2-4-1 بازتاب کششی …………………………………………………………………………………………….. 16

 

2-4-2 واکنش حسی – عمقی ………………………………………………………………………………….. 17

 

2-4-3 دوک عضلانی ……………………………………………………………………………………………. 18

 

2-4-4 اندام وتری گلژی …………………………………………………………………………………………. 18

 

2-4-5 چرخه کشش-کوتاه شدن………………………………………………………………………………… 18

 

2-5 اصول کلی تمرینات پلایومتریک ………………………………………………………………………….. 19

 

2-6 رهنمود های اجرایی تمرینات پلایومتریک………………………………………………………………. 19

 

2-7 ویژگی های مکانیکی حرکات پلایومتریک ……………………………………………………………… 21

 

2-8 مزایای تمرین پلایومتریک …………………………………………………………………………………. 21

 

2-9 معایب تمرین پلایومتریک…………………………………………………………………………………… 22

 

2-10 سازگاری بدن نسبت به تمرینات پلایومتریک…………………………………………………………. 23

 

2-11 ملاحظات حاکم بر تمرینات پلایومتریک………………………………………………………………. 23

 

2-12 تاریخچه تمرینات سرعتی ………………………………………………………………………………… 24

 

2-13 تعریف تمرینات سرعتی ………………………………………………………………………………….. 24

 

2-14 مبانی نوروفیزیولوژیکی تمرینات سرعتی ……………………………………………………………… 25

 

2-15ملاحظات حاکم بر تمرینات سرعتی …………………………………………………………………….. 25

 

2-16 قدرت عضلانی و اهمیت آن …………………………………………………………………………….. 25

 

2-16-1 چگونگی افزایش قدرت وحفظ آن………………………………………………………………….. 26

 

2-16-2 انواع قدرت……………………………………………………………………………………………….. 27

 

2-17 عوامل موثر بر قدرت ………………………………………………………………………………………. 28

 

2-18 انواع انقباض های عضلانی………………………………………………………………………………… 30

 

2-19 سرعت و اهمیت آن ……………………………………………………………………………………….. 31

 

2-20 ویژگی های سرعت ……………………………………………………………………………………….. 32

 

2-21 عوامل موثر بر سرعت………………………………………………………………………………………. 32

 

2-22 توان و اهمیت آن……………………………………………………………………………………………. 33

 

2-23 عوامل موثر بر توان …………………………………………………………………………………………. 33

 

2-24 چابکی و اهمیت آن ……………………………………………………………………………………….. 35

 

2- 25 ویژگی های چابکی………………………………………………………………………………………… 35

 

2-26 تقسیم بندی چابکی ………………………………………………………………………………………… 36

 

2-27 عوامل موثر بر چابکی ……………………………………………………………………………………… 36

 

2-28 مروری بر پژوهش های پیشین…………………………………………………………………………… 37

 

1-2-28 پژوهش های داخلی…………………………………………………………………………………….. 37

 

2-2-28 پژوهش های خارجی…………………………………………………………………………………… 40

 

2-29 جمع بندی پژوهش ………………………………………………………………………………………… 46

 

فصل سوم ………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 48

 

3-2 جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………….. 48

 

3-3 نمونه آماری و روش نمونه گیری………………………………………………………………………….. 48

 

3-4 روش اندازه گیری و ویژگی های بدنی و آزمون های عملی………………………………………… 49

 

3-4-1 وسایل و لوازم مورد استفاده در پژوهش……………………………………………………………… 49

 

3-4-2 اندازه گیری قد و وزن……………………………………………………………………………………. 50

 

3-4-3 اندازه گیری قدرت………………………………………………………………………………………… 50

 

3-4-4 اندازه گیری سرعت……………………………………………………………………………………….. 51

 

3-4-5 اندازه گیری توان…………………………………………………………………………………………… 51

 

3-4-6 اندازه گیری چابکی……………………………………………………………………………………….. 52

 

3-5 پروتکل تمرینات ترکیبی…………………………………………………………………………………….. 53

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………………………. 65

 

فصل چهارم………………………………………………………………………………………………………… 66

 

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 67

 

4-2 بررسی نرمال بودن متغیرها………………………………………………………………………………….. 67

 

4-3 آمار توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی…………………………………………………………………. 68

 

4-4 آزمون فرضیه های پژوهش…………………………………………………………………………………. 69

 

4-4-1 فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………… 69

 

 

4-4-2 فرضیه دوم………………………………………………………………………………………………….. 71

 

4-4-3 فرضیه سوم ………………………………………………………………………………………………… 72

 

4-4-4 فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………….. 74

 

فصل پنجم………………………………………………………………………………………………………….. 76

 

5-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………. 77

 

5-2 خلاصه پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 77

 

5-3 بحث وبررسی…………………………………………………………………………………………………. 78

 

5-3-1 تاثیر یک دوره تمرین ترکیبی بر قدرت………………………………………………………………. 78

 

5-3-2 تاثیر یک دوره تمرین ترکیبی بر سرعت……………………………………………………………… 80

 

5-3-3 تاثیر یک دوره تمرین ترکیبی بر توان…………………………………………………………………. 81

 

5-3-4 تاثیر یک دوره تمرین ترکیبی بر چابکی……………………………………………………………… 85

 

5-4 جمع بندی………………………………………………………………………………………………………. 86

 

5-5 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………. 87

 

5-5-1 پیشنهادات کاربردی……………………………………………………………………………………….. 87

 

5-5-2 پیشنهادات کاربردی……………………………………………………………………………………….. 87

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………………. 88

 

پیوست…………………………………………………………………………………………………………………. 97

 

2-2-2- سابقه ارزیابی عملکرد………………………………………………………………………………. 12

 

2-2-3- تاریخچه ارزیابی عملکرد در ایران……………………………………………………………….. 12

 

2-2-4- فرایند ارزیابی؛ مراحل ارزیابی عملکرد………………………………………………………….. 13

 

2-2-5- اثرات ارزیابی عملکرد………………………………………………………………………………. 14

 

2-2-6- اهمیت ارزشیابی عملکرد…………………………………………………………………………… 14

 

2-2-7- ابعاد ارزیابی عملکرد………………………………………………………………………………… 15

 

2-2-7-1عملکرد کارکنان……………………………………………………………………………………… 15

 

2-2-7-2ارزیابی عملکرد بخشی از یک سازمان…………………………………………………………. 15

 

2-2-7-3- ارزیابی عملکرد مدیر……………………………………………………………………………. 15

 

2-2-8- تعریف کارایی………………………………………………………………………………………. 16

 

2-2-9- مفهوم بهره وری……………………………………………………………………………………… 17

 

2-2-10 روشهای کلی اندازه گیری کارایی………………………………………………………………… 19

 

2-2-10-1روشهای پارامتری………………………………………………………………………………….. 19

 

2-2-10-2 روشهای غیرپارامتری…………………………………………………………………………….. 19

 

2-2-11انواع کارایی…………………………………………………………………………………………….. 22

 

2-2-11-1 كارایی فنی یا تكنیكی……………………………………………………………………………. 22

 

2-2-11-2 كارایی تخصیصی…………………………………………………………………………………. 23

 

