2-2-1-2-4 محیط و وضع ظاهری…………………………….. 18

 

2-3 بخش سوم: انواع شخصیت‌های داستانی…………………………….. 20

 

2-3-1 کلی: پویا و ایستا (یا ساده و جامع)…………………………… 20

 

2-3-2 جزئی: انواع شخصیت‌های فرعی به تفصیل……………………………. 20

 

2-3-1-1 شخصیت پویا ……………………………20

 

2-3-1-2 شخصیت ایستا…………………………… 20

 

2-3-1-3 شخصیت ساده و جامع……………………………. 21

 

2-3-2 انواع شخصیت‌های فرعی به تفصیل……………………………. 22

 

2-3-2-1شخصیت قراردادی…………………………… 22

 

2-3-2-2 شخصیت نوعی…………………………… 22

 

2-3-2-3شخصیت نمونه…………………………… 22

 

2-3-2-4 شخصیت شرور…………………………… 23

 

2-3-2-5 شخصیت‌های غیرواقعی…………………………… 23

 

2-3-2-6 شخصیت تمثیلی……………………………24

 

2-3-3 شخصیت‌های اصلی و فرعی…………………………….. 24

 

2-3-3-1 شخصیت اصلی…………………………… 24

 

2-3-3-2 شخصیت فرعی…………………………… 25

 

فصل سوم: تحلیل و بررسی شخصیت‌های داستان‌ها ………………….26

 

3-1 سال 70……………………………. 27

 

3-1-1 زندگی نامه……………………………. 27

 

3-1-2 گل‌های سرخ کاغذی…………………………….. 27

 

3-1-2-1 خلاصه……………………………. 27

 

3-1-2-2 درونمایه……………………………. 28

 

3-1-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 29

 

3-1-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 31

 

3-2 سال 71……………………………. 38

 

3-2-1 زندگی نامه……………………………. 38

 

3-2-2 دیگر از پرستوها خبری نیست…………………………….. 38

 

3-2-2-1 تا صبح در باران……………………………. 38

 

3-2-2-1-1 خلاصه……………………………. 38

 

3-2-2-1-2 درونمایه……………………………. 39

 

3-2-2-1-3 تحلیل کلی…………………………….. 39

 

3-2-2-1-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 40

 

3-2-2-2 یاوران حرّ……………………………. 42

 

3-2-2-2-1خلاصه……………………………. 42

 

3-2-2-2-2 درونمایه……………………………. 43

 

3-2-2-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 43

 

3-2-2-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 44

 

3-2-2-3 انتظار……………………………. 47

 

3-2-2-3-1خلاصه……………………………. 47

 

3-2-2-3-2 درونمایه……………………………. 47

 

3-2-2-3-3 تحلیل کلی…………………………….. 47

 

3-2-2-3-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 47

 

3-2-2-4 در مسیر بازگشت…………………………….. 48

 

3-2-2-4-1 خلاصه……………………………. 48

 

3-2-2-4-2 درونمایه……………………………. 49

 

3-2-2-4-3 تحلیل کلی…………………………….. 49

 

3-2-2-4-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 49

 

3-2-2-5 راهی برای فرار……………………………. 52

 

3-2-2-5-1 خلاصه……………………………. 52

 

3-2-2-5-2 درونمایه……………………………. 53

 

3-2-2-5-3 تحلیل کلی…………………………….. 53

 

3-2-2-5-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 53

 

 

3-2-2-6 با پرستوهای مهاجر……………………………. 57

 

3-2-2-6-1خلاصه……………………………. 57

 

3-2-2-6-2 درونمایه……………………………. 58

 

3-2-2-6-3 تحلیل کلی…………………………….. 58

 

3-2-2-6-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 58

 

3-3 سال 72……………………………. 63

 

3-3-1 زندگی نامه……………………………. 63

 

3-3-2 تحلیل کتاب…………………………….. 63

 

3-3-3 مشق خاکی…………………………….. 63

 

3-3-3-1 آن شب عجیب…………………………….. 63

 

3-3-3-1-1خلاصه……………………………. 63

 

3-3-3-1-2 درونمایه……………………………. 64

 

3-3-3-1-3 تحلیل کلی…………………………….. 64

 

3-3-3-1-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 65

 

3-3-3-2  شب حادثه……………………………. 68

 

3-3-3-2-1 خلاصه……………………………. 68

 

3-3-3-2-2 درونمایه……………………………. 69

 

3-3-3-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 70

 

3-3-3-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 70

 

3-3-3-3 جزیره تپه ماهورها…………………………… 73

 

3-3-3-3-1خلاصه……………………………. 73

 

3-3-3-3-2 درونمایه…………………………… 74

 

3-3-3-3-3 تحلیل کلی…………………………….. 74

 

3-3-3-3-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 74

 

3-4 سال 73…………………………… 77

 

3-4-1 زندگی نامه……………………………. 77

 

3-4-2 دست‌ها پشت گردن……………………………. 77

 

3-4-2-1 خلاصه……………………………. 77

 

3-4-2-2 درونمایه……………………………. 78

 

3-4-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 78

 

3-4-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 79

 

3-5 سال 74……………………………. 86

 

3-5-1 زندگی نامه……………………………. 86

 

3-5-2 در سوگ سهراب…………………………….. 86

 

3-5-2-1 خلاصه……………………………. 86

 

3-5-2-2 درونمایه……………………………. 87

 

3-5-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 87

 

3-5-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 88

 

3-6 سال 75……………………………. 100

 

3-6-1 زندگی نامه……………………………. 100

 

3-6-2 مهمان مهتاب…………………………….. 100

 

3-6-2-1 خلاصه……………………………. 100

 

3-6-2-2 درونمایه……………………………. 101

 

3-6-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 102

 

3-6-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 102

 

3-7 سال 76……………………………. 124

 

3-7-1 زندگی نامه……………………………. 124

 

3-7-2 زمانی برای بزرگ شدن……………………………. 124

 

3-7-2-1 خلاصه……………………………. 124

 

3-7-2-2 درونمایه……………………………. 125

 

3-7-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 126

 

3-7-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 126

 

3-8 سال 77……………………………. 134

 

3-8-1 نصف کشتی؟ نصف دریا!…………………………… 134

 

3-8-1-1 خلاصه……………………………. 134

 

3-8-1-2 درونمایه……………………………. 135

 

3-8-1-3 تحلیل کلی…………………………….. 135

 

3-8-1-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 136

 

3-9 سال 78……………………………. 143

 

3-9-1 زندگی نامه……………………………. 143

 

3-9-2 گردان چهار نفره…………………………… 144

 

3-9-2-1 خلاصه……………………………. 144

 

3-9-2-2 درونمایه……………………………. 145

 

3-9-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 145

 

3-9-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 146

 

3-10 سال 79……………………………. 153

 

3-10-1 زندگی نامه……………………………. 153

 

3-10-2 آن مرد در باران رفت…………………………….. 153

 

3-10-2-1خلاصه……………………………. 153

 

3-10-2-2 درونمایه……………………………. 155

 

3-10-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 155

 

3-10-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 157

 

فصل چهارم: نتیجه ­گیری…………………………….. 170

 

منابع و مآخذ……………………………..174

 

چکیده:

 

نوشتن داستان درباره جنگ هشت ساله تحمیلی، در دو مقطع بزرگسال و کودک و نوجوان، از آغازین سال‌های این جنگ نابرابر شروع شده و تا امروز ادامه دارد. شخصیت‌های داستانی، پویاترین و اساسی‌ترین رکن داستان‌ها محسوب می‌شوند و در داستان‌های دفاع مقدس نیز این ویژگی کاملا چشم گیر است.

 

این رساله در پی آن است که شخصیت‌های ارائه شده در داستان‌های نوجوان –اعم از داستان‌های دفاع مقدس و غیر آن- به مثابه آینده سازان کشور و نیز فرهنگ جهاد و شهادت به مثابه دو رکن اصلی فرهنگ دینی ما را مورد نقد و بررسی قرار دهد. آنچه در این نقد و پژوهش اهمیت دارد، توجه به این مسئله است که آیا نویسندگان توانسته‌اند این خصوصیت را در کنار هم جمع کنند و در این صورت، آیا داستان به نحو مطلوبی ارائه شده است؟!

 

به منظور محدود شدن کتاب‌های مورد پژوهش به ناچار یکی از سه دهه­ی پس از انقلاب را برای تحقیق برگزیدیم. در دهه­ی شصت که دهه­ی وقوع جنگ تحمیلی است، داستان‌ها عمق زیادی ندارند و شخصیت‌ها پخته نیستند. بین دو دهه­ی هفتاد و هشتاد نیز بهتر آن دیدیم که تقدم زمانی رعایت شود.

 

از مطالعه این کتاب­ها برمی­آید که هرچند شخصیت پردازی این آثار در کل به نحوی مطلوب بوده است، ولی به مسائلی چون ایمان، توکل و به طور کلی اعتقادات مذهبی آن طور که باید و شاید توجه نشده و این مسئله در مواردی که رعایت شده، گاهی به شعار نزدیک گشته است.

