با توجه به کاربرد متنوع کالاهای نساجی، از پوشاك تا مصارف صنعتی، لزوم استفاده از الیاف با خصوصیات مختلف و روشهای متفاوت وجود دارد. روشهای مختلفی برای طبقه­بندی ویژگی­های مرتبط با خصوصیات الیاف، روشهای تولید و استفاده نهایی از آنها وجود دارد. هر چند که، طول و ظرافت دو پارامتر مهم از خصوصیات الیاف می باشند که پتانسیل کاربردی و فرآیند­پذیری الیاف را تعیین می­کنند.
براساس طول الیاف و فرآیند­پذیری در سیستم ریسندگی، الیاف به دو دسته الیاف استیپل کوتاه[1] و الیاف استیپل بلند[2] طبقه­بندی می­شوند. معمولاً، در حدود 58% از الیاف تولیدی در جهان در سیستم الیاف استیپل كوتاه و در حدود 7% در سیستم استیپل بلند ریسندگی می­شوند. فرآیند­پذیری الیاف در هر کدام از سیستم­های استیپل کوتاه و بلند، کاربرد ویژه­ای را تعیین می­کنند. در حالت کلی، الیاف ظریف و کوتاه، برای کاربرد در پارچه  بیشتر ترجیح داده می­شوند، در حالیکه الیاف با طول بلندتر، معمولاً برای قالی، طناب و ریسمان استفاده می­شوند. طول الیاف سلولزی طبیعی، اصولاً براساس طول سلول واحد آنها و طول لیفی كه سلولهای واحد آن توسط مواد صمغی مانند لیگنین به همدیگر متصل شده­اند، تعیین می­گردد[3] .
 اصولاً طبقه بندی الیاف در برگیرنده كلیه الیاف طبیعی[3] و مصنوعی[4] ،كار بسیار مشكل و شاید هم غیرعملی است. برای طبقه­بندی الیاف بر حسب منشأ تولید، خانواده، ساختمان شیمیایی، خواص ومصرف آنها توسط متخصصین مختلف، پیشنهادات گوناگونی شده است. الیاف نساجی  به دو طبقه اصلی الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی تقسیم می­شوند، كه هر یك از این دو طبقه، خود شامل گروه­های فرعی دیگری می­باشند. الیاف طبیعی مانند پشم و پنبه، الیافی هستند كه به طور طبیعی تولید می­شوند. الیاف مصنوعی، به الیافی اطلاق می­شود كه به خودی خود وجود ندارند و با استفاده از مواد خام اولیه و یا سایر مواد شیمیایی و با به كار­بردن روشهای صنعتی تهیه می­گردند[1]. منشأ الیاف سلولزی، گیاهان موجود درطبیعت هستند كه منابعی بی پایان بوده كه تنها بخش كوچكی از این منابع قابلیت استخراج الیاف با خصوصیات مناسب صنعت نساجی را دارند[2].
 بر اساس منشأ، الیاف طبیعی به سه گروه فرعی تقسیم می­شوند: الیاف معدنی، الیاف گیاهی و الیاف حیوانی.
الیاف معدنی: مصرف این نوع الیاف در صنعت نساجی محدود است و آسبست كه در اصطلاح عامیانه، پنبه كوهی[5] یا پنبه نسوز نامیده می­شود، نمونه­ای از این الیاف می­باشد.
الیاف گیاهی : الیاف گیاهی از چوب و برخی مواد كشاورزی، كه موادی قابل تجدید حیات هستند تولید می­شوند و دارای پتانسیل ایجاد محصولات جدید و جایگزینی مواد سوختنی هیدروكربنی مضر برای محیط زیست می­باشند[4]. الیاف گیاهی شامل مهمترین الیاف نساجی ، یعنی پنبه و سایر الیاف مانند كتان، شاهدانه و جوت است . این الیاف از طریق كشت تهیه می­شوند و پایه سلولزی (ماده سازنده گیاهان) دارند[1]. الیاف گیاهی به گروه­های فرعی زیر تقسیم می­شوند:
1) الیاف دانه­ای، مانند پنبه
2)الیاف ساقه­ای، مانند كتان، جوت، شاهدانه
3)الیاف برگی، مانند سیسال، مانیلا
4)الیاف میوه­ای، مانند نارگیل
الیاف حیوانی : الیاف حیوانی مانند ابریشم،كه توسط كرم ابریشم تولید می­شود، همچنین پشم و سایر الیاف شبیه مو، مانند كشمیر، آلپاكا و غیره را نیز در بر می­گیرد. این الیاف، پایه پروتئینی دارند كه تركیب پیچیده­ای است و قسمت عمده ساختمان بدن جانداران را تشكیل می­دهد. این الیاف به گروه­های فرعی زیر تقسیم می­شوند[1] .
1) پشم
2) ابریشم
3) مو، مانند موی بز، خرگوش، شتر، اسب
الیاف سلولزی طبیعی تک سلولزی، پنبه و کاپوک، نسبتاً دارای طولهای کوتاه و در فرآیند سیستم استیپل کوتاه عمل شده، در حالیکه الیاف چند سلولی مانند کتان و چتایی، طولی بیش از 20 سانتیمتر دارند و مناسب فرآیندهای سیستم استیپل بلند می­باشند. هر چند که کت
ان و دیگر الیاف بلند، از نظر صنعتی برای سیستم استیپل، طول بلندتری دارند، اما تلاشهای موفقیت آمیزی برای بدست آوردن الیاف کتان با طول کوتاه، مناسب مخلوط کردن با الیاف پنبه و پروسه­های سیستم الیاف استیپل کوتاه، صورت گرفته است. از طرفی برگهای نارگیل و ذرت، چند سلولی بوده و در نساجی مناسب پروسه­های الیاف طبیعی بلند می­باشند.[3] الیاف مصنوعی می­توانند بر حسب ماده تشكیل دهنده الیاف، به دو گروه فرعی متمایز از یكدیگر یعنی، الیاف بازیافته[6] و الیاف سنتتیك[7] تقسیم شوند:
الیاف بازیافته الیافی هستند كه ماده تشكیل دهنده آنها، قبلاً در طبیعت موجود بوده است و الیاف سنتتیك از مواد شیمیایی تهیه می­شوند كه دارای ساختمان لیفی نیستند و از طریق سنتز مواد اولیه و یا اجرای پروسس­های شیمیایی لازم، ساختمان لیفی به آنها داده می­شود و طبیعت درساختن آنها و یا در قسمتی از فرآیند تهیه آنها، نقشی ندارد و كلاً سنتتیك هستند. گروههای فرعی الیاف سنتتیك را به صورت زیر می­توان بیان كرد.[1]
– پلی­آمید، نظیر نایلون
– پلی­استرها، نظیر تریلین، داكرون
– مشتقات پلی­وینیل، نظیر پلی­وینیل الكل، كلراید
– پلی­اولفین ها، مانند پلی­پروپیلن، پلی­اتیلن

