:مقدمه———–

 

 

3

 

 

 

1-1- هدف تحقیق-

 

 

5

 

 

 

1-2- پیشینه ی تحقیق ————

 

 

5

 

 

 

1-3- روش گرداوری مطالب ———-

 

 

5

 

 

 

فصل دوم معرفی ازرقی هروی

 

 

 

 

 

2- ازرقی هروی  زندگی و سبک شعری او … بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–

 

 

7

 

 

 

2-1شناسنامه ی ازرقی————–

 

 

8

 

 

 

2-2- ممدوحان ازرقی—————

 

 

9

 

 

 

2-3 آثار ازرقی–

 

 

10

 

 

 

2-4- سبک و سیرت ازرقی ———-

 

 

12

 

 

 

فصل سوم: بدیع و پیشینه ی آن

 

 

 

 

 

3- بدیع وپیشینه ی آن————-

 

 

22

 

 

 

3-1- نگاهی به آثار بدیع معاصر——-

 

 

23

 

 

 

فصل چهارم: بدیع لفظی

 

 

 

 

 

4- بدیع لفظی—–

 

 

30

 

 

 

4-1- صنایع لفظی بدیع————-

 

 

 

30

 

 

 

4-1-1-2-1- ترصیع—————-

 

 

30

 

 

 

4-1-1-2-2- موازنه —————-

 

 

31

 

 

 

4-1-1-2-3- تضمین المزدوج——-

 

 

32

 

 

 

4-1-2- جناس—

 

 

33

 

 

 

4-1-2-1- جناس تام————-

 

 

33

 

 

 

4-1-2-2- جناس مرکب  ———

 

 

34

 

 

 

4-1-2-3- جناس مضارع ———

 

 

35

 

 

 

4-1-2-4- جناس لاحق ———-

 

 

36

 

 

 

4-1-2-5- جناس مُطرف ————

 

 

36

 

 

 

4-1-2-6- جناس خط ————–

 

 

37

 

 

 

4-1-2-7- جناس ناقص یا مُحرّف—–

 

 

38

 

 

 

4-1-2-8- جناس اشتقاق یا جناس ریشه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-     

 

 

39

 

 

 

4-1-2-9- جناس شبه اشتقاق ——-

 

 

40

 

 

 

4-1-2-10- جناس زاید————-

 

 

40

 

 

 

4-1-2-10-1- جناس مُطرف یا مُزید(مختلف الاول)بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——

 

 

41

 

 

 

4-1-2-10-2- جناس وسط(مختلف الوسط) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–

 

 

41

 

 

 

4-1-2-10-3- جناس مُذّیل(مختلف الآخر)بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-

 

 

42

 

 

 

4-1-3- تکرار——

 

 

44

 

 

 

4-1-3-1- تکرار واک یا واج آرایی—–    

 

 

45

 

 

 

4-1-3-2- تکرار واژه—————-

 

 

46

 

 

 

4-1-3-2-1- رد الصدر الی العجز——

 

 

46

 

 

 

4-1-3-2-2- رد العجز الی الصدر——

 

 

48

 

 

 

4-1-3-2-3- ردالصدر الی الابتدا —–

 

 

49

 

 

 

4-1-3-2-4- ردالصدر الی العروض—–

 

 

49

 

 

 

4-1-3-2-5- ردالعروض الی الابتدا —-

 

 

50

 

 

 

4-1-2-3-6- ردالعروض الی العجز—–

 

 

50

 

 

 

4-1-3-3- تکرار یا تکریر ————

 

 

51

 

 

 

4-1-3-4- التزام یا اعنات ———–

 

 

52

 

 

 

4-1-3-5- تتابع اضافات————-

 

 

53

 

 

 

فصل پنجم: بدیع معنوی

 

 

 

 

 

5- بدیع معنوی—-             

 

 

56

 

 

 

5-1- تشبیه ——

 

 

56

 

 

 

5-1-1- انواع تشبیه به اعتبار طرفین تشبیهبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–             

 

 

57

 

 

 

5-1-1-1- تشبیه محسوس به محسوس بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—————              

 

 

57

 

 

 

5-1-1-2- تشبیه معقول به محسوس –            

 

 

58

 

 

 

5-1-1-3- تشبیه محسوس به معقول –               

 

 

59

 

 

 

5-1-1-4- تشبیه معقول به معقول —             

 

 

60

 

 

 

5-1-2- انواع تشبیه به اعتبار مفرد یا مرکب بودن بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——       

 

 

61

 

 

 

5-1-2-1- تشبیه مفرد به مفرد——-  

 

 

61

 

 

 

5-1-2-2- تشبیه مفرد به مرکب —–

 

 

62

 

 

 

5-1-2-3- تشبیه مرکب به مرکب —-

 

 

63

 

 

 

5-1-3- انواع تشبیه به اعتبار تعدد طرفین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————

 

 

65

 

 

 

5-1-3-1- تشبیه ملفوف————

 

 

65

 

 

 

5-1-3-2- تشبیه مفروق ————

 

 

65

 

 

 

5-1-3-3- تشبیه جمع————–

 

 

67

 

 

 

5-1-3-4- تشبیه تسویه(مزدوج)——

 

 

68

 

 

 

5-1-4- انواع تشبیه از جهت وجود یا عدم وجود ادات تشبیه ————–

 

 

68

 

 

 

5-1-4-1- تشبیه مرسل————-

 

 

68

 

 

 

5-1-4-2- تشبیه مُؤکَّد ————-

 

 

69

 

 

 

5-1-5- انواع تشبیه از جهت ذکر یا عدم ذکر وجه شبه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد–

 

 

70

 

 

 

5-1-5-1- تشبیه مُفَصَّل ————

 

 

70

 

 

 

5-1-5-2-  تشبیه مُجمل————

 

 

71

 

 

 

5-1-5-3- تشبیه بلیغ————–          

 

 

72

 

 

 

5-1-6- اَقسام دیگر تشبیه ———–        

 

 

73

 

 

 

5-1-6-1- تشبیه مشروط———–

 

 

73

 

 

 

5-1-6-2- تشبیه تفضیل ————

 

 

74

 

 

 

5-1-6-3- تشبیه خیالی ————

 

 

5-6- جمع ——

 

76

 

 

76

 

 

5-7- تفریق —–

 

 

77

 

 

 

5-8- تقسیم —–

 

 

77

 

 

 

5-9- جمع با تفریق —————

 

 

78

 

 

 

5-10- جمع با تقسیم ————-

 

 

79

 

 

 

5-2- استعاره——

 

 

80

 

 

 

5-2-1- اَنواع استعاره —————

 

 

81

 

 

 

5-2-1-1- استعاره ی مصرحه(تحقیقیه) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————–

 

 

81

 

 

 

5-2-1-2- استعاره ی مکنیه یا باالکنایه-

 

 

83

 

 

 

5-2-1-2-1- استعاره ی مکنیه به صورت اضافیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———

 

 

84

 

 

 

5-2-1-2-2- استعاره ی مکنیه به صورت غیر اضافیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—-

 

 

86

 

 

 

5-3- مجاز——-

 

 

86

 

 

 

5-3-1- انواع مجاز-

 

 

87

 

 

 

5-3-1-1- مجاز مُرسل به علاقه ی کلیت و جزئیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——-

 

 

87

 

 

 

5-3-1-2- مجاز مُرسل به علاقه ی آلیه-

 

 

88

 

 

 

5-3-1-3- مجاز مُرسل به علاقه ی حال و محلبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———

 

 

88

 

 

 

5-3-1-3-1- ذکر محل و اراده ی حال-

 

 

88

 

 

 

5-3-1-4- مجاز مُرسل به علاقه ی سبب و مُسبَّب بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——

 

 

89

 

 

 

5-4- کنایه ——-

 

 

90

 

 

 

5-4-1- انواع کنایه-

 

 

91

 

 

 

5-4-1-1- کنایه از موصوف———-

 

 

91

 

 

 

5-4-1-2- کنایه از فعل یا مصدر——

 

 

91

 

 

 

5-4-2- انواع کنایه از لحاظ انتقال معنای مقصودبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

 

 

93

 

 

 

5-4-2-1- کنایه قریب ————-

 

 

93

 

 

 

5-4-2-2- کنایه بعید—————

 

 

94

 

 

 

5-4-2-3- ایماء —

 

 

94

 

 

 

5-4-2-4- رمز—-

 

 

94

 

 

 

5-4-2-5- تعریض —————-

 

 

95

 

 

 

5-5- مبالغه و اغراق —————-

 

 

96

 

 

 

5-12- تضمین—-

 

 

98

 

 

 

5-13- تلمیح —-

 

 

99

 

 

 

5-14- حرف گرایی—————- 

 

 

101

 

 

 

5-15- مراعات نظیر—————-

 

 

101

 

 

 

5-16- تضّاد ——

 