 

مقدمه:

 

بیان مسأله:

 

از آنجا که کودکان و نوجوانان جمعیت قابل ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهند، برنامه ریزی برای تربیت و پرورش آن‌ها جزء ضروریات و دل مشغولی‌های متولیان امر تربیت بوده و هست. البته در بسیاری موارد به جای برنامه ریزی مناسب و در خور برای این دو قشر، برنامه‌هایی مغایر با علایق و فطرت آن‌ها ترتیب داده می‌شود؛ چنین افرادی یا در پی اثبات نظریه‌های علمی و تئوری‌های شخصی هستند و یا می­خواهند به وسیله رسانه‌های جمعی خواسته­های خود را به مخاطب القا ‌کنند و از این طریق فرهنگی خاص را پایه ریزی ‌نمایند؛ به طوری که بعد از چند دهه، آنچه می‌خواهند در جامعه به راحتی اجرا ‌شود.

 

از جمله راه‌های ارتباط نوجوانان، خلق داستان‌هایی با موضوعات مرتبط با آن‌هاست. آنچه بیش از همه در این داستان‌ها اهمیت دارد، چگونگی خلق شخصیت‌های داستانی است.

 

این شخصیت‌ها هر اندازه که واقعی­تر و صمیمی­تر باشند تاثیر بیشتری بر مخاطب خود خواهند گذاشت. تامل و پژوهش در این زمینه به منظور یافتن راه‌هایی برای خلق شخصیت‌هایی ماندگار و تاثیرگذار از اهداف اصلی این رساله است.

 

از هنرهای اصلی و اساسی هر داستان نویس، ارائه­ی شخصیت­های داستان با توجه به دیگر عناصر متن مانند: زاویه دید، زمان و مکان، درونمایه و … است. در بین شخصیت‌های گوناگون داستان، شخصیتی به عنوان عنصر کانونی یا شخصیت اصلی متن به وسیله­ی نویسنده ارائه می‌شود. با توجه به این شخصیت کانونی، دیگر عناصر متن نیز خلق و آفریده می‌شوند. تحلیل و بررسی شخصیت کانونی یا اصلی داستان، توانایی و خلاقیت نویسنده را در عرضه­ی دیگر عناصر داستانی نیز نشان می‌دهد. داستان‌های نوجوان مربوط به دفاع مقدس در دهه­ی هفتاد، که موضوع پژوهش حاضر است می‌تواند از نظر شخصیت اصلی و هنر نویسنده در ارائه­ی آن بررسی شود. در این داستان‌ها، گاه نویسنده با توجه به نام و گاهی به صورت سمبلیک و نمادین به معرفی شخصیت‌های کانونی می‌پردازد . تحلیل کیفیات مختلف شخصیت‌ها از نظر نام شناسی، رمزی بودن و چگونگی عرضه­ی مستقیم یا غیرمستقیم، کلیدی برای شناخت ویژگی‌های داستان به خصوص در اینجا _ گروه سنی نوجوان_ است.

 

سوال های عنوان شده:

 

بر این اساس در این پژوهش بر آنیم تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهیم:

 

1- داستان‌نویسان این دوره تا چه میزانی به ارائه­ی شخصیت از طریق نام پرداخته‌اند؟

 

2- نویسندگان این دوره به کدامیک از طرق عرضه­ی مستقیم و غیرمستقیم شخصیت بیشتر توجه داشته‌اند؟

 

3- با توجه به گروه سنی نوجوان، آیا شخصیت‌های این دوره -این داستان‌ها- دو بعدی هستند یا چند بعدی؟

 

4- آیا شخصیت‌های کانونی در داستان‌های مذکور به تیپ بدل شده‌اند؟

 

2-2-6-2)چرخه مدیریت دانش مه یر و زاک.. 30

 

2-2-6-3)چرخه مدیریت دانش بیوکویتز و ویلیامز. 31

 

2-2-6-4)چرخه مدیریت دانش یکپارچه دالکر. 34

 

2-2-6-5)فرایندهای مدیریت دانش بس.. 35

 

2-2-7)مدلهای مدیریت دانش.. 41

 

2-2-7-1)مدل ایجاد و کاربرد دانش ویگ… 42

 

2-2-7-2)مدل مارپیچی دانش نوناکا و تاکچی.. 46

 

2-2-8)پیشگامان مدیریت دانش.. 49

 

2-2-8-1)داونپورت و پروساک.. 49

 

2-2-8-2)دراکر. 50

 

2-2-8-3)نوناکا و تاکه اوچی.. 50

 

2-2-9)دلایل اهمیت مدیریت دانش.. 51

 

2-2-10)سرمایه. 54

 

2-2-11)اشکال سرمایه. 55

 

2-2-12)سرمایه  اجتماعی.. 56

 

2-2-13)تعاریف سرمایه اجتماعی.. 57

 

2-2-14)مفهوم سرمایه اجتماعی.. 60

 

2-2-15)اهمیت سرمایه اجتماعی.. 62

 

2-2-16)تاریخچه سرمایه اجتماعی.. 63

 

2-2-17)سیر تاریخی مفهوم سرمایه اجتماعی.. 65

 

2-2-18)تئوری پردازان معروف سرمایه اجتماعی.. 67

 

2-2-18-1)فوکویاما 67

 

2-2-18-2)بوردیو. 70

 

2-2-18-3)کلمن. 73

 

2-2-18-4)رابرت پاتنام. 78

 

2-2-19)مقایسه نظرات بوردیو، کلمن و پاتنام. 81

 

2-2-20)سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی.. 84

 

2-2-21)سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی و یادگیری سازمانی.. 86

 

2-2-22) ابعاد سرمایه اجتماعی.. 87

 

2-2-23)سطوح سرمایه اجتماعی.. 90

 

2-3)پیشینه تحقیق.. 91

 

2-3-1)پژوهش های داخلی.. 91

 

2-3-2)پژوهش های خارجی.. 95

 

2-4)جمع بندی.. 98

 

2-5)بررسی محیط پژوهش.. 100

 

فصل سوم. 101

 

3-1) مقدمه. 102

 

3-2) روش تحقیق.. 102

 

3-3) جامعه‌ی آماری.. 102

 

3-4) نمونه آماری.. 103

 

3-5) ابزار جمع‌آوری داده‌های تحقیق.. 104

 

3-5-1) پرسشنامه. 105

 

3-5-1-1) شرح پرسشنامه. 105

 

3-5-1-2) دسته بندی سوالات پرسشنامه. 105

 

3-5-1-3) تعیین روایی پرسشنامه. 106

 

فصل پنجم. 106

 

3-5-1-4) پایایی پرسشنامه. 106

 

3-6) روش تجزیه تحلیل داده ها 107

 

فصل چهارم. 109

 

تجزیه و تحلیل داده ها 109

 

4-2) ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان و جامعه آماری.. 111

 

4-2-1) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر جنسیت.. 111

 

4-2-3) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر میزان تحصیلات.. 112

 

 

فصل پنجم. 131

 

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 131

 

5-1) مقدمه. 132

 

بر مساله و نتیجه گیری پژوهش.. 133

 

5-3) محدودیت های تحقیق.. 138

 

5-4) پیشنهادات.. 138

 

5-5) پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 139

 

پیوست ها 140

 

منابع و مأخذ. 143

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

جدول 2-1) فرایندها و ساز وکارهای مدیریت دانش…………………………………………………………………………….40

 

جدول 2-2) مدل مدیریت دانش ویگ- سطوح درونی سازی…………………………………………………………………….43

 

جدول2-3) ماتریس مدیریت دانش……………………………………………………………………………………………….45

 

جدول 2-4)تعاریف مختلف از سرمایه اجتماعی براساس هدف و سطح تحلیل…………………………………………………..83

 

جدول 2-5)ابعاد سرمایه اجتماعی سازمانی……………………………………………………………………………………..90

 

جدول 3-1) حجم جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………103

 

جدول3-2) دسته بندی سوالات پرسشنامه……………………………………………………………………………………..105

 

جدول 3-3) تفکیک آلفای کرونباخ برای هر پرسشنامه……………………………………………………………………….107

 

جدول 4-1) ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان………………………………………………………………………111

 

جدول 4-2. شاخص­های مرکزی، پراکندگی و توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش…………………………………..114

 

جدول 4-3. آزمون كولموگروف اسمیرنوف متغیرهای پژوهش……………………………………………………………..118

 

جدول4-4. نحوه داوری میزان عددی ضریب  همبستگی……………………………………………………………………120

 

جدول 4-5. ضریب همبستگی بین «اعتماد» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..121

 

جدول 4-6. ضریب همبستگی بین «شبکه ها» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………122
جدول 4-7. ضریب همبستگی بین «همکاری» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن…………………………………………123

 

جدول 4-8. ضریب همبستگی بین «روابط» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..124

 

جدول 4-9. ضریب همبستگی بین «ارزش ها» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن………………………………………….125

 

جدول 4-10. ضریب همبستگی بین «فهم متقابل» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………….126

 

جدول 4-11. ضریب همبستگی بین «تعهد» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..127

 

جدول 4-12. ضریب همبستگی بین «مدیریت دانش» و «سرمای اجتماعی درون سازمانی»………………………………..128

 

جدول 4-13. میزان تغییردر توانایی پیشگویی مدل با ورود هر یک از متغیرهای مستقل………………………………….129

 

جدول 4-14. برآورد ضرایب رگرسیونی و آزمون معناداری ضرایب…………………………………………………….130

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

نمودار 4-1) توزیع پاسخگویان بر اساس جنسیت……………………………………………………………………………..112

 