 

– پلی­اورتانها
الیاف طبیعی  نسبت به مواد سنتتیك، دارای مزیتهایی از قبیل معایب محیط زیستی و سمی كردن محیط زیست كمتر و قابلیت تجزیه شدن بیولوژیكی می­باشند. اما مشكل اساسی الیاف گیاهی نسبت به الیاف سنتتیك، فقدان یكنواختی مواد است. الیاف سنتتیك می­توانند در یك روش خاص تولید شوند و الیاف تولیدی، دارای كیفیت یكنواخت و ثابت می­باشد، در حالیكه الیاف گیاهی، زمانیكه تولید می­شوند، شرایط رشد، تأثیر به سزایی بر نتایج و خصوصیات آنها دارد. تفاوتهای ایجاد شده به دلیل متفاوت بودن مناطق كشت، نوع خاك، آب و هوا و كشاورز می­باشد. عملیات رتینگ[8](جداسازی الیاف از قسمتهای چوبی ساقه و صمغهای گیاهی)، بر رنگ لیف، جداسازی دسته الیاف، مواد متشكله و استحكام لیف اثر می­گذارد. كیفیت لیف به شرایط زراعی، رشد و مكان لیف در گیاه نیز بستگی دارد[4] . جدول 1 ، درصد تغییرات کمیتهای مختلف در نمونه الیاف به طول 1 سانتیمتر را نشان می­دهد که توسط آقای مردیت[9] آزمایش شده است. همانگونه که مشاهده می­شود الیاف طبیعی گیاهی درصد تغییرات بالایی را نشان می­دهند. [5]
لیگنوسلولزها[1] به تمام گیاهانی اطلاق می شود كه امروزه بعنوان یكی از بزرگترین منابع طبیعی فراهم کننده مواد غذایی و انرژی مطرح هستند. 60 الی 80 درصد لیگنوسلولزها از پلی­ساكاریدها، كه پلیمر طبیعی قندها می­باشند، تشكیل شده است. علاوه بر این، طیف وسیعی از مواد قابل مصرف موجود در لیگنوسلولزها، تجدید پذیری آنها و همچنین سازگاری­شان با محیط زیست، هرگونه مطالعه و امكان سرمایه­گذاری در مورد لیگنوسلولزها را بعنوان یكی از چشم­اندازهای آینده بشری توجیه­پذیر می­سازد.[5] بیشترین ماده تولیدی طبیعی در كره زمین، گیاهان می­باشند، كه میزان تولید آنها در حدود 10¹¹ تن در سال برآورد شده است. گیاهان، شامل انواع درختان، گیاهان بوته­ای، محصولات و ضایعات كشاورزی و …  می­باشند، كه قسمت عمده آنها پس از تولید بی هیچ استفاده­ای به روشهای مختلف، وارد چرخه بازگشت­پذیر طبیعت می­گردند. وجه مشخص همه گیاهان، ساختار فیبریلی آنها است كه در این ساختار، میكروفیبریل­های سلولز در شبكه­ای از همی­سلولز[2] و لیگنین[3] احاطه شده و سایر مواد آلی و معدنی، این ساختمان را تكمیل كرده­اند. به خاطر همین ساختار، به این مواد، لیگنوسلولز گفته می­شود [6].

2-4- توصیه به گریستن……………………………………………………………………………………………………….. 29

 

2-5- دعای معصومین در حق گریه کنندگان خود……………………………………………………………. 31

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

2-6- تاکید بر تباکی…………………………………………………………………………………………… 32

 

2-7- زمینه های گریه………………………………………………………………………………… 32

 

 2-7-1- شناخت و دانش……………………………………………………………………………….. 32

 

2-7-2- ایمان………………………………………………………………………………………………………………….. 34

 

2-7-3- توجه به عظمت خداوند……………………………………………………………………………………. 36

 

2-7-3-1- خوف از خداوند……………………………………………………………………………………….. 37

 

2-7-3-2- خوف از فراق خداوند………………………………………………………………………………. 38

 

2-7-4- برخورداری از نعمتهای ویژه الهی(برگزیدگی)………………………………………………… 38

 

2-7-5- تلاوت قرآن……………………………………………………………………………………………………….. 39

 

2-7- 6- کثرت گناهان…………………………………………………………………………………………………… 40

 

2-7-7- محرومیت………………………………………………………………………………………………………….. 41

 

2-7-8-  فقدان عزیزان…………………………………………………………………………………………………… 42

 

 2-7-8-1- گریه بر اموات……………………………………………………………………………………….. 43

 

2-7-9- همدردی با ائمه(ع)……………………………………………………………………………………………. 45

 

2-7-9-1- گریه بر سیدالشهداء……………………………………………………………………………….. 46

 

2-7-9-1-1- مطلوبیت ذاتی گریه بر امام حسین(ع)……………………………………….. 55

 

2-8- شماری از کسانی که اهل گریه بودند……………………………………………………………………….. 58

 

2-9- اقسام گریه…………………………………………………………………………………………………………. 61

 

2-10- شادی در اسلام…………………………………………………………………………………………………………. 71

 

 2-10-1- شادی از نگاه دین و روان شناسی غربی…………………………………………………….. 72

 

فصل سوم: آثار و موانع گریه

 

الف)آثار………………………………………………………………………………………………………………….. 75

 

3-1- آثار فردی گریه……………………………………………………………………………………………………………. 75

 

 3-1-1- آثار جسمی گریه…………………………………………………………………………………………….. 75

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

3-1-2- آثار روانی گریه………………………………………………………………………………………………….. 77

 

3-2- آثار اجتماعی گریستن………………………………………………………………………………………………… 78

 

3-3- آثار دنیوی گریه…………………………………………………………………………………………………………… 79

 

3-3-1- قرب به خداوند………………………………………………………………………………………………….. 79

 

3-3-2- برداشته شدن عذاب دنیوی……………………………………………………………………………… 80

 

3-3-3- دوری و پاکی از گناهان……………………………………………………………………………………. 80

 

3-3-4- اشک سلاح خودسازی……………………………………………………………………………………… 81

 

3-3-5- گریه وسیله ای برای جامعه سازی………………………………………………………………….. 81

 

3-4- آثار معنوی و اخروی گریه ……………………………………………………………………………………….. 83

 

