2-3. معصرات……………………………….. 16

 

الف) روایات……………………………….. 16

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 17

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 20

 

2-4. أحقاب……………………………….. 20

 

الف) روایات……………………………….. 20

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 22

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 24

 

2-5. مفاز ………………………………26

 

الف) روایات……………………………….. 26

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 26

 

ج) نتیجه‌‌گیری………………………………. 28

 

2-6. کواعب……………………………….. 29

 

الف) روایات………………………………. 29

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 29

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 31

 

2-7. روح………………………………. 31

 

الف) روایات………………………………..32

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 32

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 36

 

2-8. صواب……………………………….. 37

 

الف) روایات……………………………….. 37

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 39

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 40

 

2-9. تراب……………………………….. 41

 

الف) روایات……………………………….. 41

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 42

 

ج) نتیجه‌‌گیری………………………………. 44

 

فصل دوم: سوره‌ی نازعات……………………………….. 45

 

3-1. معرفی اجمالی سوره‌ی نازعات……………………………….. 46

 

3-1-1. محتواى سوره‌ی نازعات……………………………….. 46

 

3-1-2. فضیلت تلاوت این سوره……………………………… 47

 

3-2. نازعات……………………………….. 47

 

الف) روایات…………………………….47

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 48

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 50

 

3-3. غرق………………………………. 51

 

الف) روایات……………………………….. 51

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 51

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 55

 

3-4. ناشطات……………………………….. 55

 

الف) روایات……………………………….. 55

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 56

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 59

 

3-5. سابحات……………………………….. 60

 

الف) روایات……………………………….. 60

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 61

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 64

 

3-6. سابقات……………………………….. 65

 

الف) روایات……………………………….. 65

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 65

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 67

 

3-7. مدبرات……………………………….. 68

 

 

الف) روایات………………………………. 68

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 69

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 70

 

3-8. راجفه………………………………. 71

 

الف) روایات……………………………….. 71

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 72

 

ج) نتیجه‌گیری……………………………….74

 

3-9. رادفه………………………………. 74

 

الف) روایات……………………………….. 75

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 75

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 77

 

3-10. حافره……………………………… 77

 

الف) روایات……………………………….. 78

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 78

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 81

 

3-11. کره……………………………… 82

 

الف) روایات……………………………….. 82

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 83

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 84

 

3-12. خاسره……………………………… 85

 

الف) اقوال لغویان………………………………. 85

 

ب) نتیجه‌گیری………………………………. 87

 

3-13. ساهره……………………………… 87

 

الف) روایات……………………………….. 87

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 88

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 91

 

3-14. دحاها……………………………… 92

 

الف) روایات……………………………….. 92

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 94

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 96

 

3-15. طغی………………………………. 96

 

الف) روایات……………………………….. 96

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 97

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 100

 

فصل سوم:  سوره‌ی عبس………………………………… 101

 

4-1. معرفی اجمالی سوره‌ی عبس………………………………… 102

 

4-1-1. محتواى سوره‌ی “عبس”………………………………. 102

 

4-1-2. فضیلت تلاوت این سوره……………………………… 102

 

4-1. سفره……………………………… 103

 

الف) روایات………………………………. 103

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 103

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 108

 

4-3. قتل………………………………. 109

 

الف) روایات……………………………….. 109

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 110

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 112

 

4-4. انسان………………………………. 112

 

الف) روایات……………………………….. 112

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 113

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 117

 

4-5. طعام………………………………. 117

 

الف) روایات……………………………….. 117

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 118

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 120

 

4-6. أَبّا ………………………………120

 

الف) روایات……………………………….. 121

 

ب) اقوال لغویان………………………………. 121

 

ج) نتیجه‌گیری………………………………. 124

 

نتیجه‌گیری……………………………….. 125

 

فهرست منابع………………………………. 126

 

الف. منابع فارسی………………………………. 126

 

ب. منابع عربی………………………………. 127

 

چکیده:

 