نمودار 4-2) وضعیت پاسخ دهندگان بر اساس سن……………………………………………………………………………112

 

نمودار 4-3) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر تحصیلات………………………………………………………………………113

 

نمودار 4-4) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر میزان سابقه کار……………………………………………………………….113

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

شکل 2-1) مراحل توسعه مدیریت دانش (دالکر، 2005؛ به نقل از قلیچ لی، 1388)………………………………………….22

 

شکل 2-2) خلاصه فعالیتهای کلیدی چرخه مدیریت دانش (ویگ، 1993)…………………………………………………….29

 

شکل 2-3)چرخه مدیریت دانش یکپارچه دالکر (دالکر، 2005)………………………………………………………………35

 

شکل 2-4)مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکچی (1995)………………………………………………………………………..47

 

شکل 2-5)عوامل مؤثر در استقرار مدیریت دانش (انصاری و شائمی، 1385)………………………………………………53

 

شکل 2-6) سطوح سرمایه اجتماعی (اقتباس از صالحی و کاوسی، 1387)………………………………………………….91

 

شکل 2-7)مدل نظری پژوهش……………………………………………………………………………………………….98

 

 

 

 

 

چکیده:

 

بررسی رابطه ی مدیریت دانش و سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش از دیدگاه معلمان دوره متوسطه نظری استان هرمزگان

 

 به منظور شناسایی ارتباط بین سرمایه اجتماعی با مدیریت دانش در آموزش و پرورش استان هرمزگان  پژوهشی به روش  کاربردی از نظر هدف، و از نظر گردآوری داده ها از نوع توصیفی-پیمایشی انجام شد. جامعه ی آماری پژوهش،  مدیران و كارشناسان خبره آموزش و پرورش استان هرمزگان به تعداد 4239 نفر بود.  که  برای تعیین نمونه از فرمول کوکران و 251  نفر از آنها به طور تصادفی انتخاب شد. برای گرداوری داده ها از پرسشنامه مدیریت دانش و پرسشنامه سرمایه اجتماعی استفاده شده است. پایایی پرسشنامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 909/0 و 912/0 بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از  آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف ،رگرسیون، ضریب پیرسون، استفاده شد. نتایج بدست آمده از داده های گردآوری شده نشان می دهد که ابعاد سرمایه اجتماعی به شرح زیر با مدیریت دانش در آموزش و پرورش در استان هرمزگان رابطه دارد.

 

در فرضیه اول ادعا شده بود که بین اعتماد و مدیریت دانش  رابطه ی معناداری وجوددارد، تجزیه تحلیل آماری بین این دو نشان می دهد که این فرضیه مورد قبول قرار می گیرد ،در فرضیه دوم ادعا شده بود که بین شبکه ها و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد، تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه نیز تایید می شود، در فرضیه سوم ادعا شده بود که بین همکاری و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه نیز مورد تایید قرار گرفته است، در فرضیه چهارم ادعا شده بود که بین روابط و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است در فرضیه پنجم ادعا شده بود که بین ارزش ها و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است، در فرضیه ششم ادعا شده بود که بین فهم متقابل و مدیریت دانش رابطه ی معناداری دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است، در فرضیه هفتم ادعا شده بود که بین تعهد و مدیریت دانش رابطه معناداری وجود دارد که این فرضیه درست است.

 

مختصات فکری سبک شعر خراسانی:

 

1- شعر این دوره شعری شاد و پر نشاط است    2- شعری واقع گراست

 

3- شاعران با معارف پیش از اسلام آشنا هستند    4-معشوق مقام والایی ندارد

 

5- جنبه های عقلانی و تعادل بر جنبه های احساسی و اغراق چیره است.

 

6- اشاره به معارف اسلامی و حدیث و قرآن در آن کم است و آن چه هست عمیق نیست.

 

7- شعر این دوره از پند و اندرز خالی نیست ولی این پندها بیشتر جنبه ی علمی و ساده دارند و یاد آور پند هایی هستند که از بزرگان ایران باستان چون انوشیروان و  باقی مانده است . در صورتی که پند های سنایی و خاقانی جنبه ی شرعی و عرفانی دارد و نسبت به پند های این دوره تجریدی و پیچیده است.

 

شعر قرن ششم:

 

رواج تصوف و فعالیت صوفیان:

 

درزمان سامانیان، از صوفیان بزرگ در خراسان خبری نبود و در زمان غزنویان صوفیان تحت فشارهای سیاسی و مذهبی بودند. محمود خود مردی متعصّب بود. خراسان تحت سلطه ی کرّامیان بود که از فرقه های متعصب سنی بودند. در اسرار التوحید آمده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر گرفتار این متعصبان بود. او را تکفیر کرده بودند که مردی پیدا شده است که بر منبر قرآن و حدیث نمی گوید، همه بیت و ترانه می گوید و حتی قرار بود او را به دار بیاویزند. از این رو مشایخ صوفیه علیه غزنویان توطئه می کردند. و سلجوقیان را به حمله به خراسان تعریض می نمودند . وقتی سلاجقه روی کار آمدند به ازاء آن سابقه ،به صوفیان امتیازهایی دادند. در اطراف و اکناف خانقاه های متعددی تأسیس شد. صوفیان نخستین بار بعد از شهادت حلاج جرأت یافتند تا افکار خود را آشکارا منتشر سازند و از این رو عرفان وارد ادبیات فارسی شد.

 

تأسیس مدارس دینی و رواج معارف اسلامی:

 

سلجوقیان هم مانند غزنویان برای تثبیت قدرت خود و جنبه ی قانونی (شرعی) دادن به آن ناچار بودند که دست دوستی به سوی خلفای بغداد دراز کنند و از این رو به تأسیس مدارس دینی و ترویج معارف اسلامی پرداختند . هر چه از تاریخ ورود اسلام به ایران دورتر شویم به صورت طبیعی آشنایی مردم با معارف اسلامی و قرآن و تفسیر و حدیث بیشتر شده است. از این رو در شعر این دوره اشاره به آیات و احادیث و تلمیحات اسلامی بیشتر از سابق است.

 

البته در غالب مدارس که در قرن پنجم به بعد تأسیس شده بود تدریس علوم عقلی ممنوع بود و اهتمام اصلی بر علوم دینی و ادبیات بود. دامنه ی تعصبات مذهبی به همه جا کشیده بود. مثلاً دعوای پیروان حنفیه و شافعیه که از قدیم کم و بیش وجود داشت در این قرن به اوج خود رسید و بسی مدرسه و کتابخانه سوخته شد.

 

اکثریت شاعران بزرگ قرن ششم به سبک بینابین یا سبک  عهد سلجوقی توجه دارند. سنایی نخستین بار به صورت جدّی مطالب عرفانی را در شعر وارد کرد، اما عرفان او بیشتر نزدیک به شرع و اخلاق است. اشاره به آیات و احادیث از مشخصات شعر اوست. لحن قصاید او تا حدودی مخصوص به خود او است و به نظر می رسد که به ناصر خسرو توجه داشته است. طریقه ی عرفانی او که در حقیقت شرع و پند و موعظه است مورد توجه بسیاری از شاعران مخصوصاً نظامی و خاقانی قرار گرفته است.1

 

استاد فروزان فر می نویسد: «شعر صوفیانه از اواسط قرن چهارم هجری آغاز شده و اشعار ابوالفضل بشربن یاسمین و دیگران که ابو سعید بن ابی الخیر در مجالس خود خوانده و در اسرار التوحید نقل شده و پس از آن در قرن پنجم عبدالله انصاری اشعار زهد مایل به تصوف می سرود.

 

خلقت آدم(ع)1 

 

خواست خداوند چنین بود که در روی زمین موجودی بیافریند که نماینده ی او باشد، صفاتش پرتوی از صفا ت پروردگار ، و مقام و شخصیتش برتر از فرشتگان، خواست او این بود که تمامی زمین و نعمتهایش را در اختیار چنین انسانی بگذارد نیروها ، گنجها،معادن و همه ی امکاناتش را.

 

چنین موجودی می بایست سهم وافری از عقل و شعور وادراک،واستعداد ویژه داشته باشد که بتواند رهبری و پیشوایی موجودات زمین را بر عهده گیرد. خداوند موجودی  را از گل ناچیز آفرید و او را گل سر سبد عالم هستی و شایسته ی مقام خلافت الهی و نماینده ی «الله» در زمین قرار داد. خداوند همه ی حقایق و اسرار الهی را به آدم یاد داد و از او خواست که به فرشتگان تعلیم کند و سپس از فرشتگان خواست بر آدم سجده کنند همه ی آنها بر عظمت و مقام آدم سجده نمودند به جز ابلیس2.