 

103

 

 

 

5-17- مقابله —–

 

 

105

 

 

 

5-18- ارسال المثل یا تمثیل———

 

 

106

 

 

 

5-19- ارصاد و تسهیم ————–

 

 

107

 

 

 

5-20- ازدواج—–

 

 

108

 

 

 

5-21- ایهام ——

 

 

109

 

 

 

5-21-1- ایهام تبادر —————

 

 

5-22- اِعداد ——

 

110

 

 

111

 

 

5-23- سیاقه الاَعداد —————

 

 

112

 

 

 

5-24- مدح شبیه به ذّم ————-

 

 

113

 

 

 

5-25- ذّم شبیه به مدح ————-

 

 

113

 

 

 

5-26- لف و نشر —

 

 

114

 

 

 

5-27- تنسیق الصفات ————–

 

 

116

 

 

 

5-28- حسن تعلیل —————-

 

 

117

 

 

 

5-29- طرد و عكس —————-

 

 

118

 

 

 

5-30- پارادكس یا متناقض نما ——

 

 

119

 

 

 

5-31- حس آمیزی —————-

 

 

120

 

 

 

5-32- تجاهل العارف —————

 

 

121

 

 

 

5-33- ذووجهین –

 

 

122

 

 

 

5-34- لغز ( چیستان ) ————-

 

 

122

 

 

 

5-35- سوال و جواب —————

 

 

123

 

 

 

5-36- موقوف المعانی ————–

 

 

124

 

 

 

5-37- حسن تخلص —————

 

 

125

 

 

 

5-38- حسن مطلع —————-

 

 

126

 

 

 

5-39- استتباع —

 

 

127

 

 

 

فصل ششم : نتیجه گیری و پیشنهاد ها

 

 

 

 

 

نتیجه گیری —

 

 

-پیشنهاد ها

 

129

 

 

130

 

 

فهرست منابع و مآخذ ———-

 

 

131

 

 

 

چكیده‌ی انگلیسی

 

 

132

 

 

چکیده:

 

صنایع بدیعی از هنر های شاعران زبر دست به شمار می رود. ارزقی هروی را می توان شاعر توانمند قرن پنجم به حساب آورد که ضمن طبع آزمایی ،در قالب های مختلف شعری مانند قصیده ، قطعه ، رباعی و … ازاین صنایع استفاده کرده است.

 

به  نظر می رسد که ایشان در زمینه ی شعر و  شاعری از عنصری و ابوالفرج رونی درس گرفته است.

 

در این تحقیق که موضوع آن بررسی صنایع بدیعی در دیوان ارزقی هروی می باشد ، صنایع مورد نظر در شعر شاعر مذکور تحلیل و بررسی شده است تا دانش پژوهان با آثار و صنایع در دیوان اشعار ش آشنا شوند.

 

وی در حوزه ی بدیع لفظی از برخی صنایع استفاده ی  بیشتری کرده است که می توان به : موازنه ، جناس اشتقاق ، جناس وسط و آخر ، تکرار ،ردالصدر الی العجز و …  اشاره کرد .

 

و در حوزه بدیع معنوی به : انواع تشبیه ، انواع استعاره ، کنایه ، اغراق ، تلمیح ، مراعات نظیر ، تضاد و … اشاره ی بیشتری کرده است.

 

کمترین فنون بدیعی در شعر ارزقی هروی در لفظ عبارت است از : ترصیع ، تضمین المزدوج ، شبه اشتقاق ، رد العروض الی الابتدا و … و در حوزه بدیع معنوی : حرف گرایی ، پارادکس ، ذو وجهین ، اعداد ، سیاقه الاعداد ، لغز (چیستان) و …  می باشند .

 

کلید واژه ها: ازرقی هروی، صنایع ، شعر ، بدیع ، لفظ ، معنا .

 

مقدمه

 

از زمانی که سخن بوده سخن موزون و غیر موزون نیز بوده است. سخنی موزون است که در روح شنونده، خاصیت اثر گذاری داشته باشد و به زیور محسنات لفظی و معنوی آراسته باشد که تشخیص آن به غیر از شناخت بدیع و دیگر فنون ادبی میسر نیست. در هر شعری باید به زیبایی لفظ و معنی توجه داشت. حسن و قبح آن را شناخت. با آمیزش لفظ و معنی(صنایع بدیعی) بسیاری از صنایع در لفظ(صنایع لفظی) و بسیاری از صنایع در معنا(صنایع معنوی) مشخص می گردد.

 

اغلب صاحب نظران علوم بلاغی این فن را در سه بخش بررسی کرده اند  معانی ، بیان و بدیع که تشبیهات ، مجازات و کنایات همواره در فن بیان مورد بحث قرار می گیرد اما نگارنده ی  این سطور با توجه به اینکه در صدد بررسی همه ی ابیات دیوان ازرقی هروی بوده و چون تعدادی از صاحب نظران علوم بلاغی صنایع مذکور را در زمره ی صنایع بدیعی آورده اند ، لذا با پاره ای تساهل بر آن شد تا ابیاتی حاوی این فنون را در ذیل تحقیق بگنجاند ، انشاء الله در هر حال مفید فایده باشد.

 

معمولاً هر شاعر و نویسنده ای در عصر خویش دارای سبک و ویژگی های مختص به خود بوده است. مثلاً فخرالدین اسعد گرگانی که به نظم داستان «ویس و رامین» همت گماشت منشأ روش جدیدی در داستان سرایی گردید. ناصر خسرو هم از اینکه مباحث و اصطلاحات فلسفی را در شعر وارد کرده او صاحب سبک بود و …

 

ازرقی هروی هم از شاعرانی است که در زمینه ی صنایع بدیعی دارای اختصاصات شعری است. ایشان در آوردن خیالات باریک، تصاویر ذهنی،انواع تشبیه و… به موفقیت رسیده است.

 

هر چند این صنایع هم در دوره های اولیه ی شعر فارسی(قرن سوم) وجود داشته و در قرن چهارم با ظهور بزرگانی مانند فردوسی، نشاط و طراوت خاصی پیدا کرده است، در شعر شاعران قرن پنجم و ششم همانند منوچهری، لامعی، انوری، عثمان مختاری، ازرقی هروی و سنایی ادامه یافته تا اینکه در دوره های بعد (قرن هفتم و هشتم) سعدی، مولانا و حافظ این فن را به اوج ترقی رساندند.

 

ابوبکر  زین الدین بن اسمعیل ورّاق هروی از شاعران معروف اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم می باشد. از آن جایی که با خواجه عبدالله انصاری، آن پیر روشن ضمیر به خاطر همشهری بودن آشنایی داشته معلوم است که وی اهل هرات است. تاریخ تولد و وفات او همانند کهنه کتابی است که اول و آخر آن افتاده است ، فقط در تذکره ها تاریخ رحلت وی را برخی در 526 و برخی در 527 آورده اند.  اولین دستگاه حکومتی که ازرقی با آن آشنایی داشته دستگاه شهریاری ابوالفوارس طغانشاه بن ارسلان سلجوقی است که ازرقی در خدمت این شاه زاده مقام و مرتبتی خاص داشته است. غیر از طغانشاه، ازرقی امیران شاه بن قاورد از سلاجقه ی کرمان را مدح گفته است.

 

دیوان قصاید ازرقی که از آثار بسیار مهم و ارزنده ی اوست و در قالب قصیده، قطعه و رباعی سروده شده، مشتمل بر مهمترین بحور عروضی و اوزان شعری زیر است، از جمله: بحرهای مجتث، رمل، مضارع و …

 

شعر ازرقی دارای صور خیال و آرایه های جالبی است. وی شاعر تلمیح، تشخیص، تشبیهات عقلی و خیالی و وهمی است. او استاد تلفیقی این آرایه هاست.شمار قابل توجهی از تشبیهات او از تلمیحات مذهبی نشأت گرفته است. در تشبیهات او عامل اغراق دارای اهمیت بسیار است.

 

پند و نصیحت هایی که گاهی در قصایدش می اورد نشانه ی بلوغ اندیشه های اوست. ممدوح شاعر با نه مفهوم دیانت، دین، هدایت، نصر، علم، خرد، سخاوت، ظفر و روان ستایش می شود.

 

 در این تحقیق ابتدا ضمن تعاریفی اصطلاحی و لغوی از کتب بدیع نویسان معروف، با مراجعه به دیوان اشعار شاعر مذکور ابیاتی که مربوط به صنایع بدیعی در دیوان ازرقی وجود داشته استخراج و فیش برداری نموده و همچنین ابیاتی از سروده های شاعران  دیگر به عنوان شاهد آورده شده و در پایان شواهدی را به عنوان نمونه از دیوان شاعر مورد بحث ذکر و شماره های دیگر ابیات را برای ارجاع در ذیل ذکر نموده ایم.

