….. 93

 

جدول 4- 9- تحلیل توصیفی پرسشنامه ( مؤلفه مشارکت و همکاری) ………………… 94

 

جدول 4- 10- تحلیل توصیفی پرسشنامه ( مؤلفه فناوری اطلاعات)……………………. 95

 

جدول 4- 11-تحلیل توصیفی میزان مهارت های زندگی در دانش آموزان…………….. 96

 

جدول 4- 12- آزمون t جهت مقایسه مهارت های زندگی دانش آموزان………………. 96

 

جدول 4- 13- تحلیل توصیفی وضعیت مؤلفه حل مساله…………………………………. 97

 

جدول 4- 14- آزمون t جهت مقایسه مؤلفه حل مساله …………………………………… 97

 

جدول 4-15- تحلیل توصیفی وضعیت مؤلفه تصمیم گیری………………………………. 97

 

جدول 4- 16- آزمون t جهت مقایسه مؤلفه تصمیم گیری………………………………… 98

 

جدول 4- 17- تحلیل توصیفی وضعیت مؤلفه ارتباط………………………………………. 98

 

جدول 4- 18- آزمون t جهت مقایسه مؤلفه ارتباط…………………………………………. 98

 

جدول 4- 19- تحلیل توصیفی وضعیت مؤلفه مشارکت و همکاری…………………….. 99

 

جدول 4- 20- آزمون t جهت مقایسه مؤلفه مشارکت و همکاری……………………….. 99

 

جدول 4- 21- تحلیل توصیفی وضعیت مؤلفه شهروند جهانی…………………………… 100

 

جدول 4- 22- آزمون t جهت مقایسه مؤلفه شهروند جهانی……………………………… 100

 

جدول 4- 23- تحلیل توصیفی وضعیت مؤلفه فناوری اطلاعات…………………………. 100

 

جدول 4- 24- آزمون t جهت مقایسه مؤلفه فناوری اطلاعات……………………………. 101

 

جدول 4- 25- ماتریس همبستگی بین مؤلفه های مهارت های زندگی…………………. 101

 

جدول 4- 26- تحلیل توصیفی مهارت های زندگی بر حسب جنسیت………………… 102

 

جدول 4- 27- آزمون t جهت مقایسه مهارت های زندگی بر حسب جنسیت ………. 103

 

جدول 4- 28- تحلیل توصیفی مهارت های زندگی بر حسب رشته تحصیلی ……….. 104

 

جدول 4- 29- مقایسه دیدگاه دانش آموزان در مورد مهارت های زندگی بر حسب رشته تحصیلی  105

 

جدول 4- 30- تحلیل توصیفی میزان مهارت های زندگی بر حسب پایه تحصیلی …. 106

 

نمونه گیری و حجم نمونه پژوهش… 81

 

ابزار پژوهش… 81

 

نحوه اجرای پژوهش… 82

 

جلسات گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر. 83

 

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 87

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 88

 

الف) یافته های توصیفی. 89

 

ب) یافته های مربوط به آزمون فرضیه های تحقیق. 94

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری. 99

 

خلاصه فصل. 100

 

محدودیت های پژوهش… 104

 

پیشنهادهای پژوهش… 105

 

پیشنهادهای کاربردی. 105

 

چکیده انگلیسی. 121

 

فهرست جداول

 

جدول 2-1: طبقات مختلف مواد 89

 

جدول 4-1: فراوانی و درصد فراوانی معتادین مبتلا به سوءمصرف مواد افیونی بر حسب طبقات سن. 89

 

جدول 4-2: فراوانی و درصد فراوانی معتادین مبتلا به سوءمصرف مواد افیونی بر حسب سطح تحصیلات   90

 

جدول 4-3: فراوانی و درصد فراوانی معتادین مبتلا به سوءمصرف مواد افیونی بر حسب تاهل. 90

 

جدول 4-4: فراوانی و درصد فراوانی معتادین مبتلا به سوءمصرف مواد افیونی بر حسب مرحله انگیزشی  91

 