 

فرخی سیستانی درموردآفرینش آدم ازگل چنین گفته است :

 

دوستی او را بر آب افکند پنداری خدای            مهر او را کردگویی با گل آدم عجین

 

رودكی دانش را از آغازآفرینش انسان با او عجین می داند ومی گوید :

 

تا جهان بود از سر آدم فراز                          کس نبوداز راه دانش بی نیاز 

 

خاقانی  سجده ی تمام فرشتگان را به مقام انسان این گونه بیان كرده است :

 

دهر جلال تو دید ایمان آورد و گفت               کای ملکوت اسجدوا کادم وقتست هان 

 

عطار نیشابوری در منطق الطیرداستان خلقت آدم وسجده ی فرشتگان وعدم سجده ی شیطان وطوق لعنت تاآخر(مهلت معلوم) برشیطان رادرابیات ذیل بیان كرده است :

 

گفت ای روحانیان آسمان                                      پیش آدم سجده آرید این زمان

 

سر نهادند آن همه بر روی خاک                     لاجرم یک تن ندید آن سر پاک

 

باز ابلیس آمد و گفت این نفس                      سجده ای از من نبیند هیچ کس

 

گفت یا رب مهل ده این بنده را                      چاره ای کن این ز پا افکنده را

 

حق تعالی گفت مهلت بر منت                       طوق لعنت کردم اندر گردنت

 

نام تو کذاب خواهم زد رقم                          می بمانی تا قیامت متهم

 

عطارنیشابوری بازدرمنطق الطیرگوید :

 

هر چه آورد از عدم حق در وجود                            جمله افتادند پیشش در سجود

 

چون رسید آخر به آدم فطرتش                      در پس صد پرده برد از غیرتش          

 

عطارنیشابوری درالهی نامه گوید :         

 

چون بگشاد اول آدم دیده از فرش                            نوشته دید او را نام بر عرش 

 

خداوندخمیرمایه ی وجودانسان را در چهل صباح سرشت واورادر وجود آورد سنایی غزنوی گوید :

 

کز برای پخته گشتن کرد آدم را اله                  در چهل صبح الهی طینت پاکش خمیر

 

ای خمیرت کرده در چل صبح تأیید اله             چون تنورت گرم شد آن به که در بندی فطیر

 

چون گذشتش زکاف ونون رستی                    از قل قاف ولام دانشمند

 

خداوندآدم را به خاطر حضرت محمد (ص) آفریدو سنایی گوید :

 

صورت احمد ز آدم بد و لیک اندر صفت          آدم از احمد پدید آمد چو آصف برخیا

 

کاف و نون نیست جز نبشته ی ما                             چیست«کن» سرعت نفوذ قضا

 

پیش او سجده کرده عالم دون                        زنده گشته چو مسجد ذوالنّون

 

سنایی غزنوی درسیرالعباد الی المعاددرمورداین كه خداونددرآغازخلقت اسماءالهی را به آدم آموخت    

 

 می گوید : 

 

چشم وحدت ندیده جسم یکی                      علم آدم نخوانده اسم یکی

 

«یفعل الله ما یشاء» از هوش                          ساخته بنده وار حلقه به گوش

 

عقل وخرد انسان پرتویی ازنورذات خداوند است وسنایی دركارنامه ی بلخ گوید :

 

خرد از نور ذات او شد هست                       زان به ارشاد آدمی پیوست

 

پشت و رویست دین و عالم را                      اینت در عقل روح آدم را 

 

خداونددرون انسان راازوجودخودخلق نمودوسجده گاه تمامی فرشتگان كردكه سنایی درطریق التحقیق می گوید :

 

باطنت را به لطف خود پرورد                        ظاهرت قبله ی ملایک کرد

 

 

خداوندگنجینه ای پنهان بودوبا خلقت انسان خواست تا شناخته شودغزنوی درسنایی آبادگوید :

 

حکمتش هفت طاق آینه گون                        کرد روشن به امر کن فیکون

 

حکمت از بود خلق معرفتست                       «کنت کنزاً» بیان این صفت است 

 

بازسنایی غزنوی درعشق نامه می گوید :

 

گفت کین جای سجده ی ملیکست                  خود چه جای ستادن نمکیست

 

قدسیان را که ساز عشق نبود                         سازتقدیس اگرچه بودچه سود          

 

آدمی راكه هست ذلت خاك                         ساز عصمت اگرچه نیست چه باك                                      

 

روح در هر چه بنگرد زان پس                       نقش معشوق و عشق بیند و بس

 

این مقامیست کز فنای فنا                                      متحقّق شود بقای بقا

 

گر ترا چشم معرفت بیناست                         وجه صانع ز صنع او پیداست

 

دیده از وجه خوب چشمه ی نور                    دیده در صنع آیتی مشهور

 

روح اگر چه نتیجه ی عدم است                     با قدم گوئیا که هم قدم است

 

یافته از جلال سبّوحی                                 شرف اختصاص«من روحی» 

 

سنایی غزنوی درعقل نامه هستی انسان راازروح حیوانی می داندوگوید :

 

از دم روح قدس قوت آرند                          به ره معده ی تو بسپارند

 

گر تو هستی ز روح حیوانی                          به ز حیوانی است انسانی 

 

امیرمعزی درموردخلقت انسان ووجودانسان دربهشت وابلیس دشمن آدم وعدم آگا هی انسان ازمقام ومنزلت خوددربهشت وغروروتكبرشیطان كه خودرابرترازآدم می داند گوید:

 

تو آدمی و همه خلق چون فریشتگان                مخالف تو چو ابلیس خاک راه ولعین

 

به نور صرف همی ماند و عجب دارم               که نور صرف بود«من سلاله من طین»

 

چو محکم کرد اصل کار آدم                         به عا لم کرد نسل او فراوان

 

گر نور تو پیدا شدی از گوهر آدم                    ابلیس بگفتی که به از نار بود طین

 

اگر بود سوی طین بازگشت آدمیان                  عجب مدار که آدم سرشته شد از طین

 

ز پشت آدم بنمود صورت تو خدای                 ز غیرت تو شد ابلیس دشمن آدم

 

گاه آدم را بیاراید به دست لطف خویش            تا بهشت از خوبی دیدار او گیرد جمال

 

تو در سلاله ی آدم ستاره ای بودی                  هنوز پیکر آدم سلاله و صلصال

 

سایه ی یزدانی و در سایه ی عدل تواند             خلق عالم یک به یک اولاد آدم سر به سر

 

نار پیش طنین سجود از رشک نور تو نکرد                  کو همی دانست ایزد نور تو در طین نهاد

 

حشمت اسلاف او از نام او تا آدمست              دولت اعقاب او از فر او تا محشرست

 

شعاع بخت تو آدمست بر اسلاف                             لباس جاه تو محشرست بر اعقاب

 

ز تست نا گه آدم جلالت اسلاف                    ز تست ناگه محشر سعادت اعقاب

 

گر آدم از هنرش داشتی به خلد خبر                برو نکردی ابلیس کید خویش روا

 

از طین چو تویی آمد و چون احمد مرسل          بر مرکز نورست شرب جوهر طین را 

 

ظهیرالدین فاریابی گوید :

 

گفتی اندر مزاج آدم خاک                                      لطف ایزد نسیم جان بدمید       

 

نفس کلی برای راتب رزق                           بی اساس «خلقته بیدی»

 

چنگ در دامن قضا زده بود                          کرمت گفت:«الضمان علی»

 

هرگز نزاید از تو گرانمایه ترگهر                     زان آب و گل که مایه ی ترکیب آدم است

 

همه به دعوی عصمت بر آمده چون ملک           ولیک بوده چو ابلیس در ازل ملعون

 

ظهیرالدین فاریابی اراده ی خداوندرادرهستی تما می موجودات سا طع می داندوگوید :

 

شبی به خیمه ابداعیان کن فیکون                     حدیث زلف تو می رفت و الحدیث شجون

 

خیام نیشابوری خداوندرا صیاد ازل می داند و انسان راهمچون مرغی می داندكه راز خلقت و آفرینش موجودات به وجود آدمی  را به قضا و سرنوشت مقرون می داند وگوید :

 

صیّاد ازل چو دانه در دام نهاد                        مرغی بگرفت و آدمش نام نهاد

 

هر نیک و بدی که می رود در عالم                 خود می کند و بهانه بر عالم نهاد

 

موجود حقیقی به جز انسان نبود                     کس منکر او به غیر شیطان نبود

 

اسرار الهی همه در ذات تو است                    دریاب که این نکته بس آسان نبود

 

روحی که منزّه است ز آلایش خاک                 کس یک قدم از نهاد بیرون ننهاد

 

چون بنگری از مبتدی و از استاد                     عجز است به دست هرکه از مادر زاد

 

ای مرغ عجب ستارگان چنیه ی تست               در روز الست عهد دیرینه ی تست

 

گر جام جهان نمای جویی تو                        در صندوقی نهاده در سینه ی تست

 

ای روح در این عالم غربت چونی                            بی آن همه جایگاه و رتبت چونی

 

سلطان جهان قدس بودی و امروز                             از محنت نفس شوم صحبت چونی

 

محبوب جمال خود به آدم بخشید                   سّر حرمش به یار محرم بخشید

 

هر نقد که در خزانه ی عالم بود                      سلطان به کرم به جز و آدم بخشید

 

در روز ازل هر آنچه بایست بداد                    غم خوردن و کوشیدن ما بیهوده ست

 

کو محرم راز تو بگویم یک دم                       کز روز نخست خود چه بودست آدم

 

محنت زده ی سرشته ای از گل غم                  یک چند جهان بگشت و برداشت قدم

 

بر لوح قضا نگر که از روز ازل                       استاد هر آنچه بودنی بود نوشت

 

ای کوزه گر آهسته اگر هشیاری                      تا چند کنی بر گل آدم خواری

 

تا ظّن نبری که من به خود موجودم                 یا این ره خونخواره به خود پیمودم

 