 

این رساله از شش فصل تشکیل شده است. فصل اوّل به کلیات اختصاص دارد که شامل: هدف تحقیق، پیشینه ی تحقیق و روش گردآوری مطالب می باشد. فصل دوم به معرفی ازرقی هروی می پردازد که شامل: زندگی، سبک شعری، ممدوحان ازرقی، آثار ازرقی. فصل سوم بدیع و پیشینه ی آن را در بر دارد که در آن نگاهی انتقادی به آثار بدیعی معاصر آمده است. در فصل چهارم به بدیع لفظی پرداخته شد. در فصل پنجم بدیع معنوی مدّ نظر قرار گرفت و سرانجام در فصل ششم نتیجه گیری و پیشنهادها آورده شده است.

 

1-1- هدف تحقیق

 

هدف از نگارش این تحقیق، بررسی دیوان اشعار ازرقی هروی از حیثِ کاربردِ صنایع بدیعی است. در این تحقیق تلاش شد آن دسته از ابیاتی که ازرقی برای آرایشِ آن، از زیورهای بدیع لفظی و معنوی بهره برده، بررسی شود تا مورد استفاده ی دوستداران ادبیات قرار گیرد.

 

1-2- پیشینه ی تحقیق

 

کاربرد صنایع بدیعی در دیوان بسیاری از شاعران از آغاز شعرِ دری تا کنون بررسی شده است. اما در زمینه ی کاربرد صنایع بدیعی در دیوان ازرقی هروی تاکنون هیچ گونه کاری انجام نشده است. آنچه مشخص است این است که دیوان اشعار این شاعر در سال 1336 توسط آقای سعید نفیسی تصحیح شده است.

 

1-3- روش گردآوری مطالب

 

روش گردآوری مطالب بنا بر روش معمول رشته های علوم انسانی بیشتر به صورت کتابخانه ای بوده است. بدین صورت که ابتدا منابعی در زمینه ی علم بلاغت و بدیع مطالعه گردید. سپس دیوان اشعار ازرقی هروی بارها و با دقّت نظر خاصی مطالعه شد. سپس کاربردِ صنایع بدیعی به صورت جداگانه فیش برداری، و ابیاتی هم به عنوان شاهد مثال از دیوان این شاعر استخراج گردید. برای آن دسته از صنایعی که نیاز به تعریف و توضیح داشت با استمداد از کتب بلاغی موجود، توضیحاتی آورده شد. کتب مورد استفاده بیشتر از اساتید راهنما ، مشاور، کتابخانه های دانشکده ی ادبیات،دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج،دانشگاه آزاد و پیام نور گچساران جمع آوری شد.

 

2- ازرقی هروی، زندگی و سبک شعری او:

 

ازرقی هروی از جمله شاعران معروف قرن پنجم و ششم است. وی بعد از رودکی، فردوسی، عنصری، فرخی، ناصر خسرو و مسعود سعد سلمان؛ از بهترین شاعران خراسانی است که در ردیف شاعرانی چون ابوالفرج رونی، لامعی گرگانی، امیر معزّی، رشید وطواط و عثمان مختاری نام برده می شود.

 

ازرقی هروی سبکی خاص و تعبیراتی مختص به خود دارد که اشعارش این گونه نسبت به شاعران هم عصر خود دارای دشواری خاصی است. شیوه ی خیال پردازی، تصویر سازی و مضمون آفرینی، فراوانی صنایع و فنون بدیعی در اشعار ازرقی سبب امتیاز وی از هم عصرانش شده است. روش او در شعر سرایی به گونه ای که می تواند طلیعه ی خروج از سبک خراسانی و زمینه ی ظهور سبک عراقی به حساب آید برخی خصوصیات دیگرِ شعرِ او باعث شده است که عامه ی خوانندگان در بهره گیری مستقیم از شعر او دچار اشکال شوند.

 

اوزان و بحور شعری خاصی در شعر ازرقی مشاهده می گردد که مهمترین این اوزان عبارتند از:

 

– بر وزن و بحر فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن(رمل مثمن محذوف)، مطلعی از یک قصیده را آورده است:

 

می رود سنجاب گون بر چرخ از دریا بخار

 

2-9-2- اهمیت کلمات در شعر کودک ………………………………………………………………………. 25

 

3-9-2- محتوای شعر کودک …………………………………………………………………………………… 26

 

4-9-2- صنایع شعری کودک ………………………………………………………………………………….. 26

 

5-9-2- توصیف در شعر کودکان …………………………………………………………………………….. 26

 

6-9-2- طول شعر کودکان ……………………………………………………………………………………… 27

 

10-2- انواع شعر کودکان ……………………………………………………………………………………….. 27

 

11-2- موسیقی و انواع آن در شعر کودک ………………………………………………………………….. 33

 

1-11-2- موسیقی بیرونی در شعر کودک…………………………………………………………………….. 33

 

2-11-2- موسیقی کناری در شعر کودک ……………………………………………………………………. 40

 

3-11-2- جایگاه قافیه در شعر کودک ……………………………………………………………………….. 40

 

4-11-2- نقش قافیه در ساختار شعر کودک ……………………………………………………………….. 46

 

5-11-2- موسیقی درونی در شعر کودک ……………………………………………………………………. 47

 

6-11-2- جناس­ها و نقش آن در افزایش موسیقی درونی شعر کودک ……………………………….. 52

 

7-11-2- موسیقی معنوی در شعر کودک ……………………………………………………………………. 54

 

12-2- عاطفه در شعر کودک……………………………………………………………………………………. 57

 

13-2- صورخیال و نقش آن در شعر کودک ……………………………………………………………….. 60

 

14-2- نقش زبان در شعر کودک ……………………………………………………………………………… 69

 

15-2- قالب­های شعری کودک ………………………………………………………………………………… 83

 

فصل سوم: شعر کودک و دفاع مقدّس

 

1-3- درآمدی بر شعر دفاع مقدّس …………………………………………………………………………… 89

 

2-3- اسطوره سازی در شعر دفاع مقدّس …………………………………………………………………… 90

 

3-3- موضوعات و مضامین شعر دفاع مقدّس ……………………………………………………………… 91

 

4-3- قالب­های شعر دفاع مقدّس …………………………………………………………………………….. 97

 

5-3- زبان شعر دفاع مقدّس …………………………………………………………………………………… 104

 

6-3- نماد و نمادگرایی در شعر دفاع مقدّس ……………………………………………………………… 113

 

7-3- سیر تکاملی شعر دفاع مقدّس از دیدگاه صور خیال ………………………………………………. 114

 

8-3- دفاع مقدّس در شعر کودک ……………………………………………………………………………. 119

 

9-3- تأثیر دفاع مقدّس در مضمون و درون مایه­ی  شعر کودک……………………………………….. 126

 

9-3-1- تأثیر دفاع مقدّس در عاطفه و شعر کودک ………………………………………………………. 128

 

10-3- برجسته سازی شعر کودک دوران دفاع مقدّس …………………………………………………… 134

 

1-10-3- برجسته سازی از طریق تخیّل ……………………………………………………………………. 135

 

2-10-3- برجسته سازی از طریق زبان ……………………………………………………………………… 142

 

11-3- نمادهای دفاع مقدّس در شعر کودک ………………………………………………………………. 150

 

12-3- موسیقی شعر کودک در دفاع مقدّس ……………………………………………………………….. 152

 

 

13-3- مفاهیم و اصطلاحات جنگ در شعر کودکان ……………………………………………………… 156

 

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………… 157

 

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………….. 158

 

چکیده

 

پایان نامه­ی حاضر که با عنوان «شعر کودک و دفاع مقدّس» شکل یافته، شعر کودک را در موضوع دفاع مقدّس- که بخش قابل توجّهی از ادبیات امروز را در بر می­گیرد- با نگاهی تحلیلی و بر اساس مهمّ­ترین آثار و آفرینش­های هنری در این حوزه، مورد بررسی قرار می­دهد. شیوه­ی تدوین این
پایان نامه، به این صورت است که ابتدا، منابعی که در پایان ذکر شده به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته­اند، سپس نکات مهم فیش برداری شده و بعداز آن، مطالب در سه فصل گنجانده شده­اند. در فصل اول، به کلیات تحقیق اشاره شده و در فصل دوم، به بیان موضوعاتی از قبیل، شناسایی کودک، شعر کودک، ادبیات کودک و … پرداخته شده و در فصل سوم، ضمن درآمدی بر شعر دفاع مقدّس، جنبه­های گوناگون دفاع مقدّس در شعر کودک مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته­اند. نتایج به دست آمده از این پژوهش ، بیان­گر آن است که شعر کودک و نوجوان، باید به گونه­ای ساده و روان باشد تا بچه­ها با شنیدن آن، بتوانند مضامین نهفته در شعر را به طور زنده درک نمایند و در این میان، شاعر می­بایست جهان ذهنی مخاطب؛ یعنی کودک و نوجوان را درک کند. از طرفی دیگر، زمینه­ اصلی ادبیات کودک و نوجوان پس از پیروزی انقلاب اسلامی را «انقلاب اسلامی» و«جنگ تحمیلی» تشکیل می­دهند و
سروده­های این دوره به شدّت تحت تأثیر این دو رویداد بزرگ قرار گرفته­اند. نتیجه­ی دیگری که از این پژوهش به دست آمده، این است که در شعر کودک با موضوع دفاع مقدّس، هم به لحاظ کمی و هم کیفی دچار کمبود هستیم. در همین راستا، می­بایست از کلیشه­ها و توصیفات کلی و عام و تعابیر تکراری پرهیز شود.

