مسئولیت قراردادی

مسئولیت قراردادی عبارتست از التزام به جبران ضرری که ناشی از عدم اجرای قرارداد است. بنابراین در مواردی که قراردادی بین طرفین وجود داشته باشد و یکی از طرفین از اجرای مفاد آن خودداری نماید و از این حیث ضرری متوجه دیگری گردد در این صورت متخاطی به واسطه­ نقض تعهد قراردادی در برابر طرف دیگر مسئولیت قراردادی خواهد داشت.

در شکل­ گیری مسئولیت قراردادی وجود شرایطی لازم است که در ذیل به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1ـ1ـ1ـ2ـ1 وجود قراردادی نافذ و معتبر

برخلاف مسئولیت قهری که التزام به جبران خسارت ناشی از حکم فوق­العاده قانون است در مسئولیت قراردادی زمانی می­توان از الزام شخص به جبران خسارت به استناد قرار داد سخن گفت که قراردادی لازم‌الاجرا و معتبر بین طرفین وجود داشته باشد. پس در مواردی که قرارداد باطل است و یا امکان استناد به قرارداد وجود نداشته باشد طرح دعوای مسئولیت به خاطر مسئولیت قراردادی منفی خواهد بود از این رو متضرر از ضرر چاره­ای جز طرح دعوای مسئولیت خارج از قرارداد نخواهد داشت.

1ـ1ـ1ـ2ـ2 ورود خسارت

یکی دیگر از شرایط تحقق مسئولیت قراردادی ورود ضرر یا خسارت است به گونه­ای که تا ضرر و خسارتی وارد نشده باشد بحث از مسئولیت قراردادی منتفی خواهد بود از همین روست که برخی حقوق دانان ورود ضرر را از ارکان اصلی مسئولیت قراردادی و انگیزه مقنن در وضع احکام مربوط به آن به شمار آورده­اند. از سوی دیگر در بحث ضرر در مسئولیت قراردادی گفته شده است که ضرری قابل جبران است که قابل پیش بینی باشد پس لزوم قابل پیش بینی بودن ضرر به عنوان یکی از شرایط آن در جبران خسارت پذیرفته شده است و لذا زیان‌های دور از انتظار در حیطه مسئولیت قراردادی نمی­گنجد.

1ـ1ـ1ـ2ـ3 نقض تعهد

نقض تعهدات منبعث از قرارداد یکی دیگر از شرایط لازم برای تحقق مسئولیت قراردادی است که می ­تواند به صورت عدم اجرا، اجرای ناقص یا تأخیر در اجرای قرارداد نمود یابد.

در اینکه آیا تقصیر، نوعی نقض تعهد به شمار می­آید یا باید تقصیر را به عنوان یکی از شرایط لازم برای تحقق مسئولیت قراردادی به شمار آورد میان حقوق­دانان اتفاق نظر نیست. نظری بر این است که در قانون مدنی در بحث مسئولیت قراردادی از تقصیر متعهد سخنی به میان نیامده است فلذا در حقوق ایران تقصیر در ایجاد مسئولیت قراردادی مؤثر نیست، در حالی که در برخی دیگر عنصر تقصیر را به عنوان یکی از شرایط لازم برای تحقق مسئولیت قراردادی به شمار آورده­اند. البته این تقصیر چیزی جز تخلف از مفاد قرارداد یا نقض تعهد نیست. اینکه منظور از عدم اجرای تعهد چیست و چگونه باید ثابت گردد بستگی به این مسأله دارد که ما تعهد را به وسیله بدانیم یا به نتیجه.

[1] Contractual liability

حسینی، محمد باقر؛ «نقش تقصیر در مسئولیت قراردادی»، مجله دادرسی، ش 72، سال دوازدهم، بهمن و اسفند 1387، ص 32.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، ضمان قهری، مسئولیت مدنی، پیشین، ش 801

عدل، مصطفی، حقوق مدنی، به کوشش محمدرضا بندرچی، چاپ اول، قزوین: نشر بحر­العلوم، 1373، ص 134.

حسینی، محمد باقر؛ «نقش تقصیر در مسئولیت قراردادی»، پیشین، ص 34.