2-2-11-3 كارایی اقتصادی…………………………………………………………………………………… 23

 

2-2-11-4 كارایی مقیاس……………………………………………………………………………………… 23

 

2-2-12 روش تحلیل پوشش دادهها……………………………………………………………………….. 24

 

2-2-13 اندازه گیری کارایی با روش تحلیل پوششی داده ها………………………………………….. 26

 

2-2-13-1 روش تابع مرزی تصادفی………………………………………………………………………. 26

 

2-2-13-2روش تحلیل پوششی داده ها……………………………………………………………………. 26

 

2-2-14 تحلیل پوششی داده ها………………………………………………………………………………. 27

 

2-2-15 انواع مدلهای تحلیل پوششی داده ها…………………………………………………………….. 30

 

2-2-16 مزایای روش تحلیل پوششی دادهها……………………………………………………………… 37

 

2-2-17معایبDEA…………………………………………………………………………………………… 37

 

2-2-18 ویژگیهای تحلیل پوششی داده ها…………………………………………………………………. 38

 

2-2-19 قابلیتهای کاربردی تحلیل پوششی دادهها………………………………………………………. 38

 

2-2-20 رتبه بندى در روش تحلیل پوششی دادهها…………………………………………………….. 38

 

2-3 پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 39

 

2-3-1 تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………. 39

 

2-3-2 تحقیقات داخلی……………………………………………………………………………………….. 42

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

 

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 46

 

3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….. 46

 

3-3 پارامترها……………………………………………………………………………………………………… 47

 

3-3-1 ورودی­ها……………………………………………………………………………………………….. 47

 

3-3-2 خروجی­ها……………………………………………………………………………………………….. 47

 

3-4 شاخص­ها (پارامترهای) ورودی……………………………………………………………………….. 48

 

3-4-1 کل دارایی……………………………………………………………………………………………….. 48

 

3-4-2 حقوق صاحبان سهام………………………………………………………………………………….. 49

 

3-5 شاخص­ها (پارامترهای) خروجی………………………………………………………………………. 50

 

3-5-1 نسبت جاری……………………………………………………………………………………………. 50

 

3-5-2 سود خالص……………………………………………………………………………………………… 51

 

3-5-3 شاخص EPS………………………………………………………………………………………….. 52

 

3-5-4 رشد فروش……………………………………………………………………………………………… 53

 

3-6 روش گردآوری داده­ها…………………………………………………………………………………… 54

 

3-7 روش­های آماری مورد استفاده………………………………………………………………………….. 54

 

3-8 درباره نرم­افزار DEA-SOLVER…………………………………………………………………. 55

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

 

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 57

 

4-2اطلاعات تحلیلی برای DMUها توسط DEA-SOLVER………………………………….. 57

 

 

4-2-1 تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل CCR-Inputو CCR-Output………………. 57

 

4-2-2تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل BCC-InputوBCC-Output………………… 96

 

4-3 رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارادرمدلCCR-InputوCCR-Output………………….. 133

 

4-3-1 واحدهای کارا در سال 90 در مدلCCR-InputوCCR-Output…………………… 133

 

4-3-2واحدهای ناکارا در سال 90 درمدلCCR-InputوCCR-Output…………………….. 133

 

4-3-3واحدهای کارا در سال 91درمدلCCR-InputوCCR-Output………………………… 134

 

4-3-4واحدهای ناکارا در سال 91 درمدلCCR-Input وCCR-Output…………………… 134

 

4-4رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا درمدل BCC-Input و BCC-Output……………… 135

 

4-4-1واحدهای کارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output……………………….. 135

 

4-4-2 واحدهای ناکارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output…………………….. 135

 

4-4-3واحدهای کارا درسال 91 درمدلBCC-InputوBCC-Output……………………….. 136

 

4-4-4واحدهای ناکارا درسال 91 درمدلBCC-Input وBCC-Output…………………….. 136

 

فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری

 

5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 138

 

5-2 خلاصه و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………….. 138

 

5-3 محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………… 139

 

5-4 پیشنهادهای کاربردی تحقیق…………………………………………………………………………….. 139

 

5-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………………… 140

 

5-6 فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………. 141

 

5-6-1 منابع فارسی…………………………………………………………………………………………….. 141

 

5-6-2 منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………… 145

 

چکیده

 

یکی از دغدغه های مدیران سازمان ها، آگاهی آنها از عملکرد سیستم های تحت مدیریت آنهاست. هدف اصلی این تحقیق، یافتن مقادیر کارایی هر یک از شرکت های تعاونی شهرستان رشت و شناسایی دلایل ناکارایی شرکت های تعاونی مورد بررسی با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها می باشد. در نهایت درصدد ارائه راهکارهای منطقی بهبود عملکرد شرکت های تعاونی و ارائه استراتژی مناسب با استفاده از این تکنیک هستیم.

 

کارایی هر یک از واحدهای شرکت های تعاونی به عنوان متغیر وابسته و شاخص های ورودی و خروجی به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته می شوند.

 

پژوهش حاضر فرضیه ندارد، بلکه سنجش کارایی، مقایسه و تحلیل صورت می گیرد. این تحقیق در سطح شرکت های تعاونی شهرستان رشت انجام می شود و بالطبع قابلیت اجرا در شرکتهای تعاونی را دارد. نوع و روش تحقیق، تحلیلی ـ توصیفی بوده،روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات، اسنادو مدارک موجود در شرکت های تعاونی شهرستان رشت بوده و در نهایت داده های مرتبط به شاخص ها با استفاده از مدل انتخابی و تحت نرم افزار DEA-SOLVERحل شده و خروجی ها تحلیل شدند.

 

کلید واژگان: تحلیل پوشش داده ها (DEA)، کارایی، ارزیابی عملکرد، رتبه بندی، ترازنامه.

 

1-1 مقدمه

 

امروزه به دلیل پیچیدگی های فزاینده محیطی، محدودیت منابع و امکانات تولید و رشد سریع هزینه ها موضوع افزایش کارایی و بهره وری کلیه مؤسسات، کانون توجه مدیران قرار داده و ضرورت کاربرد اصول علمی و مدیریتی را در این بخش توجیه می کند. یکی از مهم ترین این اصول اندازه گیری کارایی است. ارزیابی عملکرد و متعاقب آن رتبه بندی واحدهای سازمانی به صورت روش های سنتی با استفاده از نسبت های مالی و شاخص های مالی رایج صورت می­پذیرد که این امر مسئله ارزیابی عملکرد را به چالش واداشته است.تحلیل پوششی داده­ها تکنیکی است که از کلیه مشاهدات گردآوری شده برای اندازه­گیری کارایی استفاده می­کند در واقع این روش با استفاده همزمان از چندین ورودی و چندین خروجی برخلاف روش­های سنتی هر کدام از مشاهدات را در مقایسه مرز کارا بهینه می­کند(مهرگان، 1383).