 

مقدمه

 

اگر شعر کودک جزئی از اجزای جهان کودک باشد، پیش از هر چیز، باید به جهان او بنگریم و توجه داشته باشیم که جهان او، مجموعه­ای از اجزا است که ویژگی­های مجموعه با تک تک اجزا متفاوت و علت آن موجودیّت کودک است.

 

کودک در آغاز لمس کردن، چنگ زدن ومکیدن است. او می­بیند، اما وسیله او برای درک و شناسایی محیط، چشیدن است. این گونه شناخت، طبیعی و غریزی است. هنوز میان حواس او و ذهنش رابطه­ای برقرار نشده است، زیرا این رابطه تنها از طریق تجربه به وجود می­آید و کودک در این مرحله هیچ تجربه­ای ندارد.

 

کودک در جامعه به یاری تجربه­یافتگان، کم کم میان حواس و ذهن خود رابطه­ای انسانی برقرار می­کند. پایه­ی این تجربه، انتزاع؛ یعنی ساختن مفاهیم عقلی از اشیا و امور عینی است. وتعّقل نیز تنها از طریق انتزاع به وجود می­آید. ما بزرگ سالان، سیر تحوّل و تکامل کودک را از طریق واکنش­های انتزاعی او در می­یابیم.

 

امروزه، توجه به کودک درون و هم­چنین همراهی همیشگی آن با زندگی فرد، بحثی است که در
نتیجه­ی دستاوردهای دانش روان شناسی، به یکی از مقوله­های اساسی در بررسی آثار ادبی کودکان تبدیل شده است. نگاه ساده، خالص و عاشقانه به کودکان و به تصویر کشیدن آن­ها به صورت بیان هنری تازه ، منجر به آفرینش شعر می­شود. اگر چه بن مایه­های طبیعت، مواد اصلی کلّیه­ی آثار هنری­ هستند، ولی حضورشان در شعر کودکان، نوعی بازشناسی و بازآفرینی دوباره­ی آن­هاست، که الفت با طبیعت و نگاه هنری را به آنان می­آموزد. لالائی مادران سرزمین­مان که از همان آغاز بر بالین کودکان خویش            می­خواندند، گواهی براین مدعاست.

 

تغییرات و تحوّلات اجتماعی از جمله عوامل تأثیر گذار بر جریانات ادبی هستند. پیوند عمیق مردم ما با مقوله­ی شعر- به عنوان شاخه­ای از ادبیات- بر هیچ کس پوشیده نیست، چرا که آن­ها شعر را بستر مناسبی برای بیان اندیشه و احساس می­دانستند. ادبیات مقاومت در انقلاب اسلامی نیز از حوادث و رویدادهای اجتماعی نشأت گرفته است. شعر دفاع مقدّس، همان طور که از نامش پیداست، شعری است که منعکس کننده­ی اوضاع و احوال اجتماعی هشت سال مبارزه و مقاومت است. مقاومتی که ریشه در اعتقادات و باورهای دینی، مذهبی و ملّی جامعه دارد.

 

2-2-2- تأثیر عطار بر افکار مولانا در کتب منثور و منظوم وی 20

 

فصل سوم: بررسی ایمان در کلام اندیشمندان و عارفان و متکلّمان

 

3- بررسی ایمان در کلام اندیشمندان و عارفان و متکلّمان 24

 

3-1- معنا و مفهوم ایمان 24

 

3-2- ایمان در لسان قرآن و روایات 25

 

3-2-1- ایمان در لسان قرآن 25

 

3-2-2-ایمان درلسان روایات 35

 

3-3-ایمان در اصطلاح 36

 

3-3-1-ایمان در اصطلاح فلسفه و کلام 36

 

3-3-2- ایمان در اصطلاح عرفان 39

 

3-4- درجات ایمان و مراتب آن 40

 

3-5- توضیح مفهوم درجه و مرتبه وراه رسیدن به بعضی از درجات 45

 

3-6- دیدگاه متکلمین و اندیشمندان اسلامی در خصوص ایمان 49

 

3-6-1- محقق طوسی 49

 

3-6-2- ملاصدرا 51

 

3-6-3- سید محمد حسین طباطبایی 54

 

3-6-5- عبدالله جوادی آملی 63

 

4- ایمان از دیدگاه مولانا 71

 

فصل چهارم: ایمان از دیدگاه مولانا

 

4-1- ایمان در اندیشۀ عرفانی مولوی 71

 

4-2- عشق و ایمان 73

 

4-3- کشف و شهود وایمان 74

 

4-4- رابطۀ عقل وایمان 76

 

4-2- ماهیت ایمان از دیدگاه مولانا 79

 

4-2-1- ایمان و اقرار زبانی 79

 

4-2-2- ایمان و انجام طاعات 80

 

4-2-3- ایمان و تصدیق عقلی 81

 

4-3- جایگاه ایمان 85

 

4-4- تصدیق و تسلیم قلبی 86

 

4-5- اختیاری بودن ایمان 87

 

4-6- ایمان تقلیدی 90

 

4-7- ایمان اضطراری 90

 

4-8- ایمان كه غرض از آن رسیدن به بهشت و نجات از دوزخ است 91

 

4-9- متعلق ایمان 93

 

4-10- عوامل ایجابی ایمان 95

 

4-10-1- تهذیب نفس 95

 

فصل پنجم: بررسی جنبه‌های ایمان عملی (اصول دین) در اشعار مولانا

 

5- بررسی جنبه‌های ایمان عملی (اصول دین) در اشعار مولانا 98

 

5-1- مثنوی و قرآن 99

 

5-2- مولانا و وسعت معارف و ژرف‌اندیشی 101

 

5-3- خداشناسی در مثنوی مولوی 106

 

5-3-1- خداشناسی توحیدی 106

 

5-3-2- توحید متحیّرانه 114

 

5-3-3- خداشناسی ثبوتی 116

 

5-3-4- توحید افعالی 119

 

5-3-6- فلسفه و هدف از خلقت 132

 

5-3-7- شناخت اسمائی و صفاتی خداوند 147

 

نتیجه‌گیری 173

 

پیشنهادات 176

 

فهرست منابع 116

 

چكیده

 

مولانا در تصویری كه از ایمان ارائه می‌كند، اقرار زبانی را مساوی با ایمان نمی‌داند بلكه تنها نقش حكایت‌گری برای آن قایل است، به عبارت دیگر از دیدگاه او اقرار زبانی صرفاً شاهد و گواهی بر ایمان است. از نظر مولوی، ایمان اضطراری و ایمانی که غرض از آن رسیدن به بهشت و نجات از دوزخ است و ایمان تقلیدی ایمان واقعی نیست و در این ایمان مؤمن طاعتش معلول به اغراضی است. در حالی كه غرض مؤمن حقیقی، همان محبت الهی است.

 

در این پایان نامه كه با استفاده از منابع كتابخانه‌ای نگاشته شده است، بعد از بیان نظرات مختلف دربارة ایمان به بررسی دیدگاه مولانا در این زمینه پرداخته شده است و در این جهت از آراء و نظریات موجود برای تبیین نظریه مولوی استناد گردیده است تا ضمن روشن شدن نظر وی، تطبیق و مقایسه‌ی دیدگاه مولوی با دیگر دیدگاه‌ها نیز انجام گیرد. از نظر مولانا، كسی كه به امید بهشت و ترس جهنم، تسلیم خدا می‌شود، هنوز از خواندن كتاب تقلید فارغ نشده است و چون محبت الهی را نچشیده، و به حكم وظیفه و بر

 

ای رسیدن به بهشت یا نجات از دوزخ عبادت می‌كند، این عبادت برایش آسان نیست. از نظر وی هر كس بنا به درجه‌ی فهم و تسلیمی كه نسبت به متعلقات ایمان دارد، مؤمن است.

 

واژگان كلیدی: مولانا، ایمان، مراتب، ماهیت، جایگاه. 

