3- انتخاب اقدامات ویژه و ارایه راه­حل­های عملیاتی کاربردی (مداخله)                                                     30

 

4- اجرای تدابیر پیشگیری                                                                                                            30

 

5 – بازخوردگیری، نظارت و ارزیابی                                                                                                 31

 

ب- فرایند پیشگیری از جرم از منظر اسلام                                                                                       32

 

1- پیشگیری اولیه از جرم                                                                                                            32

 

2- پیشگیری ثانویه از جرم                                                                                                           33

 

مبحث دوم- انواع و تاریخچه پیشگیری از جرم                                                                                   35

 

گفتار نخست- انواع پیشگیری از جرم                                                                                             35

 

الف- پیشگیری­های متداول                                                                                                            35

 

1- پیشگیری از بزهکاری اطفال و پیشگیری از بزهکاری عمومی                                                           35

 

2- پیشگیری عمومی و پیشگیری اختصاصی                                                                                   36

 

3- پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال                                                                                           36

 

4- پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثیه                                                                                                   36

 

1-4- پیشگیری اولیه                                                                                                                   36

 

2-4- پیشگیری ثانویه                                                                                                                  37

 

3-4- پیشگیری ثالثیه                                                                                                                  37

 

ب- پیشگیری­های جدید                                                                                                                 37

 

1- پیشگیری­های غیرکیفری                                                                                                            38

 

1-1- پیشگیری اجتماعی                                                                                                              38

 

2-1- پیشگیری وضعی                                                                                                                 39

 

2- پیشگیری­های کیفری                                                                                                                39

 

1-2- پیشگیری عام                                                                                                                     40

 

2-2- پیشگیری خاص                                                                                                                   40

 

گفتار دوم- تاریخچه پیشگیری از جرم                                                                                               41

 

الف- پیشگیری از جرم در اندیشه­های باستان                                                                                    41

 

1- پیشگیری از جرم در دوران باستان                                                                                               41

 

2- پیشگیری از جرم در قرآن                                                                                                          42

 

ب- تاریخچه پیشگیری جرم­شناختی و پیشگیری وضعی                                                                       44

 

1- تاریخچه پیشگیری جرم­شناختی                                                                                                44

 

2- تاریخچه پیشگیری وضعی از جرم                                                                                                46

 

مبحث سوم- اصول و مبانی پیشگیری از جرم                                                                                    48

 

گفتار نخست- اصول پیشگیری از جرم در فقه شیعه                                                                           48

 

الف- اصل مشروعیت روش­ها                                                                                                         49

 

ب- لزوم توجه به نقش دین در پیشگیری                                                                                          50

 

ج- پیشگیری از جرم، وظیفه­ای همگانی                                                                                          50

 

گفتار دوم- مبانی پیشگیری از جرم                                                                                                 51

 

1- مبانی نظری پیشگیری کیفری                                                                                                   51

 

2- مبانی نظری پیشگیری اجتماعی                                                                                               52

 

1-2- نظریه پوزیتویستی                                                                                                               52

 

2-2- نظریه فرایند اجتماعی                                                                                                           53

 

3-2- نظریه برچسب­زنی                                                                                                                 53

 

3- مبانی نظری پیشگیری وضعی                                                                                                   54

 

فصل دوم- پیشگیری غیرکیفری

 

مبحث نخست- پیشگیری اجتماعی                                                                                                58

 

گفتار نخست- پیشگیری اجتماعی در نظام­های حقوقی                                                                       59

 

الف- انواع‌ پیشگیری‌ اجتماعی‌                                                                                                       59

 

۱- پیشگیری‌‌ جامعه­مدار                                                                                                               59

 

2- پیشگیری‌ رشدمدار                                                                                                                 60

 

ب- عوامل موثر در پیشگیری اجتماعی                                                                                             61

 

1- رسانه­ها                                                                                                                               61

 

2- آموزش                                                                                                                                 62

 

3- اعتقادات اخلاقی و مذهبی                                                                                                       63

 

ج- مزایا و معایب پیشگیری اجتماعی                                                                                               63

 

 

1- مزایای پیشگیری اجتماعی                                                                                                       63

 

2- معایب پیشگیری اجتماعی                                                                                                       64

 

گفتار دوم- پیشگیری اجتماعی از منظر امام علی (ع)                                                                         65

 

الف- مولفه­های فردی پیشگیری اجتماعی                                                                                        66

 

1- توجه به تقوا و ایمان                                                                                                                66

 

2- اخلاق فاضله                                                                                                                         67

 

3- اصلاح ارتباطات اجتماعی                                                                                                          68

 

1-3- سفارش به پرهیز از پیروی از الگو های منحرف                                                                           68

 

2-3- تقویت پیوند های اجتماعی                                                                                                    69

 

ب- مولفه­های حکومتی پیشگیری اجتماعی                                                                                     70

 

1- امر به معروف و نهی از منکر                                                                                                     70

 

