برخورد امام با بزرگان فلسفه و عرفان …………………………………………………………………………….18

 

نگاه امام به قرآن و تفسیر………………………………………………………………………………………………21

 

وجوه اشتراک و افتراق امام و اخباریان در مسئله فهم قرآن ………………………………………………24

 

امام و مراتب فهم قرآن ………………………………………………………………………………………………26

 

جایگاه قرآن پیش از تنزل………………………………………………………………………………………………27

 

تجلی خداوند در قرآن و نتایج آن ………………………………………………………………………………….29

 

 

1. قابل فهم بوده ظاهر قرآن برای همگان ………………………………………………………………29

 

1. شناخت و تفهیم یگانگی خدااصلی ترین هدف قرآن ………………………………………….30

 

1. وصول به مقام قرب الهی ………………………………………………………………………………..30

 

1. معرفی حق تعالی و نشر توحید ………………………………………………………………………..31

 

1. قران کامل ترین کتاب و دربردارنده شریعت ابدی ………………………………………………32

 

1. اثبات وجود بطون مختلف برای قرآن و پیوند ناگسستنی بین ظاهر و باطن ……………..35

 

1. معیت قرآن و اهلبیت ……………………………………………………………………………………….38

 

1. جامعیت قرآن …………………………………………………………………………………………………40

 

1. اختصاص فهم کامل ظاهر و باطن قرآن به پیامبر و ائمه ……………………………………….42

 

امام و موانع فهم قرآن ……………………………………………………………………………………………….44

 

الف ) خودبینی……………………………………………………………………………………………44

 

ب ) اندیشه ها و مذاهب باطل ……………………………………………………………………….44

 

ج )انحصار فهم قرآن در فهم پیشینیان ………………………………………………………………..45

 

د )معاصی……………………………………………………………………………………………………….45

 

هـ )حب دنیا…………………………………………………………………………………………………..46

 

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………….47

 

فصل سوم : تبیین و بررسی دیدگاه اخباریان راجع به تفسیر قرآن با تاکید بردیدگاه امام خمینی

 

پیدایش اخباریگری در مکتب شیعه………………………………………………………………………………..48

 

چند نظریه در مورد منشأ پیدایش اخباریگری …………………………………………………………………49

 

بزرگان مکتب اخباری ………………………………………………………………………………………………..50

 

آشنایی با فوائد المدنیه ………………………………………………………………………………………………..52

 

بررسی ونقد آیات و روایات مورد تمسک اخباریان ………………………………………………………..55

 

الف ) آیات ……………………………………………………………………………………………………………….58

 

استدلال اخباریان به آیات …………………………………………………………………………………………….68

 

پاسخ ………………………………………………………………………………………………………………………….70

 

نتیجه نهایی ………………………………………………………………………………………………………………..72

 

ب ) روایات ………………………………………………………………………………………………………………72

 

 

1. روایاتی ناهی از حکم دادن بر خلاف ما انزل الله ………………………………………………….73

 

1. روایات ناهی از فتوی دادن غیر عالمانه ………………………………………………………………73

 

1. روایات ناهی از عمل به رای و قیاس …………………………………………………………………74

 

1. روایاتی مبین آمدن همه احکام مورد نیاز بشر در قرآن و سنت پیامبر(ص) … …………79

 

1. روایات تعیین کننده قیم یا مخاطبانی خاص برای قرآن………………………………………..80

 

1. روایاتی با موضوع تمسک به اهل بیت و عترت پیامبر(ص) ………………….85.

 

1. روایاتی با موضوع تمسک به اهل بیت و عترت پیامبر(ص) ………………….88

 

1. روایات بطون مختلف قرآن ……………………………………………………………….90

 

1. روایات عام و خاص و ناسخ و منسوخ داشتن سنت پیامبرهمچون قرآن کریم………. .106

 

1. روایات مبین مقدمات و نیازمندیهای مفسر …………………………………………..112

 

1. روایاتی در مورد اصناف مردم با هدف تشویق به علم آموزی………………….116

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………..121

 

 

فصل چهارم : نقد بیرونی اخباریان

 

نقد مبانی اخباریگری با آیات و ورایات دیگر………………………………………………………………..122

 

 

1. آیات……………………………………………………………………………………………………………..122

    

   • آیات قرائت …………………………………………………………122

    

   • آیات تفکر و تدبر ……………………………………………………………………………..124

    