 

1- كلیات

 

1-1- مقدمه

 

به اعتقاد مولانا کسانی‌که از شراب عشق الهی سیراب شده اند، خواه ناخواه ایمانشان درگفتار، کردار واعمالشان ظاهر می شود و نمی توانند که ایمانشان را از دیگران پنهان کنند، یعنی کسی که زندگی مؤمنانه دارد، تمام گفتار وکردارش مؤمنانه است.

 

اندیشه های عرفانی مولانا برمحورعشق ورزی و «ایمان داشتن» و توکُل به آفریدگار وانفاق وگذشت استوار است وهمه چیز را ازمنظرعشق و دریافت های شهودی ودرونی انسان نگاه می‌کرده است. از نظر مولانا عشق وایمان موهبتی است که قلب مؤمن را آیینه نورخدا ساخته و اورا در برابر حقیقت خاضع می سازد.

 

ازنظرمولاناآنچه حقیقت وگوهر دینداری است، همانا شوریدگی وسوخته جانی و درد دین است. بنابراین خطایی که ازجانب شخص شوریده وعاشق صادر می شود، چون ازسرصدق وایمان ودرد است، از هزار سخن درست سنجیده‌ وتعاریف دقیق متکلمین وعلمای تنگ نظر ظاهربین که ذره یی از نورایمان وسوز و درد درآن نیست،‌ به مراتب بهتراست. البته مولانا دیدگاه وبینش فقها ومتکلمین را رد نمی کند و می‌گویدکه متکلمین به ما علم گفتار یاد می‌دهندکه چگونه در باب توصیف صفات خداوند، حد آداب سخن گفتن را رعایت کنیم. وفقیه هم به ماعلم رفتار را یاد می‌دهدکه چگونه روزه بگیریم،‌ نماز بخوانیم ویا حج برویم؛‌ ولی اگراین آداب دانی باسوز درون و محبت قلبی وامنیت وآرامش روحی،‌ همراه نباشد، ذره یی ارزش نخواهد داشت.

 

این پایان نامه بر آن است كه لونی دیگر از الوان درخشان فكر و اندیشه‌ی مولانا را كه چراغ اندیشه‌ی ما و جلالِ دین محمد (ص) است بیان نماید. بر همین اساس برای بررسی موضوع مورد نظر، شاهد‌های فراوانی از مثنوی استخراج شد كه بعد از مطالعه شرح‌های مختلف از دفاتر شش‌گانه‌ مثنوی، تحلیل و بررسی گردید.

 

در این تحقیق در فصل اول کلیات تحقیق به نگارش درآمده، در فصل دوم تأثیر شعرا، عرفا و متکلمین قبل از مولانا و همچنین زندگی و آثار و مذهب مولوی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم ایمان در کلام اندیشمندان و عارفان و متکلمان مورد بحث واقع گردیده است.  در فصل چهارم، ایمان از دیدگاه مولانا و در فصل پنجم مصادیق ایمان در اشعار مولانا به نگارش درآمده است.

 

 1-2- بیان مسأله

 

جلال الدین محمد بلخی، مشهور به مولوی در سال 604ه.ق در بلخ به دنیا آمد. پدرش بهاء ولد از معارف و علماء آن شهر بود. قبل از حمله ی مغول، در حالی که کودکی بیش نبود، به همراه خانواده اش از خراسان به سوی مکه رهسپار شدند. چندی بعد سر از قونیه درآوردند و همانجا مقیم گردیدند. در کودکی نزد پدر و محقق ترمذی علوم رایج زمان خویش را فرا گرفت. تا سی و شش سالگی به شیوه‌ی پدرش مجلس می گفت، ولی  ناگهان دیدار او با شمس تبریزی تحوّلی عمیق در روح و جان او برانگیخت و او را از حالت یک زاهد خشک و عبوس به عارفی سوخته و دل آگاه مبدّل نمود. این تغییر حالت خشم شاگردان او را برانگیخت و باعث دوری شمس از وی گردید. نتیجه ی این ملاقات کتاب پرارج مثنوی و دیوان شمس گردید (حقیقت، 1386، ص17).

 

مثنوی کتابی سرشار از عشق و شور و مستی است و حالت روحی این عارف وارسته از تعلّقات مادّی را به تصویر می کشد. این کتاب از جوانب گوناگون قابل بررسی است، آن‌چنان که تا کنون دانشمندان  و محقّقان بسیاری از دریچه های گوناگون به آن پرداخته اند. آثار و شواهد نشان می‌دهد كه «ایمان» از دیدگاه مولانا یكی از مباحث بسیار مهم و قابل بررسی در مثنوی می‌باشد.

 

مولانا در تصویری كه از ایمان ارائه می‌كند به هیچ وجه اقرار زبانی را مساوی با ایمان نمی‌داند بلكه تنها نقش حكایت‌گری برای آن قایل است، به عبارت دیگر اقرار زبانی صرفاً شاهد و گواهی است بر ایمان (ربانی گلپایگانی، 1377).

 

همچنین همانطور كه از اشعار مذكور نیز بر می‌آید از نظر وی عمل نیز نشانة ایمان است و بر ایمان فرد گواهی می‌دهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

این نماز و روزه و حج و جهاد		هم گواهی دادن است از اعتقاد
این زكات و هدیه و ترك حسد		هم گواهی دادن است از سّر خود

 

استاد فروزانفر در بیان نظر مولانا می‌گوید: «از نظر مولوی اعمال و عبادات و همگی حركات خارجی به نسبت انسان، اعراض‌اند و پایدار نیستند و مقصود از آنها صورت و ملكه نفسانی است كه به واسطة تكرار و دوام عمل در نفس مرتسم می‌گردد و ثابت و پایدار می‌ماند … بنابر این، هر گاه عبودیّت و عشق به حق تعالی تحقق یابد، به ناچار از آثار خارجی، جدا نتواند بود همچنین ایمان و اقرار به نبوت كه صورت نفسانی است از اطاعت. مولانا می‌خواهد بگوید كه ایمان و اعتقاد قلبی، از عمل و اطاعت انفكاك نمی‌پذیرد … و ایمان به منزلة اصل و عمل در حكم فرع و اثر آن است» (فروزانفر، 1367).

 

جهان داستانی مثنوی مملو از شخصیت‌هایی است كه مولانا از طبقات و اقشار مختلف اجتماعی برمی‌گزیند و آنان را آگاهانه در راستای اندیشه‌ها، دیدگاه‌ها و اعتقادات حكمی، عرفانی و فلسفی خود قرار می‌دهد. مولانا در این جهان سرشار از شور و رمز و راز پادشاهان، نظامیان، بازرگانان، خرده‌كاسب‌ها و عمال دولتی و… به فراخور قصه كاركردی رمزی و استعاری می‌یابند، اگر چه نقش فردی و اجتماعی آنان نیز هرگز از نگاه موشكاف و نكته‌سنج مولانا دور نمی‌ماند. مولانا در بسیاری از قصه های مثنوی با طرح حكایت ها و داستان هایی ساده و عموماً برگرفته از زندگی تودة مردم به رهیافت ها و استنتاج هایی تأمل برانگیز می رسد. ذهن تأویلگر و معناگرای مولانا همواره در پس اشیاء و شخصیت های داستان و امور مادی و محسوس كیفیتی معنوی را جستجو می كند تا خواننده و مخاطب خود را بر خوان معانی رنگینی بنشاند كه شایستة اهل طریقت است. از این رو در جهان پرتب و تاب و رنگارنگ مثنوی با اشیاء و شخصیت هایی زنده و تپنده مواجهیم كه برخلاف صورت متعیّن ومادی خویش راه به رمز و معنا می برند (حقیقت، 1386).

 

در این پژوهش برآنیم تا نظر، تحلیل‌ها و تقسیمات ایمان را از نظر مولانا در شش دفتر مثنوی به طور مبسوط و همه‌جانبه بررسی نماییم و راهكارهای وی در جهت تحكیم ایمان، مبارزه با آفت‌ها و عوامل آن را بشناسیم.

