2-8 اشکال توریسم 20

 

2-8 -1 توریسم تفریحی و استفاده از تعطیلات… 20

 

2-8 -2 توریسم درمانی.. 21

 

2-8 -3 توریسم فرهنگی و آموزشی.. 21

 

2-8 -4 توریسم اجتماعی.. 21

 

2-8 -5 توریسم ورزشی.. 21

 

2-8 -6 توریسم مذهبی و زیارتی.. 21

 

2-8 -7 توریسم بازرگانی و تجاری.. 22

 

2-8 -8 توریسم سیاسی.. 22

 

2-8 -9 توریسم ماجراجویانه. 22

 

2-9 ارکان صنعت توریسم 22

 

2-9-1 منابع طبیعی.. 22

 

2-9-2 عوامل زیربنایی.. 22

 

2-9-3 تجهیزات حمل و نقل.. 23

 

2-9-4 منابع فرهنگی و روحیه مهمان نوازی.. 23

 

2-10 عوامل موثر بر توسعه ی صنعت گردشگری.. 23

 

2-11 اثرات گردشگری.. 25

 

2-11-1 اثرات فرهنگی-اجتماعی گردشگری.. 25

 

2-11-2  اثرات زیست محیطی گردشگری.. 25

 

2-12 انواع جاذبه های گردشگری.. 26

 

2-13 ارتباط جغرافیا و توریسم 27

 

2-14 جنبه های اجتماعی و فرهنگی گردشگری.. 27

 

2-15 اثرات فرهنگی – اجتماعی گردشگری.. 28

 

2-15-1 تغییرات فرهنگی گردشگری.. 28

 

2-15-2 تعارض در جامعه. 30

 

2-16 موانع گردشگری.. 31

 

2-16-1 هزینه های گردشگری.. 31

 

2-16-2 کمبود وقت… 31

 

2-16-3 محدودیت های جسمانی.. 31

 

2-16-4 وضعیت خانواده 32

 

2-16-5 بی علاقگی به علت ناآگاهی.. 32

 

2-16-6 احساس ناامنی.. 32

 

2-17 اهداف توسعه گردشگری.. 32

 

2-18 توسعه پایدار گردشگری.. 33

 

2-19 توسعه پایدار. 34

 

2-20 اثرات زیست محیطی گردشگری.. 35

 

2-21 توانهای محیطی.. 36

 

2-22 جغرافیا و محیط.. 36

 

2-23 مفهوم محیط در جغرافیا 37

 

2-24 محیط طبیعی.. 37

 

2-25 اهمیت جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی منطقه. 37

 

2-26 مدیریت محیط.. 38

 

2-27 پیشینه تحقیق.. 39

 

فصل سوم: مواد و روش

 

3-1 مواد 47

 

3-2 روشها 47

 

3-2-1 روش تحقیق.. 48

 

3-2-2 روش گردآوری اطلاعات… 48

 

3-2-3 ابزار گردآوری اطلاعات… 48

 

3-2-4 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 48

 

3-3 جامعه آماری و حجم نمونه تحقیق.. 48

 

3-4 متغیر های تحقیق.. 49

 

3-5 روشهای بررسی آسایش اقلیمی.. 50

 

 

3-5-1 آسایش… 50

 

3-5-2 منطقه آسایش… 50

 

3-5-3 آسایش انسان (آسایش حرارتی) 50

 

3-5-4 اقلیم وآسایش… 50

 

3-5-5 روش شاخص دمای موثر. 50

 

3-5-6 روش اوانز. 51

 

3-5-7 روش بیکر. 51

 

3-5-8 روش الگی.. 51

 

3-6 ویژگی های طبیعی.. 51

 

3-6-1 موقعیت و حدود جغرافیایی.. 51

 

3-6-2 زمین شناسی.. 53

 

3-6-3 توپوگرافی.. 55

 

3-6-4 اقلیم. 58

 

3-6-4-1 دما 58

 

3-6-4-2 بارندگی.. 60

 

3-6-4-3 رطوبت نسبی.. 61

 

3-6-4-4 تعداد روزهای یخبندان ایستگاه کسما 62

 

3-6-4-5 باد. 63

 

3-6-5 منابع آب… 65

 

3-6-6 خاک.. 69

 

3-6-6-1خاک های جلگه ای.. 69

 

3-6-6-2 خاک های کوهستانی.. 69

 

3-6-7 پوشش گیاهی.. 71

 

3-7 ویژگیهای انسانی.. 73

 

3-7-1 وجه تسمیه و تقسیمات سیاسی.. 73

 

3-7-2 ویژگی های جمعیتی.. 73

 

3-7-2-1 تغییرات جمعیت… 73

 

3-7-2-2 تعداد و بعد خانوار. 74

 

3-7-2-3 تراكم نسبی.. 76

 

3-7-2-4 نسبت جنسی.. 77

 

3-7-2-5 گروههای عمده سنی.. 79

 

3-7-3 سواد. 80

 

3-7-4 شاغلین.. 82

 

3-8 خصوصیات اقتصادی.. 86

 

3-8-1 اوضاع کلی اقتصادی شهر، میزان تولید و نوع آن در هریک از بخشهای اقتصادی (صنعت، کشاورزی، خدمات ) 86

 

3-8-1-1 کشاورزی.. 86

 

3-8-1-2 صنعت… 86

 

3-8-1-3 خدمات… 86

 

3-8-2 جمعیت فعال، اشتغال و بیکاری در بخش های مختلف اقتصادی.. 88

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

 

4-1 یافته های توصیفی.. 90

 

4-1-1 جاذبه های گردشگری شهرستان صومعه سرا 90

 

4-2 یافته های تحلیلی و استنباطی.. 114

 

4-2-1 مشخصات فردی پاسخ دهندگان. 114

 

4-2-2 تحلیل برنامه ریزی محیطی توسعه توریسم طبیعت گرا 143

 

4-3 روش شاخص دمای موثر. 143

 

4-4 روش اوانز. 145

 

4 -5 روش بیکر. 146

 

4 -6 روش الگی.. 147

 

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1 بحث و نتیجه گیری.. 149

 

5-2 فرضیه‌های تحقیق.. 152

 

5-3 پیشنهادات.. 157

 

منابع. 159

 

چکیده

 

شرایط اقلیمی شهرستان صومعه سرا بدلیل شرجی بودن در فصل تابستان و یا کاهش درجه حرارت در فصول دیگر باعث شده تانگارنده بدنبال تقویم مناسبی برای این فصول درمنطقه مورد مطالعه برای طبیعت گردان بوده وبراین اساس این تحقیق با استفاده ازروش توصیفی- تحلیلی، با بهره گیری ازمطالعات کتابخانه‎ای، اسنادی همراه با مشاهدات میدانی واستخراج پرسشنامه وبا هدف برنامه ریزی محیطی توسعه توریسم طبیعت گرا وشناسایی شرایط اقلیمی تاثیرگذار درصنعت گردشگری شهرستان صومعه سرامی باشد.

 

شهرستان صومعه سرا به دلیل قرار گرفتن در حاشیه جنوبی تالاب انزلی سالانه و وجود پرندگان مهاجر برای هرمسافری زیبا و خاطره انگیز است. منطقه زیبا و کوهستانی «تنیان» واقع در بخش میرزاکوچک یا گوراب زرمیخ صومعه سرا از نقاط زیبای طبیعی به شمار می‌رود که به دلیل طبیعت فرح انگیز و نشاط آور، منحصربه‌فرد و ازجاذبه‌های طبیعی این شهرستان است.درارتباط باشرایط اقلیمی بایدعنوان نمود که آب وهوا یکی ازمهمترین عوامل توسعه توریسم در شهرستان صومعه سرا بوده وفعالیتها وبرنامه ریزی جاذبه های اکوتوریستی آبی- خشکی منطقه درارتباط تنگاتنگ با شرایط اقلیمی دارد. لذامطالعه وتوجه به نزولات جوی، درجه حرارت، ساعات آفتابی، باد و سایر عوامل اقلیمی در برنامه ریزی توریسم شهرستان نقش مهمی داشته ودر قالب توریسم تابستانی درماههای خرداد، تیر، مرداد واوایل شهریور می توان برنامه ریزی نمود. بنابراین عوامل اقلیمی درکنارسایر شرایط و امکانات رفاهی،خدماتی وتاسیساتی لازم موجب رونق بخشیدن توریسم تابستانی دراین منطقه بوده و در ماههای فوق جهت توریسم آبی درتالابها می توان برنامه ریزی نمود. ایجاد و زمینه سازی چنین قابلیتهای موجب جذب توریسم داخلی وافزایش تقاضا گردیده واز طرف دیگر توسعه ورونق توریسم وبویژه اکو توریسم آبی را در تالاب سلکه، سیاکیشم، سرخانکل، سیاه درویشان» ودررودخانه‎های بزرگ آن فراهم آورد. با توجه به وجود جاذبه های گردشگری دیگر دراین شهرستان صنعت بوم گردشگری را در پناهگاه حیات وحش سرخانگل و غیره ایجاد نمود. در نظر سنجی از جامعه آماری بیشترین درصد پاسخ دهندگان معتقدند که شرایط مناسب اقلیمی درشهرستان صومعه سرا بسیار زیاد و زیاد باعث جذب توریسم طبیعت گرا گشته، و میزان نقش شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا را بسیارزیاد وزیاد بیان نموده اند.