 

بنابراین در تحقیق حاضر، با هدف بررسی و شناخت مدل تحلیل پوششی داده ها و ارزیابی کارایی و بهره­وری شرکت های تعاونی با استفاده از مدل تحلیل مذکور، پس از مرور ادبیات موضوعی مربوط از میان جامعه آماری کل شرکت های تعاونی، تعداد 21 شرکت ناهمگن در شرکت های تعاونی که دارای صورت حساب (ترازنامه) و صورت سود و زیان از تاریخ 1/1/90به مدت دو سال لغایت 29/12/91 انتخاب شدند. سپس با جمع آوری اطلاعات لازم، ارزیابی کارایی و بهره وری شرکت های تعاونی و رتبه بندی آنها پرداخته شد و در پایان نیز پیشنهاداتی برای مدیران ارائه شد.

 

رتبه بندی شرکت ها نقاط ضعف و قدرت شرکت ها و همچنین فرصت ها و خطرات سرمایه گذاری در آنها را به خوبی مشخص می کند. روش های نوین در برآورده کردن کارایی ما را متوجه روشی نو با رویکردی جامع به نام تحلیل پوششی داده ها (DEA) معطوف می دارد.

 

در این فصل پس از ارائه مقدمه، به بیان مسئله تحقیق و همچنین اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته می شود. همچنین اهداف تحقیق ، سؤالات (فرضیات) اصلی و فرعی، مدل مفهومی تحقیق، قلمرو تحقیق شامل قلمرو موضوعی و زمانی و مکانی و در نهایت واژه های کلیدی تحقیق ارائه شده است.

 

1-2 بیان مسأله

 

ارزیابی عملکرد سازمان­ها و شرکت­ها از موضوعاتی است که مدیران و محققین توجه زیادی به آن داشته­اند و تاکنون در این زمینه، مقالات زیادی منتشر شده است. وجود و یا عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد کارآمد ، با حیات و مرگ سازمان رابطه­ای مستقیم دارد. تعاونی­ها سازمان­هایی هستند که باید مستقلاً و به دور از حمایت و نظارت دولت تشکیل شده و به کار خود ادامه می­دهدو یا اینکه لازم است زیر چتر حمایتی دولت قرار گیرند. اما این حمایتها دائمی نبوده صرفاً تا زمانی که دولت­ها بر تصمیم خود اصرار داشته باشند تا به اهداف سیاسی و اقتصادی نایل شوند پابرجا بوده است. بر پایه فلسفه تعاون ایجاد و گسترش تعاونی­ها صرفاً بایستی توسط مردم صورت گیرد یعنی اعضاء به حیات خود تداوم بخشند.هر شرکت تعاونی متعهد به ارائه خدمات به اعضاء مربوط می­باشند در این راستا شناسایی شاخص­های مؤثر بر عملکردها و اندازه­گیری کارایی هر یک از شرکت­ها و شناخت نقاط قوت و ضعف آنها در اهمیت بالایی برخوردار است.

 

تحلیل پوششی داده ها (DEA) روشی برای مقایسه و ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده ایست که هر یک دارای چندین ورودی و خروجی مشابه هستند، مانند مدارس، دانشگاه ها، بانک ها و غیره (Kleine,2001).در این تحقیق با استفاده از ابزار تحلیل پوششی داده­ها به ارزیابی عملکرد و تعیین کارایی و رتبه­بندی چندین شرکت موجود در تعاونی خواهیم پرداخت.

 

چالش اصلی این تحقیق تعیین نقاط قوت و ضعف شرکت­های مورد نظر با استفاده از پارامترهای موجود در ترازنامه و تعیین منابعی که موجودی ناکارامدی شرکت­های ناکارا می­گردد و همچنین اتخاذ تصمیمات و ارائه راهکارها برای قرار گرفتن شرکت­های ناکارا در مرز کارایی و یا افزایش رتبه آنها در رتبه­بندی تحقیق حاضر می­باشد.

 

در این راستا مسئله اصلی تحقیق عبارتست از:وضعیت عملکردی شرکت­های تعاونی شهرستان رشت از حیث کارامدی چگونه است؟

 

اساس کار ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) است، تحلیل پوششی داده ها یک تکنیک غیرپارامتری برای اندازه گیری کارایی نسبی یک مجموعه از واحدهای تصمیم گیری متجانس است. عبارت نسبی به این دلیل است که کارایی، نتیجه مقایسه واحدهای تصمیم گیرنده با یکدیگر است. از انواع مدل هایی که برای تحلیل مفهوم کارایی و به منظور ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده در تحلیل پوششی داده ها مورد استفاده قرار می گیرند. می توان به مدل های CCR (چارنز، کوپر و رودز (1978))، BCC (بنکر، چارنز و کوپر (1984))، مدل جمعی، مدل اندرسن پیترسن (1993) و مدل SBM (تون (1999)) اشاره نمود که در تحقیق حاضر پس از جمع آوری شاخص ها و تعریف واحدهای تصمیم گیری، مدل مناسب انتخاب شده است.

 

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق

 

ارزیابی عملکرد به عنوان یکی از ضروری ترین زیر مجموعه های وظیفه کنترل ـ یکی از چهار عنصر دانش سازمان و مدیریت ـ در سازمانها است که به اندازه گیری و سنجش وضع موجود می پردازد تا بتوان از آن به عنوان مبنایی جهت تصمیم گیری در مورد ادامه، تعدیل و یا جلوگیری از کاری که در حال انجام است استفاده نمود. سیستم ارزیابی کارایی سازمان ها، یک مکانیزم مهم کنترل در راستای خط مشی ها و سیاست های کلی سازمان بوده و اطلاعات مهم و حیاتی را در خصوص میزان تناسب و سازگاری کارایی واحدها با برنامه ها، در اختیار مدیران قرار می دهند، البته وقوع این امر در گرو آن است که:

 

نظام ارزیابی کارایی از جامعیت کافی برخوردار باشد تا نتایج آن قابل استفاده بوده و تمام جوانب فعالیت ها را مدنظر قرار دهد (اداره تحقیقات و برنامه ریزی، 1384).

 

1-4 اهداف تحقیق

 

هدف اساسی این تحقیق ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت با استفاده از مدل DEA است. در این راستا اهداف فرعی تحقیق نیز که مدنظر است عبارتند از:

 

 

• شناخت شاخص های مؤثر بر عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت و تعیین میزان کارایی و ناکارایی آنها و نیز نقاط قوت و ضعف آنها وهمچنین رتبه بندی شرکت های تعاونی شهرستان رشت

 

2-3. اهمّیت مطالعات ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی عمران شهری.. 13

 

2-4. نقش ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی‌های ساحلی.. 14

 

2-5. برنامه‌ریزی ژئومورفیک…. 14

 

2-6. مدیریت محیط.. 15

 

2-7. مشارکت ژئومورفولوژی در مدیریت محیط.. 15

 

2-8. خصوصیات حوضه‌های آبریز نواحی پست… 16

 

2-9 مشکلات نواحی ساحلی.. 17

 

2-10. عوامل ژئومورفولوژیکی محدود کننده سواحل.. 17

 

2-10-1. امواج.. 17

 

2-10-2. جریان‌های دریایی.. 18

 

2-11. چگونگی تشکیل یک دریابار. 19

 

2-12. خلیج دهانه‌ای.. 19

 