3-4-1- عامل نورانیت دل………………………………………………………………………………………………. 83

 

3-4-2- گریان نبودن در قیامت……………………………………………………………………………………… 84

 

3-4-3- دخول در بهشت و دوری از جهنم…………………………………………………………………… 84

 

3-5- آثار منفی گریه…………………………………………………………………………………………………………….. 85

 

3-5-1- سفید شدن چشم……………………………………………………………………………………………… 85

 

3-5-2- ضعف بینایی………………………………………………………………………………………………………. 86

 

3-5-3- افسردگی…………………………………………………………………………………………………………….. 86

 

3-5-4- گول زدن دیگران……………………………………………………………………………………………….. 86

 

3-5-5- تاثیر منفی گریه در صحنه نبرد……………………………………………………………………….. 86

 

ب)موانع گریه کردن………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

1- استکبار……………………………………………………………………………………………………………………….. 87

 

2- انکار قرآن و قیامت…………………………………………………………………………………………………….. 87

 

3- شقاوت…………………………………………………………………………………………………………………………. 88

 

4- گناه……………………………………………………………………………………………………………………………… 88

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

5- خنده و شوخی زیاد…………………………………………………………………………………………………… 88

 

 

6- قساوت قلب………………………………………………………………………………………………………………….. 88

 

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 90

 

 فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………. 93

 

   1-1-مقدمه

 

بعضی از مسائل آنقدر طبیعی و عادیست، که کمتر درباره ی آن نیاز به بحث و گفتگو احساس می شود؛ در نتیجه بسیاری از افراد نظر سنجیده ای در آن باب ندارند. از این قبیل است گریه، که معمولا نشان ضعف و زبونی و گاه حقارت و پستی شمرده می شود. اما این حکم کلیت ندارد. (رکنی،1362،5). گریه در اسلام از جنبه های مختلف علمی و دینی مورد توجه قرار گرفته و به آن سفارش شده است تا جاییکه”بکاء” از صفات بندگان پاکدل خداوند شمرده شده است.

 

  گریه از افعال ویژه بشری و غالبا غریزی یا غیر اختیاری است. زیرا واکنشی طبیعی و بیرون از اختیار و کنترل آدمی است. به همین دلیل کودک به محض اینکه چشم به جهان می گشاید، شروع به گریه می کند. امام صادق(ع)در سخنی خطاب به مفضل درباره گریه پرفایده کودک می فرماید:”ای مفضل، فایده گریه کودکان را بشناس و بدان که در مغز آنها رطوبتی است که اگر باقی ماند سبب مشکلات بزرگ و بیماریهای سختی چون کوری و مانند آن می شود. گریه، این رطوبت را از سر کودکان به بیرون سرازیر می کند و تندرستی و سلامت چشمها را در پی می آورد. مگر نه اینکه کودک از گریه خود سود بسیار می برد اما پدر و مادرش چون این حقیقت را به درستی در نمی یابند، می کوشند او را بی صدا کنند و با فراهم کردن خواسته هایش او را از گریه بازدارند. آنها نمی دانند که گریه برای فرزندشان بهتر و خوش فرجام تر است.

 

  هم چنین اگرچه در بسیاری از پدیده ها منفعت هایی نهفته است اما قائلین به اهمال کاری در آفرینش آنها را نمی شناسند که اگر می شناختند،سودو منفعت هیچ پدیده ای را منکرنمی شدند.این از آن روست که به آن شیءو منفعت آن جاهل اند. بی شک آنچه را منکران نمی دانند، عارفان می دانند و بسیاری از چیزها که در دسترس دانش آفریدگان نیست، علم آفریدگار متعال به آنها احاطه مطلق دارد.(رضایی،1389،34).پیامبر(ص)درباره گریه کودکان می فرمایند:« لاتضربواأطفالکم علی بکائهم.فإن بکائهم أربعه أشهر شهاده:أن لا إله إلا الله، و أربعه أشهر الصلاه علی النبی و أربعه أشهر الدعاء لوالدیه»:«کودکانتان را به خاطر گریه هایشان کتک نزنید.همانا گریه آنها در چهارماه شهادت به یگانگی خداوند است و چهار ماه صلولت بر پیامبر(ص) است وچهار ماه دعا برای والدینشان است». (ش.صدوق،1388،ج7،331).

 

  در قرآن کریم، خدای تعالی، گریه را از سوی خود دانسته و می فرماید:«وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَ أَبْكى‏»،(نجم/43)،«و اینکه اوست که می خنداند و می گریاند». قابل توجه این که از میان تمام افعال انسان روی مسأله خنده و گریه تکیه شده است، چرا که این دو وصف مخصوص انسان است و در جانداران دیگر یا اصلا وجود ندارد و یا بسیار نادر است. چگونگی فعل و انفعالها و دگرگونیهایی که در جسم انسان به هنگام خنده و گریه رخ می دهد، و ارتباط آنها با دگرگونیهای  روحی بسیار پیچیده و شگفت انگیز است و در مجموع مى‏تواند آیت روشنى از آیات مدبریت حق باشد، علاوه بر تناسبى كه این دو با مساله حیات و مرگ دارند.(مکارم،1374،ج22، 560).

 

  از جمله موضوعات مورد توجه در فرهنگ اسلامی ایجاد بستر مناسب برای داشتن یک شخصیت سالم است تا آنجا که برای خندیدن و گریستن نیز راهکارهایی ارائه داده است. علل مختلفی در گریه مدخلیت دارد و برای آن آثار زیادی برشمرده اند. بنابراین می توان گفت که گریه از آن دسته اموری است که جایگاه آن در اسلام به صورت واژگون در آمده است و اگر چه موضوعی است که از ابعاد گوناگون قابل بررسی است اما با توجه به تاکید زیاد آیات و روایات در باب آن، جنبه ی دینی و بررسی موقعیتش در دین اهمیت بشتری می یابد.

 

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق

 

گریه موضوعی است که در آموزه های دینی و رفتار پیشوایان دین و پیروان آنها جایگاه والایی دارد. این مساله مهم از جهات مختلف شایسته واکاوی و پزوهش است، چه، آن می تواند فی نفسه اهمیت داشته باشد چنانکه می تواند جنبه طریقیت داشته باشد. توجه به آثار و مقدمات آن نیز حائز اهمیت است هم چنین گریه می تواند علل و اسباب و اقسام گوناگونی داشته باشد.