 

واژگان کلیدی:

 

برنامه ریزی محیطی، توسعه، توریسم طبیعت گرا، آسایش اقلیمی، شهرستان صومعه سرا    

 

مقدمه

 

از جنبه های توسعــه پایدار کشورها در سطوح و ابعاد مختلف شنــاخت علمی بستر ســرزمین خود و پتانسیل های طبیعی آن است تا با توجه به محیط طبیعی؛ شهرها، روستاها و مناطق خود را شناسایی و در حفظ قابلیتهای طبیعی و زیست محیطی آن بکوشیم. بدون شک حرکت از اقتصاد تک پایه به سمت اقتصاد متنوع و با ثبات و دستیابی به چنین اهدافی مستلزم شناخت فرایند گردشگری و در كنار آن اكوتوریسم است تا با یک پشتوانه علمی و آگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده ها به انتخاب آگاهانه یک راهبرد منطقی و واقع گرا، توأم با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری به طور عام و گردشگری طبیعی به طور خاص در چارچوب فرآیند توسعه همه جانبه و پایدار دست یابیم. همه مردم طبیعت را دوست دارند. رویکرد انسان به طبیعت، رویکرد تازه ای نیست، کمتر کسی از افراد عامی می توان یافت که از چشم اندازهای طبیعت بی جان شامل کوه و دشت و درَه های کنار جاده در طول سفرهای رایج بین شهری، لذت نبرده باشد و به توصیف آن چه دیده است نپردازد و کمتر کسی را می توان یافت هیچ علاقه ای به یکی از برنامه‎های مستند تلویزیونی حیات وحش و طبیعت زنده نداشته باشد و یا از رفتن به باغ وحش لذت نبرده باشد. و از اهالی روستاها کمتر کسی می توان یافت که از دانستن خواص گیاهان دارویی اطراف روستا و علم به تشخیص آن ها، برخود نبالد و به وقت لزوم از آن بهره نبرده باشد. اهمیت طبیعت به قدری است که در فرهنگ باستانی ما ایرانیان نیز روزی را به عنوان نماد طبیعت نام گذاری کرده اند امروزه هر شاخه منفرد علمی به تنهایی قادر به رفع کلیه نیاز های جوامع نمی باشد و ناگزیر علوم و صنایع و میان رشته ای متولد می‎شوند. تلفیق علومی مثل زمین شناسی، زمین پیکرشناسی، زیست شناسی و بوم شناسی با صنعت گردشگری، باعث خلق افق های نوع و افکار جدید می شوند که می تواند باعث حل معضلات بیکاری، توسعه اقتصادی – اجتماعی، و برداشتن گامی به سوی فقرزدایی، توسعه پایدارو در نهایت، عدالت الجتماعی باشد. گردشگری مهمترین صنعت جهان است و از راه های فقرزدایی و ایجاد اشتغال رویکرد به توسعه گردشگری و ایجاد درآمد ازآن طریق در اروپا و خاورمیانه است. ازگذشته های دور، درایران گرایش به طبیعت و نوراین زیبایی دوستی در دل های مردم روشن بوده است. از تعاریف یونانیان (دشمنان ما) از ایران باستان برمی آیدکه ایرانیان تا چه حد به طبیعت احترام می گذاردند و زندگی خود را با آن در می‎آمیختند. برگزاری جشن های ماهانه و سالانه همگی برای احترام به طبیعت و قدردانی از مواهب طبیعی بوده است. مردم این سرزمین همواره به عناصر طبیعی (آتش، هوا، خاک و آب) احترام به ویژه می گذاردند و درحفظ و پاکیزه نگه داشتن آن اهتمام می نمودند. هیچ مردمی به اندازه ایرانیان از خواص درمانی گیاهان آگاه نبوده است و هیچ قومی تا به این حد از نیروهای طبیعی به پاکی و درستی بهره برداری نکرده است. شهرستان صومعه سرا از مناطق زیبا و دیدنی استان گیلان است که به دلیل ناشناخته بودن از دید مسافران و حتی مردم این شهرستان دور مانده‌است. ناشناخته ماندن این شهرستان موجب شده تا نتواند به عنوان یک منطقه گردشگری برای مسافران جاذبه داشته و دیدنی به نظر آید. لذا این تحقیق در نظر دارد به برنامه ریزی محیطی توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا با تاکید برآسایش اقلیمی پرداخته و بر این اساس به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

 

فصل اول : کلیات تحقیق

 

فصل دوم : مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

 

فصل سوم : روش اجرای تحقیق، مواد و روش

 

فصل چهارم : تجزیه تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

 

فصل پنجم : بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات می باشد.

 

1-1بیان مسئله

 

یکی از ارکان صنعت گردشگری وجود جاذبه های گردشگری بویژه جاذبه های طبیعی است که سرمایه اولیه صنعت گردشگری را تشکیل می دهند. دریاها، جنگلها، مراتع، کوهها، دره ها، آبشارها، معادن، چشمه‎ها از جمله جاذبه ها ی اکوتوریستی می با شند.

 

کشور ایران با توجه به گوناگونی شرایط جغرافیایی و طبیعی و اقلیم، یکی از کشور های منحصر به فرد دنیا در زمینه ی ارائه چهره های گوناگون در بخش توریسم و اکوتوریسم است.

 

استان گیلا ن با مناظر دل انگیز طبیعی، کوه، دریا، جنگل، مرتع، سواحل زیبا ، آبشار ها، مزارع برنج، باغات چای و مرکبات وغیره نیز ازجمله استانهایی است که همیشه طبیعت گردان را به سوی خود جذب کرده و از نظر اشکال مختلف توریسم از قابلیت بالایی برخوردار است.

 

شهرستان صومعه سرا در غرب گیلان یکی از شهرستانهای منحصر به فردی است که با دارابودن شرایط جغرافیای منحصر به فرد خود از جمله مناره گسگر وسایرآثارطبیعی و انسانی همیشه مورد توجه گردشگران بومی و غیر بومی بوده، وبخصوص در فصل تابستان مسافران زیادی را بسوی خود جذب می‎کند. شرایط اقلیمی استان گیلان و شهرستان صومعه سرا بدلیل شرجی بودن در فصل تابستان و یا کاهش درجه حرارت در فصول دیگر باعث شده تا نگارنده بدنبال تقویم مناسبی برای این فصول در منطقه مورد مطالعه برای طبیعت گردان بوده و براین اساس این تحقیق در نظر دارد با برنامه ریزی محیطی در شهرستان صومعه سرا توریسم طبیعت گرا را با تاکید برآسایش اقلیمی توسعه داده وشرایط محیطی مناسب را به گردشگران معرفی نماید.

 

1-2 سوال تحقیق

 

آیا برنامه ریزی صنعت توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا دارای روند رو به توسعه می باشد؟

 

آیا شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا ی شهرستان صومعه سرا نقش دارد ؟

 

1-3 اهداف تحقیق

 

برنامه ریزی محیطی در توسعه توریسم طبیعت گرای شهرستان صومعه سرا

 

شناسایی شرایط اقلیمی تاثیر گذار در صنعت گردشگری شهرستان

 

ارائه راهکار های لازم در زمینه بهره برداری بهینه از پتانسیل های موجود با تاکید بر آسایش اقلیمی می‎باشد.

 

1-4 فرضیه‌های تحقیق

 

بنظر میرسد برنامه ریزی صنعت توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا دارای روند رو به توسعه می‎باشد.

 

بنظر میرسد شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا ی شهرستان صومعه سرا نقش دارد.