2-13. دلتا 19

 

2-14. اشکال تجمع مواد رسوبی حاصل از تأثیر امواج مخرب… 19

 

2-15. آثار ترازهای سطح دریا در کواترنر. 20

 

2-15-1. ماهیت و کیفیت تحولات اقلیمی کواترنر و شواهد مرفولوژیکی آن. 20

 

2-15-2. شرایط اقلیمی نئوژن. 22

 

2-15-3. تحولات اقلیمی دوران چهارم از نظر جغرافیای طبیعی و ژئومورفولوژی.. 23

 

2-15-4. تحولات اقلیمی کواترنر در ایران و شواهد مورفولوژیکی آن. 23

 

2-15-5. دریاچه‌های پلویال ایران. 24

 

2-16. مفهوم توسعه شهری.. 24

 

2-17. محدوده و حریم شهر. 25

 

2-18. شاخص‌های جغرافیایی در توسعه پایدار فضایی شهر. 25

 

2-18-1. عوامل جغرافیای طبیعی.. 26

 

2-18-1-1. موقعیت جغرافیایی.. 26

 

2-18-1-2. توپوگرافی.. 27

 

2-18-1-3. شیب… 27

 

2-18-1-4. اقلیم. 28

 

2-18-1-5. خاک و آب… 28

 

2-18-1-6. پوشش گیاهی.. 30

 

2-18-1-7. زمین‌شناسی.. 31

 

2-18-1-8. ژئومورفولوژی.. 31

 

2-18-2 عوامل اجتماعی.. 31

 

2-19. پیشینه تحقیق.. 33

 

? فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش‌ها … 39

 

3-1. روش اجرای تحقیق.. 40

 

3-1-1. روش تحلیلی.. 40

 

3-1-2. روش توصیفی.. 40

 

3-2. مواد (داده‌های مورد نیاز) 41

 

3-2-1. پهنه‌بندی بارش سالانه در سطح منطقه مورد مطالعه. 42

 

3-2-2. حداکثر بارندگی روزانه. 44

 

3-2-3 تعداد روزهای با بارندگی به میزان صفر میلیمتر و یا بیشتر. 46

 

3-2-3. تعداد روزهای با بارندگی به میزان 1 میلیمتر و یا بیشتر. 47

 

3-2-4 تعداد روزهای با بارندگی به میزان 5 میلیمتر و یا بیشتر. 47

 

3-2-5 تعداد روزهای با بارندگی به میزان 10 میلیمتر و یا بیشتر. 48

 

3-2-6. سمت و سرعت باد غالب… 49

 

? فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته‌های تحقیق ….. 52

 

4-1. موقعیت جغرافیایی.. 53

 

4-2. ویژگی‌های طبیعی بندر انزلی.. 54

 

4-2-1. زمین‌شناسی.. 54

 

4-2-2. توپوگرافی.. 57

 

4-2-3. اقلیم. 59

 

4-2-3-1. درجه حرارت… 59

 

 

4-2-3-2. بارندگی.. 61

 

4-2-3-3. رطوبت نسبی.. 62

 

4-2-3-4. ابرناکی.. 63

 

4-2-3-5. ساعات آفتابی.. 64

 

4-2-3-6. روزهای یخبندان. 64

 

4-2-3-7. جهت و سرعت باد. 65

 

4-2-4. منابع آب… 67

 

4-2-5. خاک‌شناسی.. 70

 

4-2-6. پوشش گیاهی.. 71

 

4-3. نگاهی به برخی از ویژگی‌های دریای خزر. 74

 

4-3-1. آب و هوا 75

 

4-3-2. زمین‌شناسی و تکتونیک…. 76

 

4-3-3. منابع تأمین‌کننده آب دریای خزر. 77

 

4-3-4. خلیج‌ها، جزایر و بنادر. 79

 

4-3-5. شرایط اقلیمی گذشته و بازتاب تغییرات اقلیمی بر جغرافیای ساحلی.. 79

 

4-3-6. رابطه تغییرات اقلیمی و نوسان سطح آب دریای خزر. 80

 

4-3-7. تغییرات سطح دریای خزر. 81

 

4-3-8. عوامل مؤثر در نوسان آب دریای خزر. 91

 

4-4. بررسی تغییرات خطوط ساحلی در استان گیلان. 91

 

4-5. بررسی شواهد ژئومورفولوژی در سواحل انزلی.. 92

 

4-5-1.عوامل محدود کننده ژئومورفولوژیکی در محدوده بندر انزلی.. 93

 

4-5-1-1. تلماسه‌های عرضی Qts. 93

 

4-5-1-2. تپه‌های ماسه‌ای.. 94

 

4-5-1-3. واحد رسوبات آبرفتی رودخانه‌ای Qal1.. 97

 

4-5-1-4. رسوبات سدی برجای مانده (خاكریزهای طبیعی) رودخانه‌ای QaL2.. 98

 

4-5-1-5. پهنه‌های ماسه‌ای آزاد Qsp. 98

 

4-5-1-6. مرداب و تالاب… 98

 

4-5-2. شواهد پیشروی دریای خزر به خشكی.. 100

 

4-5-2-1. وضعیت ساحل در منطقه انزلی.. 100

 

4-5-2-2. وضعیت کلی پیشروی در خطوط ساحلی.. 106

 

4-6. نواحی ساحلی در شهر انزلی.. 107

 

4-7. تأثیر باد در ایجاد اشکال ژئومورفولوژیکی.. 108

 

4-8. اثر نوسانات تراز آب دریای خزر. 109

 

4-9. تأثیر تغییرات سطح آب دریا در منطقه ساحل.. 110

 

4-10. موانع و محدودیت‌های توسعه شهر انزلی.. 111

 

4-10-1. نحوه استقرار شهر بر اساس رقوم ارتفاعی.. 113

 

4-10-2. چگونگی نحوه استفاده از اراضی در شهر. 114

 

? فصل پنجم: ارزیابی فرضیه، نتیجه‌گیری و پیشنهادها … 115

 

5-1. ارزیابی فرضیه‌ها 117

 

5-2. بحث و نتیجه‌گیری.. 118

 

5-3. راهکارهای پیشنهادی.. 123

 

فهرست منابع و مأخذ.. 124

 

چکیده انگلیسی …… 138

 

چکیده

 

تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و بهره‌گیری از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی به بررسی محدودیت‌های ژئومورفولوژیكی در توسعۀ فیزیکی شهرستان بندر انزلی و شناسایی و معرفی مناطق آسیب‌دیدۀ آن پرداخته است؛ زیرا توسعۀ فیزیکی شهرها عموماً در ارتباط مستقیم با بستر طبیعی و عوارض ژئومورفولوژی است. لذا با توجه به این اهداف، نتایجی به شرح زیر بدست آمد: بندر انزلی دومین شهر پرجمعیت استان گیلان، با جمعیتی بیش از یکصدهزار نفر به صورت خطی در طول حدود ۱۵ کیلومتر از سمت شمال به دریای خزر و از جنوب به تالاب انزلی محدود می‌شود و آبراهه‌ای که ارتباط دریا و تالاب را برقرار می‌سازد، شهر را به دو قسمت شرقی (غازیان) و غربی (انزلی) تقسیم نموده است. پیشروی آب دریای خزر و به تبع آن تالاب انزلی از دو سو در دهه اخیر خسارات فراوانی را بر شهر وارد ساخته است. به‌طوری‌که شورایعالی شهرسازی و معماری ایران را برآن داشت که برای حل این مشکل به چاره‌اندیشی بپردازد. نهایتاً مقرر شد که خط تراز ۲۴ – متر (ارتفاع از سطح آب‌های آزاد) به عنوان لبه دریا محسوب و هرگونه ساخت و سازی ورای این رقوم به جز تأسیسات سبک و موقت ممنوع اعلام گردد. بر اساس این مصوبه، مقرر شد تأسیسات زیربنایی حیاتی شهر در رقوم بالای ۲۲- متر احداث و به کاربری‌های مسکونی و سایر خدمات وابسته تا رقوم ۲۴ – متر اجازه ساخت و ساز داده شود. بر این اساس حدود ۵۰ درصد از سطح شهر بندر انزلی رقوم ناامن تلقی و نزدیک به ۲۹ هزار جمعیت ساکن در آن بایستی به نقاط امن انتقال داده شوند. محدودیت‌های توسعه شهر در شمال دریای خزر و در جنوب تالاب انزلی و اراضی پست و آبگیر هستند که هیچگونه امکانی را برای توسعه در اختیار نمی‌گذارند. علاوه بر این، بالا آمدن سطح آب دریا طی سال‌های گذشته نیز بخش عمده‌ای از شهر را تخریب یا مورد تهدید قرارداده است. بر این اساس به نظر می‌رسد مناسب‌ترین اراضی برای توسعه شهر با منظور داشتن کدهای ارتفاعی امن(رقوم بالای 24- متر) در امتداد شرقی یعنی امتداد مسیر جاده انزلی به رشت و در امتداد غربی یعنی حول محور ارتباطی انزلی به آستارا می‌باشند. اما این امکان نیز بدلیل خطی شدن بیشتر بافت شهر، تبعات خاص خود را به همراه خواهد داشت و باعث بالارفتن هزینه‌های خدمات زیربنایی شهر می‌گردد. بنابراین مناطق فوق قابل استفاده نمی‌باشد. مناسب‌ترین راه برای اسکان جمعیت و تأمین فضاهای خدماتی مورد نیاز، استفاده از بافت‌های خالی شهر و اراضی خاکی موجود و افزایش معقول میزان تراکم‌های ساختمانی و جمعیتی در بافت‌های موجود می‌باشد. بنابراین مهمترین محدودیت‌های ژئومورفولوژی در شهرستان انزلی دو عامل طبیعی یعنی مرداب انزلی و دریای خزر بوده که هر دو در توسعه شهر انزلی بسیار اثرگذار می‎باشد. البته تغییرات خطوط ساحلی و اشکال ژئومورفولوژی ایجاد شده در این نواحی نیز باعث عدم توسعۀ فیزیکی این شهرستان شده است.

 

واژگان کلیدی: محدودیت، ژئومورفولوژی، توسعه فیزیكی، شهرستان بندر انزلی

 

مقدمه

 

شهر بندر انزلی به جهت محصور شدن از دو جهت جغرافیایی (از سمت شمال با دریا و از سمت جنوب با تالاب بندرانزلی)، برای توسعۀ فیزیکی خود ناگزیر به سمت جهت‌های شرقی و غربی پیرامون خود حرکت می‌کند. طی این فرایند در نیم قرن اخیر چهار روستا از روستاهای حاشیه بلافصل شهر، قربانی توسعه فضایی شهر شده و در آن ادغام شده‌اند. تراکم بالای جمعیت شهر بندر انزلی و کمبود اراضی آن، توسعۀ فیزیکی شهر را به دنبال داشته که تحولاتی را در داخل اراضی پیرامون شهر ایجاد می‌کند. این تحولات منجر به تغییرات کاربری اراضی روستایی و کشاورزی شده و رفته رفته سطح وسیعی از اراضی به ساخت و سازها اختصاص یافته است. شهر بندر انزلی به عنوان تنها نقطه شهری در شهرستان به کانون جذب جمعیت مهاجر تبدیل شده و این روند طی قرن اخیر شهر را با افزایش جمعیت و کاهش اراضی مواجه کرده است. روستاهایی همچون سوسر نویر و وقار در سال 1365 و روستاهای شالور کولیور در سال 1375 طی فرایند خزش شهر در آن ادغام شده‌اند. همچنین روستاهای بشمن و طالب‌آباد که در حاشیه بلافصل شهر واقع شده‏‌اند، از این قاعده مستثنی نبوده و مورد تهاجم ساخت و سازهای شهر قرار گرفته و محل اسکان جمعیت آن شده‌ است. بدین صورت از وسعت اراضی روستاها کاسته شده و با تبدیل شدن به سازه‌های شهری در محدوده شهری ادغام شده‌اند. در واقع شهر با رشد افقی خود به سمت روستاهای حاشیه حرکت کرده و اراضی روستایی را در خود حل می‏‌کند و با گذشت زمان، روستاها به صورت کامل توسط شهر بلعیده می‏‌شوند. تراکم جمعیت، کمبود زمین، شهر را ناگریز به توسعه به سمت اراضی پیرامونی هدایت می‏‌کند. بنابراین با توجه به وجود دو عامل طبیعی یعنی دریا و مرداب و اشکال ایجاد شده ژئومورفولوژی در نواحی ساحلی این تحقیق به بررسی محدودیت‌های ژئومورفولوژیكی در توسعۀ فیزیکی شهرستان بندر انزلی پرداخته و بر این اساس به پنج فصل زیر تقسیم شده است:

 

فصل اول: کلیات تحقیق؛

 

فصل دوم: مرور منابع، ادبیات تحقیق و پییشینه تحقیق؛

 

فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش؛

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته‌های تحقیق؛

 

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه‌ها، بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهادات.

 

 1-1. بیان مسئله

 

گسترش فیزیکی شهرها فرآیندی پویا و مداوم است و طی آن محدوده‌های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمّی و کیفی افزایش می‌یابد. هر کدام از این دو روش، کالبد متفاوت و جداگانه‌ای از دیگری ایجاد می‌نماید. رشد فیزیکی به شکل افزایش محدوده شهر یا به اصطلاح گسترش افقی ظاهر می‌گردد و رشد عمودی به صورت درون‌ریزی جمعیت شهری و الگوی رشد شهر فشرده، نمایان می‌شود.