2- ارتقای آگاهی­های عموم جامعه                                                                                                   73

 

3- تامین نیازهای اساسی                                                                                                           75

 

1-3- تامین نیاز های اقتصادی و معیشتی                                                                                        75

 

2-3- پرداخت دستمزد کافی                                                                                                         76

 

3-3- اصلاح نظام مالیاتی                                                                                                             77

 

مبحث دوم- پیشگیری وضعی                                                                                                       79

 

گفتار نخست- پیشگیری وضعی در نظام­های حقوقی                                                                         79

 

الف- ویژگی‌ها و شیوه­های پیشگیری وضعی                                                                                   79

 

1- ویژگی­ها‌                                                                                                                               80

 

1-1- تمرکز بر جرایم خاص                                                                                                           80

 

2-1- مختص به جرایم عمدی بودن                                                                                                80

 

3-1- بزه­دیده مدار بودن                                                                                                              80

 

2- شیوه­ها                                                                                                                              80

 

1-2- افزایش تلاش برای دستیابی به هدف                                                                                     81

 

2-2- افزایش خطرات مورد نظر برای ارتکاب جرم                                                                                81

 

3-2- کاهش دستاوردهای مورد انتظار یا سود حاصله از جرم                                                                81

 

ب- مزایا و معایب‌ پیشگیری‌ وضعی                                                                                                82

 

‌1- مزایای‌ پیشگیری‌ وضعی                                                                                                          82

 

1-1- مشارکت افراد جامعه                                                                                                           82

 

2-1- انصراف مجرمان بالقوه                                                                                                          82

 

3-1- كم‌ هزینه‌ بودن‌                                                                                                                   82

 

2- معایب‌ پیشگیری‌ وضعی                                                                                                          83

 

1-2- ایجاد مسوولیت‌ برای‌ بزه‌دیدگان‌‌                                                                                              83

 

2-2- ایجاد ناامنی در شهروندان                                                                                                     83

 

3-2- عدم کارایی در همه موارد                                                                                                     83

 

گفتار دوم- پیشگیری وضعی از منظر امام علی (ع)                                                                            84

 

الف- راهبردهای پیشگیری وضعی ناظر به بزهکار                                                                              84

 

1- نظارت و کنترل بزهکار                                                                                                              84

 

1-1- حسبه                                                                                                                              86

 

2-1- اقدامات تامینی                                                                                                                   86

 

2- ایجاد جرایم بازدارنده                                                                                                                88

 

3- معرفی مجرمان خطرناک و شیوه‌های آنان                                                                                    89

 

ب- راهبردهای پیشگیری وضعی ناظر به بزه‌دیده                                                                               91

 

1- ایجاد فرهنگ ستم ناپذیری در جامعه                                                                                          91

 

2- ایجاد تمهیدات در حمایت از بزه‌دیده                                                                                            92

 

1-2- حمایت از افراد ضعیف                                                                                                          92

 

2-2- مجوز دفاع به بزه­دیده                                                                                                          92

 

ج- راهبردهای پیشگیری وضعی ناظر به محیط                                                                                  93

 

1- از بین بردن اسباب ارتکاب جرم                                                                                                  93

 

2- کنترل مکان ارتکاب جرم‌                                                                                                           94

 

3- محافظت از آماج‌های جرم                                                                                                        95

 

د- اصول پیشگیری وضعی از منظر امام علی (ع)                                                                               96

 

1- اصل مشروعیت روش­ها                                                                                                            96

 

2- لزوم رعایت آزادی­های مشروع                                                                                                     98

 

3- لزوم اندیشیدن تدابیر گوناگون                                                                                                    99

 

فصل سوم- پیشگیری کیفری

 

مبحث نخست- سیاست کیفری امام علی (ع) در برخورد با بزهکاری عامه مردم                                     103

 

گفتار نخست- رویکردهای تنبیهی                                                                                                 103

 

الف- قطعیت مجازات­ها                                                                                                                 104

 

1- قطعیت مجازات­ها از منظر جرم­شناسان                                                                                       104

 

2- قطعیت مجازات­ها از منظر امام علی (ع)                                                                                      105

 

ب- علنی کردن مجازات­ها                                                                                                             107

 

1- علنی کردن مجازات­ها از منظر جرم­شناسان                                                                                 107

 

2- علنی کردن مجازات­ها از منظر امام علی (ع)                                                                                108

 

گفتار دوم- رویکردهای اصلاحی                                                                                                   109

 

الف- اجرای مجازات با هدف اصلاح                                                                                               110

 

ب- برجسته­ترین رویکردهای اصلاحی در رویه امام علی (ع)                                                               111

 

1- عفو مجرمان                                                                                                                       112

 

2- عدم ملامت مجرمان                                                                                                             113

 

3- پرهیز از برچسب زنی                                                                                                           113

 

4- تکیه بر نقاط مثبت مجرم                                                                                                        114

 

مبحث دوم- سیاست کیفری امام علی (ع) در برخورد با یقه سفیدان بزهکار

 