 

2ـ3 ـ3 ـآثار منثور آتشی  35

 

4 ـ3 ـویژگی های بارز اشعار منوچهر آتشی.. 33

 

فصل چهارم:اسطوره و تحلیل و بررسی اساطیر در اشعار منوچهر آتشی… 41

 

1 ـ4 ـ اسطوره و کارکرد های آن 42

 

2 ـ4 ـ جایگاه اساطیر درآثارادبی و شعرآتشی.. 49

 

3-4-اسطوره های انسانی… 54

 

1ـ3 ـ4 ـاساطیر ایرانی 54

 

2ـ3 ـ4 ـاساطیر یونان 117

 

3 ـ3 ـ4 ـاسطوره های پیامبران  155

 

4 ـ3 ـ4 ـاسطوره های دلدادگان 199

 

4 ـ4 ـاسطوره ی جانداران غیر انسانی… 211

 

1 ـ4 ـ4 ـ موجودات فرا طبیعی 211

 

2 ـ4 ـ4 ـ گیاهان اسطوره ای  234

 

1ـ2 ـ4 ـ4 ـ اسطوره ی گل ها 235

 

2ـ2 ـ4 ـ4 ـ اسطوره ی درختان 255

 

3 ـ4 ـ4 ـ حیوانات اسطوره ی 274

 

5 ـ4 ـاسطوره های غیر جانداران.. 301

 

1 ـ5 ـ4 ـ مظاهر طبیعت 301

 

2 ـ5 ـ4 ـ عناصر اربعه 334

 

فصل پنجم: طبیعت در شعر آتشی……. 347

 

طبیعت… 348

 

1 ـ5 ـ طبیعت جاندار 349

 

1 ـ 1 ـ5 ـ گیاهان.. 349

 

1 ـ1 ـ1 ـ5 ـ گل ها 349

 

2 ـ 1 ـ1 ـ5 ـ درختان.. 366

 

2 ـ1 ـ5 ـ جانوران.. 375

 

3 ـ1 ـ5 ـ آبزیان.. 388

 

2 ـ5 ـطبیعت بی جان 399

 

1 ـ 2 ـ5 ـ شهر ها و روستاهای بوشهر. 399

 

2 ـ2 ـ5 ـ اصطلاحات دریایی و دریا نوردی.. 408

 

3 ـ2 ـ5 ـویژگی های طبیعی و جغرافیایی بوشهر. 417

 

نتیجه گیری……. 430

 

پیشنهادها 432

 

فهرست منابع.. 433

 

 مقدمه

 

از دیر باز این پرسش بر صفحه اذهان نقش بسته است که رمز جاودانگی آثار بزرگ هنری چیست؟ به راستی چه عاملی موجب می شود این آثار در هر دوره ای با تازگی بیشتری ظاهر شوند؟

 

چرا گذشت زمان در مقبولیّت چنین آثار بزرگ هنری تحوّل ایجاد نمی کند ؟ چه ویژگی های مشترکی در این آثار نهفته است که دریای موّاج زمان و مکان را درهم       می شکافد و به پیش می تازد ؟ چرا بعضی شاعران در یک محدوده ی زمانی  در بالاترین مرتبه قرار می گیرند امّا محدود به ذوق زمان می شوند و مقبولیّت پایدار نمی یابند؟

 

عوامل متعدّدی می تواند دلیل بر جاودانگی آثار ادبی باشد . که مهم ترین مسئله ، پرداختن به کلّیّات و مفاهیم عام بشری و در واقع مسائل فطری انسان ها است . انسان ها با تمام تفاوت ظاهریشان ، دارای احساسات و نیازهای مشترکی می باشند که این احساس مشترک ، همان طبیعت عام بشری است . که پاسخ به این نیاز ها در هر لفاف و پوششی ، می تواند احساسات آن ها را تحت تأثیر قرار دهد. شعر و ادب نیز، با آفرینش دنیای تخیلّ و محال که زاده ی ذهن خلّاق شاعر است ، دریای درون آدمی را به تلاطم می کشاند ، حال اگر این اثر ادبی در برگیرنده ی مسائل فطری و درونی مخاطبان باشد ، استمرار ارزش اثر را در طول زمان به دنبال خواهد داشت. پس اگر حافظ، مولانا ، سعدی و دیگران هنوز پس از سالیان سال ، شعر شان برصفحه ی دل و اذهان نور افشانی می کند و رنگ کهنگی نمی پذیرد، به این دلیل است که ریشه در مشترکات فطری مخاطبانشان دارد و از دریچه عواطف و احساسات با آن رابطه برقرار کرده اند، اقدام به خلق و آفرینش اثری نموده اند که گویی به عنوان نماینده میلیون ها انسان لب به سخن گشوده اند و پیام  خود را در لباسی آراسته اند که به دل می نشیند و مخاطبان را با خود همدل و همسو می سازد.

 

در ادبیات معاصر ما نیز، شاعران بزرگی بوده اند که توانسته اند به تجربیات فردی خود که محدود به شخص، اجتماع،زمان و ملّیّت ایشان است، باتأمّل و تعمّق، به یاری حافظه ی مخیّل و خلّاق خویش، هوّیت هنری ببخشند.

 

« منوچهر آتشی » نیز از چهره هایی است که توانسته است به این ویژگی مهم در شعر پی ببرد و هم عصران خود، چون: احمد شاملو، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، سیمین بهبهانی و دیگران به مفاهیم انسان شناسی، هستی شناسی ارزش های جاوید و نیاز های متعالی انسانی در شعرش بپردازد  و با جهان بینی عمیقی پا به عرصه ی شعر و هنر بگذارد. آتشی، در این راه علاوه بر پرداختن به اسطوره های مختلف از عناصر طبیعت جنوب هم یاری می گیرد و این عناصر را در کوره ی عواطف و احساسات ذهن مخّیل خویش ، در قالب زیباترین تابلوها و تصاویر شاعرانه به دوستداران شعر و ادب عرصه       می نماید.

 

بررسی اسطوره و طبیعت در اشعار منوچهر آتشی ، نگارنده را بر آن داشت تا در جهت نگارش پایان نامه تحصیلی خود اشعار این شاعر را در حوزه ی اسطوره و طبیعت مورد بررسی قرار دهد. این بررسی ابتدا به صورت مطالعه ی کلی و مستمر صورت گرفت و سپس تمامی موارد اسطوره ای انسانی و غیر انسانی و جمادات و جنبه های  طبیعت را به طور جداگانه مورد بررسی  قرارداد و جمع آوری کرده است و در هر قسمت تعریفی قابل فهم بیان نموده و ابیاتی را به عنوان شاهد از دیوان شاعر بیان کرده ام . در این بررسی متوجّه گردیده که بعضی از موضوعات را به بسیار اندک و غیر قابل بیان به کار برده و بعضی دیگر را به صورت چشمگیر و قابل بیان بسزا به کار برده است.همچنین در قسمت اسطوره ها ( اسطوره ی جانداران غیر انسانی و جمادات ) با وجود اسطوره ای بودن موارد ، غالباً کاربرد اسطوره ای در اشعار آتشی ندارند و بُعد اسطوره ای آن ها نسبت به معنی سطحی و امروزی ،چندان محسوس نیست و شاعر بیشتر به عنوان ابزار های موجودات طبیعی برای توصیف استفاده کرده است .هرچند شاعر توجّهی به بن مایه های  اسطوره ای آن ها نداشته ، ولی چون نگارنده بر آن بوده است که تمام موارد اسطوره ای را بررسی کند، هر کدام از آن ها را تحلیل و بررسی کرده است.

 

به طور کلّی مطالب این رساله در پنج فصل تدوین و تنظیم گردیده است :

 

 

 

فصل اول: کلیات، که شامل مقدمه ،اهداف تحقیق، پیشینه ی تحقیق و روش کار.

 

فصل دوم: تاریخچه ی شعر جنوب .

 

در این فصل ابتدا تاریخچه شعر جنوب و سپس مفاهیم و مضامین  و ویژگی های شعر جنوب بیان شده است.

 

فصل سوم: زندگینامه و آثار و افکار منوچهر آتشی .

 

در این فصل ابتدا به بررسی  زندگینامه و افکار منوچهر آتشی و سپس به مختصری از اوضاع و شرایط اجتماعی و سیاسی شاعر و سبک شعری وی و آثارش پرداخته ایم .

 

فصل چهارم : اسطوره و کار کرد های آن .

 

در این فصل به تعریف و بررسی اسطوره و جایگاه اساطیر در آثار آتشی و سپس به تحلیل و بررسی اسطوره هایی که آتشی در اشعارش آورده پرداخته ایم .

 

این فصل به طور جداگانه به سه قسمت تقسیم بندی گردیده است :

 

 

 

• اسطوره های انسانی: که شامل اسطوره های ایرانی ، یونانی، پیامبران، و دلدادگان می شوند.

 

• اسطوره ی جانداران غیر انسانی ، که شامل موجودات فرا طبیعی ،اسطوره ی گیاهان و اسطوره ی حیوانات است.

 

• اسطوره ی جمادات که به دو قسمت تقسیم شده است : مظاهر طبیعت و عناصر اربعه

 

فصل پنجم:طبیعت در شعر آتشی

 

در این فصل  به بررسی طبیعت جنوب که آتشی از آن تأثیر پذیرفته است ، پرداخته ایم . این فصل به طور جداگانه در دو حیطه ی طبیعت جان دار (که به سه قسمت تقسیم شده است: 1- گیاهان2- حیوانات 3-آبزیان )و طبیعت بی جان (که شامل :1 – شهرها و روستاهای بوشهر 2- اصطلاحات دریایی و کشتی 3 – ویژگی های طبیعی و جغرافیایی بوشهر)تدوین و تنظیم گردیده است.