 

جامعه ما در طی صد سال گذشته صرف‌نظر از علت‌ها و تحت تأثیر تمدن غرب، دگرگونی‌های سریعی را متحمل شده است و نهایتاً شکل جدیدی به خود گرفته که از بسیاری جهات متفاوت با گذشته‌اش می‎باشد. این تغییرات در تمامی عرصه‌های جامعه به نحوی به وجود آمده که سازه‌های سنتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی جامعه را به هم ریخته و زندگی جدید که در اثر نیازهای زمان شکل گرفته است نه تنها تداوم منطقی و روند گذشته را ندارد بلکه چیزی ورای معنای گذشته است و الگوی جدید را سازماندهی می‎نماید. لیکن توسعۀ کالبدی لجام گسیخته و بدون برنامه یکی از معضلات اصلی در ساختار شهری و اقتصادی ـ اجتماعی کشورهای در حال توسعه است. در ایران نیز مسئله توسعۀ کالبدی بی رویه در برخی شهرها و از جمله شهر انزلی دیده می‌شود. از آنجایی که توسعۀ کالبدی شهرها نابودی اراضی کشاورزی و گسترش به سمت پهنه‌های آسیب‌پذیر را به دنبال خواهد داشت لذا باعث برهم خوردن تعادل و پایداری اکولوژیک در شهرها می‌شود.

 

استان گیلان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود از جمله استان‌های مهاجرپذیر بوده که هر ساله افراد زیادی بدلیل شرایط جغرافیایی منحصر به فرد آن به این استان مراجعه می‌نمایند. شهرستان بندر انزلی یکی از شهرستان‌هایی است که در دهه‌های اخیر از رشد فزاینده‌ جمعیتی برخوردار بوده که از دلایل عمده آن می‌توان به موقعیت طبیعی(دریا، ساحل، مرداب) و شرایط مناسب اقلیمی برای سکونت و همچنین مهاجرپذیر بودن نیروی کار به علت منطقه آزاد تجاری و صنایع و کارخانجات در گروه‌های عمده‌ فعالیت، اشاره نمود. این شهرستان در ناحیه‌ای کاملاً جلگه‌ای به صورت طولی و در ساحل دریای خزر واقع شده و مکان شهر بندرانزلی، بین تالاب بین‌المللی انزلی و دریای خزر می‌باشد. بر این اساس محدودیت‌های توسعه شهر در شمال دریای خزر و در جنوب تالاب انزلی و اراضی پست و آبگیر هستند که امکانات قابل توجهی را برای توسعه در اختیار نمی‌گذارد. علاوه بر این بالا آمدن سطح آب دریا طی سال‌های گذشته نیز بخش عمده‌ای از شهر را تخریب یا مورد تهدید قرار داده است. لذا این تحقیق در نظر دارد محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی شهرستان بندر انزلی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و راهکارهایی را برای برون‌رفت از آن پیشنهاد نماید.

 

1-2. اهمّیت و ضرورت تحقیق

 

شهرهای امروزی با توجه به گستردگی سطح‌شان که دائماً بر مقدار آن افزوده می‌شود، زمین‌های وسیعی را به خود اختصاص می‌دهند. این زمین‌ها از تركیب واحدهای مختلف توپوگرافی و مورفولوژیك تشكیل می‌یابند. هر اندازه كه شهرها گسترش پیدا كنند، برخورد آنها با واحدهای گوناگون توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می‌شود. در این میان با توجه به مقر و مکان قرارگیری این سکونتگاه‌ها در واحدهایی نظیر دامنه‌ها و دره‌ها، سواحل و دشت‌های سیلابی، نقاط مرتفع و پرشیب کوهستانی و موارد دیگری نظیر اینها، نوع محدودیت‌ها و خطرات محیطی تحمیل شده متفاوت بوده و می‌بایست با شناسایی و دسته‌بندی آنها، شرایط مطلوب‌تر و پایدارتری را برای افراد در راستای کاهش خسارات جانی و مالی فراهم نمود. لذا اهمّیت و ضرورت شناخت ویژگی‌های محیط طبیعی با تأکید بر علوم زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی جهت تمیز و تشخیص نقاط مناسب و کم‌خطر برای ایجاد بناها و ساختمان‌ها، از مناطق نامساعد و پرخطر، معلوم می‌شود. برای شناخت بخش اعظمی از ویژگی‌های محیط طبیعی نیاز به مطالعه ژئومورفولوژی است. در سایه كسب این گونه آگاهی است كه می‌توان قدم‌های موثری در انتخاب مناسب‌ترین مكان برای ایجاد و گسترش شهرها برداشت و نسبت به جلوگیری از خطر پدیده‌های طبیعی و یا مقابله با آنها اقدامی جدی به عمل آورد.

 

1-3. اهداف تحقیق

 

هر تحقیق دارای اهداف مشخصی است. این اهداف به دو گروه هدف‌های کلی و هدف‌های ویژه تقسیم می‎شوند. «هدف کلی» مقصود و منظور نهایی از انجام پژوهش است. هدف کلی مستقیماً از مسئله پژوهش مشتق می‌شود. «اهداف ویژه» تحقیق که اصولاً از مسئله پژوهش و اهداف کلی نشأت می‌گیرند و محقق با بیان این اهداف دقیقاً تصریح می‌کند که در این تحقیق چه انجام می‌شود و چه انجام نمی‌شود (نادری و همکاران، 1389: 11). از اینرو در پژوهش حاضر نیز اهداف کلی و ویژه آن به شرح زیر است:

 

 

• بررسی محدودیت‌های ژئومورفولوژیكی در توسعۀ فیزیکی شهرستان بندر انزلی؛

 

• شناسایی و معرفی مناطق آسیب‌دیده، ناشی از عوامل ژئومورفولوژی محدودکننده در شهرستان بندرانزلی؛

 

• ارائه راهکارهای لازم در جهت جلوگیری از محدودیت‌های طبیعی در شهرستان بندرانزلی.

 

1-4. سؤال تحقیق

 

مهمترین سؤال‌های تحقیق حاضر به شرح زیر می‌باشد:

 

– عوامل و پدیده‌های تأثیرگذار ژئومورفولوژی بر توسعۀ فیزیکی شهربندر انزلی کدامند؟

 

1-12-  سازماندهی تحقیق

 

1-13-  موانع و محدودیتهای تحقیق

 

1-14-  واژه ها و مفاهیم

 

-1-بیان مساله:

 

شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می‌شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر، اما در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که به خلافت و امامت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ معتقدند و بر این عقیده‌اند که امام و جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از طریق نص شرعی تعیین می‌شود و امامت حضرت علی ـ علیه السلام ـ و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است. اکثریت شیعه، را شیعه‌ امامیه یا اثنا عشریه تشکیل می‌دهد، ‌از آن‌جا که آنان جانشینان پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ را دوازده نفر می‌دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند. شیعه‌ اثنی عشریه بر مساله‌ امامت تأکید خاصّی داشته و عصمت امام و افضیلت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می‌داند. یک دسته معتقد بودند که امامت، همانند نبوت، منصب و مقامی الهی است و از شرایط امام این است که معصوم از خطا و گناه باشد و این صفت را جز خداوند کسی نمی‌داند، بنابراین راه تعیین امام نصّ الهی است که در قرآن یا احادیث نبوی بیان شده است و طبق این نصوص، علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امام مسلمین است. شیعیان حدود ۱۶٪ تا ۳۰٪ از کل جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌دهند. بیشتر شیعیان دوازده‌امامی در هند، ایران، عراق، جمهوری آذربایجان، لبنان، افغانستان، پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند یمن و بحرین زندگی می‌کنند. زمانی که صفویان به قدرت رسیدند، مردم ایران بیش تر اهل تسنن بودند. شیعیان بیش تر در شهرهای مشهد، سبزوار، قم، کاشان و مناطق شمالی ایران ساکن بودند. با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل و اعلام رسمیت تشیع، بیش تر مردم ایران به این مذهب شیعه روی آوردند و تسنن، بیش تر به مناطق مرزی تبدیل شد. از دلایل رسمی کردن مذهب تشیع به وسیله صفویان، ایجاد وحدت و یگانگی میان مردم، مشخص کردن ایران از دیگر کشورهای اسلامی و تامین استقلال کشور بود.