   • آیات تحدی و هماوردطلبی ………………………………………………………………..127

    

   • قرآن کتاب هدایت …………………………………………………………………………….128

    

   • آیات روشنی و بینادلی ……………………………………………………………………….130

    

   • آیات تبشیر و انذار ……………………………………………………………………………..132

    

   • آیات الاحکام ……………………………………………………………………………………132

    

   • آیات عبرت آموزی و پند گرفتن …………………………………………………………..134

    

   • آیات سؤال و جواب بین خداوند و بندگان …………………………………………..135

    

2-2-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 36

 

2-2-2- بررسی آثار(رمان جزیره­ی سرگردانی و مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس) 39

 

2-2-2-1- رمان جزیره سرگردانی………………………………………………………………………………… 39

 

2-2-2-1-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 39

 

2-2-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………….. 40

 

2-2-2-2- مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس………………………………………………. 43

 

2-2-2-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 43

 

2-2-2-2-2- ویژگی­های­ کلی داستان­ها…………………………………………………………………… 47

 

2-3- ابراهیم گلستان………………………………………………………………………………… 50

 

عنوان                                                                                       صفحه

 

2-3-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………. 50

 

2-3-2- بررسی اثر (داستان بلند خروس)…………………………………………………………………………… 53

 

2-3-2-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………………….. 53

 

2-3-2-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………………. 54

 

2-4- مهین متأله……………………………………………………………………………………………………….. 55

 

2-4-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 55

 

2-4-2- بررسی اثر (داستان بلند قرن شیطان)…………………………………………………………………… 55

 

2-4-2-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………………….. 55

 

2-4-2-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………………. 56 

 

2-5- منوچهر صفا……………………………………………………………………………………………………….. 57

 

2-5-1- زندگی­نامه……………………………………………………………………………………………………….. 57 

 

2-5-2- بررسی اثر (مجموعه داستان اندر آداب و احوال)…………………………………………………. 58

 

2-5-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 58

 

2-5-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها …………………………………………………………………………. 61

 

2-6- ابوالقاسم فقیری………………………………………………………………………………………………… 63 

 

2-6-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………………………. 63

 

2-6-2- بررسی اثر(مجموعه داستان دیو) …………………………………………………………………………… 65

 

2-6-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 65 

 

2-6-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها…………………………………………………………………………… 70

 

2-7- امین فقیری…………………………………………………………………………………………………………. 73

 

2-7-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

2-7-2- بررسی آثار(مجموعه داستان­های تمام باران­های دنیا، مویه­های منتشر و داستان‌های بلند اگر باران ببارد و رقصندگان)……………………………………………………………………………………………………………… 75

 

2-7-2-1- مجموعه داستان تمام باران­های دنیا  ……………………………………………………….. 75

 

2-7-2-1-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 76

 

2-7-2-1-2- ویژگی­های کلی داستان‌ها …………………………………………………………………. 82

 

2-7-2-2- مجموعه داستان مویه­های منتشر………………………………………………………………. 83

 

2-7-2-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 83

 

2-7-2-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها …………………………………………………………………. 88

 

2-7-2-3- داستان بلند اگر باران ببارد ……………………………………………………………………….. 91 

 

عنوان                                                                                       صفحه

 

2-7-2-3-1- خلاصه داستان …………………………………………………………………………………… 91 

 

2-7-2-3-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………. 91

 

2-7-2-4- داستان بلند رقصندگان……………………………………………………………………………….. 93

 

2-7-2-4-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………….. 93

 

2-7-2-4-2- ویژگی­های کلی داستان …………………………………………………………………….. 94

 

2-7-2-5- نتیجه­گیری کلی چهار اثر امین فقیری……………………………………………………… 97

 

2-8- حسن کریم­پور شیرازی………………………………………………………………………………………… 98

 

2-8-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 98

 

2-8-2- بررسی آثار (رمان درماندگان عشق و باغ مارشال)………………………………………………… 100

 

2-8-2-1- رمان درماندگان عشق………………………………………………………………………………….. 100

 

2-8-2-1-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 100

 

2-8-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………….. 102

 

2-8-2-2- رمان باغ مارشال …………………………………………………………………………………………. 104

 

 

2-8-2-2-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 104

 

2-8-2-2-2- ویژگی­های کلی رمان …………………………………………………………………………. 105

 

2-8-2-3- نتیجه گیری دو رمان کریم­پور شیرازی……………………………………………………… 105

 