جدول 4-5: میانگین و انحراف معیار نمره های انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی گروه های آزمایش و کنترل در مرحله پیش آزمون. 92

 

جدول 4-6: نتایج آزمون کلموگروف- اسمیرنف در مورد پیش فرض نرمال بودن توزیع نمرات انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی. 94

 

جدول 4-7: نتایج آزمون بررسی پیش فرض همگنی شیب های رگرسیون متغیرهای تحقیق دو گروه در جامعه 95

 

جدول 4-8: نتایج آزمون لوین در مورد پیش فرض تساوی واریانس های نمره ها متغیرهای تحقیق دو گروه در جامعه 95

 

جدول 4-9: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیری بر روی میانگین نمرات پس آزمون انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی گروه های آزمایش و کنترل با کنترل پیش آزمون. 96

 

جدول 4-10: نتایج تحلیل کواریانس یک راهه در متن مانکوا بر روی میانگین نمرات انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی گروه های آزمایش و کنترل با کنترل پیش آزمون. 97

 

چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی بود. نمونه پژوهش شامل 30 (15 نفر گروه آزمایش، 15 نفر گروه کنترل) از معتادین بود که به صورت نمونه گیری در دسترس و داوطلبانه انتخاب شدند. طرح پژوهش از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود و به ابزارهای پژوهش که عبارت بودند از پرسشنامه انعطاف پذیری کنشی کانور و دیویدسون (2003) و پرسشنامه باورهای فراشناختی (30-MCQ) پاسخ دادند. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل کواریانس (مانکوا) استفاده شد. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد، گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر باعث افزایش انعطاف پذیری کنشی و کاهش باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شد.

 

مقدمه

 

بسیاری از برنامه‌های درمان سومصرف مواد توجه خاصی به گروه‌درمانی دارد و در برنامه‌های درمانی به یك روش مرسوم تبدیل شده است. بعضی معتقدند گروه‌درمانی بهترین روش برای درمان معتادان می‌باشد. زیرا امكان صحبت در مورد مشكلات، شناخت دامنه اثر مواد بر زندگی فرد، درك و فهم بهتر احساسات و رفتارهای خود و دیگران، بررسی و بحث و تبادل نظر در مورد مشكلات مربوط به فرایند درمان و بررسی تعهدات رفتاری ویژه‌ای كه از عود بیماری جلوگیری می‌كند را فراهم می آورد (وزیریان، 1391).

 

گروه درمانی القا و ابقای امید در تمام روش های روان‌درمانی را دارد و تقش تعیین‌كننده‌ای دارد. داشتن امید نه تنها باعث‌ ماندن فرد در گروه (ادامه درمان‌) می‌شود تا سایر عوامل درمانی بتوانند تأثیر خود را داشته باشند، بلكه ‌اعتقاد به روش درمان‌، خود می‌تواند در نتیجه درمان مؤثر باشد. دیدن اینكه دیگران در گروه بهبود پیدا كرده‌اند فرد را امیدوار می‌كند و این خود عامل محركی جهت ادامه درمان می‌شود. البته باور درمانگر به ‌روش درمانی و خودباوری وی از اهمیت زیادی برخوردار است (هافتن، کرک، سالکووسکیس و کلارک،2007، ترجمه قاسم زاده،1392).

 

اما در ارتباط با سومصرف مواد مخدر باید گفت که این ابتلا یک بیماری مزمنی است که توام با اختلالات انگیزیشی شدید و از دست دادن تسلط رفتاری است و منجر به ویرانی شخصیت می شود. میلیون ها انسان از این اختلال رنج می برند که اغلب با دیگر بیماری های روانی بروز و ظهور یافته و هزینه های اقتصادی و اجتماعی گوناگونی را بر جامعه تحمیل می کند (دالاس[1]،2013).

 

عوامل متعددی در اعتیاد افراد دخالت دارند مانند عوامل فردی، خانوادگی، زیستی و اجتماعی که شناسایی آنها برای نجات معتاد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کنترل اعتیاد مستلزم برنامه ریزی صحیح و صرف بودجه های هنگفت می باشد که در دو بخش کاهش عرضه و کاهش تقاضا صورت می گیرد (قائدی و قائدی،1392).