 

1-5 قلمرو تحقیق

 

شهرستان صومعه سرا، در طول جغرافیایی از “46 ‘2 ْ49 تا “23 ’31 ْ49 و عرض جغرافیایی “14 ’15 ْ37 تا “54 ’29 ْ37 در غرب استان گیلان قرار دارد. مساحت این شهرستان 6/632 كیلومتر مربع می باشد كه 3/4 درصد پهنه این استان را تشكیل می دهد. شهرستان صومعه سرا از شمال به شهرستان های بندرانزلی و رضوانشهر، از جنوب به شهرستان های فومن و شفت، از شرق به شهرستان رشت و از غرب به شهرستان ماسال محدود است. (معاونت برنامه ریزی استان گیلان، 1386)

 

فصل دوم: مبانی نظری؛ مفاهیم ودیدگاه ها

 

2-1) مقدمه. 16

 

2-2) تعاریف نخبه. 16

 

2-3) تعریف نخبه از نظر پاره تو. 17

 

2-4) نظریات نخبه گرایی.. 17

 

2-5) مفهوم نخبه پروری سیاسی.. 18

 

2-5-1) نخبگان سنتی.. 19

 

2-5-2) نخبگان تکنوکرات… 19

 

2-5-3) نخبگان مالکیت… 19

 

2-5-4) نخبگان خارق العاده یا کاریزمایی.. 20

 

2-5-5) نخبگان ایدئولوژیکی.. 20

 

2-5-6) نخبگان سمبلیک… 20

 

2-6) نخبه سیاسی از نظر دیدگاه های مختلف… 20

 

2-7) نخبه در تعریف عام و خاص…. 23

 

2-8) نخبه گرایی؛ رو در رو با دموکراسی.. 26

 

2-9) نخبگان سیاسی از نگاه مفهومی.. 27

 

2-10) نظریه نخبگان سیاسی.. 27

 

2-10-1) نظریه پردازان نخبه سیاسی گائتانا موسکا 27

 

2-10-2) ویلفردوپاره تو. 28

 

2-10-3) روبرت میشلز. 29

 

2-11) نقد حکومت نخبگان. 30

 

2-12) حکومت کنندگان و حکومت شوندگان. 30

 

2-12-1) تاملی بر دیدگاه های تئوری نخبگان. 30

 

2-12-2) ایتالیا; مهد تئوری نخبگان. 31

 

2-12-3) نخبه گرایان کلاسیک… 31

 

2-12-4) تئوری جدید نخبگان. 33

 

2-13) حکومت… 35

 

2-14) انواع حکومت… 36

 

2-15) حکومت و دولت… 36

 

2-16) حکومت و حکومت-ملت… 37

 

2-17) حکومت و جامعه مدنی.. 37

 

2-18) انسان علیه حکومت… 37

 

2-19) نظریه های کارکرد حکومت… 38

 

2-20) آنارشیسم یا هرج و مرج گرایی.. 39

 

2-21) مارکسیسم. 39

 

2-22) پلورالیسم یا کثرت گرایی.. 40

 

2-23) پست مدرنیسم. 41

 

2-24) استقلال حکومت (نهادگرایی) 41

 

2-25) نظریات مشروعیت حکومت… 42

 

2-26) مشروعیت الهی.. 42

 

2-27) قدرت منطقی-قانونی.. 42

 

2-28) واژه شناسی.. 43

 

2-29) تاریخچه. 43

 

2-30) جوامع پیشا تاریخی فاقد حکومت… 44

 

2-31) دوره نو سنگی.. 45

 

2-32) حکومت در اوراسیای باستان. 46

 

2-33) حکومت در یونان باستان. 46

 

2-34) حکومت فئودال. 46

 

2-35) حکومت مدرن. 47

 

2-36) » حكومت « مفهوم اولیه. 49

 

2-37) هویت ملی و تاریخ نگارى.. 50

 

2-38) ایران پس از اسلام. 50

 

2-39) خیزش فضایی جغرافیایی ایران. 51

 

 

2-40) مفهوم هویت… 51

 

2-41) هویت ایران در دنیاى مدرن. 52

 

2-42) بایدها و نبایدهای نخبگان سیاسی از منظر مقام معظم رهبری.. 55

 

فصل سوم: قلمرو جغرافیایی تحقیق

 

3-1) مقدمه. 64

 

3-2) جغرافیای سیاسی و طبیعی ایران //ساختارهای دولت و حکومت در ایران. 64

 

3-2-1) مشخصات جغرافیایی ایران. 64

 

3-3) موقعیت جغرافیایی ایران. 65

 

3-4) فلات ایران. 66

 

3-5) کشور ایران. 67

 

3-6) همسایگان و مناطق مرزی ایران. 71

 

3-7) شکل جغرافیایی ایران. 72

 

3-8) موقعیت ریاضی ایران. 73

 

3-9) موقعیت نسبی ایران. 74

 

3-10) موقعیت منطقه ای ایران. 75

 

3-10-1) حوزه ژئوپلتیکی قفقاز آناطولی.. 75

 

3-10-2) حوزه ژئوپلتیکی خلیج فارس… 76

 

3-10-3) حوزه ژئوپلتیکی دریای عمان و اقیانوس هند. 76

 

3-10-4) حوزه ژئوپلتیکی فلات ایران. 76

 

3-10-5) حوزه ژئوپلتیکی آسیای مرکزی.. 76

 

3-10-6) حوزه ژئوپلتیکی دریای کاسپین.. 76

 

3-11) موقعیت جهانی.. 77

 

3-12) موقعیت بری.. 77

 

3-13) موقعیت بحری.. 78

 

3-14) موقعیت استراتژیکی.. 78

 

3-15) سبب های استراتژیک بودن یک موقعیت جغرافیایی عبارت است از. 78

 

3-15-1) موقعیت حایل.. 79

 

3-15-2) موقعیت ترانزیتی.. 80

 

3-15-3) موقعیت ژئوپولیتیك ایران. 81

 

3-16) تاثیرپذیری مسائل ژئوپلتیکی ایران از موقعیت جغرافیایی.. 84

 

3-17) مسائل سیاسی و جنگ… 85

 

3-18) ویژگی ها و عوامل جغرافیایی موثر در کاهش قدرت ملی ایران. 86

 

3-19) مسائل ژئواکونومی.. 87

 

3-20) تفاوت جغرافیای سیاسی وژئوپلتیک… 90

 

3-21) پیدایش حکومت: (مجتهد زاده، 1381ص68) 90

 

3-22) پیدایش دولت… 91

 

3-23) نظریه های پیدایش دولت در ایران. 91

 

3-23-1) نظریه استبداد شرقی مونتسکیو و هگل.. 91

 

3-23-2) نظریه وجه دولت تولید آسیایی.. 92

 

3-23-3) نظریه دولتهای آبی (هیدرولیک) 93

 

3-23-4) نظریه ضرورت امنیت و دفاع. 93

 

3-23-5) نظریه انسان شناسی.. 94

 

3-23-6) نظریه حکومت ملکوتی – مردمی.. 94

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

4-1) مقدمه. 96

 

4-2) شاه ایران و ترکیب نخبگان سیاسی.. 96

 

4-3) شاه ایران و نخبگان مخالف… 97

 

4-3-1) تضعیف روحیه و سیاست زدایی.. 98

 

4-3-2) تبعید دولتی.. 98

 

4-3-3) تبعید خودخواسته. 98

 

4-3-4) دادن پست های خارجی.. 98

 

4-3-5) برکناری از مقام. 98

 

6-3-6) زندانی کردن. 99

 

4-4) شاه ایران ونخبگان. 99

 

4-5) رویکردی تاریخی درباره ماهیت نخبگان در جامعه ایران. 101

 

4-6) تحلیلی درباره زمینه اجتماعی نخبگان سیاسی معاصر. 102

 

4-6-1) محل تولد و محل سکونت… 102

 

4-6-2) سن.. 102

 

4-6-3) دین.. 103

 

4-6-4) پدران نخبگان، پسران نخبگان. 103

 

4-6-5) آموزش… 103

 

4-6-6) زبان های خارجی.. 104

 

4-6-7) سفرهای خارجی.. 104

 

4-6-8) مشاغل.. 104

 

4-7) گرایش نخبگان سیاسی.. 104

 

4-8) نتایج گرایش نخبگان. 105

 

4-8-1) بیگانه هراس… 105

 

2-8-2) گرایش نسبت به شاه 106

 

4-8-3) بی اعتمادی اجتماعی.. 106

 

4-8-4) بی اعتمادی خانوادگی؛ 106

 

4-8-5) بی اعتمادی دولتی.. 106

 

4-8-6) پوپولیسم-گرایش غیر نخبگی.. 106

 

4-9) هزینه سیاست در ایران. 106

 

4-10) نقش نخبگان سیاسی در پذیرش قطع نامه 598 شورای امنیت… 107

 

4-11) مشی وسیره نخبگان سیاسی گذشته ومعاصر ایران. 111

 

4-12) احزاب چپ گرای اسلامی.. 115

 

4-13) احزاب و گروه های سوسیالیست و مارکسیست… 115

 

4-14) نیرو ها و سازمانهای سیاسی در سالهای پس از انقلاب… 120

 

4-15) سیاست و اقتدار کاریزمایی: 68-1358. 126

 

4-16) سیاست و اقتدار سنتی: 76-1386. 127

 

4-17) موقعیت نخبگان ایران. 132

 

4-18) بیداری اسلامی، خودشناسی نخبگان و دفاع از آن. 136

 

4-19) دلیل تأثیر گذاری گفتمان انقلاب اسلامی بر بیداری اسلامی.. 137

 

4-20) دستاور های گفتمان نخبگان انقلاب اسلامی.. 138

 

4-21) پیامد های تغییرات جمعیتی بر مشروعیت نظام سیاسی در ایران. 143

 

4-22) تاثیرات گفتمان صدور انقلاب اسلامی.. 147

 

4-22-1) استقلال‌گرایی.. 148

 

4-22-2) جامع‌گرایی.. 148

 

4-22-3) عام‌گرایی و خاص‌گرایی.. 148

 

4-23) منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. 149

 

4-24) نخبگان و بسط دایره گفتمانی انقلاب اسلامی.. 149

 

4-25) طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت… 151

 

4-25-1) علت طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چه بود؟. 151

 

4-25-2) مفهوم شناسی موضوع. 151

 

4-25-3) الگو. 152

 

4-25-4) اسلامی.. 152

 