شناخت و فهم دقیق مفردات قرآن کریم از مقدمات مهم فهم و تفسیرِ آن است. در ضمنِ برخی از روایات منسوب به معصومان:، که مفسران حقیقی قرآن کریم‌اند، توضیحاتی درباره‌ی برخی از مفردات قرآن کریم آمده است. ارزیابی تطبیقی این توضیحات با اقوال لغویان درباره‌ی مفردات مورد نظر برای بهره‌مندی هر چه بهتر از آنها، سودمند است. در این پژوهش، توضیحاتی که به معصومان: درباره‌ی مفردات سوره‌های مبارکه‌ی نبأ، نازعات و عبس منسوب است، با اقوال لغویان ارزیابی تطبیقی شده است. برای این منظور، ابتدا روایاتِ متضمن توضیح درباره‌ی یکی از مفردات سوره‌های مذکور از منابع روایی و تفسیری استخراج و ترجمه شد. سپس اقوال برخی از لغویان درباره‌ی آن مفردات بر اساس ترتیب تاریخی گزینش و ترجمه شد. و سرانجام ذیل هر یک از آن مفردات، توضیحات روایی با اقوال لغویان مقایسه و نتیجه‌گیری شد. در این سه سوره، روایات منسوب به معصومان: 27 واژه را توضیح داده‌اند که با ارزیابی تطبیقی آنها با اقوال لغویان نتایج ذیل به دست آمد: (1) در شش واژه روایات معنای لغوی را ذکر کرده‌اند که با اقوال لغویان مطابق است؛ (2) در دو واژه روایات، معنایی را ذکر کرده‌اند که تا حدودی با اقوال لغویان اختلاف دارد، ولی با هم نقطه‌ی اشتراک دارند؛ (3) در شش واژه روایات مصداق واژه را ذکر کرده‌اند که با معنای لغوی سازگار است؛ (4) در پنج واژه روایات هم معنا و هم مصداق را ذکر کرده‌اند که با معنای لغوی سازگار است؛ (5) در هشت واژه، روایات به تأویل آن واژه پرداخته‌اند.

 

مقدمه:

 

قرآن کریم، برترین و آخرین پیام خداوند، ارزشمندترین گوهر گران بهای به جای مانده از پیامبر اکرم 9، سرچشمه و مدار محوری فکری تمام مسلمانان جهان است. این اقیانوس بی کران که به ژرفای حقایق آن نمی توان رسید، و شگفتی هایش را پایانی نیست؛ کتابی است که کلامش زیباترین سخن، ظاهرش در اوج لطافت و زیبایی و مفاهیم بلند و مضامین عالی اش پا به ‌پای زمان، همانند خورشید و ماه بر همه ملت ها در طول زمان می تابد و همگان را از معارف نابش سیراب می کند.

 

نخستین گام برای غور در دریای بی انتهای قرآن و نوشیدن معارف حیات بخش آن، شناخت دقیق این کتاب گران سنگ است، زیرا آنان که قرآن را آن گونه که هست نشناخته اند، آن گونه که باید، به آن ارج نمی نهند و آن چنان که بایسته است، از آن بهره نمی برند و از انس و ارتباط با آن لذتی نصیبشان نمی گردد. درنتیجه از درس های سازنده و مواعظ دل نشین و معارف گران سنگ آن محروم می گردند.

 

اما معارف قرآن، عمیق تر و پیچیدگی هایش بیشتر از آن است که به تنهایی بتوان به تفسیر صحیح و واقعی قرآن رسید. نابخردی است که کسی برای رسیدن به مقصدی، راه را رها نموده و از بیراهه‌ها بخواهد به مقصد برسد و در را رها نموده و بخواهد از روزنه های دیوار وارد خانه شود، اهل بیت پیامبر:، به مثابه در ورود به معارف الهی قرآن و اسلام ناب می باشند، همان گونه که حضرت امیر7 می فرمایند: «ما خاصگان‏، یاران و گنجوران نبوّت، و درهاى‏ رسالتیم‏. در خانه‏ها جز از درهاى آن نتوان در شد، و آن كه جز از در، به خانه در آمد به دزدى سمر(مشهور) شد.»

 

پس عاقلانه ترین راه برای دریافت معانی و مفاهیم قرآن، پناه بردن به خاندان و اهل بیت پیامبر است که در طول عمر پربهای خویش پیوسته به تبیین معارف و احکام الهی پرداخته‌اند.

 

حال که اهمیت و جایگاه منابع روایی در تبیین حقایق ناب قرآنی اندکی روشن شد نوبت آن است که بدانیم گام نخست در فهم و تفسیر معانی آیات، به دست آوردن معانی الفاظ و تک واژه های آیات است. به عبارت دیگر اگر معنای الفاظ به خوبی روشن نباشد، کشف مراد حقیقی از آن ها امکان پذیر نخواهد بود. پس ابتدا باید این واژگان در لغت‌نامه ها مورد واکاوی و ریشه یابی قرار گیرد یا معنای لغوی آن‌ها مشخص شود، در این مرحله وجود برخی تفاوت ها در تفسیر و توضیح مفردات قرآنی در منابع روایی و لغت نامه های عربی، انگیزه ارزیابی تطبیقی این دو را به منظور فهم عمیق آیات قرآن، تقویت می‌کند.