 

  در یک پژوهش دینی لازم است به همه این جهات پرداخته شود. به نظر می رسد درک صحیحی از جایگاه این مساله در بین مسلمانان وجود نداشته باشد. اکثر مردم به گریه بعنوان خالی شدن عقده ها و یا ثواب آخرت و بخشش می نگرند. این تلقی گرچه به نحوی درست است اما همه حقیقت نیست. گریه آثار فردی و اجتماعی زیادی دارد و هم چنین در خودسازی و جامعه سازی نقش فراوان دارد که معمولا مورد توجه قرار نمی گیرد. ترسیم حدود و شرایط این موضوع سبب رفع ابهامات زیادی از اسلام و سیره ی پیشوایان و رفتار پیروان آنان است و به تبع آن بنیان های معرفتی مسلمانان تقویت می گردد.

 

1-3-هدف تحقیق

 

هدف از این پژوهش بررسی جایگاه گریه در اسلام و هم چنین شناخت ابعاد گوناگون آن است. باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا دین اسلام برای گریه مطلوبیت ذاتی قائل است و یا اینکه گریه براساس مقدمات و پیامدهای آن مورد ارزش قرار می گیرد. نیز بررسی انواع گریه و تبیین تفاوت یا تفاوتهای میان آنها و نیز بررسی نقش و عملکرد هر یک از آنها در رفتار انسان از اهداف این تحقیق است.

 

 

 

1-4-پیشینه تحقیق

 

 موضوع پایان نامه حاضر”بررسی جایگاه گریه در اسلام” می باشد. گرچه در مقالات و گاه در لابلای کتابها به برخی از جنبه های این موضوع پرداخته شده اما در این پژوهش سعی بر این است که با توجه به تأکید زیاد آیات و روایات، جنبه موضوعیت یا طریقی بودن آن مشخص گردد. آیا اسلام به گریه به خاطر خود گریه ترغیب می کند یا نظر به مقدمات و پیامدهای آن دارد. علاوه بر این به سایر ابعاد و اقسام آن نیز پرداخته می شود. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد این بحث به عنوان موضوع یک رساله ارشد یا دکتری یافت نشده است. آنچه می تواند به عنوان پیشینه تحقیق مطرح شود به شرح ذیل است:

 

  آقای نجم الدین طبسی در کتاب”چرایی گریه و سوگواری”.(1381) به تبیین روایی گریستن و عزاداری ضمن ارائه سیره پیامبر(ص) و اصحاب پرداخته است.

 

  نیز آقای الف – کاویانی در کتاب”گریه حربه ای در دست شیعه”. بعد انقلابی گریه را مورد بررسی قرار داده است. هم چنین آقای محمد مهدی رکنی در مقاله” ارزیابی گریه”.(1362) به اقسام مختلف گریه پرداخته است.

 

  افزون بر آثار یاد شده، در کتاب”معالی السبطین اثر ملا مهدی مازندرانی”،”الخصائص الحسینیه” اثر حاج شیخ شوشتری، کتاب”هیجانها” اثر محمود رمضان زاده و نیز مقاله ای با عنوان” گریه و خنده از دیدگاه قرآن کریم” اثر محمدرضا عطایی به پاره ای از مسائلی که در این تحقیق مورد توجه می باشد، پرداخته شده است.

 

1-5-روش تحقیق

 

 روش به کار گرفته شده در این تحقیق کتابخانه ای و توصیفی خواهد بود که طی مراحل زیر انجام می گیرد:

 

1- از متون و نوشته های دست اول اسلامی مواد و اطلاعات لازم استخراج خواهد شد.

 

2- دیدگاههای محققان و اندیشمندان اسلامی از خلال نوشته های آنان استخراج و مورد توجه قرار خواهد گرفت.

 

1-6-سؤالات تحقیق

 

1-گریه با چه مفاهیم و واژگانی در قرآن و روایات به کار رفته است؟

 

2-گریه چه جایگاهی در قرآن وروایات دارد؟

 

3-اقسام مختلف گریه کدامند؟

 

4-آثار و موانع گریه چیست؟

 

 1-7-مفاهیم

 

   گریه در لغت به معنای اشك ریختن و گریستن و مخالف خنده است.(معین،1382،1278).

 

از دیدگاه روانشناسی واكنشی است هیجانی بویژه در برابر درد، اندوه یا شادی بسیار كه به صورت ریزش اشك از چشمان می باشد.(صدری،1373،ج2،953). معادل عربی گریه، واژه بكاء، می باشد. در اینجا به بیان برخی از مفاهیم مشابه و متضاد با واژه”گریه” می پردازیم.

 

1–8-مفاهیم مشابه

 

 1- بكاء: بکاء واژه ای روایی است که خود در قرآن ذکر نشده است اما کلمات هم ریشه با آن هفت باردر قرآن کریم  به کار رفته اند.(دخان: 29؛ نجم: 43و60؛ یوسف: 16؛ اسراء:109؛ توبه:82؛ مریم:58).

 

  قرآن کریم می فرماید:« وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَ أَبْكى‏ »،(نجم/ 43)،

 

«اینکه اوست که می خنداند و می گریاند». در جایی دیگر می فرماید:«وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً»،(اسراء، 109،«آنها ( بی اختیار ) به زمین می افتند ( و سجده می کنند ) و اشک می ریزند و هر زمان خشوعشان فزونتر می شود » .  هم چنین می فرماید:« أُولئِکَ الَّذِینَ … إِذا تُتْلى‏ عَلَیْهِمْ آیاتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا » ، ( مریم/58 )،« آنها کسانی بودند که وقتی  آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده می شد به خاک می افتادند و سجده می کردند، در حالیکه گریان بودند».  باز می فرماید:«فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ»،(دخان/29)،«نه آسمان برآنها گریست و نه زمین».

 

در آیات دیگری چون(یوسف/16)،(توبه/82و92) و (مائده/83) نیز از گریه کردن سخن به میان آمده است. 

 

  در روایات نیز بکاء، جایگاه ویژه ای دارد. امام علی(ع) می فرماید:«البکاء سجیه المشفقین»: گریستن خوی مشفقان است.(آمدی،1366،ج1،168). هم چنین می فرماید:« البکاء من خشیه الله مفتاح الرحمه»: گریستن از خوف خداوند کلید رحمت است.(همان).

 

  پیامبر اسلام(ص) می فرماید:« طوبی لصوره نظر الله الیها تبکی علی ذنب من خشیه الله …» : «خوشا چهره ای که خداوند به آن می نگرد در حالی که از ترس خدا بر گناهی که کرده می گرید…».(حرعاملی،1387،ج1،677). در روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود: «یا فاطمه، کل عین باکیه یوم القیامه الا عین بکت علی مصاب الحسین …»:« فاطمه جان، روز قیامت هر چشمی گریان است؛ مگر چشمی که در مصیبت و عزای حسین(ع) گریسته باشد…».(مجلسی،1403،ج44،293).