4-25-5 ) ایرانی.. 152

 

4-25-6 ) پیشرفت… 153

 

4-26) اهداف تشکیل نشست‌های اندیشه راهبردی.. 153

 

4-26-1) پیش‌فرض‌ها 153

 

4-27) عرصه‌های پیشرفت… 154

 

4-27-1) پیشرفت در عرصه تفکر، منطق و بصیرت… 154

 

4-27-2) پیشرفت در عرصه علم. 154

 

4-27-3) پیشرفت در عرصه زندگی و کارو تلاش… 154

 

4-27- 4) پیشرفت در عرصه معنویت، ایمان و اخلاق.. 154

 

4-28) الزامات مهم طراحی الگوی پیشرفت اسلامی.. 155

 

4-28-1) اعتقاد به توحید و مبدا عالم: 155

 

4-28-2) توجه کامل به معاد، محاسبه و زندگی پس از مرگ… 155

 

4-28-3 ) نگاه اسلامی به رستگاری و محور بودن انسان. 155

 

4-28-4 ) پیوستگی دنیا و آخرت… 155

 

4-28-5 ) توجه به نگاه اسلام به امر حکومت… 155

 

4-28-6 ) نگاه اسلامی و نگاه غیر مادی به اقتصاد. 156

 

4-28-7) عدالت محوری.. 156

 

4-29) دیگرالزامات تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت… 156

 

4-30) دلایل ایجاد مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برای نخبگان. 157

 

4-31) نقاط افتراق و اشتراک توسعه و پیشرفت… 157

 

4-31-1) عدالت… 158

 

4-31-2 ) الگوی بومی یا غربی.. 158

 

4-31-3 ) نگاه به انسان. 158

 

4-31-4) پیشنهاد کابردی.. 158

 

4-32 ) تاثیرگفتمان نخبگان سیاسی انقلاب اسلامی برتحکیم وتداوم هویت سرزمینی ایران. 159

 

4-32-1) تاثیر گفتمان نخبگان سیاسی انقلاب اسلامی برتحکیم وتداوم هویت سرزمینی ایران. 159

 

4-32-2) بستر های تکوینی گفتمان مردم سالاری دینی و تأثیر آن بر تحیکم و تداوم هویت سرزمینی ایران. 162

 

4-23-3) بستر های تکوینی گفتمان دولت اسلامی و تأثیر آن بر تحیکم و تداوم هویت سرزمینی ایران. 164

 

4-24) تأثیرگفتمان نخبگان سیاسی با مشارکت توده ای بسیج سیاسی بر تحکیم و تداوم ناسیونالیزم ایرانی.. 164

 

4-24-1) تطابق گفتمان نخبگان سیلسی انقلاب اسلامی با مشارکت توده ای و بسیج سیاسی و تأثیر آن بر تحکیم و تداوم ناسیونالیزم ایرانی طی مقطع 68-1357. 164

 

4-24-2) تحول مشارکت توده ای و بسیج سیاسی از گفتمان انقلاب اسلامی به گفتمان اصلاحات و توسعه ی اقتصادی و تاثیر بر تحکیم و تداوم ناسیونالیزم ایرانی طی مقطع1368-76. 167

 

4-24-3) تاثیر انتخابات دوم خرداد 1376و رویکرد اصلاحات برتحکیم و تداوم ناسیونالیزم ایرانی.. 168

 

4-24-4) تاثیرروی کار آمدن دولت نهم و رویکرد دولت اسلامی برتحکیم و تداوم ناسیونالیزم ایرانی.. 169

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

5-1) مقدمه. 173

 

5-2) ارزیابی فرضیه ها 173

 

5-2-1) فرضیه اول. 173

 

5-2-2) فرضیه دوم. 174

 

5-3) نتیجه گیری.. 174

 

5-4) پیشنهادات… 175

 

منابع وماخذ. 181

 

چکیده

 

در اصطلاح لغوی، نخبه به معنای برگزیده و منتخب می باشد. درمعنای عام قدیم نخبه به گروه اندکی که جایگاه ویژه‌ای از لحاظ آداب و سنن، مقام روحانی و رفاه اجتماعی کسب کرده بودند، اطلاق می‌شد. قدرت این گروه، در یک نظام اجتماعی مبتنی بر قانون اساسی به عنوان اشتقاقی از حاکمیت و استقلال ملی توجیه و تعریف می‌گردد. امروزه نخبگان سیاسی به عنوان گروه‌های خاصی برگزیده می شوند و مشروعیت قانونی دارند.

 

باتوجه به تاكید مقام معظم رهبری در سال 1385 به منظور تحقق بخشیدن در «استفاده صحیح و مناسب از ظرفیت های علمی نخبگان در راستای توسعه همه جانبه كشورمشی نخبگان سیاسی گذشته و معاصر ایران در عرصه جغرافیای سیاسی ایران نیز الگوی بدیلی در مواجهه با پرورش نخبگان سیاسی در كشور است گفتمان نخبگان اسلامی انقلاب ایران هم‌اكنون به گفتمان مسلط توده‌های مردم و نخبگان سیاسی خاورمیانه و نظام بین‌الملل درراستای مقابله باگفتمان رایج تحمیلی غربی تبدیل شده است

 

دراین پژوهش، درراستای آزمون فرضیه های پیشنهادی، به روش مطالعات توصیفی، تحلیلی ومبتنی بردو روش کتابخانه ای و پژوهش میدانی انجام گرفته است با توجه به اهمیت و نقش نخبگان رسمی در ساخت جغرافیای سیاسی ایران به آن می پردازد بر مبنای چنین فرضیه ای است که ما روندرشدوتوسعه جغرافیای سیاسی را درایران از طریق تحلیل نخبگان سیاسی آن بررسی شده که نخبگان سیاسی یک مفهوم تجربی یا رفتاری است.

 

درسالهای قبل و پس از انقلاب اسلامی، جغرافیای سیاسی و هویت ملی ایرانی از فرهنگ سیاسی نخبگان بویژه نخبگان جمهوری اسلامی ایران تاثیرگرفته است. این تاثیررامی توان ازلحاظ ایدئولوژی انقلاب برتحکیم وتداوم هویت سرزمینی ایران درچارچوب گفتمان انقلاب اسلامی، تحول این ایدئولوژی ازگفتمان انقلاب به گفتمان اصلاحات، وتوسعه اقتصادی وشناخت بسترهای تکوینی گفتمان مردم سالاری دینی و گفتمان دولت اسلامی او نیز از لحاظ تاثیر بر مشارکت توده ای وبسیج سیاسی درچارچوب گفتمان انقلاب اسلامی برتحکیم وتداوم ناسیونالیسم ایرانی، تحول مفهوم مشارکت، و تاثیررویکردهای متفاوت برآندید.

 

2-بین افزایش جمعیت شهروجهات توسعه فضایی – کالبدی شهر ارتباط وجود دارد.

 

1-6- روش و ابزار تحقیق

 

در تحقیق حاضر سعی شده است عوامل موثر بر مساله مورد تحقیق شکافته شده ومورد تجزیه وتحلیل قرارگیرد وباروش پیمایش (بااستفاده از تکنیک های محاسبه ومشاهده وغیره )به کسب اطلاعات پرداخته شده است .

 

1-6-1- جامعه آماری

 

در این تحقیق جامعه آماری مردم شهر بندر کیاشهر می باشند.

 

1-7-محدوده مورد مطالعه ومقطع زمانی :

 

بندر کیاشهر در در بخش حوضه آبریزسفیدرود در کناردریای خزردر استان گیلان در قسمت شمال ایران واقع شده است که از جهات مختلف باشهرستانهای مختلف همجوار است.

 

بندر کیاشهر از شمال به دریای خزر و از جنوب به بخش مرکزی آستانه اشرفیه واز سمت شرق به شهرستان لاهیجان واز غرب به بخش لشت نشاء متصل می باشد.با توجه به منطقه ساحلی ومرزی با کشورهای تازه استقال یافته آسیای میانه (آذربایجان و…)از حیث امنیتی دارای شرایط خاصی است دارای اسکله وبندر وطرح سالم سازی دریا می باشد .مقطع زمانی مورد مطالعه در سالهای 1388-1368 می باشد وعلت انتخاب این مقطع به جهت مقایسه توسعه فضایی وکالبدی شهر در این سالها بوده است .