چون بود حقیقت من از او موجود                             من خود که بدم کجا بدم کی بودم

 

ایزد چو گل وجود ما می آراست                    دانست ز فعل ما چه بر خواهد خاست

 

بی حکمتش نیست هر گناهی که مراست           پس سوختن قیامت از بهر چه خواست

 

یا رب تو گلم سرشته ای          من چه کنم                پشم و قصبم تو رشته ای من چه کنم

 

هر نیک و بدی که آید از من بوجود                 خود بر سر من نوشته ای من چه کنم

 

روزی که شراب عاشقی می دادند                   در خون جگر زدند پیمانه ی من

 

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من                     وین حرف معمانه تو خوانی و نه من

 

 هست از پس پرده گفتگوی من و تو               چون پرده بر افتد نه تومانی و نه من 

 

 مسعودسعدسلمان می گوید :

 

ای بار خدایی که ترا یار نباشد                        در حرمت و در مکرمت از تخمه ی آدم

 

نه نفس نفیس را چه رنجانی                         ای نفس تو فخر آدم و حوا

 

تا آدم و حوا که شدند اصل تناسل                            هستی ملک و شاه به اجداد و به آبا

 

وین آدم و حوا سبب اصل تو بودند                 ای اصل تو فخر و شرف آدم و حوّا

 

هست بنده نبیره ی آدم                                در همه چیز اثر کند انساب

 

گفته ی بدسگال چون ابلیس                          دور کردم از آن چو خلد جناب

 

ملک به اصل و به آدم رساند نسبت ملک           کراست از ملكان در جهان چنین انساب

 

خداوندازكسی زاده نشده وكسی هم ازاوزاده نشده است وناصرخسروقبادیانی گوید :

 

آن را که نزادند مرور را و نزاید                      زی مرد خردمند شما راست گوایید

 

زیراكه نزاده ست شماراكس وهموار                 برخاك همی زاده ی زاینده ی بزایید

 

     انوری می گوید :

 

عالم و آدم نبودستند کاندر بدو کار                  زید از اهل درج شد عمرو از اهل درک

 

به صفای صفّی حق آدم                               که سرانبیا و بوالبشرست

 

اگر نه واسطه ی عقد جنبش و آرام                  به عدل قاعده ی ملک آدم و حوّا

 

هر چه ز آب و آتش و خاک و هوای عالمست    راستی باید طفیل آب و خاک آدمست

 

پدر اول آدم آنکه وجود                              نه ز مادر نه از پدر دارد

 

عنایتی بدو صلصال، اصل آدم و تو                  از آن عنایت محضی و آدم از صلصال

 

چو تو در دور آدم کس ندیدست                    کریم ابن کریمی تا به آدم

 

غرض ذات تو بود ارنه نگشتی                       بنی آدم بکّر منا مکرّم

 

ای کلک تو پشت ملک عالم                         وی روز تو عید دور آدم

 

وقتی که هنوز آسمان طفل                            آدم به طفیل تو مکرّم

 

آن روز کافرینش آدم تمام شد                       شد در ضمان روزی نسلش به نان تو

 

ذرهّ ای از حلم او گر در گل آدم بدی               در میان خلق نا موجود بودی داوری

 

جمال الدین اصفهانی[1]درمورد این كه شیطان خود را از سرغرور و تكبر برتر از آدم می داند گوید:

 

غرور داده مرا ابلیس را گه «اناخیر»                  خلاص کرده سیاووش را گه بهتان 

 

   اول وآخرهمه چیزخداوندووجودانسان ازخاك ضعیف وسجده برآدم وعطسه ی آدم رادرمخزن الاسرارنظامی چنین منعكس گردیده ومی گوید :

 

اوّل و آخر به وجود و حیات                        هست کن و نیست کن کائنات

 

با جبر وتش که دو عالم کم است                    اوّل ما و آخر ما یک دم است

 

کیست در این دیرگه دیر پای                        کاو«لمن الملک» زند جز خدای

 

بود و نبود آنچه بلند است و پست                            باشد و این نیز نباشد که هست

 

ای همه هستی ز تو پیدا شده                         خاک ضعیف از تو توانا شده

 

زیر نشین علمت کائنات                              ما به تو قادم چو تو قائم به ذات

 

هستی تو صورت و پیوندنی                          تو به کس و کس به تو مانند نی

 

آنچه تغیّر نپذیرد تویی                                و آن که نمرده ست و نمیرد تویی

 

ما همه فانّی و بقابس تو را                           ملک تعالی و تقدّس تو را

 

جز تو فلک را خم دوران که داد                     دیگ جسد را نمک جان که داد

 

ای به ازل بوده و نابوده ما                            وی به ابد زنده و فرسوده ما

 

این ده ویران چو اشارت رسید                       از تو و آدم به عمارت رسید

 

آدم نو ز خمه در آمد ز پیش                         تا برد آن گوی به چوگان خویش

 

«علّم آدم» صفت پاک اوست                         «خمّر طینه» شرف خاک اوست

 

طفل چهل روزه ی کژ مژ زبان                       پیر چهل ساله بر او درس خوان

 

ز آن به دعاها به وجود آمده                          جمله ی عالم به سجود آمده

 

خطبه ی دولت به فصیحتی رسد                     عطسه ی آدم به مسیحی رسد

 

معرفتی در گل آدم نماند                              اهل دلی در همه عالم نماند 

 

نظامی درخسرو و شیرین چنین می گوید :

 

خدایا چون گل مار را سرشتی                        وثیقت نامه ای بر ما نوشتی

 

تویی کاوّل ز خاکم آفریدی                          به فضلتم ز آفرینش بر گزیدی

 

ادیم رخ به خون دیده  می شست                             سهیل خویش را در دیده می جست

 

ز عشقت سوزم و می سازم از دور                  که پروانه ندارد طاقت نور

 

 

 

کفی گل بر همه روی ز می نیست                            که بر وی خون چندین آدمی نیست

 

خدایی کافرینش کرده ی اوست                     زتن تا جان پدید آورده ا ی اوست

 

جهان را اولیّن بطن ز می بود                        زمین را اخرین بطن آدمی بود

 

خدایی کادمی را سروری داد                         مرا بر آدمی پیغمبری داد 

 

نظامی درلیلی ومجنون گوید :

 

ای هر چه رمیده و آرمیده                                      در کن فیکون تو آفریده

 

من گر گهرم و گر سفالم                                       پیرایه ی توست روی مالم

 

بر صورت من ز روی هستی                         آرایش آفرین تو بستی

 

واکنون که نشانه گاه  جودم                           تا باز عدم شود وجودم

 

این شخص نه آدمی فرشته است                     کایزد ز کرامتش سرشته است 

 

نظامی درهفت پیكر گوید :

 

آفریننده ی خز این جود                              مبدع و آفریدگار وجود

 

تو نزادیّ و دیگران زادند                             تو خداییّ و دیگران بادند

 

جز به حکم تو نیک و بد نکنند                      هیچ کاری به حکم خود نکنند

 

ز اولّین گل که آدمی بفشرد                          صافی او بود و دیگران همه درد

 

گر کسی پر سدت که دانش پاک                    ز آدمی خیزد آدمی از خاک

 

دیده کاو در حجاب نور افتد                         ز آسمان و فرشته دور افتد

 

چاشنی گیر آسمان زمی است                        میزبان فرشته آدمی است 

 

نظامی درشرفنامه خداوند راپدید آورنده ی خلق می داند :

 

پدید آور خلق عالم تویی                                      تو میرانی  و زنده کن هم تویی 

 

نظامی دراقبال نامه گوید :

 

تنومند از او جمله ی کائنات                          بدو زنده هرکس که دارد حیات

 

همه بودی از بود او هست نام                        تمام اوست دیگر همه نا تمام

 

جزو کیست کز خاک آدم سرشت                             بر آب این چنین نقش داند نوشت

 

تن آدمی را که خواهد فشرد                         ندانم که چون باز خواهد سپرد 

 

خلقت حوا ازپهلوی آدم و طینت انسان از نوریدالله ، خاقانی می گوید :  

 

ترا ز پشتی همت به کف شود ملکت               بلی زپهلوی آدم پدید شدحوا

 

ای ربیع فضل و از تو گشت عالم را شرف                   وی ربیع فصل واز تو گشت آدم را نما

 

 

ه

 

 

 

          فهرست مطالب  …………………………………………………………………………………………………………….

 

 

ه

 

 

 

          فهرست جداول  …………………………………………………………………………………………………………….

 

 

ط

 

 

 

          فهرست نمودارها  ………………………………………………………………………………………………………….

 

 

ک

 

 

 

          فهرست شکل­ها  …………………………………………………………………………………………………………..    ک

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

فصل اول: کلیات پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..

 

 

1

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه  …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

2

 

 

 

 

 

1-2- بیان مسأله …………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

5

 

 

 

 

 

1-3- ضرورت پژوهش  ………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

6

 

 

 

 

 

1-4- اهداف پژوهش  ……………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

8

 

 

 

 

 

1-5- سؤال­های پژوهش  ………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

8

 

 

 

 

 

1-6- تعاریف عملیاتی  ………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

9

 

 

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه­ی پژوهش  …………………………………………………………………

 

 

11

 

 

 

 

 

 

2-1- مقدمه  …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

12

 

 

 

 

 

2-2- گستره­ی مفهومی کیفیت  …………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

14

 

 

 

 

 

 

 

2-2-1- بر تعاریف کیفیت  …………………………………………………………………………………………………………

 

 

14

 

 

 

 

 

2-3- زمینه­ پیدایش و گسترش مطالعات مدیریت کیفیت  …………………………………………………………………….