2-9- علی اصغر شیرزادی………………………………………………………………………………………. 106

 

2-9-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………….. 106

 

2-9-2- بررسی آثار (مجموعه داستان غریبه و اقاقیا و رمان طبل آتش)…………………………. 107

 

2-9-2-1- مجموعه داستان غریبه و اقاقیا…………………………………………………………………… 107

 

2-9-2-1-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 107

 

2-9-2-1-2-ویژگی­های کلی داستان­ها……………………………………………………………………. 110

 

2-9-2-2- رمان طبل آتش ………………………………………………………………………………………….. 112

 

2-9-2-2-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 112

 

2-9-2-2-2- ویژگی­های­ کلی رمان………………………………………………………………………….. 113

 

2-10- مهناز کریمی…………………………………………………………………………………………………… 116

 

2-10-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 116

 

2-10-2- بررسی اثر (داستان بلند رقصی چنین)………………………………………………………………. 116

 

2-10-2-1- خلاصه داستان ………………………………………………………………………………………… 116

 

2-10-2-2- ویژگی­­های کلی داستان……………………………………………………………………………. 117

 

عنوان                                                                                       صفحه

 

2-11- طاهره ریاستی…………………………………………………………………………………………… 120

 

2-11-1- زندگی­نامه……………………………………………………………………………………………….. 120

 

2-11-2- بررسی اثر (مجموعه داستان شط خیال)……………………………………………………………. 120

 

2-11-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 120

 

2-11-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 126

 

2-12- شهریار مندنی­پور…………………………………………………………………………….. 130

 

2-12-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………….. 130

 

2-12-2- بررسی آثار (مجموعه داستان­های سایه­های غار، هشتمین روز زمین، مومیا و عسل و ماه نیمروز)        132

 

2-12-2-1- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی سایه­های غار …………………. 132

 

2-12-2-2- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی هشتمین روز زمین……….. 139

 

2-12-2-3- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی مومیا و عسل………………….. 146

 

2-12-2-4- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی ماه نیمروز ……………………… 163

 

2-12-2-5- نتیجه­گیری چهار مجموعه داستان مندنی­پور………………………………………… 174

 

2-13- ابوتراب خسروی…………………………………………………………………………………… 179

 

2-13-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………… 179

 

2-13-2- بررسی اثر (مجموعه داستان هاویه) …………………………………………………………………… 181

 

2-13-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 182

 

2-13-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 189

 

2-14- محمد کشاورز…………………………………………………………………………………………………. 195

 

2-14-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 195

 

2-14-2- بررسی اثر (مجموعه داستان پایکوبی)………………………………………………………………… 195

 

2-14-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 195

 

2-14-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 200

 

2-15- سوسن طاقدیس………………………………………………………………………………………………….. 203

 

2-15-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………….. 203

 

2-15-2- بررسی اثر (داستان بلند و دست­ها از خاک روئیدند)………………………………………… 204

 

2-15-2-1- خلاصه داستان………………………………………………………………………………………….. 204

 

2-15-2-2- ویژگی­های کلی داستان……………………………………………………………………………. 205

 

2-16- محمدحسین مدرس صادقی…………………………………………………………………………… 207

 

عنوان                                                                                       صفحه

 

2-16-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………. 207

 

2-16-2- بررسی اثر (مجموعه داستان زیبا ولی شکستنی)………………………………………………. 207

 

2-16-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 208

 

2-16-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 209

 

2-17- حسن بنی عامری…………………………………………………………………………………………. 211

 

2-17-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………….. 211

 

2-17-2- بررسی اثر (رمان گنجشک­ها بهشت را می­فهمند) …………………………………………… 212

 

2-17-2-1-  خلاصه رمان …………………………………………………………………………………………… 212

 

2-17-2-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………………… 212

 

فصل سوم: بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………… 217

 

 فهرست منابع و مآخذ

 

کتاب‌ها…………………………………………………………………………………………………………………… 224

 

مقالات……………………………………………………………………………………………………………………….. 225

 

سایت اینترنتی ………………………………………………………………………………………………… 226

 

 

 

مقدمه

 

منابع ……………………………………………………………………………… 96

 

كلیات

 