 

با وقوع انقلاب اسلامی در ایران که مرکز جهان تشیع است، تشیع به قدرت رسید، سپس به تدریج به نقش آفرینی در عرصه بین المللی پرداخت. قدرت مهمترین عنصر در نقش آفرینی بین المللی است تا زمانی که قدرت نباشد نقش آفرینی بین المللی رخ نخواهد داد. لذا با پیوند بین قدرت و مذهب تشیع که با وقوع انقلاب اسلامی درایران رخ داد، تشیع ماهیت ژئوپلیتیکی پیدا کرد و از حالت یک مذهب خاص خارج شد و به یک پدیده دارای بار سیاسی تبدیل شد. از دلایلی که این موضوع را اثبات می کند سیل انبوه مقاله ها و کتاب هایی است که راجع به این موضوع و اصطلاح نوشته می شود و محافل و همایش هایی است که در گوشه و کنار جهان تشکیل می شود، در حالی که قبلا نبود. اگر به کتابهایی که در باره سیاست خارجی ایران قبل از انقلاب نوشته شده نگاه کنیم شاید پیدا کردن کلمه شیعه در این کتابها کار مشکلی باشد، زیرا تشیع نقش چندانی در سیاست خارجی ایران نداشت اما عکس این را بعد از انقلاب می بینیم که بدون شک هیچ کتابی چه در داخل و چه در خارج ایران نمی تواند راجع به سیاست خارجی ایران نوشته شود مگر با توجه به مفهوم و آرمان های تشیع.

 

گفتمان شیعی بهمراه گفتمان سنی پیکره اصلی جهان اسلام را تشکیل می دهد. جمهوری اسلامی ایران در         مر کز پراکنش جهان تشیع قرار گرفته است.

 

چنانچه قلمرو جهان اسلام را به سه ناحیه جغرافیایی غرب، شرق و مرکز تقسیم نماییم. این مناطق تحت تاثیر قدرتهای منطقه ای چون عربستان، مصر، ترکیه و ایران قراردارد. شبه جزیره های جنوب غربی آسیا(خاورمیانه) مرکز جهان اسلام است که در حوزه جغرافیایی ایران و عربستان قرار گرفته است.

 

جمهوری اسلامی ایران همواره به عنوان قدرت منطقه ای در منطقه خاورمیانه به ایفای نقش پرداخته است این قدرت ناشی از عواملی همچون ویژگی های جغرافیایی، همانند خلیج فارس وتنگه هرمز برخورداری از ذخایر غنی انرژی همچون نفت و گاز، محور ارتباطی بین سه قاره اروپا به آسیا و آفریقا به آسیا و شمال به جنوب و نفوذ فرهنگی و… بوده است. اما وقوع انقلاب اسلامی ایران ویژگی دیگری را در قدرت منطقه ای ایران نمایان کرد و آن تکیه بر مذهب تشیع که باعث شکل گیری ژئوپلیتیک شیعه در عرصه دیپلماسی جهانی شد. حمایت ایران از شیعیان جهان واشاعه گفتمان شیعی منبعث از انقلاب اسلامی به عنوان کشور محوری اندیشه و گفتمان شیعی در جهان، مقاومت های منطقه ای و فرامنطقه ای را در جهان بدنبال داشته است لذا در این تحقیق بر آنیم تا:

 

– به نقش ژئوپلیتیک شیعه در تبین سیاست و استراتژی منطقه ای بپردازیم.

 

– عملکرد عنصر شیعه در شکل گیری قدرت منطقه ای ایران بررسی کنیم.

 

– میزان نفوذ ژئوپلیتیک شیعه در تحولات منطقه ای در چه حدی است.

 

– محدودیتها و موانع موجود در راه شکل گیری این قدرت را بیان کنیم.

 

وبا ارائه راهکارهای مناسب زمینه گسترش قدرت منطقه ای ایران را بیان نماییم.

 

 

1-2-سوال تحقیق:

 

 

• مذهب شیعه چه نقشی در استراتژی منطقه گرایی جمهوری اسلامی ایران دارد.

 

1-3-فرضیه ها:

 

 

• رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس مبانی مذهب تشیع شکل گرفته است

 

• حمایت از کشورها وگروههای شیعی از اولویتهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.

 

2-1-5 خواب انبیای الهی. 16

 

2-1-6 دیدگاه پیش از تاریخ درباره خواب.. 17

 

2-1-7 خواب در قرآن کریم. 18

 

2-1-8.تعبیر و تفسیر خواب.. 18

 

2-2 رویا 19

 

2-2-1 نظریه‏پردازی در مورد رویاها 20

 

2-2-2 ویژگی‌های گزارش‌های رویا 20

 

2-2-3 منشأ رویا 21

 

2-2-4 رویا در مذاهب.. 22

 

2-2-4-1 سنت یهودی.. 22

 

2-2-4-2 سنت مسیحی.. 23

 

2-2-4-3 سنت اسلامی.. 23

 

2-2-4-3-1 در قرآن. 23

 

2-3 خواب ورویا از دیدگاه پزشکی. 24

 

2-4 پیش‏گویی و پیش‏بینی. 24

 

2-4-1پیش‏گویی‏های قرآن. 27

 

2-4-2 جایگاه پیش‏گویی در آیین مسیحیت.. 27

 

2-4-3 ابزار پیش‏گویی. 28

 

2-4-3-1 جام جهان‏بین.. 28

 

2-4-4 اخترشناس و جایگاه او. 30

 

2-4-5 فال. 31

 

2-5 سروش.. 31

 

2-5-1 صدای غیبی. 32

 

2-5-2 پیغام سروش.. 32

 

2-5-3 سخن موجودات اهورایی. 33

 

2-5-4 سخن سیمرغ. 33

 

2-6.جایگاه رویا در ادبیات فارسی 34

 

2-6-1 انواع رویا در شاهنامه 35

 

2-6-2 رویا منشا الهام و اشراف.. 36

 

2-6-3 نمادها و کردارهای نمادین رویا 36

 

2-6-4 دیدگاه فروید و یونگ درباره رویا 36

 

2-6-5 تفاوت فال با رویا 38

 

2-7 معرفی شخصیت‏ها 38

 

2-7-1 شغاد 38

 

2-7-2 رستم. 38

 

2-7-3 ضحاک… 41

 

2-7-4 سام 41

 

2-7-5 اسفندیار 42

 

2-7-6 افراسیاب.. 44

 

2-7-7 سیاوش.. 44

 

2-7-8 کی­خسرو. 45

 

2-7-9 کتایون. 45

 

