3- بررسی عقیدتی سیاه­جامگان. 58

 

4- انعكاس باورهای ایران باستان در عقاید و افکار سیاه­جامگان. 68

 

4-1- ازدواج با محارم. 69

 

4-2- خرفسترغن.. 71

 

4-3- اشتراك در ناموس….72

 

فصل دوم: راوندیه. 76

 

1- معرفی راوندیه 77

 

1-1- وجه تسمیة راوندیه. 79

 

1-2- بررسی تاریخی راوندیه. 79

 

1-3- هدف راوندیه. 82

 

2- بررسی عقیدتی راوندیه 82

 

3- انعکاس باورهای ایران باستان در عقاید و افكار راوندیه 84

 

3-1- الوهیت… 84

 

3-2- ازدواج با محارم. 89

 

3-3- مهمان­نوازی.. 89

 

فصل سوم: سفیدجامگان. 91

 

1- معرفی سفیدجامگان. 92

 

1-1- مقنع، رهبر سفیدجامگان. 93

 

1-2- وجه تسمیة سفیدجامگان. 94

 

1-3- بررسی تاریخی سفیدجامگان. 95

 

1-4- هدف سفیدجامگان. 102

 

2- بررسی عقیدتی سفیدجامگان. 103

 

3- انعکاس باورهای ایران باستان در اندیشه­های سفیدجامگان و بنیانگذار آن. 105

 

3-1- درخشش صورت مقنّع. 105

 

3-2- نحوۀ دیدار با مقنع. 109

 

3-3- زندگی مقنع به همراه همسران. 110

 

3-4- یاری­دهنده در جنگ و شکست­ناپذیر. 111

 

3-5- رازدانی و غیبگویی.. 112

 

3-6- نقاب.. 114

 

3-7- ضیافت آیینی و عروج به آسمان. 117

 

3-8- شباهت بین مهرابه و بارگاه مقنع. 118

 

3-9- اشتراك در مال و ناموس… 120

 

فصل چهارم: خرمدینان. 122

 

1-  معرفی خرمدینان. 123

 

1-1- بابك خرمدین، رهبر خرمدینان. 123

 

1-2- وجه تسمیة خرمدینان. 125

 

1-3- بررسی تاریخی خرمدینان. 126

 

1-4- هدف خرمدینان. 133

 

2 – بررسی عقیدتی خرمدینان…..134
3- انعکاس باورهای ایران باستان در عقاید و افکار خرمدینان. 137

 

3-1- گاوكشی.. 139

 

3-2- جنگجویی.. 141

 

3-3- طهارت و پاکی.. 142

 

3-4- ازدواج با محارم. 146

 

3-5- اعتقاد به گرزْمان. 147

 

3-6- نفی تعدد زوجات.. 149

 

3-7- تحریم طلاق.. 150

 

 

3-8- ظهور منجی.. 152

 

3-9- اعتقاد به دو اصل روشنی و تاریكی.. 152

 

3-10- آزار نرساندن به حیوانات و گیاهان. 155

 

3-11- اعتقاد به تناسخ ارواح.. 159

 

3-12- سرنوشت روان پس از مرگ.. 162

 

3-13- اشتراك در مال و ناموس… 163

 

3-14- آزار نرساندن به مردم. 165

 

3-15- محبت و مهمان­نوازی.. 166

 

3-16- لذت­جویی.. 166

 

3-17- اعتقاد به وجود همیشگی پیامبران و عدم انقطاع وحی.. 167

 

نتیجه­گیری.. 169

 

فهرست منابع  173

 

مقدمه
جنبش­های شكل­گرفته در ایران پس از اسلام با انگیزه­ها و اهداف مختلفی پدید آمده­اند. رهبران برخی از این جنبش­ها كه علاقه­ای به دین اسلام نداشتند، درصدد بودند تا ادیان، عقاید و اندیشه­های كهن ایرانی را دوباره در ایران رواج دهند. در واقع، با غلبة اسلام بر ایران، اگر چه عدة زیادی از ایرانیان دین اسلام را پذیرفتند و از عقاید كهن خود دست كشیدند، اما بودند كسانی كه اعتقادات كهن خود را از دست نداده و منتظر فرصتی برای ترویج مجدد آن­ها بودند. این افراد كه هر كدام عقاید و دعاوی خاص خود را داشتند، برای رسیدن به اهداف خود، بر ضد دستگاه خلافت اسلامی شوریدند و در مدت كمی موفق ­­شدند افراد زیادی را به جنبش خود جذب كنند. آنان پس از جذب گروه زیادی از مردم، اندیشه­های ایرانی مدّنظر خود را تبلیغ ­نموده و افكار و اذهان مردم را به شدت تحت تأثیر قرار ­دادند. جنبش­های دینی مختلفی كه توسط این افراد پایه­گذاری شد، با وجود پذیرش دسته­ای از اعتقادات اسلامی، محل تجلی و تبلور برخی از عقاید و باورهای ایران باستان بودند.
از میان جنبش­های دینی مختلفی كه در قرون اولیة اسلامی رخ داد، ما در این جستار برآنیم تا جنبش­هایی را بررسی كنیم كه نه تنها اندیشه­های ایرانی در آن­ها وجود داشته باشد، بلكه خاستگاه آن­ها ایران بوده و در دو قرن اول هجری رخ داده باشند. با این توصیف، فرقی چون میمونیه – از خوارج – و منصوریه – از فرق غلات – كه اعتقاداتی همچون ازدواج با محارم در بین آن­ها به چشم می­خورد،[1] چون خارج از مرزهای ایران شكل گرفتند و خاستگاه اولیة آن­ها در ایران نبوده، مورد بررسی قرار نمی­گیرند و شورش افرادی چون ابوعیسی اصفهانی،[2] شُرَیْک­بن­شیخ مهری[3] و یوسف البرم[4] نیز با اینكه شورش­هایی دینی بوده و در ایران شكل گرفته­اند، اما چون اندیشه­های ایرانی در عقاید آنان وجود ندارد، بررسی نخواهند شد.[5] از این­رو، در پژوهش حاضر جنبش­های سیاه­جامگان، به­آفرید، سنباد، اسحاق­ترك، استادسیس، راوندیه، سفیدجامگان و خرّمدینان، كه جنبش­هایی التقاطی بودند و تا حدی می­توان گفت بر پایه­ی آمیختگی اندیشه­های ایرانی و اسلامی شکل گرفتند، مورد نظر خواهند بود.