 

2-3-2-1-ظلم جانی………………………………………………………………………………………………. 74

 

2-3-2-2- ظلم مالی………………………………………………………………………………………………. 78

 

2-3-2-3- ظلم به ناموس و شخصیت………………………………………………………………….. 83

 

فصل سوم : اسباب و انگیزه های ظلم

 

3-1-  پیروی از هوا………………………………………………………………………………………………… 86

 

3-2- پیروی از ظن و گمان ………………………………………………………………………………….. 89

 

3-3- جهل ، استکبار ، رفاه زدگی…………………………………………………………………………. 90

 

3-3-1- جهل …………………………………………………………………………………………………………. 91

 

3-3-2-  استکبار …………………………………………………………………………………………………… 94

 

3-3-3- رفاه زدگی و ناز پروردگی ……………………………………………………………………….. 99

 

3-4- حسد ، انتقام ، سکوت در برابر ظلم  …………………………………………………………. 101

 

3-4-1-  حسد  ……………………………………………………………………………………………. 101

 

3-4-2- انتقام  ………………………………………………………………………………………………….102

 

3-4-3- سکوت در برابر ظلم………………………………………………………………………………103

 

فصل چهارم : آثار وعواقب ظلم

 

4-1- از بین رفتن امنیت و بوجود آمد قحطی …………………………………………………… 106

 

4-1-1- از بین رفتن امنیت جانی و استقرار اجتماعی ………………………………………..106

 

4-1-2- نزول قحطی و خشکسالی ………………………………………………………………………. 107

 

4-2-  محروم ماندن ظالمین از هدایت و رستگاری …………………………………………… 110

 

4-2-1- محروم ماندن ظالمین از هدایت ……………………………………………………………. 110

 

4-2-2- محروم ماندن ظالمین از رسمگاری………………………………………………………… 112

 

4-3- سقوط دولت ظالم  ………………………………………………………………………………………. 114

 

4-3-1- ضعف دولت ظالم……………………………………………………………………………………… 116

 

4-3-2- نابودی واز ریشه در آمدن دولت ظلم ……………………………………………………117

 

4-3-3- نمونه هایی از دولت های ظالم نابود شده ……………………………………………..122

 

 فصل پنجم : راههای مقابله با ظلم و پیشگیری از آن

 

5-1- توبه از ظلم و انکار آن …………………………………………………………………………………. 134

 

5-1-1- توبه از ظلم ………………………………………………………………………………………………. 135

 

5-1-2- انکار ظلم ………………………………………………………………………………………………….. 138

 

5-2- دوری از تمایل  به ظالمین ، ترک همنشینی با آنان و یاری نمودن انها … 144

 

5-2-1- دوری از تمایل به ظالمین ……………………………………………………………………… 144

 

5-2-2- ترک مجالس ظالمین ……………………………………………………………………………… 144

 

5-2-3- نهی از یاری وکمک به ظالمین ……………………………………………………………… 145

 

5-3- عبرت گرفتن از سرگذشت ظالمین …………………………………………………………… 146

 

5-4 – دعا و فراخوان عمومی ……………………………………………………………………………….. 149

 

5-5- انتقام از ظالم و مبارزه با ظالمین ، گذشت هنگام قدرت………………………….. 152

 

5-5-1- انتقام از ظالم و مبارزه با ظالمین ………………………………………………………….. 152

 

5-5-2- گذشت از ظلم به هنگام قدرت………………………………………………………………. 157

 

نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………. 160

 

منابع………………………………………………………………………………………………………………………….. 163

 

 -1- مقدمه( طرح موضوع یا مسأله تحقیق)

 

    ظلم از جمله صفات پست و اخلاق رذیله است. به همین خاطر خداوند خود را از آن منزه می داند و می فرماید: ” إنِّ اللهَ لایَظلمُ النّاسَ شَیئاً وَلکنّ النّاسَ أنفسَهم یظلمونَ” (یونس:44) بلکه فراتر از آن خدا آنرا بر خود حرام کرده است. در حدیث قدسی که ابوذر (رض) از پیامبر روایت می کند آمده است: “یا عبادی إنّی حرّمتُ الظلم علی نفسی و جعلته بینکم مُحَرَّماً فلا تظالموا” (مسلم). ” ای بندگانم بدرستی که من ظلم را بر خود حرام کردم و آنرا بین شما حرام قرار دادم پس به همدیگر ظلم نکنید.”

 

    ظلم از بزرگترین بلاهایی است که بشریت به آن مبتلا می باشد که مایه بدبختی فرد و جامعه است. می توان گفت هر مصیبتی که بر افراد و ملتها واقع می شود سبب آن ظلم است و قرآن این حقیقت را تایید و بیان می کند که سبب نابودی  شهرها و امتها ظلمی است که مردم آن مرتکب می شوند: ” و ما کنّا مُهلِکِی القری إلّا و أهلُها ظالمون” (قصص:59) و همچنین می فرماید:” وَ ما کان ربک لِیُهلِکَ القری بظلمٍ و اهلها مصلحون” (هود:117)

 

    با تدبر در قرآن می توان دریافت که نصوص بسیاری وجود دارد که ظلم و اهل آنرا مذمت می کند و بندگان را از آن بر حذر می دارد. خداوند در بیشتر از 250 جایگاه با اسلوبهای  مختلف و در اشتقاقهای متنوع از آن نهی کرده است. گاهی با تنزیه خود از این صفت « و ما ربک بظلام للعبید » (فصلت:46) و گاهی با امر به عدالت با همه مردم حتی با غیرمسلمانان « و لا یجرِمَنَّکم شنئان قومً علی ألا تعدلوا إعدلو هو اقرب للتقوی » (مائده:8). گاهی ظلم را با مذمت اهل آن که همراه با خشم خداوند بر آنهاست مذمت می کنند «  و عنت الوجوه للحی القیوم و قد خاب من حمل ظلماً » (طه:111). و خداوند گناهان را به ظلم وصف می کند  و می فرماید : « قالا ربنا ظلمنا انفسنا و إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین » (اعراف:23)

 

    با توجه به تقسیم بندی که در مورد انواع ظلم صورت می گیرد چنین برمی آید که یک انسان  در سه جهت مرتکب ظلم می شود : 1. ظلم به خود- 2. ظلم به خدا- 3. ظلم به دیگران .