 

نقشه 1-2- شهرستان آستانه اشرفیه به تفکیک بخش و دهستان (1365)

 

نقشه شماره 1-3- تقسیمات شهرستان آستانه اشرفیه

 

طرح جامع و تفضیلی بندر کیاشهر سال 1387

 

1-8- جامعه آماری تحقیق:

 

جامعه آماری به جامعه گفته می شود که افراد و اشیاء دارای حداقل یک صفت مشخص مشترک با هم باشند.در این تحقیق جامعه آماری مردم شهر بندر کیاشهر می باشند که براساس سرشماری جمعیت سال 1385 ، N مقد ار بوده استک

 

1-9- مفاهیم و واژه های تحقیق

 

1-9-1- توسعه

 

توسعه دارای مفهوم پیچیده ای است ، بخصوص وقتی بخواهیم مفهوم توسعه را در مورد جامعه ای خاص و در مقایسه با دیگر جوامع تعیین کنیم. توسعه یک تغییر اجتماعی نیست ، تغییرات اجتماعی شامل تغییراتی اند که ممکن است زیان آور باشند در صورتی که توسعه صرفا مترادف است با جنبه سود آور پیشرفت تا اصلاحات (برای مثال اصلاحاتی در سطح زندگی ، اختیار تکنولوژی جدید ، تامین نهادهایی جدید و غیره)تاثیرات نیز ممکن است یکنواخت نباشدو توسعه برای یک فرد یا گروهی از جاممعه به

 

معنای توسعه برای فردی یا گروهی دیگر نباشد. بنابراین هر چه توسعه ای که برای آینده برنامه ریزی می شود ممکن است با منافع متضادی روبه رو شود.

 

گر چه عوامل اقتصادی در تعریف توسعه دارای اهمیت زیادی هستند، اما توسعه چیزی بیش از توسعه اقتصادی یا رشد اقتصادی است. توسعه را می توان فرایندی چند بعدی تعریف کرد که علاوه بر توسعه اقتصادی شامل فرآیندهای توسعه اجتماعی ،سیاسی اداری نیز می باشد و تمامی این فرآیندها به نحو پیچیده ای به یک دیگر مربوط اند .[1]

 

به طور کاملاعمومی مفهوم توسعه را چنین بیان نمود منظور از توسعه یک کشور شهر یا یک منطقه ،افزایش تولید دسترسی به تسهیلات زیر بنایی وخدماتی فرصتهای شغلی مناسب بکارگیری تکنولوژی جدید وافزایش نرخ سرمایه گذاری ومصرف است . ^[2] توسعه هنگامی همه جانبه وپایدار است که همه ی زمینه های زندگی را بپوشاند .

 

1-9-2-توسعه فیزیکی

 

رشد وگسترش انرامواره شهر یعنی بزرگ شدن تنه واندام فیزیکی شهر به معنای توسعه فیزیکی است .که شهر از جهات مختلف می تواند به این توسعه ورشد برسد ودر مقابل نیز همانطور هم می تواند توسط بعضی عوامل متوقف شود در توسعه فیزیکی شهر زمینهای اطراف شهرها ویا به عبارتی روستاها هم جوار شهر ها به شهر اصلی متصل وچسبانیده می شوند وتحت اشتغال شهر در می آید .

 

2-2) تفاوت جغرافیای سیاسی وژئوپلتیک… 21

 

2-3) پیشینه تاریخی حکومت.. 21

 

2-3-1)پیدایش حکومت.. 22

 

2-4) پیدایش دولت.. 23

 

2-4-1) نظریه های پیدایش دولت در ایران. 24

 

2-4-1-1) نظریه استبداد شرقی مونتسکیو و هگل. 24

 

2-4-1-2) نظریه وجه دولت تولید آسیایی. 24

 

2-4-1-3) نظریه دولتهای آبی ( هیدرولیک) 25

 

2-4-1-4) نظریه ضرورت امنیت و دفاع. 25

 

2-4-1-5) نظریه انسان شناسی. 26

 

2-4-1-6) نظریه حکومت ملکوتی – مردمی. 26

 

2-5) نظریه پردازن جغرافیای سیاسی. 27

 

2-5-1) فردریک راتزل. 27

 

2-5-2) آلفرد تایرماهان. 30

 

2-5-3) سر هالفورد مکیندر. 31

 

2-5-4) هاوس هوفر. 32

 

2-5-5) کیلن. 33

 

2-5-6) دونالدماینگ… 35

 

2-5-7) الکساندر دو سورسکی. 35

 

2-5-8) موگنتنا 36

 

2-5-9) ژان ژاک روسو. 36

 

2-5-10) سوئل بی کوهن. 36

 

2-5-11) زیبگنیو برژینسکی. 37

 

2-5-12) یوردیس فون لوهازن. 38

 

2-5-13) فرانسیس فوکویاما 39

 

2-5-14) سامول بی هانتیگتون. 40

 

2-6) نظریه های جغرافیای سیاسی. 41

 

2-6-1) نظریه های اروپای جدید 42

 

2-6-2)مکتب های جغرافیایی. 42

 

2-6-2-1)تأثیر پذیرفردریک راتزل. 43

 

2-6-2-2)بسمارک.. 44

 

2-6-2-3)هوس هوفر. 44

 

2-6-2-4)مکتب فرانسوی.. 45

 

2-6-2-5)مکتب انگلیسی. 45

 

2-6-2-6)نظریه الفردتأیرماهان. 46

 

2-6-2-7) نظریه نیکولاس اسپایکمن. 48

 

2-7)ویژگیهای جغرافیایی. 50

 

2-7-1)موقعیت نسبی. 50

 

2-7-2)موقعیت دریایی. 50

 

2-7-3)موقعیت راهبردی / استراتژیک… 51

 

2-7-4)وسعت واهمیت آن. 51

 

2-7-5) شکل واهمیت آن. 52

 

2-7-6)مرزها 52

 

2-7-7)پایتخت واهمیت آن وسیاست.. 52

 

2-8) نظریه تئوری هارتلند (heart land theory) 53

 

2-9)نظریه تئوری ریمیلند (rimland theory) 54

 

2-10) نظریه قدرت دریایی (sea power theory) 55

 

2-11) نظریه کمربند شکننده 56

 

2-12) نظریه فضای حیاتی. 57

 

2-13) نظریه ارگانیکی. 58

 

2-14) نظریه سیلاک.. 59

 

2-15) نظریه شرایبر. 59

 

2-16) موقعیت جغرافیایی. 59

 

 

2-17)دیدگاه روابط مبتنی بر قدرت که به ویژگی سلسله مراتبی دولت ها در درون نظم جهانی تأکید می کند. 61

 

3-1) مشخصات جغرافیایی ایران. 63

 

3-1-1) موقعیت جغرافیایی ایران. 64

 

3-1-2) فلات ایران. 66

 

3-1-3) کشور ایران. 67

 

3-1-4) همسایگان و مناطق مرزی ایران. 69

 

3-1-5) شکل جغرافیایی ایران. 71

 

3-1-6) موقعیت ریاضی. 72

 

3-1-7) موقعیت نسبی. 73

 

3-1-8) موقعیت منطقه ای.. 74

 

3-1-9)موقعیت جهانی. 75

 

3-1-10) موقعیت بری.. 76

 

3-1-11) موقعیت بحری.. 76

 

3-1-12) موقعیت استراتژیکی. 77

 

3-1-13) موقعیت حایل. 78

 

3-1-14) موقعیت ترانزیتی. 78

 

3-1-15) موقعیت ژئوپولیتیك ایران. 80

 

3-1-15-1)تاثیرپذیری مسائل ژئوپلتیکی ایران از موقعیت جغرافیایی. 81

 

3-1-15-2) عوامل جغرافیایی که در افزایش یا کاهش ژئوپلتیکی قدرت ایران نقش داشته و دارند 82

 

3-1-16) مسائل سیاسی و جنگ… 83

 

3-1-17) مسائل ژئواکونومی. 84

 

4-1) سیر تحولات حکومت در ایران. 87

 

4-2) سیر تكوین و تحول حكومت در ایران. 92

 

4-3)ویژگی‌های عمده نظام‌های حکومتی ایران. 102

 

4-4) جایگاه موقعیت جغرافیایی ایران در نظریه های ژئوپلتیکی. 104

 

4-4-1)جایگاه ایران در تئوری ماهان. 104

 

4-4-2)جایگاه موقعیت ایران در تئوری هارتلند مکیندر. 105

 

4-4-3)جایگاه ایران در تئوری ریملند اسپایکمن. 106

 

4-4-4)جایگاه ایران در تئوری کمربندهای شکننده کوهن. 106

 

4-4-5)جایگاه ایران در تئوری مرکز مرکز های یوردیس فون لوهازن. 108

 

4-4-6)جایگاه ایران در تئوری جهان بینی برژینسکی. 108

 

4-4-7)جایگاه ایران در نظریه های جدید ژئوپلیتیکی. 109

 

4-4-8)جایگاه ایران در تئوری ژئوکالچرایمانوئل والرشتاین. 110

 

4-4-9)جایگاه ایران در تئوری برخورد تمدن های هانتیگتون. 111

 

4-5)تحلیل حکومت یا نظام سیاسی از منظر فضایی. 112

 

4-5)هویت‌سازی ملی در دوران پهلوی اول. 117

 

4-6) نوسازی در عصر پهلوی.. 117

 

4-7)دولت مطلقه، تجدد و هویت‌سازی ملی. 119

 

4-8)فرآیند شکل‌گیری دولت مدرن. 120

 

4-9)پهلویسم (ایران‌گرایی و شاه‌پرستی) 124

 

4-10)جنبش دانشجویی در ایران. 125

 

5-1) مقدمه. 127

 

5-2)ارزیابی فرضیه ها 128

 

5-2-1) فرضیه اول. 128

 

5-2-2) فرضیه دوم 129

 

5-3) نتیجه گیری.. 129

 