زبان‌هایی كه در ایران از قدیم‌­ترین روزگاران تاكنون متداول بوده‌اند از نظر ویژگی‌های زبانی، وجوه مشتركی دارند. این مجموعه زبان­­ها را اصطلاحاً گروه زبان­های ایرانی می­نامند. از نظر تاریخی زبان­های ایرانی به سه دسته تقسیم می­شوند: زبان­های دوره باستان، دوره میانه و دوره نو. در سال 331 قبل از میلاد، داریوش سوم- شاهنشاه هخامنشی- به قتل رسید. با قتل او دوره جدیدی برای زبان‌های ایرانی آغاز شد كه تا سال 867 م. برابر با 254ﻫـ. ق. (سالی كه یعقوب لیث صفاری به سلطنت رسید و زبان فارسی، زبان رسمی دولت ایران شد.) ادامه یافت. این دوره برای زبان‌های ایرانی دوره میانه است.

 

 

فارسی میانه زبانی ایرانی است كه از فارسی باستان پدید آمده است و فارسی نو دنباله آن است. آغاز فارسی میانه به زمان پس از فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی و پایانش به كهن­ترین شواهد فارسی نو باز می­گردد. بر این اساس دوران طولانی­ای از سده سوم پیش از میلاد تا سده‌های هشتم و نهم میلادی، مدت زمانی است كه در آن فارسی میانه زبانی زنده بوده است. اما به عنوان زبان مرده مذهبی تا سده­های نهم و دهم میلادی به وسیله زردشتیان ایران به كار گرفته شد و حتی تا سده سیزدهم میلادی مانویان واحه ترفان تركستان چین نیز آن را به كار برده‌اند. پارسیان هند نیز با میراث ادبی فارسی میانه خود تا حدی آشنایی داشتند تا اینكه در سده هجدهم میلادی دانشمندان اروپایی به بررسی و شناخت علمی این زبان نایل شدند(اشمیت، 1382: 223).

 

زبان‌های دوره میانه را به دو گروه زبان‌های ایرانی میانه غربی و میانه شرقی تقسیم می‌كنند. از گروه زبان‌های ایرانی میانه غربی از دو زبان آثار عمده­ای در دست است: زبان پارتی (یاپهلوانیگ یا پهلوی اشكانی) و فارسی میانه یا پهلوی. این مجموعه به فعالیت در حوزه فارسی میانه یا پهلوی می­پردازد. زبان فارسی میانه یا پهلوی زبان جنوب و جنوب غربی ایران بوده و زبان رسمی در دوره ساسانیان به شمار می­رفته است. در دوران ساسانی كتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی نوشته شد كه البته بسیاری از آنها در رویدادهای مربوط به جنگ‌های ایران و روم و ایران و عرب از میان رفت، ولی بسیاری از این‌ها در دوران پس از اسلام مجدداً به الفبای زند بازنویسی شد. این فرایند بازنویسی به‌دست موبدان و دستوران زردشتی انجام می‌شد تا از گزند و آسیب مصون بمانند، در همان زمان بسیاری از آن نوشته‌ها به­دست ایرانیان نو مسلمان به عربی بازگردانده شد تا مجموعه فرهنگی ایرانیان باستان هم وارد اسلام گردد و هم از خاموشی آن جلوگیری شود. از این دست كتاب‌ها می‌توان به آثار با ارزشی مانند دینكرد، بندهشن و گجستك ابالیش و همچنین شكند گمانیك ویچار اشاره نمود. همچنین در دوره ساسانی كتاب‌های اوستا به زبان پهلوی (از اوستایی) ترجمه شد تا همه مردم بتوانند از آن بهره­مند شوند و آن را بخوانند. از این رو كتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی از روی اوستا نوشته شد و همه اینها بر غنا و ارزش ادبی زبان و ادبیات پهلوی افزود.

 

راه‌های شناخت: 26

 

الف) راه حسّ (معرفت حسّی) 26

 

محدودیت‌ها و ویژگی‌های چهارگانه شناخت حسّی.. 27

 

برخی آیات و روایات مربوط به ابزار شناخت حسّی.. 28

 

آیات: 28

 

روایات: 28

 

ب) راه عقل و خرد (معرفت عقلانی) 29

 

مشخصات شناخت عقلی.. 29

 

برخی از آیات و روایات مربوط به شناخت عقلی.. 30

 

آیات: 30

 

روایات: 30

 

حقیقت عقل: 32

 

ج) راه دل و قلب (معرفت شهودی و اشراقی) 32

 

زمینه شناخت اشراقی.. 36

 