 

قرآن کریم به هر سه شکل آن در آیات مختلف اشاره کرد است  برای هرکدام از آنها راههایی را برای رهایی از آن فراروی انسانها گذاشته است و به کرّات بیان کرده است که انسانها نه مرتکب ظلم شوند و نه ظلم را بپذیرند .

 

 

    ظلم به خویش آن است که شخص جایگاه خود را نشناسد و خود را برتر از آن چیزی که هست قرار دهد و به تبع این خود برتر بینی تن به اطاعت خدا نسپرد و اینگونه است که گرفتار غم و اندوه (انبیا:87 و 88)، ذلت خواری( نحل:27 و 28)، و دیگر عذابهای دنیوی (اعراف: 160 تا 162). چون عذاب استیصال (هود:100 تا 102)، نابودی اقوام و جوامع و به ارث ماندن سرزمین و مساکن آنان برای دیگران (ابراهیم:45)، خودکشی (بقره:51 تا 54) و فروپاشی  جامعه (سبأ:17 تا 19) می شوند.

 

    ظلم در حق خدا  اشکال و اقسام مختلف و متنوعی  دارد که از جمله آنها شرک، کفر و نفاق است. خداوند در سوره لقمان از زبان ایشان می فرماید: “إنّ الشرک لظلمّ عظیم” ظلم به دیگران در تجاوز به آبرو و شخصیت آنها، تجاوز به مال و بدن، یا هر صورتی از تجاوز نمود پیدا می کند که همه آنها حرام بوده و جایز نمی باشد.

 

    اگر به آثار و پیامدهایی که قرآن برای ظلم به نفس و خدا بیان کرده است توجه و تأمل کافی شود دانسته می شود که پیامدهای اجتماعی آن بیشتر و نمودارتر است. از این رو گفته شده که ریشه و خاستگاه ظلم و ستم اجتماعی (ظلم به دیگران) را می بایست در ظلم به خدا و خود دانست که به شکل اجتماعی و رفتاری بروز می کند.

 

    در تاریخ پر افتخار اسلام نمونه های درخشانی از راههای مبارزه با ظلم وجود دارد  که هرکدام آنها یا نشان از منع بوجود آمدن ظلم، با حمایت مظلوم (حلف الفضول) بود و یا تن ندادن به ظلم( هجرت های مختلف، دعوت ها و قتال ها و…). از دیگر راههای برون رفت از ظلم میتوان به: انکار بر ظالم، عدم همکاری با ظالم، یاری ننمودن ظالم بر ظلمش و اینکه برماندن ظالم یاری نشود اشاره نمود.

 

 

 

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

    تردیدی نیست که آثار و پیامدهای ظلم چه بر فرد و چه بر جامعه چنان است که نمیتوان به سادگی از کنار آن گذشت بلکه باید هرچه بیشتر و دقیقتر ظلم را شناخته و در حد توان آنرا ریشه کن کرد.

 

    بعضی تصور می کنند که کشتن عمدی شخص، زدن و اسیر کردن او ظلم می باشد و تصور می کنند که قاتل و ضارب ظالمند و محکوم مظلوم. و گمان می کنند که ظلم یعنی محروم کردن دیگران از بهره مندی و استفاده از تلاشها و نتایج کارشان  و به شکل عام بعضی از آنها تصور می کنند که ظلم تجاوز صریح به نفس یا مال یا حقوق طبیعی فرد یا جامعه می باشد که منجر به ایجاد نفرت و کراهت نزد مردم می شود درحالیکه موضوع ظلم بسار گسترده تر از این می باشد. موضوع ظلم معنایش تجاوز به قانون طبیعی زندگی می باشد . (کرمی، 71، 2)

 

    علت اینکه خداوند اینچنین از ظلم نهی و به عدالت امر می کند این است که عدالت برای زندگی اجتماعی همانند نفس حیات است برای کائنات زنده و برای ملتها مانند آب شیرین است در آبیاری زراعتها. دیده نشده است که امتی ستم کند ، یا حاکمی ظالم باشد و یا خانواده ای سرکشی نماید مگر اینکه خداوند با قدرت خود از کسانی که سنت لایتغیر او را عبث شمردند و از دعوتش غافل ماندند، انتقام گرفت. (السبکی، 72ش، ص 3)

 

    حال که چنین است که این میکروب کشنده و هلاک کننده از نشر و گسترش آن چیزی جز فقر و محرومیت، جهل و تخلف و سنگدلی و خشونت  و جنایت و خونریزی عاید انسانها نمی شود، نگارنده بر آن شد تا با بررسی آیات مربوط به ظلم بصورت کلی حقیقت ظلم ، انواع و آثار آن و راههای اصلاحی و برون رفت از آن را در پرتو قرآن بررسی نماید. امید که در آگاه نمودن خود و دیگران در ایجاد جامعه ای که قرآن از آن یاد می کند و می خواهد که خالی از هرگونه ظلم و بی عدالتی باشد و هرکسی این اطمینان را داشته باشد که به آنچه که حق اوست خواهد رسید، گام کوچکی گذاشته باشد.

 

1-3- پیشینه تحقیق

 

2-1-2-1- عدل در اندیشه غرب… 16

 

2-1-2-2- عدالت در اصطلاح فرقه های اسلامی.. 16

 

2-2- مهدویت u.. 19

 

2-2-1- امام مهدی u.. 20

 

2-2-2- سیرت مهدوی.. 21

 

2-2-3- مهدیu در آینه غدیر. 22

 

2-2-4- امام عادل مهربان. 22

 

2-3- عدالت مهدویu.. 24

 

2-3-1- تعریف عدالت مهدوی.. 24

 

2-3-2- عدالت مهدوی در آینه روایات… 25

 

2-3-2-1- عدالت و حضرت مهدی u.. 26

 

2-3-2-2- قیام کننده به عدالت… 27

 

2-3-3- ضرورت عدالت مهدوی.. 28

 

2-3-4- راه روشن اجرای عدالت… 28

 

2-3-5- وظیفه عدالت طلبان و طلوع خورشید عدالت… 29

 

3- فصل دوم: ابعاد عدالت مهدوی.. 31

 

3-1- عدالت فردی مهدوی.. 34

 

3-1-1- تعریف عدالت فردی مهدوی u.. 34

 

3-1-2- عرصه تجلی عدالت فردی.. 36

 

3-1-2-1- رابطه انسان با خود. 36

 

3-1-2-2- رابطه انسان با دیگران. 36

 

3-1-2-3- رابطه انسان با خدا 37

 

3-1-3- فرق عدالت اجتماعی با عدالت فردی.. 37

 

3-1-4- ضرورت عدالت فردی مهدوی u.. 38

 

3-1-5- ریشه یابی ظلم در نهاد انسان. 40

 