 

 

18

 

 

 

 

 

 

 

2-3-1- مدیریت کیفیت فراگیر (TQM)  …………………………………………………………………………………………….

 

 

19

 

 

 

 

 

2-4- سنجش عملکرد و مدیریت کیفیت فراگیر  ………………………………………………………………………………………..

 

 

21

 

 

 

 

 

2-5- استفاده از الگوهای مدیریت کیفیت به­منظور سنجش عملکرد ………………………………………………………….

 

 

24

 

 

 

 

 

 

 

2-5-1- جایزه ملی کیفیت مالکوم بالدریج (MBNQA) ……………………………………………………………………

 

 

24

 

 

 

 

 

2-5-2- شش سیگما (Six Sigma) ……………………………………………………………………………………………………

 

 

25

 

 

 

 

 

2-5-3- کارت امتیازی متوازن (BSC) …………………………………………………….. …………………………………………

 

 

29

 

 

 

 

 

2-5-4- الگوی “بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت” (EFQM) یا تعالی سازمانی  ……………………………………

 

 

31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

			2-5-4-1- مفاهیم بنیادین الگوی تعالی سازمانی ……………………………………………………………………….			33
			2-5-4-2- معیارهای الگوی تعالی سازمانی …………………………………………………………………………………			36
			2-5-4-3- منطق امتیازدهی در الگوی تعالی سازمانی ……………………………………………………………….			42
			2-5-4-4- مزایای الگوی تعالی سازمانی ……………………………………………………………………………………..			43
	2-6- خلاصه و نتیجه­گیری از مباحث نظری ……………………………………………………………………………………………….					44
	2-7- پیشینه­ی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………..					45
		2-7-1- پیشینه در خارج از کشور ………………………………………………………………………………………………………….				46
		2-7-2- پیشینه در ایران …………………………………………………………………………………………………………………………				53
	2-8- خلاصه و نتیجه­گیری از پیشینه­ی پژوهش ………………………………………………………………………………………..					56
فصل سوم: روش­شناسی پژوهش ……………………………………………………………………………………………….						60
	3-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..					61
	3-2- روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………….					63
	3-3- جامعه­ی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………..					63
	3-4- ابزار گردآوری داده­ها …………………………………………………………………………………………………………………………..					64
		3-4-1- پرسشنامه …………………………………………………………………………………………………………………………………..				64
			3-4-1-1- نحوه­ی تهیه پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………			65
			3-4-1-2- نحوه­ی محاسبه امتیازها بر اساس داده­های به­دست آمده از پرسشنامه­ی الگوی                   تعالی سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………			6جج     68
				3-4-1-2-1- نحوه­ی امتیازدهی به توانمندسازها…………………………………………………………….		68
					3-4-1-2-1-1- معیار اول، رهبری………………………………………………………………	68
					3-4-1-2-1-2- معیار دوم، خط مشی و استراتژی ……………………………………	69
					3-4-1-2-1-3- معیار سوم، کارکنان …………………………………………………………	70
					3-4-1-2-1-4- معیار چهارم، شراکت­ها و منابع ……………………………………….	70
					3-4-1-2-1-5- معیار پنجم، فرآیندها ……………………………………………………….	71
				3-4-1-2-2- نحوه­ی امتیازدهی به نتایج ……………………………………………………………………….		72
					3-4-1-2-2-1- معیار ششم، نتایج مشتریان …………………………………………….	72
					3-4-1-2-2-2- معیار هفتم، نتایج کارکنان ………………………………………………	73
					3-4-1-2-2-3- معیار هشتم، نتایج جامعه ………………………………………………..	74
					3-4-1-2-2-4- معیار نهم، نتایج کلیدی عملکرد ……………………………………..	75

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

					3-4-1-2-3- نحوه­ی محاسبه امتیاز کلِ معیارهای الگوی تعالی سازمانی …………………….	77
		3-4-1-3- سنجش روایی و پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………..				77
				3-4-1-3-1- روایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………..		77
				3-4-1-3-2- پایایی پرسشنامه ……………………………………………………………………………………………….		78
		3-4-2- کارگاه …………………………………………………………………………………………………………………………………………				78
	3-5- روش تجزیه و تحلیل داده­ها ……………………………………………………………………………………………………………….					79
		3-5-1- نرم افزارهای مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………..				79
		3-5-2- روش­های آماری به­کار گرفته شده ……………………………………………………………………………………………				80
	3-6- مشکلات پژوهش و راه­کارهای اتخاذ شده برای غلبه بر آن­ها ……………………………………………………………					80
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­های پژوهش …………………………………………………………………………						83
	4-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..					84
	4-2- ویژگی­های کلی جامعه پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..					84
	4-3- بررسی سؤال­های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………					88
		4-3-1- سؤال اول پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………..				89
		4-3-2- سؤال دوم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………..				89
		4-3-3- سؤال سوم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………				89
			4-3-1-1-  رهبری ……………………………………………………………………………………………………………………….			90
			4-3-1-2- خط مشی و استراتژی ………………………………………………………………………………………………..			91
			4-3-1-3- كاركنان ………………………………………………………………………………………………………………………			93
			4-3-1-4- مشاركت­ها و منابع ……………………………………………………………………………………………………..			94
			4-3-1-5- فرآیندها ……………………………………………………………………………………………………………………..			95
			4-3-1-6- نتایج مشتریان ……………………………………………………………………………………………………………			100
			4-3-1-7- نتایج كاركنان …………………………………………………………………………………………………………….			102
			4-3-1-8- نتایج جامعه ………………………………………………………………………………………………………………..			104
			4-3-1-9- نتایج كلیدی عملكرد ………………………………………………………………………………………………….			105
		4-3-4- سؤال چهارم پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………				116
		4-3-5- سؤال پنجم پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………..				120