 

نکته دیگری که باید در بحث چرایی این ارزیابی تطبیقی مورد توجه قرار گیرد، این است که اساساً این مقایسه و تطبیق می‌تواند با انگیزه پاسخ به این سؤال باشد که آیا مفاهیم و الفاظ قرآنی به همان معنایی به کار رفته است که در عصر نزول قرآن کاربرد داشته و یا قابل توسعه به معانی تطور یافته آن تا به امروز می باشد؟ برای پاسخ به این سؤال باید دقت داشت که ما در فرایند ارزیابی تطبیقی، اصل را در فهم متون قرآن و مفاهیم آن، بیانات و تعالیم رسیده از جانب معصومین: قرار داده و کتاب های لغوی معتبر را به عنوان منبعی برای دست یابی به مفهوم واژگان مورداستفاده در عصر نزول و به عنوان شاهدی برای کاربرد کلمات در آن دوره، مورد مطالعه قرار می دهیم، هرچند که تمامی لغت نامه های مورداستفاده بعد از عصر نزول نگاشته شده است.

 

این رساله در چهار فصل تنظیم گردیده است. فصل اول که در آن به کلیات بحث پرداخته شده است شامل تبیین موضوع، اهمیت و ضرورت آن، پیشینه تحقیق، روش تحقیق می باشد. در فصل دوم به ارزیابی تطبیقی روایات با اقوال لغویان در مفردات سوره نبأ و در فصل سوم سوره‌ی نازعات و در فصل چهارم سوره‌ی مبارکه‌ی عبس پرداخته شده است.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- بیان مسأله

 

قرآن کتابی است که برای راهنمایی مسلمانان به سوی سعادت ابدی نازل شده است و لذا باید برای هر مسلمانی قابل فهم باشد. قرآن کریم به زبان عربی روشن نازل شده و مخاطبان اولیه قرآن یعنی اعراب در فهم ظاهر بیشتر آیات قرآن مشکلی نداشتند و بر پایه حجت عقلایی ظواهر قرآنی، به فهم ساده خود از آیات اعتماد داشتند. همچنین ریز‌بینی برخی صحابه‌ی قرآن پژوه، دقت در کشف لایه های دیگری از ظواهر را در پی داشته است

 

در قرن دوم لغت نگاران بر پایه مطالعه میدانی کاربردهای عربی به جهت خدمت به قرآن و درک مفاهیم آن شروع به تدوین لغت نامه های عربی نمودند و کم کم این کار وسعت گرفت. غالب این منابع اکنون در دسترس ما بوده و نقش مؤثری در فهم آیات الهی دارند.

 

از سوی دیگر اهل بیت: که معلمان و مفسران حقیقی قرآن کریم هستند و علم کامل قرآن در نزد ایشان جمع است، در روایات خود به تبیین معانی آیات و مراد الهی از آن ها پرداختند. لذا این روایات، منبع اصیلی در شناخت معارف و احکام دینی برداشت شده از قرآن است. دسته ای از این روایات در جهت تبیین معنای مفردات قرآنی صادر شده است که راه‌گشای مناسبی برای فهم بهتر معنای آیات الهی هستند. وجود برخی تفاوت ها درتفسیر و توضیح مفردات قرآنی در منابع روایی و لغت نامه‌های عربی، انگیزه ارزیابی تطبیقی این دو را به منظور فهم عمیق آیات قرآن، تقویت می کند.

 

2-1- سوال های تحقیق

 

در هر پژوهشی، جهت شناخت درست مسیر پژوهش تحقیق نیاز به طرح پرسش‌هایی است تا با در نظر گرفتن آن ها و در پاسخ گویی به آن ها، به هدف صحیح نایل شد. در این تحقیق نیز، سؤالاتی پاسخ داده شده‌اند، که عبارتند از:

 

1-2-1- سوال اصلی

 

در ارزیابی تطبیقی روایات اهل بیت: با اقوال لغویان در مفردات سوره های مبارکه‌ی نبأ، نازعات و عبس به چه نتایجی می‌رسیم؟

 

2-2-1- سوالات فرعی

 

1- معانی واژگان تفسیر شده در روایات اهل بیت: در سوره های مبارکه‌ی نبأ، نازعات و عبس چه ارتباطی با اقوال لغویان دارند؟

 

2- علت اختلاف معانی ظاهر واژگان با ایضاح لفظی آنها در روایات اهل بیت: چیست؟

 

3-1- فرضیه ها

 

1- با بررسی روایات مفردات سوره‌های مبارکه‌ی نبأ، نازعات و عبس رابطه بین این روایات با قول لغویان در مواردی تساوی (عین معنای لغوی واژه)، در مواردی عموم و خصوص من وجه، گاهی عموم و خصوص مطلق بوده و در موارد دیگر نیز روایات به ذکر تأویل یا بطن یا مصداق واژه پرداخته‌اند.

 

2- لغویان در حد کاربردهای اعراب آن عصر به تبیین معانی واژگان پرداختند ولی اهل بیت: غالباً از این حد گذر کرده و گاه با عبور از معانی ظاهری آنها به تبیین مراد خداوند از آن پرداختند، همچنین در تبیین معانی مشترک معنوی و تبیین مصادیق و گاه تأویل مفردات قرآنی میان دیدگاه اهل بیت: و لغویان اختلاف مشاهده می‌شود.