3-1-6- عوامل زمینه ساز عدالت فردی مهدوی.. 41

 

3-2- عدالت اجتماعی مهدوی.. 43

 

3-2-1- تعریف عدالت اجتماعی.. 44

 

3-2-2- عدالت اجتماعی در بینش مارکسیستی.. 45

 

3-2-3- عدالت اجتماعی در بینش لیبرالی.. 46

 

3-2-4- ضرورت عدالت اجتماعی مهدوی u.. 46

 

3-2-5- مکاتب مدعی عدالت… 49

 

3-2-6- زمینه های تحقق عدالت اجتماعی.. 50

 

3-3- عدالت فرهنگی مهدوی.. 52

 

3-3-1- تعریف عدالت فرهنگی.. 52

 

3-3-2- ضرورت عدالت فرهنگی.. 54

 

3-3-2-1- و ضعیت فرهنگی جهان امروز. 54

 

3-3-2-2- نگاه آیات و روایات به وضعیت زمان قبل از ظهور. 56

 

3-3-3- عدالت فرهنگی مهدویu.. 59

 

3-4- عدالت سیاسی مهدوی.. 60

 

3-4-1- تعریف عدالت سیاسی مهدوی.. 62

 

3-4-1-1- مفهوم سیاست… 62

 

3-4-1-2- عدالت سیاسی.. 64

 

3-4-1-3- عدالت سیاسی مهدوی.. 65

 

3-4-2- ضرورت عدالت سیاسی مهدوی.. 66

 

3-4-2-1- اثبات ضرورت بر اساس شرطیت عدالت… 66

 

3-4-2-2- اثبات ضرورت بر اساس غایت… 67

 

3-5- عدالت اقتصادی مهدوی.. 68

 

3-5-1- تعریف عدالت اقتصادی مهدوی.. 68

 

3-5-2- ضرورت عدالت اقتصادی مهدوی.. 70

 

3-5-3- عوامل زمینه ساز عدالت اقتصادی.. 70

 

3-5-3-1- رفع فقر. 71

 

3-5-3-2- تساوی در توزیع ثروت… 72

 

 

3-5-3-3- مدیریت بهینه ایجاد ثروت… 73

 

4- فصل سوم: شاخص های عدالت مهدوی.. 75

 

4-1-1- غنای نفوس…. 79

 

4-1-2- ثبات ایمان. 80

 

4-1-3- تکامل عقول. 80

 

4-1-4- تعادل و توازن. 81

 

4-1-4-1- راست گویی.. 82

 

4-1-4-2- رفع بخل.. 82

 

4-1-4-3- غلبه بر طبیعت سوء. 83

 

4-1-4-4- زدوده شدن کینه ها 84

 

4-2- شاخص های عدالت اجتماعی مهدوی.. 85

 

4-2-1- رفع امتیازات و تبعیضات نژادی و طبقه ای.. 85

 

4-2-2- رضایت عمومی.. 87

 

4-2-3- شمول و فراگیری عدالت اجتماعی.. 88

 

4-2-4- رعایت حق تقدم. 89

 

4-3- شاخص های عدالت فرهنگی مهدوی.. 90

 

4-3-1- احیا قرآن. 90

 

4-3-2- پیشرفت علم و نفی انحصار آن. 93

 

4-3-3- برابری در آموزش…. 95

 

4-3-4- تحول در علوم اسلامی.. 95

 

4-3-5-  افزایش پیروان حق و بازگشت به سنت های حسنة انسانی.. 97

 

4-3-6- اتحاد و همبستگی قلوب… 98

 

4-3-7- رواج فضائل اخلاقی.. 100

 

4-3-8- محیط تربیتی عادلانه. 101

 

4-3-9- برچیده شدن بدعت ها 102

 

4-3-10- تحول و دگرگونی اوضاع و احوال حاکم بر جامعه. 104

 

4-4- شاخص های عدالت سیاسی مهدوی.. 105

 

4-4-1- حکومت واحد جهانی.. 105

 

فصل سوم : طرح عاملی^k2 با خطای تصادفی وایبل……………………………………… 25

 

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………. 25

 

3-2- معادلات درستنمایی……………………………………………………………… 25

 

3-3- خطی کردن معادلات درستنمایی با استفاده از بسط سری تیلور………………….. 28

 

3-4- معادلات درستنمایی اصلاح شده و برآوردیابهای MML…………………………. 31

 

3-5- آزمون فرض……………………………………………………………………… 35

 

3-6- برآوردیاب های MML در طرح عاملی 2³……………………………………….. 38

 

3-7-تعمیم…………………………………………………………………………….. 43

 

فصل چهارم : تحلیل كواریانس با خطای تصادفی لجستیك تعمیم یافته…………………. 46

 

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………. 46

 

4-2- معادلات درستنمایی……………………………………………………………… 46

 

4-3- خطی کردن معادلات درستنمایی با استفاده از بسط سری تیلور………………….. 51

 

4-4- برآوردیاب های MML………………………………………………………….. 53

 

4-5- آزمون فرض……………………………………………………………………… 55

 

4-5-1- آزمون تئوری نرمال……………………………………………………………. 55

 

فصل پنجم : مثال های عددی………………………………………………………….. 55

 

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………. 67

 

5-2- شبیه سازی فصل سوم…………………………………………………………… 67

 

5-3- شبیه سازی فصل چهارم…………………………………………………………. 70

 

5-5- مثال عددی 2……………………………………………………………………. 72

 

6-5  محاسبه احتمال خطای نوع اول و توان در آزمون F معمولی……………………… 73

 

پیوست 1………………………………………………………………………………. 76

 

واژه نامه فارسی به انگلیسی…………………………………………………………….. 82

 

واژه نامه انگلیسی به فارسی…………………………………………………………….. 90

 

منابع :………………………………………………………………………………….. 97

 

مقدمه

 

در مدل های آنالیز واریانس ، آزمون های معنادار بودن بر اساس فرض خطای نرمال انجام می شوند . در عمل ممکن است با رسم نمودار باقی مانده ها متوجه شویم که فرض خطای نرمال نادرست می باشد ، در این صورت به کار بردن روش های سنتی سبب کاهش کارایی در آزمون و برآوردیابی می شود .

 

در این پایان نامه طرح عاملی ^k2 با خطای تصادفی وایبل و همچنین مدل های تحلیل كواریانس را زمانی كه متغیر مستقل و خطای تصادفی هر دو دارای توزیع غیر نرمال باشند بررسی می كنیم ، برای این منظور از برآوردهای ماکزیمم درستنمایی اصلاح شده ) MML ( استفاده می کنیم که در مقایسه با راه حل های ارائه شده تحت فرض نرمال بودن خطا توان بالاتری دارند و نسبت به فرضیات مدل نیرومند ( Robust ) هستند . این پایان نامه در 5 فصل ارائه می شود که موضوع هر کدام در زیر آورده شده است .