 

در بحث کاهش تقاضا، پیشگیری یک مقوله فوق العاده مهم است که به دلیل کارایی، اثربخشی و مقرون به صرفه بودن از جایگاه ویژه ای در کنترل اعتیاد برخوردار است.  نگاه کلی و خط مشی اصلی در برنامه های پیشگیرانه بر روی ویژگی های افراد معتاد، متمرکز بوده و مداخلات و اقدامات پیشگیرانه برای زندگی افراد سالم نیز بر همین مبنا طراحی و برنامه ریزی شده اند (قاسمی،1391).

 

اصل اتکای روانی مقدم بر تاثیر اعتیاد بر جسم است، زیرا شخص معتاد پیش از آنکه تعادل جسمانی خود را از دست بدهد تعادل روانی خود را تا رسیدن به دارو از دست می دهد. غالب معتادان به ویژه مصرف کنندگان مواد افیونی به بیماری های روانی دچار می شوند. فرد معتاد نسبت به اعضای خانواده خود احساس مسئولیت نمی کند (شکوه، 1393).

 

موقعیت اجتماعی او متزلزل است و به دیگران اعتماد ندارد. برآوردن نیازهای خود را مقدم بر دیگران می داند. روابط اجتماعی معتاد بسیار سطحی و تصنعی بوده، به ندرت می تواند پیوندهای مستحکم عاطفی و وفاداری و تعهد داشته باشد. چنین فردی فقط برای کسی که بتواند برای او مواد مخدر تهیه کند اهمیت قایل است. ارتکاب جرایم معتادان به علت ضعف روابط انسانی هر روز بیشتر می شود و به همین دلیل اعتماد عمومی و اهمیت اجتماعی به خطر می افتد. زیرا اکثر معتادان ناگریز برای تامین مواد مخدر به راههای نادرست نظیر دزدی، تجاوز به دیگران و آدمکشی روی می آورند (ستوده، 1389).

 

اعتیاد به مواد افیونی از شایعترین اعتیاد هاست. مواد افیونی به چندین زیر مجموعه تقسیم می شوند، از جمله شیره، هروئین، متادون، مرفین و … که ایجاد وابستگی های جسمی و روانی می کنند. عوارض و آثار مصرف مواد افیونی تقریبا شبیه به هم هستند که می توان به مواری از جمله یبوست دائم، کاهش میل و توانایی جنسی در مردان و … اشاره نمود (باوی، 1388).

 

وابستگی به مواد افیونی به مجموعه ای از نشانه های فیزیولوژیکی، رفتاری و شناختی اطلاق می شود که روی هم رفته نشان دهنده تداوم مصرف داروهای افیونی با وجود مشکلات شدید ناشی از مصرف آنهاست (کاپلان، سادوک و سادوک، 2003، ترجمه رفیعی و رضاعی، 1382).

 

باید اشاره نمود که عوامل شناختی انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی افراد وابسته به مواد افیونی به دلیل داشتن مشکلات و اضمحلال روانی دچار اختلال هستند و روش های درمانی که بتواند مشکلات شناختی و ذهنی این افراد را تعدیل نماید، بسیار مهم است و نیازمند تحقیق در این مورد است. موقوله انعطاف پذیری کنشی از جمله ابعاد شناختی بسیار مهم برای افرادی است که در حال ترک هستند. اسکندری (1390) در پژوهشی با عنوان بررسی مقایسه انعطاف پذیری کنشی و ناگویی هیجانی در افراد وابسته به مواد روانگردان و افراد عادی در یک نمونه 150 نفری، نشان داد که بین انعطاف پذیری کنشی و ناگویی هیجانی در افراد وابسته به مواد روانگردان و افراد عادی تفاوت معناداری وجود دارد و افراد وابسته به مواد روانگردان به نسبت افراد عادی انعطاف پذیری کنشی پایین تر و ناگویی هیجانی بیشتری دارند.