گفتار نخست- مفهوم جرایم یقه­سفید                                                                                          115

 

الف- تعریف و ویژگی­ها                                                                                                                115

 

1- تعریف                                                                                                                               116

 

2- ویژگی­ها                                                                                                                              116

 

1-2- موقعیت بالای اجتماعی و اقتصادی                                                                                       116

 

2-2- ارتکاب جرم به صورت پنهانی                                                                                               117

 

3-2- ارتکاب جرم به دلیل خاص                                                                                                   117

 

ب- مصادیق جرایم یقه­سفیدی                                                                                                   117

 

1- کلاهبرداری                                                                                                                        118

 

2- جرایم علیه دولت                                                                                                                 118

 

3- جرایم زیست­محیطی                                                                                                             118

 

4- جرایم رایانه‏ای                                                                                                                    119

 

گفتار دوم- ساز کارهای پیشگیرانه امام علی (ع) در زمینه جرایم یقه­ سفیدی                                       119

 

الف- پیشگیری­های غیرکیفری                                                                                                      120

 

1- تصفیه حکومت از عناصر فاسد                                                                                                120

 

2- دقت در گزینش و انتصاب کارگزاران حکومت                                                                                121

 

3- توجه به امر نظارت                                                                                                               123

 

4- نظام گزارش­دهی مردمی                                                                                                       126

 

5- توجه به معیشت کارگزاران حکومت                                                                                          128

 

6- ارشاد و تحذیر                                                                                                                     129

 

ب- پیشگیری­های کیفری                                                                                                             130

 

1- مساوات در اجرای مجازات                                                                                                      130

 

2- شدت در اجرای مجازات                                                                                                         131

 

1-2- شدت در اجرای مجازات از منظر جرم شناسان                                                                         132

 

2-2- شدت در اجرای مجازات از منظر امام علی (ع)                                                                         134

 

3- قاطعیت در اجرای مجازات                                                                                                      135

 

4- اجرای علنی مجازات                                                                                                            138

 

نتیجه­ گیری                                                                                                                           140

 

منابع                                                                                                                                    147

 

چکیده:

 

یکی از اندیشه­ هایی که نظام کیفری ایران از آن تاثیر پذیرفته، اندیشه ­های امام علی (ع) است. رجوع به اندیشه­ و سیره­ی آن امام و تطبیق آن با قوانین و مقررات ایران، گویای آن است که پیشگیری از جرم به­ عنوان یکی از اجزای مهم نظام­ کیفری ایران رگه هایی از این اندیشه را با خود دارد. با توجه به این موضوع در رساله کنونی به پیشگیری از جرم از منظر آن حضرت پرداخته شده و زوایای مختلف آن در قالب سه فصل مستقل، تبیین شده است؛ بدین نحو که در فصل نخست، به کلیاتی از موضوع پیشگیری از جرم پرداخته شده و در دو فصل دیگر رساله به ترتیب در مورد پیشگیری­ های غیرکیفری و کیفری، سخن گفته شده است. رساله به دنبال پاسخ به این سوال بوده است که «مهمترین راهکارهای پیشگیری از بزهکاری از نگاه امام علی (ع) کدامند؟» در پاسخ، همچنانکه در فرضیه این تحقیق بیان شده است، می­توان گفت: نگاه به گفتار، رفتار و تقریر آن معصوم که قسمت اعظم آن در نهج­ البلاغه انعکاس یافته، نشان دهنده­ آن است که آن حضرت در برخورد با بزهکاری عامه مردم و نیز در برخورد با مجرمان یقه­سفید به هر دو نوع پیشگیری غیرکیفری (اجتماعی و وضعی) و پیشگیری کیفری، توجه داشته و تدابیری را در جهت تحقق آنها اتخاذ نموده ­اند؛ آن حضرت در برخی موارد بویژه در جرایم کم اهمیت با هدف اصلاح و باز­سازگاری، تدابیر اصلاحی اتخاذ نموده و از مجازات مرتکبان صرفنظر کرده و یا آن را کاهش داده است و در برخورد با برخی دیگر از جرایم نیز، نظر به توالی فاسد بیشتر این جرایم، با قاطعیت و شدت عمل بیشتری رفتار نموده است. از جمله جرایمی که در زمان به دست گرفتن خلافت ایشان در جامعه آن زمان عراق، به شدت شیوع یافته و در طول خلافت ایشان نیز موارد متعددی از آن مشاهده شد، جرایم یقه­سفید بوده است که امام علی (ع) نظر به اهمیت این دسته از جرایم در برخورد با مجرمان آنها قاطعیت نشان داده و سخت­ترین مجازات را در مورد آنها در نظر گرفته و بر دو مقوله برابری در اجرای مجازات و علنی­سازی اجرای آن، تاکید داشته است که در واقع، همه­ این موارد به­ طور مستقیم و غیرمستقیم دارای جنبه­های پیشگیرانه بوده است.