مكانیزم شناخت عرفانی یا همان ادراك و معرفت از راه دل. 37

 

د) راه وحی (معرفت و ادراك وحیانی) 42

 

 

 

بخش دوّم: فضائل و رذایل در قرآن و روایات معصومینE. 45

 

فصل اوّل: مفهوم‌شناسی فضایل و رذایل. 46

 

الف) لغت… 47

 

واژة فضائل: 47

 

واژة رذایل: 47

 

ب) در اصطلاح.. 47

 

ملاك و معیار تشخیص فضائل و رذایل اخلاقی.. 48

 

«سودگرایی» 48

 

«قصد انجام وظیفه» 49

 

«نوع دوستی» 49

 

«تبیین دیدگاه اسلام دربارة معیار فضایل و رذایل» 50

 

فصل دوّم: بررسی مسئلة «فضیلت و رذیلت» در قرآن و روایات.. 54

 

دورنمایی از «فضایل و رذایل اخلاقی» در قرآن و روایات… 55

 

فضائل: 55

 

الف) فضائل اخلاقی عام: 56

 

ب) فضایل اخلاقی ایمانی: 56

 

ج) فضایل اخلاقی اجتماعی: 56

 

رذایل: 57

 

«ارتباط بین عمل و حوادث عالم» 58

 

روش قرآن در بیان فضایل و رذایل.. 58

 

«هشدارهای قرآن» 59

 

راه‌های تحصیل فضائل و دفع رذائل.. 59

 

 

 

بخش سوّم: نقش فضائل و رذائل در ادراك… 61

 

فصل اوّل: كلیات.. 62

 

«علّت حجاب دل» 64

 

شكوفایی عقول هدف اصلی انبیاء‌ از تهذیب نفوس بشر. 65

 

تأكید قرآن و روایات بر بُعد شناختی انسان. 66

 

كاركرد فضائل و رذایل بر قوة ادراك… 67

 

الف) کارکرد رذایل.. 67

 

ب) کاركرد فضائل.. 67

 

«علوم اشراقی و شهودات عرفانی» 68

 

حكمت، نوعی از شناخت و بصیرت قدسی.. 70

 

عدم اختصاص علوم اشراقی به انبیاء فقط.. 72

 

«اندكی سالكان طریق در عین امكان برای همه» 74

 

فصل دوّم: رذایلی كه بر ادراك تأثیر می‌گذارند. 78

 

 

عدم وصول به مقصد با مركب گناه و نافرمانی حقّ.. 79

 

قلب مریض…. 80

 

رذایلی كه بر ادراك تأثیر می‌گذارند (از دیدگاه قرآن و روایت) 81

 

1- كفر حجاب قلب… 81

 

2- تكبّر حجاب نفس… 82

 

3- گناه «اعمال سیئه» زنگار دل. 84

 

تیره شدن روح به وسیله گناه 85

 

گناه باعث محرومیّت آدمی از رزق.. 87

 

4- اثر اعراض از ذكر خدا 87

 

5- هواپرستی مانع حكمت… 89

 

6- نادیده گرفتن حقّ اهل‌بیت7 باعث نقص علم. 91

 

7- طول امل و ذهاب عقل.. 91

 

8- حرص و آز و دنیازدگی مانع حضور ملائكه در قلب… 92

 

9- محبّت دنیا مانع بزرگ معرفت… 93

 

10- شرك باعث پیدا نكردن راه راست… 94

 

11- نفاق سبب عدم فهم. 94

 

12- تكذیب آیات الهی و جدل در آیات الهی مانع گشایش درهای آسمان  95

 

13- ظلم علّت محرومیّت از هدایت الهی.. 95

 

13- دروغگویی.. 96

 

14- عشق و نفرت سدّ معرفت و ادراك… 97

 

15- پرخوری و حرام‌خواری مانع فطانت و زیركی در ادراك… 98

 

16- اغواء شیطان مانع فهم صحیح و القاء شیطان باعث سهو و نسیان.. 99

 

17- میل به باطل.. 100

 

18- لجاجت و تعصّب بی‌جا مانع تفكّر، استدلال و حقّ‌بینی.. 101

 

19- بهانه‌جویی باعث قساوت قلب… 101

 

20- غفلت، گمراهی جان. 102

 

21- شقاوت و محرومیّت از علم. 103

 

22- فسق موجب گمراهی ومانع شناخت حقایق.. 103

 