 

  1-2- اهداف تحقیق

 

از آن جا که شناخت صحیح و معرفی شاعران باید بر اساس بررسی آثاری که از خود به یادگار نهاده اند صورت پذیرد، در این تحقیق یعنی: بررسی اسطوره و طبیعت در اشعار منوچهری آتشی ، اهداف به کلی در چهار محور دنبال می شود:

 

 

• نشان دادن مبدأ گرایی فرهنگی و اقلیم شناسی در اشعار منوچهر آتشی از رهگذر بررسی طبیعت در شعر او.

 

• تبیین شیو های پرداختن و بهره گیری از اسطوره و طبیعت در اشعار منوچهر آتشی.

 

• بررسی نگاه خاص و رویکردهای منحصر به فرد منوچهر آتشی در انعکاس دادن دو عنصر طبیعت و اسطوره در اشعار.

 

• نشان دادن جایگاه اسطوره و طبیعت در اشعارش منوچهر آتشی.

 

1- 3- پیشینه ی تحقیق

 

اسطوره و یا طبیعت، در اشعار بسیاری از شاعران از آغاز شعر دری تا کنون بررسی شده است، امّا در زمینه بررسی اسطوره و طبیعت در اشعار منوچهر آتشی ، تا کنون هیچ کاری انجام نشده است .

 

آنچه مشخص است این است که چهار رساله برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد در مورد اشعار این شاعر نوشته شده که عبارتند از :

 

 

• منصور نژاد(1384)، تحلیل و بررسی اشعار منوچهر آتشی ، دانشگاه سیستان و بلوچستان

 

• محسنی فرد(1386)،سبک شناسی شعر منوچهر آتشی، بر اساس نظریه ی روایت شناسی و شعر شناسی، دانشگاه پیام نور تهران

 

• شکری (1389)، بررسی امید و ناامیدی در اشعار منوچهر آتشی ، دانشگاه یزد.

 

• رحیمی فرد(1389)،تأثیر اقلیم بر شاعران معاصر با تأکید بر ( نیما یوشیج، فروغ فرخزاد و منوچهر آتشی) ، دانشگاه تهران.

 

2-1-تشبیه. 22

 

2-1-1-محسوس به محسوس: 23

 

2-1-2-معقول به معقول یا عقلی به عقلی: 23

 

2-1-3-محسوس به معقول: 24

 

2-1-4-معقول به محسوس: 24

 

2-2-تشبیه در غزلیّات خواجوی كرمانی.. 25

 

2-3-1-تشبیه مفرد و مقید. 27

 

2-3-2-تشبیه مرکب… 28

 

2-3-3-تشبیه جمع.. 32

 

2-3-4-تشبیه تسویه. 34

 

2-3-5-تشبیه ملفوف… 35

 

2-3-6- تشبیه مفروق.. 35

 

2-3-7-تشبیه معکوس یا مقلوب… 38

 

2-3-8-تشبیه مضمر. 38

 

2-3-9-تشبیه مشروط.. 40

 

2-3-10- تشبیه تفضیل.. 41

 

2-3-11-تشبیه تمثیل.. 42

 

2-3-12-اضافه تشبیهی.. 42

 

2-3-13-تشبیه مفرد به مفرد. 45

 

2-4-اضافه تشبیهی ( مفرد به مفرد ) 46

 

2-5-وجه شبه مرکب محسوس…. 47

 

2-6-تشبیه بلیغ و مضمر و مجاز به علاقه آلیّه و ملازمت… 47

 

2-7-تشبیه ملفوف و مضمر. 48

 

2-8-تشبیه مفرد به مرکب و ایهام. 48

 

2-9-جمع و مقید. 49

 

2-10-اضافۀ تشبیهی و مقیّد. 49

 

2-11-تشبیه معقول به محسوس و مفرد به مفرد. 49

 

2-12-تشبیه محسوس به محسوس و مضمر. 50

 

2-13-تشبیه مُضمر و ایهام. 50

 

2-13-تشبیه مقیّد و  بلیغ.. 51

 

2-14-تشبیه و استعاره 52

 

2-15-تشبیه بر مبنای استعاره 52

 

2-16-تشبیه مُرسل و کنایه. 53

 

2-17-اضافه تشبیهی و آمیزه ای از ا استعاره و کنایه. 53

 

2-18-اضافه تشبیهی و کنایه. 54

 

2-19-اضافه تشبیهی و استعاره 54

 

2-20-اضافه ی تشبیهی محسوس به محسوس…. 57

 

2-21-تشبیه مقیّد و استعاره 57

 

2-22-تشبیه مفروق و اضافه ی تشبیهی و استخدام. 58

 

2-23-تشبیه مقیّد محسوس به محسوس و کنایه (ایما) 61

 

2-24-تشبیه مرکب به مقید. 61

 

2-25-تشبیه مقید و کنایه. 62

 

2-26-تشبیه محسوس به معقول و مضُمر و ایهام. 62

 

2-27-تمثیل و ملفوف… 63

 

2-28-تشبیه تمثیل و کنایه. 63

 

2-29-تشبیه مفرد به مفرد و کنایه. 63

 

2-30-تشبیه تفضیل برمبنای استعاره 64

 

2-31-اضافه ی تشبیهی و ایهام. 64

 

2-32-تشبیه تمثیل و ایهام. 65

 

2-33-تشبیه و کنایه. 65

 

2-34-تشبیه مقیّد و مجاز به علاقه ی جزء به کل.. 66

 

2-35-استخدام. 67

 

2-36-استخدام و کنایه. 67

 

 

2-37-تشبیه مقیّد به مقیّد. 67

 

2-38-تشبیه مرکب و مُضمر. 68

 

2-39-تشبیه مفرد محسوس به محسوس و معقول به محسوس و مجاز 69

 

2-40-تشبیه تمثیل و استعاره 70

 

2-41-تشبیه مضمر و مفروق و تفضیل.. 70

 

2-42-تشبیه مفرد به مفرد محسوس و کنایه اسمی بعید. 70

 

2-43-تشبیه تفضیل و کنایه بعید. 71

 

2-44-اضافه تشبیهی و تشبیه مضمر. 71

 

2-45-تشبیه مقّید. 71

 

2-46-تشبیه مضمر و مقید. 72

 

2-47-تشبیه مفرد به مفرد و کنایه  و ایهام. 72

 

2-48-اضافه تشبیهی مفرد به مفرد. 73

 

2-49-تشبیه مفروق و مقیّد. 73

 

2-50-تشبیه تفضیل و مُضمر. 73

 

2-51-تشبیه مقید محسوس به محسوس…. 74

 

2-52-تشبیه صریح و کنایه. 75

 

2-53-تشبیه مرسل و مفصل.. 75

 

2-54-تشبیه مرسل و مفصّل و مفروق.. 75

 

2-55-تشبیه معقول به محسوس بلیغ.. 76

 

2-56-تشبیه مقّید و ایهام. 76

 

2-57-تشبیه مرکّب و مفرد. 77

 

2-58-تشبیه مرکب و مفروق.. 77

 

2-59-تشبیه مُضمر و ایهام  توأمان.. 77

 

2-60-تشبیه مقّید محسوس به محسو س…. 78

 

2-61-تشبیه مُضمر و بلیغ.. 78

 

2-62-تشبیه بلیغ و مقیّد. 78

 

2-63-تشبیه ملفوف استعاره ی مکنّیه و مصّرحه. 79

 

2-64-تشبیه مفروق و مرکب… 79

 

2-65-تشبیه مرکب به مرکب… 80

 

2-66-تشبیه بلیغ: 80

 

2-67-تشبیه بلیغ (محسوس به محسوس) 80

 

2-68-تشبیه بلیغ و استعاره ی تبعّیه. 81

 

2-69-تشبیه و مضمر،وجه شبه در مشبه اقوی است… 81

 

2-70-شبیه مفروق و تفضیل.. 82

 

2-71-تشبیه فشرده و استعاره ی مطلقه. 82

 

2-72-تشبیه مقیّد و مرکب… 83

 

فصل سوّم:استعاره 84

 

3-1-2- استعارۀ مصرّحۀ مرشحه. 88

 

3-1-3-استعارۀ مطلقه. 89

 

3-2-استعارۀ مکنیّه تخییلیّه. 89

 

3-2-1- به صورت ترکیب اضافی یعنی اضافۀ استعاری.. 89

 

3-2-2-به صورت ترکیب وصفی که همان معنای اضافۀ استعاری را می دهد مانند. 89

 

3-2-3-به صورت جمله. 90

 

3-3-تشخیص یا پرسونیفیکاسیون.. 92

 

3-4-تشخیص و استعارۀ مصرّحه. 94

 

3-5-تشخیص (استعاره ی مکنیّه ) 94

 

3-6-استعارۀ تبعیّه. 95

 

3-7-استعاره تبعیّه و کنایه. 96

 

