2-3-1- مختصات نثر جاهلی……………………………………………………………………. 14

 

2-3-2- نثر دوره‌ی عباسی ………………………………………………………………………. 14

 

2-3-3- نثر دوره ممالیك………………………………………………………………………… 15

 

2-3-4- نثر در دوره‌ی جدید……………………………………………………………………. 15

 

2-3-5- نثر زبان فارسی و دوره‌های آن……………………………………………………….. 20

 

2-4- زندگینامه سعدی …………………………………………………………………………… 22

 

2-5- زندگینامه حریری…………………………………………………………………………… 25

 

2-6- مقامه و ویژگی‌ مقامه‌ها…………………………………………………………………….. 26

 

2-7- مقامات سعدی………………………………………………………………………………. 27

 

2-8- تفاوت مقامات عربی با مقامات فارسی…………………………………………………. 29

 

2-9- واضع فنّ مقامات……………………………………………………………………………. 30

 

2-10- مقایسه مقامات حریری و گلستان سعدی …………………………………………….. 30

 

2-11- خصوصیات سبكی……………………………………………………………………….. 32

 

2-11-1- التزام سجع……………………………………………………………………………… 32

 

2-11-2- جناس……………………………………………………………………………………. 35

 

2-11-3- تشبیه…………………………………………………………………………………….. 36

 

2-11-4- استعاره………………………………………………………………………………….. 37

 

2-11-5- ایهام……………………………………………………………………………………… 38

 

2-11-6- تلمیح و تضمین به آیات و روایات………………………………………………… 39

 

2-11-7- ضرب‌المثل…………………………………………………………………………….. 40

 

2-11-8- آمیختن نظم و نثر……………………………………………………………………… 41

 

2-12- از لحاظ صفات عمومی مقامه نویسی………………………………………………….. 42

 

2-12-1- راوی داشتن ……………………………………………………………………………. 43

 

2-12-2- قهرمان داستان………………………………………………………………………….. 44

 

2-12-3- تعدد قهرمان……………………………………………………………………………. 44

 

2-12-4- سن‌ و سال قهرمان…………………………………………………………………….. 45

 

2-12-5- طرز آغاز داستان………………………………………………………………………. 46

 

2-12-6- سرزمین داستان………………………………………………………………………… 47

 

2-12-7- نخستین قسمت داستان………………………………………………………………… 48

 

2-12-8- وقت وقوع داستان……………………………………………………………………… 49

 

2-12-9- پایان داستان……………………………………………………………………………. 51

 

2-12-10- جالب‌ترین قسمت داستان………………………………………………………….. 52

 

2-12-11- جنبه‌ی داستانی………………………………………………………………………. 53

 

2-12-12- جنبه‌ی انتقادی و اخلاقی…………………………………………………………… 56

 

2-12-13- از حیث لغت………………………………………………………………………….. 59

 

2-12-14- جنبه‌ تدریسی و تعلیمی …………………………………………………………….. 60

 

2-12-15- نام‌گذاری داستان‌ها…………………………………………………………………. 60

 

2-12-16- از لحاظ موضوع و مفهوم مطالب…………………………………………………. 61

 

فصل سوم

 

3-1- روایت شناسی……………………………………………………………………………….. 65

 

3-2-عناصر داستان………………………………………………………………………………… 71

 

3-3- موضوع……………………………………………………………………………………….. 72

 

3-4- درون مایه…………………………………………………………………………………….. 73

 

3-5- لحن…………………………………………………………………………………………… 74

 

3-6- شخصیت…………………………………………………………………………………….. 75

 

3-6-1- منابع كاراكتر یك فرد تكامل یافته………………………………………………….. 77

 

3-6-2- شیوه‌های شخصیت پردازی…………………………………………………………… 78

 

3-6-3- عناصر متشكله شخصیت انسانی………………………………………………………. 79

 

3-6-4- انواع شخصیت…………………………………………………………………………… 79

 

3-6-5- شخصیت‌های قالبی…………………………………………………………………….. 82

 

3-6-6- شخصیت‌های قراردادی………………………………………………………………… 82

 

3-6-7- شخصیت‌های نوعی تیپ………………………………………………………………. 83

 

3-6-8- شخصیت‌های نمادین و شخصیت‌های تمثیلی……………………………………… 84

 

 

3-6-9- تفاوت تمثیل با نماد…………………………………………………………………….. 84

 

3-6-10- شخصیت‌های همه جانبه……………………………………………………………… 85

 

3-6-11- شخصیت‌های ساده و جامع………………………………………………………….. 85

 

3-6-12- شخصیت‌های اصلی و فرعی ……………………………………………………….. 87

 