23- ترك عمل موجب از دست دادن علم. 104

 

24- تن‌پروری و راحت‌‌طلبی موجب محرومیّت از معرفت… 105

 

25- فضائل اخلاقی پائین حجاب از امّ‌الفضائل.. 105

 

26- منع دیگران از علم، باعث سلب علم از خود عالم. 105

 

27- حسّ‌گرایی افراطی مانع رسیدن به علوم غیبی.. 106

 

28- تقلید كوركورانه مانع تفكّر و اندیشه. 106

 

29- غضب موجب تباهی عقل.. 107

 

30- دون همّتی مانع پیگیری اهداف بلند. 107

 

31- فرار از جنگ موجب مهر بر قلب و عدم فهم. 108

 

32- زیاده‌گویی و پرحرفی و پریشانی و آشفتگی قلوب مانع از دیدن حقایق.. 108

 

فصل سوم: فضائلی كه بر ادراك اثر مثبت می‌گذارند. 110

 

فضایل.. 111

 

«فضائلی كه بر ادراك تأثیر دارند.» 111

 

مقصود از رزق در قرآن مجید. 113

 

1- ایمان و تقوا شكوفاگر فطرت… 114

 

2- عمل فضیلت‌مندانه كلید شناخت… 117

 

4- زهد و بی‌رغبتی به دنیا مایة حكمت… 119

 

5- اخلاص مایة جوشش حكمت… 121

 

6- ذكر مدام الهی باعث بینایی چشم دل: 123

 

7- استغفار و توبه سبب بارش رزق الهی.. 124

 

مقصود از رزق در روایات معصومین:.. 124

 

8- القای ملك باعث فزونی فهم. 125

 

9- پند پذیری و عبرت گیری موجب بینایی.. 125

 

10- استمداد از خداوند باعث بصیرت… 125

 

11- نوافل سبب قرب الهی و دیدن و شنیدن از نوعی دیگر. 126

 

12- طهارت قلب راه نیل به مراحل برتر قرآن. 127

 

13- خوف الهی سبب نوعی علم. 128

 

14- خلوت كردن یا شاغل زدایی زمینة كسب فیض الهی.. 129

 

15- دعا كلید رحمت… 130

 

16- صبر زمینة نور و صفای باطن.. 130

 

17- حسن خلق سبب زیادی در رزق.. 131

 

18- شكر نعمت باعث زیادت در علم و معرفت… 131

 

19- حسن نیّت… 131

 

20- شرح صدر سبب هدایت… 132

 

21- پیروی از صاحب وحی شهود آور و موجب عقلانیّت… 132

 

22- همّت بلند شرط رسیدن به كمالات بالا. 132

 

23- مشورت و مشاوره باعث فزونی عقل.. 133

 

24- تواضع مزرعة حكمت… 133

 

25- دعوت به حق راهی برای وصول به حقیقت علم و بصیرت… 134

 

26- حدیث اهل‌بیت صیقل قلوب، زمینه ساز معرفت برتر. 134

 

27- مجاهده در راه خدا، راه رسیدن به مسیر حق.. 135

 

28- اتباع حقّ، سبب كمال عقل.. 135

 

29- غلبه بر هوا و هوس، سبب ظهور نیروی عقل.. 135

 

30- خودشناسی و معرفت نفس باعث علم به دیگران. 136

 

31- لقمة حلال سبب نور قلب… 136

 

32- گرسنگی و كم‌خوری علّت تابش نور حكمت بر قلب… 137

 

33- حفظ زبان كلید حكمت… 137

 

34- عبودیت حق سبب رسیدن به مقام یقین.. 138

 

35- حركت بسوی خدا و توجه به دوستی خداوند باعث رفع حجوب… 138

 

36- تفكّر باعث نورانیت… 139

 

جمع­بندی.. 140

 

فهرست منابع.. 15

 

2-2-3. مواردی از کاربرد اکراه در روایات.. 22

 

2-3. مفهوم اختیار و کاربرد قرآنی و روایی آن: 25

 

2-3-1. مفهوم اختیار در لغت و اصطلاح. 25

 

2-3-2. کاربرد اختیار در آیات قرآن. 27

 

فصل سوم. 29

 

3-1. انگیزه های دین گرایی.. 30

 

3-1-1. حقیقت جویی فطری.. 30

 

3-1-2. دست یابی به مصلحت و منفعت پایدار. 31

 