3-8-استعاره ی تبعیّه ی وصفی و کنایه. 97

 

3-9-استعاره ی تبعیّه ی فعلی.. 97

 

3-10-استعاره ی تبعیّه ی فعلی و استعاره ی محقّقه. 97

 

3-11-استعاره ی تبعیّه ی اسمی (اسم مشتق) 98

 

3-12-استعاره ی تبعیّه ی وصفی.. 98

 

3-13-استعاره تبعّیه و ایهام و کنایه. 99

 

3-14-استعاره ی تبعّیه و کنایه ی قریب… 100

 

3-15-استعاره ی تبعّیه اسمی.. 100

 

3-16-استعاره تبعّیه وصفی و کنایه(تلویح) 101

 

3-17-استعاره و فاقیّه و عنادیّه. 102

 

3-18-استعاره مکنیّه با ساختار بدیع.. 102

 

3-20-استعارۀ مكنیه و ایهام توأمان.. 103

 

3-21-استعاره مکنیّه و ایهام و کنایه توأمان: 103

 

3-22-استعاره مكنیه با ژرف ساخت تشبیه جمع و مجاز: 104

 

3-23-حسن تعلیل با ژرف ساخت استعاره: 105

 

3-24-اضافۀ استعاری و کنایه. 105

 

3-25-اضافۀ استعاری.. 105

 

3-26-اضافه ی استعاری (استعاره ی مکنیّه ) 107

 

3-27-استعاره مکنیّه. 107

 

3-28-استعاره مصرّحه وصفی.. 109

 

3-29-استعاره ی مصرحّه نمادین.. 110

 

3-30-استعاره مصرحّه و تبعیّه. 111

 

3-31-استعاره ی مصرحّه ی مطلقه. 111

 

3-32-استعاره ی مصرحّه نمادین و اقسام کنایه. 112

 

3-33-استعاره ی مکنیّه و تبعیّه. 113

 

3-34-اضافه ی تشبیهی و آمیزه ای از استعاره و کنایه. 113

 

3-39-استعاره با ژرف ساخت تشبیه تفضیل.. 116

 

3-40-پارادوکس و استعاره 117

 

3-41-استعاره با ژرف ساخت تشبیه ملفوف… 118

 

3-42-استعاره محققّه. 119

 

3-43-استعاره ی محققه مجرده 119

 

3-44-استعاره ی تبعیّه و مصرحّه. 120

 

3-46-استعاره ی مصرحّه. 121

 

3-47-استعاره ی مصرحّه و کنایه. 123

 

3-48-استعاره در استعاره 124

 

3-49-تشبیه تفضیل و کنایه ی بعید. 124

 

3-50-استعاره و تشبیه تفضیل.. 124

 

3-51-استعاره ی مصرحّه ی نمادین.. 124

 

3-52-استعاره مرکّب نمادین: 125

 

3-53-استعاره ی مصّرحه و ایهام. 126

 

3-54-استعاره ی مصّرحه و کنایه قریب (تشبیه کنایی) 126

 

3-55-استعاره ی مطلّقه و تبعّیه. 127

 

3-56-استعاره ی مصّرحه مطلقه کنایه قریب(ایما) 127

 

3-57-استعاره ی مطّلقه و ایهام. 127

 

3-58-استعاره ی مکنّیه. 128

 

3-59-استعاره مکنیه (اضافه استعاری) 128

 

3-60-استعاره ی مکنیه و کنایه (ایماء) 129

 

3-61-استعاره مکنیّه و مصرحّه. 129

 

3-62-استعاره  مکنیّه و تشبیه. 129

 

3-63-استعاره و تشبیه بلیغ(محسوس به محسوس) 130

 

3-64-استعاره ی مکنّیه و کنایه. 130

 

3-65-استعاره ی مطلقه و تشبیه. 131

 

فصل چهارم:مجاز 132

 

4-1-مجاز 133

 

4-1-1-علاقه کل و جزء 133

 

4-1-2-علاقه حال و محل یا ظرف و مظروف : 134

 

4-1-3-علاقه لازم و ملزوم. 134

 

4-1-4-علاقه علّت و معلول.. 134

 

4-1-5-علاقه ی عام و خاص…. 135

 

4-1-6-علاقه ماکان و مایکون.. 136

 

4-1-7–مجاز به علاقه ی ماکان.. 137

 

4-1-8-علاقه جنس…. 138

 

4-1-9-علاقه مجاورت… 138

 

4-1-10-علاقه تضاد. 138

 

4-2-مجاز و کنایه. 138

 

4-3-مجاز و تشبیه مقید. 140

 

4-4-مجاز به علاقه ی آلیه و استعاره ی تبعّیه وصفی.. 141

 

4-5- مجاز به علاقهی آلیّه و استعارهی تبعیّه فعلی.. 141

 

4-6-مجاز به علاقه ی جز به کل.. 142

 

4-7-مجاز به علاقه ی ملکّیت شرعی.. 143

 

4-8-مجاز به علاقه ی علت به معلول و استعاره ی مصّرحه و ایهام. 144

 

4-9-مجاز به علاقه ی ملازمت و استعاره 144

 

4-10-مجاز به علاقه ی جز به کل و استعاره و کنایه. 145

 

4-11-مجاز به علاقه ی حال و محل و کنایه فعلی.. 145

 

4-12-مجاز به علاقه ی آمرو مامور 145

 

4-13-مجاز به علاقه ی علّت و معلول و تشبیه. 146

 

4-14-مجاز بالاستعاره 147

 

4-15-مجاز به علاقه ی ظرف و مظروف… 147

 

4-16-مجاز به علاقه ی جنسیت و کنایه بعید(تلویح) 147

 

4-17-مجاز به علاقه ی ملازمت… 148

 

4-18-مجاز به علاقه ی ملازمت(مجاز فعلی) 149

 

4-20-مجاز به علاقه ی حال و محل و تشبیه مرکّب به مرکّب… 151

 

4-21-مجاز فعلی به علاقه ی ملازمت و حال و محل.. 151

 

4-22-مجاز به علاقه ی عدم تکرار 152

 

4-23-مجاز به علاقه ی مسامحه. 152

 

4-24-مجاز به علاقه ی مسامحه و کنایه قریب… 153

 

4-25-مجاز به علاقهی ظرف و مظروف و حالّ و محلّ.. 153

 

4-26-مجاز به علاقهی جزء به کل و ظرف و مظروف… 155

 

4-27-مجاز و استعاره  یا کنایه ایهام آفرین.. 156

 

4-29-اقسام مجاز در غزلیّات خواجوی کرمانی.. 157

 

فصل پنجم:کنایه. 161

 

5-1-کنایه. 162

 

5-1-1-کنایه از موصوف (اسم) 162

 

5-1-2-کنایه از صفت… 162

 

5-1-3-کنایه از فعل یا مصدر 163

 

5-2-انواع کنایه به لحاظ واضح بودن و مخفی و مستور بودن معنا و مقصود. 163

 

5-2-1-ایماء 163

 

5-2-3-رمز. 164

 

5-2-4-تعریض…. 164

 

5-3-کنایه. 164

 

5-4-کنایه بعید فعلی: 166

 

5-5-ایهام تناسب بر مبنای کنایه: 169

 

5-6-کنایه و ایهام. 169

 

5-7-کنایه وصفی.. 170

 

5-8-کنایه قریب (فعلی) 170

 

5-9-ظهور و ارائه انواع کنایات در دیوان خواجو. 171

 

5-10-کنایه فعلی.. 176

 

5-11-کنایهی بعید با ساختار جمله. 178

 

5-12-ایهام تضاد برمبنای کنایه استعاره ی تبعیّه ی وصفی.. 179

 

5-13-ایهام تضاد بر مبنای کنایه. 180

 

5-14-کنایه(تلویح) 181

 

5-15-ایهام. 186

 

5-16-ایهام و تشبیه. 187

 

5-17-ایهام و استعاره 187

 

5-18-تشخیص و ایهام. 187

 

5-19-کنایه فعلی قریب… 188

 

5-20-تشخیص و کنایه. 188

 

5-21-تلویح واستعاره 189

 

5-22-کنایه قریب با ساختار جمله. 190

 

5-23-کنایه بعید و تشبیه. 190

 

5-25-کنایه بعید وصفی.. 191

 

5-26-کنایه (تلویح ) وایهام. 191

 

5-27-کنایه قریب و بعید اسمی وفعلی.. 191

 

5-28-کنایه وتشبیه فشرده 192

 

5-29-کنایه تلویح و تشبیه: 192

 

5-30-مجموعه ای از کنایات… 193

 

5-30-1-کنایه( تلویح) 193

 

5-30-2-کنایه ایماء 194

 

5-30-3-کنایه بعید و استعاره ی مصرحه. 195

 

5-30-4-کنایه و استعاره ی مکنّیه. 195

 

نتیجه گیری.. 196