منابع و مأخذ 131

 

چكیده

 

دراین پژوهش سعی شده که با بررسی نظریه های جغرافیای سیاسی و تحولات آتی که در روند این نظریه‎ها گذشته است یک بررسی اجمالی صورت گیرد. آلفرد ماهان بر نقش مناطق دریایی و هالفورد مکیندر بر نقش مناطق خشکی تاکید می کند. سایر نظریه ها ملهم از این دو نفراست. هالفورد مکیندر بر نقش مناطق خشکی تاکید می کند هالفرد مکیندر، نظریه «هارتلند» یا قلب زمین را مطرح کرد. به نظر وی منطقه اروپا شرقی، هارتلند محسوب می شد. در نظریه مکیندر: خاور میانه جزء مناطق هلالی شکل محسوب می شد و به همین دلیل همواره جز مناطق کلیدی کشمکش بین شوروی و امریکا بود. دکتری معروف رواسای جمهوری امریکا مانند دکترن ترومن و آیزنهاور در همین جهت بود. در سالهای بعد یکی دیگر از نظریه پردازان ژئوپولیتیک به نام ان. جی. اسپایکمن با ایجاد تغیراتی در نظریه هارتلند نظریه ریمیلند (مناطق حاشیه ای) را ارائه کرد. وی بر این باور که هر دولتی مناطق ریمیلند را کنترل کند بر جهان حکومت خواهد کرد. اس. بی کوهن نظریه« کمربندهای شکننده» را مطرح کرد.

 

این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی، تحلیلی می باشد و مبتنی بر روش كتابخانه ای انجام می پذیرد. اطلاعات اسنادی و كتابخانه ای از طریق مراجعه به كتب ، مجلات علمی و پژوهشی ، مقالات و سایت های اینترنتی گردآوری شده است. مطالعات كتابخانه ای ، بعنوان محور اصلی و اساسی در زمینه دسترسی به اطلاعات و منابع مورد نظر قرار گرفته است و سعی گردیده با فیش برداری از منابع مختلف و تاكید بر منابع مهم كتابخانه ای زمینه قوام یابی اطلاعات تحقیق بیشتر گردد. اطلاعات به دست آمده بعد از طبقه بندی، مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در این رابطه از جداول و نقشه های مربوط به موضوع نیز استفاده گردیده است. به طور کلی محتوا، قلمرو و موضوعات مورد بحث را می توان در چند مورد زیر بیان داشت:

 

الف. نظرات و اندیشه های جغرافیای سیاسی (از جمله مباحث پیرامون تأثیر جغرافیا بر سیاست) و ژئوپلتیک.

 

ب. چون هدف بررسی جغرافیای سیاسی یک واحد سیاسی خاص می باشد، باید حداقل به چند زمینه و عامل توجه نمود که عبارتند از:1. علت وجودی. 2. جغرافیای سیاسی سرزمین و ویژگی های طبیعی آن شامل مباحثی مانند موقعیت و انواع آن، وسعت، شکل، ناهمواری ها، آب و هوا، منابع معدنی، و غیره. 3. جغرافیای سیاسی مرزهای بین المللی. 4. اهمیت مراکز سیاسی یا پایتخت کشور. 5. انواع، میزان و شکل کنترل سرزمینی. 6. جمعیت و ترکیب اجتماعی و نحوة توزیع سرزمینی آن. 7. شبکة راه های ارتباطی.

 

واژگان كلیدی: نظریه های جغرافیای سیاسی، حکومت، ایران،

 

1-1) مقدمه

 

در این فصل پیرامون چارچوب تحقیق ابتدا بیان مسئله تحقیق پرداخته و سپس سوالات تحقیق، فرضیه های تحقیق، ضرورت تحقیق، انگیزه تحقیق، اهداف تحقیق، اهمیت موضوع تحقیق، محدوده مورد مطالعه، سوابق تحقیق، ؛روش تحقیق و مراحل آن ، با تشریح ابعاد هر یك بیان می شود.

 

ایران بزرگ (همچنین ایران زمین و یا ایرانشهر) محدوده جغرافیایی و حوزه تمدنی فلات ایران و جلگه‌های مجاور آن، شامل ایران کنونی، بخش اعظم قفقاز، افغانستان و آسیای مرکزی است، که گهگاه از آن با عنوان پارس بزرگ هم یاد می‌کنند.

 

عنوان ایران صرفا محدود به بخش غربی آن که هم اکنون به این نام خوانده می‌شود، نیست و تمام مرزهای سیاسی کشوری که تحت تسلط ایرانیان بود همچو بین النهرین و اغلب ارمنستان و جنوب قفقاز را هم در بر می‌گیرد. مفهوم ایران بزرگ از جهات گوناگون ریشه در تاریخ چند هزار ساله آن دارد و به دوران نخستین امپراتوری پارس بازمی گردد. در دوران جدید، ایران بسیاری از سرزمینهای خود را از دست داد از جمله واگذاری عراق به امپراتوری عثمانی (۱۵۳۳ میلادی)، واگذاری افغانستان به بریتانیا طی قرار داد پاریس در ۱۸۵۷ میلادی و ۱۹۰۵ میلادی و واگذاری سرزمینهای قفقاز به روسیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی؛ عهدنامه ترکمانچای در سال ۱۸۲۸ و پس از نبرد روسیه و ایران، استانهای قفقازی ایران را برای همیشه به روسیه واگذار کرد و مرزهای جدید در طول رودخانه ارس شکل گرفت. بر طبق عهدنامه گلستان در سال ۱۸۱۳، مناطق ارمنستان، جمهوری آذربایجان و شرق گرجستان که پیشتر بخشی از ایران بودند، به روسیه واگذار شدند. در اثر این تجزیه تاریخی کشورها و ملت‌های جدیدی تحت نفوذ روسیه و انگلستان شکل گرفتند که اگرچه از طریق زبان یا فرهنگ با ایران پیوستگی داشتند اما جوامع خاص خود را شکل دادند. در سال ۱۹۳۵ در زمان سلطنت رضا شاه، نام ایران رسما در مجامع بین المللی به عنوان نام بخش بجا مانده از سرزمین ایران بکار رفت. ( http://fa. wikipedia. org/wiki )

 

تاریخ ایران به معنی سرزمین آریائیها با مهاجرت گروهی از اقوام آریائی به داخل فلات ایران آغاز می شود. در متون زرتشتی، از سرزمین کهن ایرانیان با نام ایران ویج یاد شده است. (دایره المعارف بزرگ اسلامی ، 1380، 523). ایران سرزمینی نسبتاً مرتفع که بخش عمده ای از فلات ایران را در بر می گیرد در میان 25 درجه تا 5/39 درجه عرض شمالی و 40 تا 63 درجه طول شرقی در قاره آسیا و در جنوب غربی این قاره قرار دارد. ایران کنونی دارای شکل شبه لوزی است که قطر بزرگ آن 2250 کیلومتر از دامنه آرارات در شمال غربی تا بندر گواتر در جنوب شرقی امتداد دارد. مساحت ایران 1,648,195 کیلومتر مربع می باشد. ایران در منطقه خاورمیانه و در همسایگی کشورهای ارمنستان ، آذربایجان و ترکمنستان در شمال و ترکیه و عراق در غرب و افغانستان و پاکستان در شرق مرز خشکی دارد. دریای کاسپین در شمال ایران با روسیه، قزاقستان, آذربایجان و ترکمنستان و در جنوب بوسیله دریای عمان و خلیج فارس با کشورهای عراق، کویت، بحرین، قطر، امارات متحده عربی، عمان و پاکستان همسایه می باشد. (همان، 499)

 

1-2) بیان مسئله

 

جغرافیای سیاسی شاخه‏ای از علم جغرافیاست که تأثیرپذیری و تأثیرگذاری سیاست و قدرت در محیط جغرافیایی و به بیان دیگر، تأثیر تصمیمات سیاسی بر محیط جغرافیایی را مورد کاوش و بررسی قرار می‏دهد. نقش ویژه جغرافیای سیاسی، سازماندهی سیاسی فضا در سطح محلی، ملی و منطقه‏ای است و ژئوپلیتیک که به طور سنتی بر اساس اطلاعات، دیدگاه‏ها و تکنیک‏های جغرافیایی به مسائل سیاست خارجی کشورها می‏پردازد، یک نوع جغرافیای سیاسی کاربردی قلمداد می‏شود. طرح مدل‏های فضایی براساس الزامات جغرافیایی، به عنوان راهنمایی برای سیاست خارجی کشورها را، ابتدا جغرافی‏دانان ارائه کردند و سپس کاربرد وسیعی در سیاست عملی پیدا کرد. 3 جغرافیای سیاسی پدیده‏های سیاسی را در فضای درونی یک کشور مورد بحث قرار می‏دهد که به طور سنتی شامل مفاهیمی مانند مرز، ملت، حکومت و سرزمین است. نظر به این که یک کشور در بطن مطالعات جغرافیای سیاسی جای دارد از پیوند سه عامل ملت، حکومت و سرزمین، کشور تشکیل می‏شود؛ بنابراین همه موضوعات مرتبط با این مفاهیم، مانند ریشه‏یابی مسائل قومی، جریانات مهاجرت، تحلیل قدرت سیاسی نواحی شهری، تحلیل فضایی قدرت سیاسی در سطح کشور، تقسیمات کشوری و رقابت‏های مکانی، دولت محلی، تمرکز و عدم تمرکز قدرت سیاسی و جغرافیای انتخابات، از جمله مسائل مرتبط با کشور هستند که امروزه در جغرافیای سیاسی مورد توجه و بررسی قرار می‏گیرند. از طرف دیگر، در حوزه مسائل جهانی نیز که قلمرو مطالعات ژئوپلیتیک است، به طور سنتی درباره مناسبات قدرت در سطح جهان و راه‏های دست‏یابی به قدرت جهانی و افزایش آن بحث و بررسی می‏شود.