3-1-3. کمال جویی انسان. 31

 

3-1-4. ضرورت شکرگذاری منعم. 32

 

3-2. ضرورت نیاز انسان به دین.. 33

 

3-2-1. هدفمندی آفرینش انسان. 33

 

3-2-2. نارسایی دانش بشری.. 35

 

3-3. نقش عمده دین در تضمین سلامت فردی و اجتماعی.. 36

 

3-3-1. دین و زندگی فردی.. 36

 

3-3-1-1. رفع نیازهای فطری.. 36

 

3-3-1-2. سلامت نفس و تکامل اخلاق. 37

 

3-3-1-3. دین و زندگی اجتماعی.. 38

 

3-4. مشخصه ها و عناصر دینی.. 40

 

3-4-1. رابطه ی عناصر دین.. 41

 

3-5. ویژگی های دین الهی.. 43

 

3-6. رسالت دین، هدایت تشریعی.. 47

 

3-7. انواع دین.. 49

 

3-7-1. دین حق و دین باطل. 49

 

3-7-1-1. واحد بودن دین حق وتعدد دین باطل. 51

 

3-8. امتیازات دین حق (دین اسلام) 52

 

فصل چهارم. 58

 

4-1. دلالت آیه نفی اکراه (لا اکراه فی الدین) 59

 

4-1-1. تحلیل ادبی آیه. 61

 

4-1-2. شأن نزول آیه. 61

 

4-1-3. تحمیلی نبودن دین و مذهب.. 63

 

4-1-4. تبیین عقیده نه تحمیل عقیده 65

 

4-1-5 . اسلام، دین آزادی و اختیار. 66

 

4-1-6. علت عدم اکراه در دین.. 66

 

4-1-7. آیات مؤید نفی اکراه دین.. 68

 

4-1- 8. عدم نسخ آیه لا اکراه فی الدین.. 72

 

4-2. پیامدهای آیه ی «لااکراه فی الدین» 73

 

4-2-1. ارتباط مشیت الهی با اختیار انسان. 74

 

4-2-2. دنیا، دارابتلاء و امتحان. 76

 

4-2-3. عدم تطابق ایمان با اجبار. 77

 

4-2-4. پیشرفت مسلمین در سایه قواعد غیر تحمیلی دین اسلام. 78

 

فصل پنجم. 81

 

5-1. مفهوم آزادی.. 82

 

5-1-1. شروط آزادی در اسلام. 83

 

5-1-2. قلمرو آزادی در اسلام. 84

 

5-2. آزادی در قرآن كریم. 85

 

5-2-1. آزادانه بودن دعوت پیامبران و دوری از هر گونه اكراه و اجبار. 86

 

5-2-2. آزادی در انتخاب دین.. 88

 

5-2-3. آزادی (اختیار) در عمل. 90

 

5-2-4. آزادی و امتحان الهی.. 91

 

5-2-5. آزادی اندیشه. 92

 

5-3. حدود آزادى.. 96

 

5-4. بررسی شبهاتی پیرامون آیه «لا اكراه فی الدین» 101

 

 

5-4-1. شبهه اول – انحصار مقبولیت شرعی دین اسلام، در تعارض با آزادی عقیده دینی است. 101

 

5-4-1-1. جواب و رد شبهه. 101

 

5-4-2. شبهه دوم – وجوب تكالیف شرعی برای بندگان ،در تعارض با اختیار وآزادی در دین مطابق آیه لا اكراه فی الدین است. 104

 

5-4-2-1جواب و رد شبهه: 104

 

5-4-3  شبهه سوم: مشیت الهی، به معنای جبر است و با اختیار انسان خصوصاً اختیار و انتخاب دین منافات دارد. 109

 

5-4-3-1. جواب و رد شبهه: 109

 

5-4-4  شبهه چهارم: مسئله عقوبت کیفر و پاداش در تعارض با اختیار و آزادی است. موضوع کیفر ارتداد نیز در این شبهه مطرح است. 119

 

5-4-4-1. جواب و رد شبهه. 119

 

5-4-4-2. نكاتی در كیفر ارتداد. 121

 

5-4-4-2-1. عوامل تحقق ارتداد. 124

 

5-4-4-2-2. انواع مرتد. 126

 

5-4-4-2-3. مجازات ارتداد. 126

 

5-4-4-2-4. فلسفه مجازات مرتد. 126

 

6-1. نتیجه گیری نهایی.. 130