3-6-13- شیوه‌های شخصیت‌پردازی………………………………………………………….. 89

 

3-6-14- شخصیّت‌پردازی مستقیم و غیرمستقیم …………………………………………….. 91

 

3-6-15- شیوه‌های توصیف شخصیّت ……………………………………………………….. 93

 

3-7- محیط داستان………………………………………………………………………………… 93

 

3-8- طرح، پیرنگ………………………………………………………………………………… 94

 

3-8-1- تفاوت پیرنگ با داستان……………………………………………………………….. 95

 

3-8-2- پیرنگ بسته ، پیرنگ باز………………………………………………………………. 96

 

3-8-3- خصوصیات طرح……………………………………………………………………….. 97

 

3-8-4- وحدت طرح…………………………………………………………………………….. 98

 

3-8-5- موقعیّت زمانی طرح…………………………………………………………………….. 99

 

3-8-6- آنچه در طرح باید از آن پرهیز كرد…………………………………………………. 99

 

3-8-7- سه عنصر اساسی طرح…………………………………………………………………. 99

 

3-9- گفتگو………………………………………………………………………………………. 100

 

3-9-1- موارد كاربرد گفتگو………………………………………………………………….. 105

 

3-9-2- گفتگو و توصیف عملی……………………………………………………………… 106

 

3-9-3- راست نمایی در گفتگو………………………………………………………………. 107

 

3-9-4- وفق دادن گفتگو با شخص………………………………………………………….. 107

 

3-9-5- جلوه خصوصیات طبقاتی در گفتگو………………………………………………. 108

 

3-9-6- اختصاصات نژادی و شغلی در گفتگو…………………………………………….. 108

 

3-9-7- آكسیون و گفتگو……………………………………………………………………… 110

 

3-9-8- محیط داستان و گفتگو……………………………………………………………….. 111

 

3-9-9- انواع گفتگو…………………………………………………………………………….. 112

 

3-9-9-1- گفتگو ملموس……………………………………………………………………… 112

 

3-9-9-2- تك گویی………………………………………………………………………….. 112

 

3-10- جایگاه زمان در روایت………………………………………………………………… 113

 

3-11- زمان‌مندی روایت……………………………………………………………………….. 114

 

3-11-1- دیدگاه ژنت………………………………………………………………………….. 114

 

3-11-1-1- نظم و سامان………………………………………………………………………. 114

 

3-11-1-2- تداوم……………………………………………………………………………….. 115

 

3-11-1-3- بسامد یا تكرار……………………………………………………………………. 116

 

3-12-1- كانون روایت…………………………………………………………………………. 117

 

3-12-2- ارتباط كانون روایت با موضوع روایت…………………………………………… 120

 

3-12-2-1- فاصله و سرعت…………………………………………………………………… 120

 

3-12-2-2- زمان و كانون روایت…………………………………………………………….. 120

 

3-12-2-3- كانون و محدوده دانش…………………………………………………………. 120

 

3-12-2-4- كانون عینی و ذهنی……………………………………………………………… 121

 

3-12-2-5- كانون غیاب………………………………………………………………………. 121

 

3-12-2-6- كانون صادق/ كاذب و كامل/ ناقص………………………………………… 121

 

3-12-2-7- كانون بدون راوی………………………………………………………………… 121

 

3-12-3- ارتباط كانون روایت با راوی………………………………………………………. 121

 

3-12-3-1- كانون روایت متغیر………………………………………………………………. 122

 

3-12-3-2- كانون دید، درونی و بیرونی……………………………………………………. 122

 

3-12-3-3- كانون روایت از نظر مكان راوی………………………………………………. 122

 

3-12-3-4- گونه‌های كانون با توجّه به شخص دستوری راوی………………………… 122

 

3-12-3-5- گونه‌های كانون با توجّه به راوی دانای كل…………………………………. 122

 

3-12-3-6- گونه‌های كانون با توجّه به راوی اول شخص………………………………. 123

 

3-13- صحنه……………………………………………………………………………………… 124

 

3-13-1- وظایف صحنه………………………………………………………………………… 126

 

3-13-2- اجزای صحنه…………………………………………………………………………. 126

 

3-12-3- شیوه صحنه پردازی…………………………………………………………………. 126

 

3-14- زاویه‌ی دید………………………………………………………………………………. 127

 

3-14-1- من روایتی ……………………………………………………………………………. 130

 

3-14-2- دانای كل……………………………………………………………………………… 130

 

3-14-2-1- زاویه دید دانای كل محدود……………………………………………………. 130

 