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم: بحث، نتیجه­گیری و پیشنهادهای پژوهش ……………………………………………………………				122
	5-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..			123
	5-2- بحث و نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………..			124
		5-2-1- وضعیت موجود و مطلوب مدیریت فناوری اطلاعات در جامعه­ی پژوهش ……………………………….		125
			5-2-1-1- وضعیت موجود و مطلوب مدیریت فناوری اطلاعات از دیدگاه عوامل توانمندساز در جامعه­ی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….	125     126
			5-2-2-2- وضعیت موجود و مطلوب مدیریت فناوری اطلاعات از دیدگاه عوامل نتایج در جامعه­ی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….	134
	5-2-2- ارزیابی کاربرد الگوی تعالی سازمانی در حوزه­ی مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های   دانشگاهی ………………………………………………………………………………………………………………………………….     5-3- پیشنهادهای پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..			142         142       143
	5-4- پیشنهادهایی برای انجام پژوهش­های آینده ……………………………………………………………………………………….			146
فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………..				147
			منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………………………..	148
			منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………………..	151
پیوست شماره­ی 1: پرسشنامه­ی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..				154
چکیده به زبان انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………………….				162
فهرست جداول
جدول شماره 3-1: معیارهای اصلی پرسشنامه و تعداد زیر معیارهای تخصیص یافته به هریک از آن­ها ………..				66
جدول شماره 3-2: نحوه­ی تخصیص امتیازها در پرسشنامه ……………………………………………………………………………..				67
جدول شماره 3-3: نحوه­ محاسبه امتیاز معیار رهبری ………………………………………………………………………………………				69
جدول شماره 3-4: نحوه محاسبه امتیاز معیار خط مشی و استراتژی ………………………………………………………………				69
جدول شماره 3-5: نحوه محاسبه امتیاز معیار کارکنان …………………………………………………………………………………….				70
جدول شماره 3-6: نحوه محاسبه امتیاز معیار شراکت­ها و منابع ………………………………………………………………………				71
جدول شماره 3-7: نحوه محاسبه امتیاز معیار فرآیندها ……………………………………………………………………………………				71
جدول شماره 3-8: نحوه­ محاسبه امتیاز معیار نتایج مشتریان ………………………………………………………………………….				73
جدول شماره 3-9: نحوه­ محاسبه امتیاز معیار کارکنان …………………………………………………………………………………….				74
جدول شماره 3-10: نحوه­ محاسبه امتیاز معیار نتایج جامعه ……………………………………………………………………………				75
جدول شماره 3-11: نحوه­ محاسبه امتیاز معیار نتایج کلیدی عملکرد ……………………………………………………………..				76
جدول شماره 4-1: دانشگاه محل خدمت پاسخ­گویان به پرسشنامه ………………………………………………………………….				85
جدول شماره 4-2: توزیع سن پاسخ­گویان به پرسشنامه …………………………………………………………………………………..				86
جدول شماره 4-3: توزیع سطح تحصیلی پاسخ­گویان به پرسشنامه …………………………………………………………………				87
جدول شماره 4-4: رشته­ی تحصیلی پاسخ­گویان به پرسشنامه ………………………………………………………………………..				87
جدول شماره 4-5: سابقه­ی کار پاسخ­گویان به پرسشنامه ………………………………………………………………………………..				88
جدول شماره 4-6: خرده معیارهای رهبری و امتیاز میانگین آن­ها ………………………………………………………………….				90
جدول شماره 4-7: خرده معیارهای خط مشی و استراتژی و امتیاز میانگین آن­ها ………………………………………….				92
جدول شماره 4-8: خرده معیارهای کارکنان و امتیاز میانگین آن­ها  ……………………………………………………………….				93
جدول شماره 4-9: خرده معیارهای مشارکت­ها و منابع و امتیاز میانگین آن­ها ……………………………………………….				95
جدول شماره 4-10: خرده معیارهای فرآیندها و امتیاز میانگین آن­ها ……………………………………………………………..				96
جدول شماره 4-11: امتیاز کلِ معیارهای توانمندساز از وضعیت موجود  مدیریت فناوری اطلاعات در     کتابخانه­های مورد بررسی ………………………………………………………………………………………………..				97     98
جدول شماره 4-12: امتیاز کلِ معیارهای توانمندساز از وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه شهید چمران………………………………………………………………………………..				98     99
جدول شماره 4-13: امتیاز کلِ معیارهای توانمندساز از وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در    کتابخانه­های دانشگاه علوم پزشکی جندی­شاپور …………………………………………………………….				100
جدول شماره 4-14: خرده معیارهای نتایج مشتریان و امتیاز میانگین آن­ها ……………………………………………………				101
جدول شماره 4-15: خرده معیارهای نتایج کارکنان و امتیاز میانگین آن­ها …………………………………………………….				103
جدول شماره 4-16: خرده معیارهای نتایج جامعه و امتیاز میانگین آن­ها ……………………………………………………….				104
جدول شماره 4-17: خرده معیارهای دستاوردهای کلیدی عملکرد و امتیاز میانگین آن­ها …………………………….				106
جدول شماره 4-18: خرده معیارهای شاخص­های کلیدی عملکرد و امتیاز میانگین آن­ها ………………………………				107
جدول شماره 4-19: امتیازِ کلِ معیارهای نتایج از وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های مورد بررسی………………………………………………………………………………………………………………………				108     109
جدول شماره 4-20: امتیازِ کلِ معیارهای نتایج از وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های­                 دانشگاه شهید چمران ……………………………………………………………………………………………..				110
جدول شماره 4-21: امتیازِ کلِ معیارهای نتایج از وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه علوم پزشکی جندی­شاپور……………………………………………………………………………………				110
جدول شماره 4-22: امتیازِ کلِ وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های هر دو دانشگاه …….				111
جدول شماره 4-23: امتیازِ کلِ وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه­ شهید چمران ……………………………………………………………………………………………………………………..				113
جدول شماره 4-24: امتیازِ کلِ وضعیت موجود مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه­ علوم پزشکی جندی­شاپور ………………………………………………………………………………………………………				114
جدول شماره 4-25: نتایج آزمون تی در جامعه­ی مورد بررسی ……………………………………………………………………….				118
جدول شماره 4-26: مقایسه­ی معیارهای الگوی تعالی سازمانی در مورد وضعیت مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه­های شهید چمران و علوم پزشکی جندی­شاپور ………………………………………………………				119
فهرست نمودارها
نمودار شماره 4-1: وضعیت موجود و مطلوب مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های مورد بررسی …………..				112
نمودار شماره 4-2: وضعیت موجود و مطلوب مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه شهید چمران …………………………………………………………………………………………………………………………….				113     113
نمودار شماره 4-3: وضعیت موجود و مطلوب مدیریت فناوری اطلاعات در کتابخانه­های دانشگاه­ علوم پزشکی     جندی­شاپور…………………………………………………………………………………………………………………………….. 115
فهرست شکل­ها
شکل شماره 2-1: چرخه­ی شش سیگما ……………………………………………………………………………………………………………				27
شکل شماره 2-2: معیارهای نُه­گانه­ی الگوی تعالی سازمانی و امتیاز آن­ها ………………………………………………………				42
شکل شماره 4-1: امتیازهای کسب شده­ی جامعه­ی مورد بررسی از معیارهای الگوی تعالی سازمانی ……………				120
شکل شماره 5-1: تأثیر پذیری مدیریت فناوری اطلاعات از مؤلفه­های مشتریان و تغییرات ……………………………				125

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

 

مدیریت، به­عنوان مرکز ثقل و بنیاد فعالیت­های سازمان­ها به حساب می­آید و چالش­های فراروی مدیران و شیوه­های مقابله با آن­ها از اساسی­ترین وظایف این حوزه تلقی می­شود. همان­طور که مدیریت مدبرانه، هوشمندانه و علمی می­تواند تأثیر شگرفی بر ارتقاءِ وضعیت یک سازمان بگذارد، فقر ناشی از اقدامات شتابزده، خالی از اندیشه و غیر علمی، در این حیطه، قادر است هر سازمانی را به ورطه­ی نابودی نزدیک گرداند.

 

بدون شک، تصمیم­گیری یکی از وظایف اصلی مدیریت است، لیکن با توجه به این­که تصمیم­گیری بدون وجود اطلاعات و برقراری ارتباطات لازم میسر نیست، پایه­ی اجرایی چنین وظیفه­ای، فراهم آوردن اطلاعات لازم برای مدیریت است. مدیران سازمان­هایی که اطلاعات اندکی در اختیار دارند، مجبورند که به­طور ناگهانی یا در تاریکی تصمیم­گیری کنند که بالطبع خسارات ناشی از این­گونه تصمیم­گیری­ها، جبران ناپذیر است.

 

در مقابل این وضعیت، میزان تأثیر مثبتِ تصمیم­های راهبردی صحیح و به­موقع، بر کسی پوشیده نیست. اما نکته­ی درخور توجه این است که در دست داشتن اطلاعات به­موقع، صحیح، مناسب و برقراری ارتباطات در کلیه­ی سطوح مدیریت، خود نیازمند بهره­گیری از فناوری­های اطلاعاتی[1] است تا با اتکاء به آن، تصمیم­گیری­، برنامه­ریزی و کنترل وظایف اجرایی برای مدیر، تسهیل شود. بدون شک، “سازمان­هایی که در آن­ها پیاده سازی و استفاده از فناوری اطلاعات با موفقیت همراه باشد، با دستاوردهای عملکردی قابل توجهی روبرو خواهند بود” (ناخدا و حری، 1384، ص. 57). با توجه به خصیصه­های فناوری اطلاعات، مدیریت این فناوری­ها به­عنوان بخش جدیدی در دیدگاه­های مدیریت مطرح شده است که می­بایست به ملزومات به­کارگیری، عملکرد و محیط اجرایی آن­ها ضمن بررسی ابعاد، منابع اطلاعاتی و کاربردشان توجه داشت.

 

2.7 داستان‌نویسی زنان………………………………. 19

 

2.8 ادبیات داستانی در دهه هفتاد……………………………… 20

 

2.9 سیر داستان‌نویسی زنان………………………………. 22

 

3- فصل سوم: زندگی‌نامه، خلاصه داستان، تحلیل، جدول و نمودار………….. 34

 

3.1 خاطره حجازی……………………………….. 34

 

3.1.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 35

 

3.1.2 جدول و نمودار……………………………… 42

 

3.2 4شهلا پروین روح……………………………….. 42

 

3.2.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 43

 

3.2.2 جدول و نمودار……………………………… 57

 

3.3 شیوا ارسطویی……………………………….. 58

 

3.3.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 58

 

3.3.2 جدول و نمودار……………………………… 64

 

3.4 فاطمه ریسه……………………………… 65

 

3.4.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 65

 

3.4.2 جدول و نمودار……………………………… 89

 

3.6 ناهید کبیری……………………………….. 90

 

3.6.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 91

 

3.6.2 جدول و نمودار……………………………… 98

 

3.7 میترا داور……………………………… 99

 

3.7.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 99

 

3.7.2 جدول و نمودار……………………………… 106

 

3.8 فروغ حمیدیان………………………………. 107

 

3.8.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 107

 

3.8.2 جدول و نمودار……………………………… 116

 

3.9 فرخنده آقایی……………………………….. 116

 

3.9.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 117

 

3.9.2 جدول و نمودار……………………………… 128

 

3.10 قدسی قاضی‌نور……………………………… 128

 

3.10.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 129

 

3.10.2 جدول و نمودار……………………………… 143

 

3.11 فریده خردمند………………………………. 144

 

3.11.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 144

 

3.11.2 جدول و نمودار……………………………… 166

 

3.12 ناهید طباطبائی………………………………. 167

 

3.12.1 خلاصه داستان‌………………………………. 167

 

3.12.2 جدول و نمودار……………………………… 172

 

3.13 مرضیه محمّدپور……………………………… 172

 

3.13.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 172

 

3.13.2 جدول و نمودار……………………………… 178

 

3.14 نمودار نهایی……………………………….. 179

 

4- فصل چهارم: بررسی یافته‌ها……………………….. 181

 

4.1 مسائل عاطفی……………………………….. 181

 

4.2 تنهایی……………………………..182

 

4.3 مرگ…………………………….. 184

 

4.4 ترس…………………………….. 184

 

4.5 عشق…………………………….. 185

 

4.6 احساسات و تجربه‌های کودکانه……………………………… 186

 

4.7 حسرت………………………………… 188

 