 

در نظریه سیاسی ـ جغرافیایی، ساختار جغرافیایی منطقه‏ای که در آن اِعمال قدرت می‏شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. استادان فن برای تبیین این اهمیت، از قیاس با شطرنج بهره جسته‏اند که در آن، برای هر بازیکن، علاوه بر نوع و تعداد مهره‏ها، نحوه چیدن آن‏ها در کنار مهره‏های رقیب نیز نقش دارد. بر این اساس، می‏توان گفت: منطقه یا کشوری که به دلیل ساختار جغرافیایی ویژه مورد توجه قدرت‏های رقیب بوده و استعداد برقراری و یا برهم زدن بازی را دارا می‏باشد، حایز اهمیت سیاسی ـ جغرافیایی است.

 

بحث حکومت (دولت) در درجه نخست یکی از بحث‌های جغرافیای سیاسی است چرا که این مفهوم از یک‎سو ساختار سیاسی سازمان‌دهنده محیط جغرافیایی را واقعیت می‌بخشد و یک مبحث جغرافیایی شمرده می‌شود و از سوی دیگر مفهومی است که نقش‌آفرینی سیاسی در محیط جغرافیایی را تمرکز ویژه‌ای می‌دهد و جنبه‌ای سیاسی دارد. ایران یکی از کشور‌های ریشه‌دار جهان است که طی تاریخ طولانی‌اش، حکومت و نظام سیاسی در آن بقا و استمرار داشته است. برخی عقیده دارند ایرانیان قدیمی‌ترین کشور مستقل را در عصر هخامنشیان (قرن ششم قبل از میلاد) پایه‌گذاری کرده‌اند؛ در حالی که بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که قبل از هخامنشیان، حکومت‌های دیگری نیز در ایران وجود داشته است. حکومت ایلام در قالب یک دولت منطقه‌ای و محلی در جنوب غربی ایران استقرار داشت و مرکز آن شوش بود. تمدن ایلام در دامان این حکومت پدید آمد. تأسیس دولت ماد به سال 708 قبل از میلاد باز می‌گردد و این تاریخ را می‌توان مبدأ تشکیل دولت سرزمینی فراگیر با حکومت و نظام سیاسی مستقل به حساب آورد. ایران همواره در استراتژیهای جهانی جایگاه ویژه ای داشته و دارد. نقش برجسته ایران در این زمینه که بیشتر متاثر از فضای جغرافیایی و موقعیت ارتباطی است باعث شده تا اندیشمندان و نظریه پردازان در نظریه های خود توجه ویژه ای را به ایران داشته باشند. این مقاله در صدد است تا ضمن بررسی اهمیت نقش ایران از جهات گوناگون به بررسی جایگاه تحولات حکومت این کشور در برخی از نظریه های جهانی بپردازد و این موضوع را به خصوص از دید جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک مطالعه نماید.

 

1-10- پیشینه تحقیق.. 8

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 

2-1- فرآیند بارش… 16

 

2-2- تحریک مصنوعی برای ایجاد بارش… 17

 

فصل سوم: ویژگیهای جغرافیایی

 

3-1- موقعیت… 19

 

3-2- توپوگرافی.. 21

 

3-3- اقلیم منطقه. 27

 

3-4-منابع آب… 65

 

3-5- حوزه های آبخیز سفیدرود گیلان. 70

 

3-5-1-آبدهی رودهای فرعی سفیدرود گیلان. 73

 

3-6- شیب… 78

 

3-7- خاک.. 78

 

3-8- زمین شناسی.. 82

 

3-9- پوشش گیاهی و کاربری اراضی.. 91

 

فصل چهارم: داده ها و روشها

 

4-1- داده ها 124

 

4-1-1-شبکه ایستگاههای هواشناسی دره سفیدرود. 94

 

4-1-2-بررسی کیفیت دادهها 98

 

4-1-3-بازسازی وتکمیل آمار. 98

 

4-1-4-بررسی بارندگی دره سفیدرود. 98

 

4-1-5-انتخاب زمان پایه مشترک.. 98

 

4-2- روش کار. 99

 

فصل پنجم: یافته های تحقیق

 

5-1- یافته های تحقیق.. 101

 

5-1-1-تحلیل بارندگی سالانه و ماهانه دره سفیدرود. 101

 

5-1-1-1-تحلیل بارندگی سالانه…….. 132

 

5-1-1-2-تحلیل بارندگی ماهیانه. 104

 

5-1-2- تعداد روزهای بارانی.. 122

 

5-1-3- حداکثر بارندگی 24 ساعته. 127

 

5-1-5-حداکثر بارش محتمل (PMP) 135

 

5-1-6-تغییرات بارندگی.. 136

 

فصل ششم: نتیجه گیری

 

6-1- نتیجه گیری.. 183

 

6-2 پاسخ فرضیه ها 156

 

چکیده

 

ریزشهای جوی یکی از مهمترین عوامل هواشناسی بوده زیرا کلیه منابع آبی در سطح منطقه از طریق این ریزشها تامین می گردد. مطالعات بارش از لحاظ جنبه های طبیعی و انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا آثار بارش در بخشهای مختلف اقتصادی و… متفاوت بوده و می تواند صدمات جبران ناپذیری را در بخشهای مختلف بوجود آورد. نگارنده در این تحقیق با استفاده از روش معادله خط رگرسیون واستفاده از 19 ایستگاه به بررسی تغییرات بارش در دره سفیدرود پرداخته تا حساسیتهای اقلیمی بارش در محدوده مورد مطالعه را که نسبت به سال و ماه و فصل اتفاق افتاده مورد بررسی قرار دهد. نتایج تحقیق نشان می‎دهد که دره سفیدرود براساس روش شاخص بارندگی 30 سال از دوره آماری مورد مطالعه دارای وضعیت مختلفی در شمال و جنوب می باشد. که بر اساس این، دو تیپ اقلیمی با مقادیر مختلف بارش در آن مشاهده می شود. مقدار بارشهای سالانه در این دو تیپ اقلیمی روند متفاوتی داشته است. در شمال منطقه بارندگی نسبتا زیاد و در جنوب بارندگی کم می باشد. روند زمانی بارش نیز در این دو تیپ اقلیمی متفاوت است که بیشترین بارش در شمال در مهرماه و در جنوب در ماههای زمستان است. از نظر فصول نیز در شمال دره سفیدرود فصل پاییز دارای بیشترین بارندگی و در جنوب دره سفیدرود فصل زمستان دارای بیشترین بارندگی است.

 

 واژگان کلیدی: بارش، سالانه، دره سفیدرود، ماهانه، فصلی

 

مقدمه

 

آب وهوا از کلمه یونانی کلیما (kilima) به معنی میل می باشد. آب وهوا نتیجه تاثیر توام پدیده های هواشناسی است و حالت متوسط هوا را در یک نقطه دلخواه به دست می دهد. بنابراین وقتی در مورد آب و هوای یک منطقه بحث می کنیم لحظه زمامی را مطرح نمی کنیم. البته آب وهوا معنای گسترده تری داشته و تنها به پارامترهای هواشناسی محدود نمی شود بلکه مجموعه عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی را در بر می گیرد (علیزاده، 1377).

 

بی تردید یکی از موثرترین عوامل در ساختار طبیعی کره زمین، شرایط آب و هوایی یا اقلیم می باشد و محیط زندگی تمامی جانداران اعم از انسان و جانوران و گیاهان تحت تاثیر متغیرهای آب و هوایی قرار دارد.

 

پراکندگی و توزیع جغرافیایی جمعیت های انسانی و جانوری و گیاهی در مقیاس وسیع، با چگونگی توزیع اشکال متنوع اقلیمی ارتباط و همبستگی بسیار نشان می دهد. این تاثیر پذیری تا حدی است که برخی از جانوران و گیاهان فقط در شرایط خاص اقلیمی قابلیت ادامه حیات و رشد و تکوین می یابند و به این اعتبار آب و هوای هر منطقه، پدیده ای بسیار با اهمیت در تقسیم بندی و طبقه بندی نواحی جغرافیایی و اکولوژیکی به حساب می آید.

 

انسان هوشمند در مقابل یورش و تهاجم بی ترحم پدیده های ویرانگر طبیعت، از طریق مطالعه و شناخت در احوال این عوامل، به دفع و رفع آنها برخاسته و با بهره گیری از دست آوردهای علمی و تکنولوژیک خویش بر این مشکلات فائق آمده است.

