1-1مقدمه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
2
1-2- بیان مساله. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
1-3- هدف پژوهش. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . … . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . .
3
1-4- سؤالات پژوهش. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
1-5- ضرورت پژوهش . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
1-6- تعریف مفاهیم . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
6
فصل دوم : ادبیات پژوهش
بخش اول: تبیین رویکرد تفکر انتقادی (معنا ، مبانی و …). . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 2-1- مقدمه. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .
10
10
2-1-2- معنا و مفهوم تفکر انتقادی. . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .
10
2-1-2-1- مرز تفکر انتقادی و شبه تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
2-1-2-2-تفکر انتقادی به عنوان یک محصول یا فرایند. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2-1-2-3- تلاش برای یافتن یک تعریف جامع . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
18
2-1-2-4- تفاوت رویکردتفکر انتقادی با انواع دیگر رویکردهای تفکر. . . . . . . .. . . . . . . . .
19
2-1-3- مبانی تفکر انتقادی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
2-1-3-1- مبانی فلسفی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ..
25
2-1-3-1-1- اندیشه های دورۀ کلاسیک. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
2-1-3-1-2- اندیشه های دورۀ رنسانس. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
2-1-3-1-3- عصر روشن گری . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . .. .. . . . . . . . . .. . . . . .
31
2-1-3-1-4- اندیشه ها ی معاصر. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
· جان دیوئی، پدر تفکر انتقادی مدرن. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .
· رابرت انیس و تفکر مسئولانه . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .
· نظریه پردازان انتقادی(مکتب فرانکفورت) . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
· لیپمن و کاربری تفکر انتقادی در آموزش فلسفه به کودکان. . . . . . . . . . . . . . . . . ..
– مبانی فلسفی برنامه فلسفه برای کودکان. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .
1- مبانی هستی شناختی . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2- مبانی انسان شناختی . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3- مبانی معرفت شناختی . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4- مبانی ارزش شناختی . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-3-2- مبانی روانشناختی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-3-2-1- دیدگاه شناختی ژان پیاژه. . . .. . . . . . . . . . ……. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
2-1-3-2-2- دیدگاه ویگوتسکی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-4- مؤلفه ها، ویژگی ها و رویکردها.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-4-1- مؤلفه های تفکر انتقادی. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
2-1-4-2- ضرورت توجه به هر دو مؤلفۀ تفکر انتقادی.. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
2-1-4-3- مهارت ها و تمایلات در تفکر انتقادی.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .
2-1-4-4- رویکردهای تفکر انتقادی.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-4-4-1- تفکر انتقادی به عنوان یک مهارت عام. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-4-4-2- تفکر انتقادی به عنوان یک مهارت در حوزۀ خاص. . . . . . . . . . . . . .. . . . . .
2-1-5- آموزش مبتنی بر تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
2-1-5-1- تفکر انتقادی در آموزش و پرورش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
2-1-5-2- چرا فقدان تفکر انتقادی؟. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-5-3-پرورش تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .
2-1-5-3-1- پرورش مهارت های تفکر انتقادی. . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-5-3-2- آموزش مبتنی بر دیالوگ. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
2-1-5-3-3- بهره گیری از فنون طرح پرسش. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
2-1-5-3-4- یادگیری مبتنی بر همیاری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
2-1-5-3-5- یادگیری بر مبنای حل مسأله. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-5-3-6- آموزش بر مبنای مورد کاوی. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
2-1-5-3-7- آموزش راهبردهای فراشناختی. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. .
2-1-5-3-8- پرورش تمایلات تفکر انتقادی. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. .
2-1-5-3-8-1- موانع تفکر انتقادی. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .
2-1-5-3-8-2- باورهای معرفتی در تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
2-1-5-3-9- مؤلفه های کلاس درس مبتنی بر تفکر انتقادی. . . . . .. . . . . . . . . . . . .
2-1-6- سنجش تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
2-1-6-1- شیوه های سنجش تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
2-1-6-2- ابزارهای سنتی سنجش تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
2-1-6-3- مسایل و مشکلات سنجش تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .
بخش دوم : تعقل و تفکر در قرآن و روایات
34
35
37
44
50
51
52
54
55
56
58
60
65
65
67
69
73
73
76
80
80
81
84
86
88
90
91
93
94
95
96
97
102
103
108
109
1114
124
2-2-1- مقدمه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
128
2-2-2-اهمیت تفکر نقادانه در قرآن و روایات. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .
128
2-2-3- مفهوم تفکّر در لغت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
2-2-4-مفهوم تفکّر در قرآن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
2-2-5- رابطه مفهوم قرآنی « تفکّر» با « تعقّل» و مراتب آنها. . . . . . . . . . . . . . . . .
2-2-6-تفکر انتقادی در تربیت اسلامی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-2-6-1-مراحل تفکر و تعقل انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-2-6-1-1-مرحله اول : سمع و نظر نقادانه. . . . . . . . . . . . . . …….. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-2-6-1-2-مرحله دوم : ارزیابی مشاهدات و شنیده ها . . . . . . ……………. . . . . . . . . . .
2-2-6-1-3-مرحله سوم : عبرت و تذکر. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………. . . . . . . .. . . . . . .
2-2-6-1-4- مرحله چهارم : برداشت آیه گونه از حقایق عالم. . . .. . . . . …………….. . .
2-2-6-1-5- مرحله پنجم:تعقل انتقادی:شکل گیری نظام معیارتوحیدی.. .. ……………….
2-2-6-2- موانع تفکر و تعقل انتقادی در تربیت اسلامی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
بخش سوم : تبیین و تطبیق تحلیلی اهداف و مبانی
129
130
131
134
134
134
140
142
144
147
151
مقدمه. . . . . . . . . . . . …………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
154
2-3-1- بررسی تطبیقی اهداف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .
155
2-3-1-1- اهداف رویکرد تفکر انتقادی و آموزش فلسفه برای کودکان. . . . . . . . . . . . .
2-3-1-2- اهداف نظام تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی. . . . . . . .. . . . .. . . . . . . .. .. . . . . . . .
2-3-1-3- تحلیل تطبیقی اهداف دو رویکرد. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-3-2- بررسی تطبیقی مبانی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … . . . . . . . . . .
2-3-2-1- مبانی هستی شناسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-3-2-1-1-جهان شناسی در رویکرد تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .
2-3-2-1-2- جهان شناسی در رویکرد تربیت اسلامی. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-3-2-1-3- مقایسه جهان شناسی در هر دو دیدگاه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
2-3-2-2- مبانی انسان شناسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2-3-2-2-1- انسان شناسی در رویکرد تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . .. . . . . . . .
2-3-2-2-2- انسان شناسی در رویکرد تعلیم و تربیت اسلامی. . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . .
2-3-2-2-3- مقایسه انسان شناسی در هر دو دیدگاه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .
155
158
161
163
163
163
165
170
172
172
174
191
بخش چهارم : پیشینه پژوهش
2-4-1- تحقیقات انجام شده در ایران. . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
194
2-4-2- تحقیقات انجام شده در خارج از ایران. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
204
2-4-3- تمایز تحقیق پیش رو از تحقیقات انجام شده . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .
207
فصل سوم : روش پژوهش . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
209
مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
210
3-1- روش پژوهش . … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
210
3-2- روش اجرای پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .
210
3-3- جامعه و نمونه پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
211
3-4- طرح پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و نمودار مفهومی یافته ها . . .
مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………. . . . . . . . .. . . . .
نمودار مفهومی تفکر انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
211
213
214
216
نمودار مفهومی تطبیق اهداف.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
216
نمودار تطبیق مبانی هستی شناسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
217
نمودار تطبیق مبانی انسان شناسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
218
| نمودار مفهومی تفکر انتقادی در تربیت قرآن و روایات. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . |
209 |
فصل پنجم : نتیجه گیری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
219
220
5-1- مقدمه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
222
5-2- پاسخ به سؤالات اول. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
222
5-3- پاسخ به سؤال دوم و سوم پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5-3-1- تحلیل تطبیقی اهداف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5-3-2- تحلیل تطبیقی مبانی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. . . . . . .
5-3-2-1- مبانی جهان شناسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5-3-2-2- مبانی انسان شناسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5-4- پاسخ به سؤال چهارم پژوهش. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
223
223
225
225
227
229
5-5- محدودیت های پژوهش . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
239