4.8 مسائل اجتماعی و فرهنگی……………………………….. 189

 

4.9 فقر و محرومیّت………………………………… 189

 

3 انتقاد از رفتارهای غلط اجتماعی………………………….. 192

 

4 جهل و خرافه‌‌پرستی……………………………….. 194

 

 

4.11مسائل زنان………………………………. 194

 

4.12مسائل سیاسی……………………………….. 196

 

5- فصل پنجم: نتیجه‌گیری……………………………….. 199

 

5.1 پیشنهادات……………………………..203

 

ضمیمه‌ی 1 – نویسندگان مرد دهه‌ی هفتاد…………………………. 210

 

ضمیمه‌ی 2 – نویسندگان زن دهه‌ی هفتاد………………………….. 217

 

ضمیمه‌ی 3 – داستان‌کوتاه‌نویسان زن دهه‌ی هفتاد………………… 221

 

چکیده:

 

در طول دهه هفتاد ادبیات ایران شاهد حضور فزاینده‌ی نویسندگان زن بوده و حدود 370 نویسنده‌ی زن شروع به انتشار اوّلین اثر خود نمودند، یعنی 13 برابر نویسندگان دهه قبل. از این میان 65 نویسنده به نگارش مجموعه داستان روی آورده‌اند و تجربیات خود را پیرامون موضوعات محوری چون مسائل زنان، مسائل اجتماعی و فرهنگی، مسائل سیاسی و مسائل عاطفی بازنمایی کردند. در این پژوهش با توجه به حضور فعّال زنان در عرصه‌های آفرینش ادبی، به بررسی موضوعی 154 داستان‌ کوتاه در قالب 12 مجموعه داستان از 12 نویسنده زن ایرانی در فاصله سال‌های 70 تا 79 پرداخته و نشان ‌داده است که در این برهه از تاریخ ایران مسائل عاطفی مانند تنهایی، ترس، مرگ با 54% بیشترین مضمون را در آثار این نویسندگان به خود اختصاص داده است. پس از آن بیان مسائل اجتماعی و فرهنگی چون فقر، اعتیاد، خرافه‌پرستی و… با 25% بیشترین دغدغه این نویسندگان محسوب می‌گردد و پرداختن به مسائل زنان مانند روزمرگی زندگی زنان، مظلومیّت زنان، زن در خانواده با 15% در سوّمین جایگاه قرار دارد. در پایان مسائل سیاسی مانند: انقلاب، جنگ، مسائل سیاسی روز با 6% کمترین بسامد را در آثار این نویسندگان نشان می‌دهد.

 

فصل اول: تعاریف و کلیات

 

1-1- مقدمه

 

ادبیات زنانه در اروپا و آمریکا پیشینه‌‌ای طولانی ندارد، به طوری که حتی تا سال 1930 میلادی «ویرجینیا وولف» نویسنده‌ی انگلیسی از چاپ آثارش در هراس بود. او می‌توانست تأثیرات آشکار کردن ستایش و حمایت زنان را در مقام جنبش سیاسی و حمله به مناسبات جنسی موجود به عنوان هنجاری اجتماعی مشاهده و ادراک کند. وولف نگران بود که خوانندگان، به‌ویژه مردان کتاب اتاقی از آن خود او را بسیار خشن بیابند و نویسنده‌اش را با قهرمان زن داستان، یکی و یکسان بشمارند.

 

داستان کوتاه، رمان و شعر ژانرهای ادبی هستند که شمار زیادی از زنان در آن سهیم بوده‌اند، حضورشان در آن نمایان بوده و چگونگی شرکت‌شان در آن کمابیش با مردان همانندی داشته است. این فرم‌های ادبی به صورت ابزارهایی درآمده‌اند که زنان در سال‌های اخیر جنبه‌هایی از زندگی جنسی‌شان را با آن تجزیه و تحلیل و منتشر کرده‌اند. جنبه‌هایی که پیش از این در هنر یا جامعه توجه چندانی به آن نمی‌شده‌است.

 

بعد از انقلاب اسلامی و متحول شدن جامعه، زنان متعددی برای توصیف و تثبیت جایگاه خود قلم به دست گرفته و آثار متنوعی آفریده‌اند. تعداد زنان نویسنده که بعد از انقلاب به خلق آثار پرداخته‌اند بیانگر حضور جدی آنان در عرصه‌ی آفرینش‌های ادبی است. پرفروش بودن آثار نویسندگان زن، طبق آمار وزارت ارشاد، نمایانگر فعال‌شدن زنان در عرصه‌های مختلف جامعه و درگیرشدن آنان با مسایل اجتماعی است.

 

این پژوهش با توجه به حضور فعّال زنان در عرصه‌ی آفرینش‌های ادبی، به بررسی محتوای موضوعی داستان‌های کوتاه نویسندگان زن در طول سال‌های 1370 تا 1379 می‌پردازد و آثار آنان را از نظر موضوعی موردبررسی قرار می‌دهد و مشخص می‌نماید که نویسندگان زن در این برهه بیشتر به چه مسائلی پرداخته‌اند.

 

در این تحقیق به چهار دسته‌بندی کلّی موضوعی اشاره خواهد شد:

 

1- مسائل عاطفی: عشق، ازدواج، روابط احساسی بین افراد خانواده، خشم، مرگ، تنهایی، ترس. 

 

2- مسائل سیاسی: مسائل سیاسی بعد از انقلاب، مسائل سیاسی روز، جنگ، آوارگی، تحول سیاسی شخصیت‌ها. 

 

3- مسائل اجتماعی- فرهنگی: فقر، موردانتقاد قرار دادن یکی از رفتار‌های غلط اجتماعی، اختلاف فرهنگی، تحصیلات، اعتیاد، طلاق، خرافه‌پرستی، مهاجرت، فحشا، تغییرشخصیت در اثر عوامل فرهنگی و اجتماعی.

 

4- مسائل مربوط به زنان: مظلومیّت زنان، روزمرگی زندگی زنان، زن در خانواده، زن در اجتماع، استقلال مالی زنان، تفکرات سنت‌گرایانه در مورد زنان. 

 

در این پژوهش 12 مجموعه داستان از 12 نویسنده‌ی زن ایرانی انتخاب شده است. سعی بر این بوده که در انتخاب این مجموعه‌ها هیچ‌گونه معیار گزینش خاصی مطمح نظر قرار نگیرد.

 

2-1- بیان مسأله

 

در دهه‌های پیشین نویسندگان آثار ادبی در ایران غالبا مرد بوده‌اند و جز استثناهایی محدود، صدای زنان شنیده نشده است. اما در سال‌های اخیر با رشد حیرت‌آور زنان نویسنده در ایران مواجه بوده‌ایم. به‌گونه‌ای که اگر در فاصله‌ی میان دهه‌ی 1310 تا 1340 در برابر هر 18 نویسنده‌ی مرد با یک نویسنده‌ی زن روبرو بوده‌ایم، در دهه 70 و 80 در برابر هر یک و نیم نویسنده‌ی مرد با یک نویسنده‌ی زن مواجهیم. بنابراین آثار زنان نویسنده آنقدر مورداستقبال مخاطبان قرار گرفته که به بحث‌های متعدّدی در حوزه فرهنگی ایران منجر شده‌است.

 

اکنون زنان ایرانی توانسته‌اند ابراز وجود کرده و خودشان در تعریف و تصویر جنسیّت خود شریک باشند. مطالعه‌ی متون نویسندگان زن همچون هر محصول فرهنگی دیگر می‌تواند به روشن‌شدن زوایای متعددی در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگیکمک کند. از میان سطور این آثار می‌توان به تحولات اجتماعی و فرهنگی زنان پی برد.

 

با توجه به این مسئله، در این پایان نامه سعی نگارنده بر این بوده‌است که به بررسی محتوای موضوعی آثار زنان داستان کوتاه‌نویس دهه هفتاد بپردازد و مشخص نماید که این نویسندگان در طی این سال‌ها بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته‌اند.

 

3-1- سوال های تحقیق

 

1- زنان داستان کوتاه نویس دهه هفتاد در آثارشان بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته‌اند؟

 

2- در چند درصد داستان‌های کوتاه این نویسندگان به مسایل اجتماعی و فرهنگی توجه شده است؟

 

3- آیا بیان مسایل و دغدغه‌های زنان بیشترین موضوعات موردتوجه این نویسندگان بوده است؟

 

4- چند درصد آثار زنان نویسنده‌ی این دهه به مسائل سیاسی تعلق دارد؟

 

5- در چند درصد آثار زنان نویسنده این دهه به موضوعات عاطفی پرداخته شده است؟

 

4-1- پیشینه تحقیق

 

طبق گواهی مرکز اطلاعات و اسناد علمی ایران تاکنون تحقیق مستقلی درمورد چگونگی بسامد موضوع داستان‌های کوتاه زنان این دهه در دانشگاه‌های ایران انجام نشده است و تنها در آثار زیر اشاره‌هایی کوتاه و مختصر به موضوع مورد نظر شده است:

 

مهدی محمّدی در پایان نامه خود تحت عنوان «بررسی داستان‌های جنگ ایران و عراق نوشته شده برای کودکان و نوجوانان» با استفاده از روش تحلیل محتوا به این نتیجه رسیده که زنان در مقایسه با مردان در ثبت ادبیات جنگ حضور کم رنگی داشته‌اند.