3-14-2-2- زاویه دید نمایشی………………………………………………………………… 130

 

3-14-3- روایت نامه‌ای…………………………………………………………………………. 131

 

3-14-4- روایت یادداشت گونه………………………………………………………………. 131

 

3-14-5- تك‌گویی…………………………………………………………………………….. 131

 

3-14-5-1- تك گویی درونی……………………………………………………………….. 131

 

3-14-5-2- تك گویی نمایشی………………………………………………………………. 132

 

3-14-5-3- حدیث نفس یا خودگویی……………………………………………………… 132

 

فصل چهارم

 

4-1- شخصیت و شخصیت پردازی………………………………………………………….. 135

 

4-1-1- شخصیت ایستا…………………………………………………………………………. 142

 

4-1-2- شخصیّت پویا………………………………………………………………………….. 142

 

4-1-3- شخصیّت نوعی در گلستان………………………………………………………….. 142

 

4-1-4- شخصیّت ساده و پیچیده…………………………………………………………….. 142

 

4-1-2-1- شخصیّت ایستا در مقامات حریری……………………………………………… 150

 

4-1-2-2- شخصیّت‌های پویا…………………………………………………………………. 150

 

4-1-2-3- شخصیّت نوعی…………………………………………………………………….. 150

 

4-1-2-4- شخصیّت‌های ساده و پیچیده……………………………………………………. 151

 

4-2- صحنه‌پردازی………………………………………………………………………………. 151

 

4-3- شیوه‌های روایت پردازی و زاویه دید………………………………………………….. 159

 

4-3-1-1- زاویه دید بیرونی (روایت سوم شخص)………………………………………… 163

 

4-3-1-2- زاویه دید درونی (روایت اول شخص)…………………………………………. 163

 

4-3-1-3- دانای كل محدود………………………………………………………………….. 165

 

4-3-2- زاویه دید درونی………………………………………………………………………. 168

 

4-3-2-1- اول شخص درگیر…………………………………………………………………. 168

 

4-3-2-2- اول شخص ناظر……………………………………………………………………. 168

 

4-4- گفتگو………………………………………………………………………………………. 169

 

4-5- توصیف…………………………………………………………………………………….. 171

 

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………. 173

 

فهرست منابع و ماخذ…………………………………………………………………………….. 175

 

فهرست مقالات…………………………………………………………………………………… 177

 

 

 

چكیده:

 

گلستان سعدی و مقامات حریری در شمار كتاب‌های بسیار مهم در زبان عربی و فارسی هستند این دو كتاب از نظر گونه‌ی ادبی با اندك مسامحه‌ای از نوع مقامات شمرده می‌شوند البته سعدی در شیوه‌ی مقامه نویسی تغییرات بنیادی ایجاد كرده است شباهت‌های ساختاری دو كتاب به حدی است كه می‌توان آن‌ها را از چشم‌اندازهای گوناگون مورد بررسی و مطالعه‌ی تطبیقی قرار داد در این پایان‌نامه كه به شیوه‌ی سندكاوی انجام شده است با بهره‌گیری از فن تحلیل محتوی عناصر داستانی دو كتاب تطبیق داده شده‌اند و موارد شباهت و اختلاف آن دو بیان شده است از میان: عناصر داستانی شخصیّت‌پردازی، صحنه‌پردازی، زاویه دید، گفتگوو توصیف كه جلوه‌ی بیشتری از هنر دو نویسنده را در خود جای داده بود مورد بررسی قرار گرفت براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت كه سعدی با دقّت و ظرافتی ستودنی به نكته‌هایی پرداخته است كه مورد توجّه حریری واقع نشده از سوی دیگر بنیان كارسعدی براختصار و تنوّع راویان و قهرمانان است در حالی كه حریری به بیان طولانی و وحدت قهرمان و راوی روی آورده است از سوی دیگر گلستان سعدی بیشتر مخاطب محور است در حالی كه مقامات حریری از نوع نوشته‌ها و داستان‌های حادثه محور محسوب می‌شود.

 

 

 

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

 

1-1- موضوع

 

بررسی تطبیقی عناصر داستانی گلستان سعدی و مقامات حریری

 

1-2- مقدمه

 

ادبیات مقوله‌ای گسترده‌ است. كه یكی از جنبه‌های آن ادبیات تطبیقی است و در این بین به علّت تأثیر  وتأثر فراوان آثار ادبی فارسی و عربی از یكدیگر، شناخت تطبیقی آثار این دو زبان ضروری می‌باشد. از آنجا كه داستان‌ها و مقامه‌ها یكی از جذابترین و مهمترین بخش‌های زبان‌ عربی و فارسی است لذا بررسی تطبیقی داستان و عناصر داستانی ضروری و قابل توجّه می‌باشد.