 

با توجه به آنچه گفته شد، می توان دریافت که شناخت اقلیم و آب و هوا در بسیاری از فعالیتهای انسان از اهمیت و اعتبار ویژه ای برخوردار است و یکی از عوامل موثر در تکوین و تکامل فرآیندهای محیطی و زیست محیطی محسوب می گردد. و هر گونه برنامه ریزی عمرانی و کشاورزی به منظور استحصال هر چه بهتر و بیشتر از پتانسیل های موجود در طبیعت، بدون در نظر گرفتن عوامل اقلیمی نارسا و حتی محکوم به شکست خواهد بود. با درک و شناخت این واقعیت است که امروزه شاخه هایی از دانش اقلیم شناسی (آب و هواشناسی) نظیر اقلیم شناسی کاربردی در عرصه رشته های علوم بوجود می آید.

 

درهر مسئله مهم از طبیعت بررسی آنکه بتوان از هر رژیم اقلیمی بیشترین بهره اقتصادی را بدست آورد، لازم است تا قبل از هر برنامه ریزی توازن آب و هوایی را بدقت مورد مطالعه قرار داد تا در نهایت با اعمال یک مدیریت صحیح به بهره گیری بهینه از طبیعت دست یافت.

 

بلندیهای البرز غربی و تالش یکی از مرزهای گسستگی اقلیمی می باشد که دو اقلیم کاملاً متمایز در شمال و جنوب ایجاد نموده است. قسمت شمالی ارتفاعات بعنوان اقلیم خزری و بخش جنوبی اقلیم بری نامیده می شود.

 

نواحی شمالی استان از نظر اقلیمی بیشترین بخش آن متعلق به اقلیم خزری می باشد. بخشی از جنوب استان در محدوده حوالی شهرستان منجیل و لوشان دارای اقلیم بری است. مناطق حد واسط سد تاریک تا رودبار در منطقه انتقالی دو اقلیم خزری و بری قرار گرفته اند.

 

دره سفیدرود تنها مسیر ارتباطی بین هوای مرطوب خزری و بری محسوب می شود. وجود تنگه کوهستانی منجیل و اختلاف فشار در پیشکوه و پسکوه البرز باعث ایجاد یک رژیم بادی می گردد که به همین نام (پیشکوه – پسکوه) مشهور است . حداکثر سرعت این باد در هرزه ویل است که ادامه آن به دشت قزوین و تهران نیز می رسد.

 

اختلاف شرایط اقلیمی مناطق فوق الذکر تغییرات عمده ای را در وضعیت آب و هوایی، پوشش گیاهی، ضخامت خاک و عمق هوازدگی سنگها سبب گردیده است. مناطق با اقلیم خزری که شامل بخش اصلی استان در جنوب باختری دریای خزر می باشد از پوشش گیاهی متراکمی برخوردار است در حالی که در بخش جنوبی استان پوشش گیاهی ناچیز می باشد. دو اقلیم اخیر بعلت افزایش ارتفاع و در نتیجه کاهش دما بوجود آمده و قلمرو آنها ارتفاعات و دامنه های البرز شمالی است. بدیهی است در ارتفاعات البرز جنوبی نیز اقلیم ارتفاعات فوقانی وجود دارد.

 

منشاء اصلی بارندگیها در بخش مورد مطالعه سیستم جغرافیایی اقلیمی مناسب «دریا –کوهستان– جریان هوا» است. یعنی از یک طرف توده های ورودی به منطقه و از طرف دیگر بارش اروگرافیک ناشی از فیزیوگرافی منطقه و وجود دو عامل سلسله جبال البرز و دریای خزر در مجاورت هم می باشند. با توجه به عوامل فوق یک هسته پرباران در حوالی قلعه رودخان وجود دارد و ناحیه کم باران منطقه در اطراف سد سفیدرود می باشد. پرباران ترین ماه سال در ایستگاههای واقع در ناحیه ساحلی دریای خزر ماههای شهریور و مهر می باشد و خشکترین ماههای سال در این ناحیه ماههای خرداد و تیر است. در ناحیه غیر ساحلی دریای خزر پر باران ترین ماههای سال ماههای اسفند و فروردین و اردیبهشت و کم بارانترین ماههای سال در این ناحیه ماههای فصل تابستان است. در نواحی ساحلی منطقه مورد مطالعه پاییز پربارانترین فصل سال و بهار کم بارانترین فصل سال است ودر بخش غیر ساحلی منطقه مورد مطالعه بطور کلی زمستان پربارانترین فصل سال و تابستان خشکترین فصل سال است.

 

اقلیم منطقه با استفاده از آمارهای ایستگاههای منطقه وبه روشهای مختلف تعیین گردید که تغییرات اقلیم در منطقه نسبتا زیاد بوده و بستگی به موقعیت مکانی و ارتفاعی ایستگاهها دارد.

 

 

جهت بررسی دره سفیدرود ابتدا اقدام به شناسایی ایستگاههای موجود در محدوده مورد مطالعه نموده و در انتخاب ایستگاهها با توجه به اینکه هدف بررسی وضعیت بارشهای سالانه و ماهانه و فصلی بوده دو موضوع مورد دقت نظر قرار می گیرد، نزدیکترین فاصله به محدوده و ارتفاع ایستگاههای مورد نظر، لذا پس از تهیه و جمع آوری آمار موجود و استخراج اطلاعات و بررسی کمبود های آماری به بررسی آب وهوای منطقه می پردازیم.

 

با توجه به موارد فوق، این تحقیق در نظر دارد تا با استفاده از روشهای موجود به بررسی تغییرات بارش در دره سفیدرود پرداخته، که برای همین منظور تحقیق حاضررا به هفت فصل تقسیم نمودیم.

 

در این فصل ابتدا چکیده ای از عوامل اصلی اقلیمی منطقه براساس آمارهای موجود ارائه شده و ارتباط بین آنها تحلیل می شود تا نتایج کلی بدست آمده در برآوردها و بررسیهای عمومی شناسایی مورد بهره برداری قرار گیرد.

 

بیان مسئله

 

آب و هوا یکی از عوامل مهم در زندگی انسان می باشد و دانشمندان همواره آن را به عنوان یکی از اجزا اصلی چشم انداز جغرافیایی قلمداد می کنند، بارش یکی از اصلی ترین عناصر اقلیمی هر منطقه به شمار می آید در خیلی از کشورهای دنیا برنامه ریزی های کلان براساس تغییرات بارش سالانه، ماهانه و فصلی صورت می گیرد چون تغییرات روند بارش در اقالیم مختلف می تواند مشکلات جزئی تا مصائب بسیار بزرگ را تا خرد و کلان به همرا ه داشته باشد . بطو ریکه پدیدار شدن اثرات این روند در اقالیم خشک سریعتر و و مرموز تر و با درصد بالایی قابل پیش بینی است ولی در اقالیم مرطوب این تغییرات با نوسانات جزئی تر ولی با تداوم بیشتر همراه می باشد که اثرات زیانبار این نوسانات همیشه مورد مطالعه محققین بوده است.

 

اهمیت مقادیر و تغییرات آن بخصوص در کشور ما ایران که در ناحیه خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد بر هیچکس پوشیده نیست بر اساس اطلس اقلیمی ایران در دوره 1990-1961 میلادی بیش از دو سوم وسعت کشور دارای میانگین سالانه بارش کمتر از 300 میلی متر می باشد و لیکن هسته های پر بارش بالاتر از 1000 میلی متر در منطقه زاگرس و دامنه های شمالی البرز وجود دارد . تقریبا تمام نقاط استانهای شمالی گیلان و مازندران از میانگین سالانه بیش از 500 میلی متر برخوردارند

 

استان گیلان نیز با شرایط جغرافیایی و طبیعی خاص خود در ایران منحصر به فرد است و بارشهای شدیدی در سالهای اخیر در آن صورت گرفته که ناشی از تغییرات اقلیمی در سطح سیاره زمین و غیره می‎باشد دره سفید رود باتوجه به موقعیت و قرار گیری آن در بین کوههای البرز و کوههای زنجان از نظر اقلیمی در شرایط خاص جغرافیایی قرار دارد و این موضوع باعث شده که در این منطقه روند بارش در سال، ماه و فصل دارای تغییرات محسوسی باشد که با بررسی روند بارش و برنامه ریزی مدون می‎توان نسبت به جلو گیری از بروز سیل و سایر مخاطرات ناشی از بارش اقدامات لازم را انجام داد.

 

 1-2- سوالات تحقیق

 

 

1. آیا درروند بارش سالانه، ماهانه و فصلی دره سفید تغییراتی مشاهده می گردد؟

 

1. تغییرات روند بارش در دره سفید رود در چه دوره ای افزایش می یابد؟

 

1-3- اهداف تحقیق

 

 

1. بررسی تغییرات روند بارش سالانه، ماهانه و فصلی

 

1. شناسایی و معرفی مهمترین و غالبترین روند تغییرات بارشی

 

1. برنامه ریزی با توجه به روند بارش در کشاورزی و سایر امور