 

فصل اول : تعاریف و مفاهیم مقدماتی

 

   در این فصل مفاهیم مورد نیاز در پایان نامه بیان می شود .مفاهیمی از قبیل: طرح های عاملی ، تحلیل كواریانس ، توزیع وایبل و خواص آن ، توزیع لجستیك تعمیم یافته ، مقابله ها و روش درستنمایی ماكزیمم و …

 

فصل دوم : روش درستنمایی ماكزیمم اصلاح شده

 

     زمانی كه خطای تصادفی در یك مدل آماری غیر نرمال باشد ( برای مثال دارای توزیع لجستیك یا وایبل باشد ) برای یافتن برآوردهای درستنمایی ماکزیمم با معادلاتی روبرو هستیم که حل آن ها بدون استفاده از روش های عددی امکان پذیر نیست ، در این صورت  می توانیم از روش درستنمایی ماكزیمم اصلاح شده استفاده كنیم . در این فصل روش درستنمایی ماكزیمم اصلاح شده ( MML ) با ذكر مثال معرفی و ویژگی های آن با روش معمولی درستنمایی ماكزیمم ( ML ) مقایسه می شود .

 

فصل سوم : طرح عاملی 2^k با خطای تصادفی وایبل

 

     در این فصل با استفاده از روش MML برآورد پارامترها را در یك طرح عاملی ^k2 با خطای تصادفی وایبل به دست می آوریم و سپس بر اساس برآوردهای بدست آمده آزمون فرض های مرتبط با اثرهای اصلی و متقابل را بررسی  می كنیم .

 

فصل چهارم : تحلیل كواریانس با خطای تصادفی لجستیك تعمیم یافته

 

     در این فصل مدل های تحلیل كواریانس را زمانی كه متغیر مستقل و خطای تصادفی هر دو دارای توزیع غیر نرمال باشند بررسی می كنیم . برای این منظور ابتدا از روش MML برآورد پارامترهای مدل را به دست می آوریم آن گاه آماره هایی را برای آزمون فرض های مرتبط با مقابله های خطی معرفی می كنیم .

 

فصل پنجم : مثال های عددی

 

    در این فصل كاربرد روش های ذكر شده در فصل های قبل را با ذكر مثال های عددی نشان می دهیم .

 

 

 

فصل اول

 

 

 

 

 

 1-1- مقدمه

 

در این فصل مفاهیم مورد نیاز در پایان نامه بیان می شوند . مفاهیمی از قبیل : طرح های عاملی ، مقابله ها ، تحلیل كواریانس ، توزیع وایبل و خواص آن ، توزیع لجستیك تعمیم یافته  و روش درستنمایی ماكزیمم .

 

1-2-  طرح های عاملی

 

طرح های عاملی که توسط فیشر ( 1935) و یتس (1937) معرفی شدند اغلب بهترین و پر استفاده ترین طرح ها برای انجام آزمایش در کاربردهای صنعتی هستند . در این گونه طرح ها اثرهای عوامل چندگانه بر خروجی به صورت همزمان مورد بررسی قرار می گیرند . این طرح ها کارایی بیشتری نسبت به روش قدیمی هر بار یک عامل دارند . همچنین طرح های عاملی توانایی تشخیص و برآورد اثرهای متقابل بین عوامل را فراهم می کنند در حالی که روش هر بار یک عامل این قابلیت را ندارد . در روش هر بار یک عامل ، یک سطح پایه برای هر عامل در نظر گرفته می شود . سپس در هر مرحله سطح یکی از عوامل را تغییر می دهیم در حالی که بقیه عوامل در سطح ثابتی قرار دارند . برای مثال فرض کنید تاثیر دما و ماده اولیه را بر خروجی یک آزمایش شیمیایی بررسی می کنیم .

 

سطح پایه برای دما و ماده اولیه به ترتیب دمای متوسط و ماده اولیه ب می باشند . آن گاه مشاهدات فقط از تیمارهایی که با * مشخص شده اند ، به دست می آیند . در این حالت بررسی اثر متقابل امکان پذیر نمی باشد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دمای زیاد	دمای متوسط	دمای کم
	*		ماده اولیه الف
*	*	*	ماده اولیه ب
	*		ماده اولیه ج

 

جدول یک – روش هر بار یک عامل

 

یکی از رایج ترین طرح های عاملی طرح عاملی ^k 2 است که در آن k تعداد عامل ها و هر عامل دارای دو سطح می باشد .هدف اصلی از این طرح تعیین موثرترین عامل است و در حقیقت این یک آزمایش اکتشافی است که روند بررسی عوامل را برای ما روشن می سازد .

 

در منابع دوره کارشناسی آمار معمولا طرح های عاملی بر اساس فرض نرمال بودن خطا پایه ریزی شده اند اما در عمل توزیع های غیر نرمال متداول ترند 

 

1-2-1-  طرح عاملی 2²

 

فرض كنید عوامل A و B هر كدام دارای دو سطح می باشند ، مدل آنالیز واریانس را  به صورت زیر در نظر می گیریم :

 

 ( 1-2-1 )      

 

كه در آن µ میانگین كلی،  اثر i امین سطح عامل A ،  اثر j امین سطح عامل B،  اثر متقابل  و  خطای تصادفی می باشد .

 

1-2-2- مقابله ها

 

چهار ترکیب تیماری را با نماد (1) ، a ،  b ،ab  نشان می دهیم . (1) نشان دهنده سطح پایین  هر دو عامل (i=1 , j=1 )، a نشان دهنده عامل A در سطح بالا(i=2, j=1 )،    b نشان دهنده عامل B درسطح بالا (i=1 , j=2  )  و ab نشان دهنده سطح بالای هر دو عامل (i=2 , j=2  ) می باشد . در طرح عاملی 2² به بررسی اثرهای اصلی A و B و اثرمتقابل دوعاملی AB علاقه مند هستیم . اثر اصلی عامل A و B را با تفاوت میانگین مشاهدات در سطح بالا و در سطح پایین اندازه گیری می كنیم :

 

اگر میزان تاثیر عامل A بر خروجی ، به سطح به کار رفته از عامل  B بستگی داشته باشد ، بنا به تعریف اثر متقابل وجود دارد . میزان اثر متقابل A و B را بر متغیر پاسخ به صورت زیر اندازه گیری می کنیم :