 

1-3- بیان مساله:

 

داستان‌ها و افسانه‌های مختلف بیانگر فرهنگ و تمّدن و آرمانهای مردم هر جامعه می‌باشد. لذا توجّه به این بخش از ادبیات ملل مختلف ضروری است. در این میان گلستان سعدی با ساختار «مقامه» از شاخص‌ترین آثار ادب  فارسی است كه به زیبایی‌ بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی است. یقیقناً در آثار عربی چنین گنجینه‌هایی با كمّیت و كیفیت متفاوت یافت می‌شود از جمله «مقامات حریری» كه به دلیل شباهت ساختاری با گلستان، چگونگی این ساختارها و عناصر داستانی و تاثیر و تاثر از یكدیگر می‌تواند در خور توجّه باشد.

 

1-4- هدف تحقیق:

 

مهمترین اهداف تحقیق به شرح زیر است:

 

شرح عناصر داستانی در گلستان سعدی

 

شرح عناصر داستانی در مقامات حریری

 

بررسی تاثیر و تاثر احتمالی هر یك از دیگری

 

1-5- ضرورت انجام تحقیق:

 

یكی از شاهكارهای ادبیّات فارسی گلستان سعدی علیه‌ الرحمه است كه موجب مباهات هر فارسی زبانی است كه سرشار از حكمت و زندگی می‌باشد. برای شناسناندن این اثر به دیگر ملل لازم است از حوزه زبان فارسی فراتر رفته و در این زمینه كارهای تطبیقی صورت گیرد تا این نوع كتب كه از آن تمام مردم است و به عبارتی جهانی هستند، بهتر شناخته شوند و ادبیات تطبیقی از این جنبه بسیار قابل توجّه است و امروزه در دانشگاه‌ها و مراكز علمی مورد توجّه فراوان و در این بین ادبیات فارسی و عربی با توجّه به پیشینه فرهنگی و مشتركات فراوانی كه با یكدیگر دارند اهمیت دو چندانی دارد.

 

از میان آثار ارزشمند این دو زبان گلستان سعدی و مقامات حریری با توجّه به این كه هر دو ساختار «مقامه» دارند از جنبه عناصر داستانی قابل بررسی بوده تا عناصر داستانی، چگونگی آنها و تاثیر و تاثر از یكدیگر بررسی شده و شناخت تطبیقی از این جنبه بر این دو اثر داشته باشیم.

 

1-6- استفاده كنندگان از نتایج تحقیق:

 

علاقه‌مندان، پژوهندگان و دانشجویان ادبیات تطبیقی، ادبیات فارسی و ادبیات عرب.

 

1-7- سوالها یا فرضیه‌های تحقیق:

 

آیا امكان دارد عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری به یكدیگر شباهت داشته باشند؟

 

عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری هر یك به چه شكل ارائه شده است؟

 

فرضیه

 

به نظر می‌رسد: 1- سعدی در گلستان از عناصر داستانی مقامات حریری تاثیر پذیرفته 2- شباهت زیادی در عناصر داستانی گلستان سعدی با مقامات حریری وجود دارد.

 

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و فرضیه‌ها:

 

در پژوهش حاضر جایگاهی ندارد.

 

1-9- كلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن:

 

ادبیات تطبیقی (comporative litereature)، عناصر داستانی element story

 

سعدی (sa’di)، حریری (Hariri)، مقامه (maghameh).

 

1-10- پیشینه نظری و تجربی:

 

الف) مبانی نظری (نظریه‌های مربوطه) و چهارچوب نظری انجام پژوهش: در این تحقیق جایگاهی ندارد.

 

ب) چكیده تحقیقات انجام شده در ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرهای مربوط است (ترجیحا 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در ایران یافت نشد.

 

ج) چكیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرها مربوط است (ترجیحاً 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در خارج ایران یافت نشد.

 

1-11- روش اجرای تحقیق:

 

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

 

این تحقیق از نوع بینادی می‌باشد.

 

ب) این متغیرها از لحاظ نوع آنها در تعیین و چگونگی كنترل متغیرهای تحقیق:

 

در پژوهش حاضر موردی وجود ندارد.

 

ج) داده‌های مورد نیاز غالباً در زمینه ادبیات تطبیقی و عناصر داستانی است كه این داده‌ها با توجّه به سه بعد زیر جمع‌آوری خواهد شد.

 

1- شناخت دقیق عناصر داستانی

 

2- استخراج این عناصر از مقامات حریری