2-7-10 گشتاسب.. 46

 

2-7-11 کیدهندی.. 47

 

2-7-12 گودرز ‏ 47

 

2-7-13 بهرام چوبینه 48

 

           2-7-14 سروش………48

 

           2-7-15 نوشیروان………..48

 

فصل سوم: شرح احوال و آثار فردوسی

 

3-1 زندگینامه 51

 

3-1-1 تولد و كودكی. 51

 

3-1-2 طبقه اجتماعی فردوسی. 52

 

3-1-3 دین فردوسی. 53

 

 

3-1-4 فرزندان فردوسی. 53

 

3-1-5 فردوسی و سلطان محمود 54

 

3-1-6 فردوسی و دقیقی. 55

 

3-2 آثار فردوسی. 56

 

3-2-1 شاهنامه و منظومه یوسف و زلیخا 56

 

3-2-1-1 موضوع شاهنامه. 57

 

3-2-1-2 آغاز و انجام شاهنامه. 57

 

3-2-1-3 اهمیت و مقام شاهنامه. 57

 

3-2-1-4 منابع شاهنامه. 59

 

3-2-1-5 ترجمه و تحقیقات… 59

 

3-2-1-6 اصالت مطالب شاهنامه. 60

 

3-2-1-7 شاهنامه و جامعه‏شناسی خودكامگی.. 61

 

3-2-1-8 داستان‏سرایی فردوسی در شاهنامه. 61

 

3-2-1-9 شاهنامه و حماسه‏های عرفانی.. 63

 

3-2-1-10 خصایص فنی شاهنامه. 63

 

فصل چهارم: تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت های شاهنامه

 

4 تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت های شاهنامه 66

 

4-1 خواب ضحاك.. 66

 

4-1-1 تحلیل خواب ضحاک.. 71

 

4-1-2 تاثیر خواب ضحاک در سرنوشت و روند زندگی او. 71

 

4-2 خواب سام 72

 

4-2-1 تحلیل خواب سام 75

 

4-2-2 تاثیر خواب سام در سرنوشت و روند زندگی او. 76

 

4-3 خواب دیدن افراسیاب و ترسیدن. 76

 

4-3-1 پرسیدن افراسیاب موبدان از خواب.. 78

 

4-3-2تحلیل خواب افراسیاب.. 80

 

4-3-3 تاثیر خواب افراسیاب در سرنوشت و روند زندگی او. 80

 

4-4 خواب دیدن سیاوش.. 80

 

4-4-1 تحلیل خواب سیاوش.. 81

 

4-4-2 تاثیر خواب سیاوش در سرنوشت و روند زندگی او. 83

 

4-4-3 اندرز کردن سیاوش فرنگیس را 83

 

4-4-4 سخن گفتن رستم با لشکر خویش… 85

 

4-5 اندر زادن کی‏خسرو. 86

 

4-5-1 تحلیل خواب پیران اندر زادن کی‏خسرو. 87

 

4-5-2 تاثیر خواب پیران در سرنوشت و روند زندگی او. 88

 

4-6 دیدن طوس سیاوش را به خواب.. 89

 

4-6-1 تحلیل خواب طوس.. 90

 

4-6-2 تأثیر خواب طوس در سرنوشت و روند زندگی او. 91

 

4-7 گرفتار شدن افراسیاب بار دوم و کشته شدن او و گرسیوز 91

 

4-8 داستان کتایون دختر قیصر. 91

 

4-8-1 تحلیل خواب کتایون. 93

 

4-8-2 تاثیر خواب طوس در سرنوشت و روند زندگی او. 93

 

4-8-3 کشتن گشتاسب گرگ را 93

 

4-9 به خواب دیدن فردوسی دقیقی را 94

 

4-10-1تحلیل خواب فردوسی. 94

 

4-10-2 تاثیر خواب فردوسی در سرنوشت و روند زندگی او. 96

 

4-11 خواب دیدن کید هندی پادشاه قنوج و گزارش کردن مهران آن را 96

 

4-11-1 تحلیل خواب کیدهندی. 100

 

4-11-2تاثیر خواب کیدهندی در سرنوشت و روند زندگی او. 101

 

4-16 در خواب دیدن بابك ساسان را و دختر دادن به او. 102

 

4-16-1 تحلیل خواب ساسان. 103

 

4-16-2 تأثیر خواب ساسان در سرنوشت و روند زندگی بابک.. 103

 

4-17 خواب دیدن نوشیروان و گزارش كردن بوزرجمهر آن را 103

 

4-17-1 خواب دیدن نوشیروان و گزارش بوزرجمهر به پیدایش محمد (ص) 106

 

4-17-2 تحلیل خواب نوشیروان. 108

 

4-17-3 تأثیر خواب نوشیروان در سرنوشت و روند زندگی. 110

 

4-18 خواب دیدن بهرام چوبینه به شب و بامداد رزم كردن و كشته شدن ساوه شاه 110

 

4-18-1 تحلیل خواب بهرام چوبینه 111

 

4-18-2 تأثیر خواب بهرام چوبینه در سرنوشت و روند زندگی او. 112

 

4-19 به خواب دیدن گودرز سروش را و آگاهی یافتن از كی‏خسرو. 112

 

4-19-1 تحلیل خواب گودرز 114

 

4-19-2 تاثیر خواب گودرز در سرنوشت و روند زندگی او. 114

 

4-20 در خواب دیدن كی‏خسرو سروش را 114

 

4-20-1 تحلیل خواب كی‏خسرو. 115

 

4-20-2 تأثیر خواب كی‏خسرو در سرنوشت و روند زندگی او. 116

 

4-21-3 پاسخ دادن كی‏خسرو زال را 116

 

4-21-4 دادن كی‏خسرو پادشاهی به لهراسپ.. 117

 

4-21-5 رفتن كی‏خسرو به كوه و ناپدید شدن دربرف.. 118

 

   4-22-پیش­گویی­ها….118

 

4-22-1 آزمودن فریدون پسران خود را……..118

 

4-22-2 بازگشتن زال به زابلستان….119.

 

4-22-3 پادشاهی دادن سام زال را……120

 

4-22-4 رای زدن سام با موبدان در کار زال…..121

 

4-22-5 بر تخت نشستن نوذر…122

 

4-22-6 گریختن گلباد و نستیهن از برگیو..123

 

فصل پنجم: نتایج تحقیق

 

5 نتیجه گیری. 127

 

5-1 پیشنهادات………..128

 

منابع و مآخذ. 131

 

چکیده

 

خواب از جمله احوال اسرارآمیزی است که بیان کیفیت و اسرار نهان آن، دیریاب، بل دست­نیافتنی است. تعبیر و تحلیل رویاها از جمله پیچیده‏ترین و رازآلودترین مسائل و موضوعات بشری است.

 

گزارش رویاها در حکایت‏های شاهنامه، در ایجاد شوق و امید برای نیل به آرزوها و تهدید و ترس از انجام عملی و در شکل­گیری قصه‏ها نقش مهم و بسزایی دارد. پهلوانان و شاهان در موقعیت‏های مختلف، برخی از وقایعی را که در آینده به وقوع خواهد پیوست، در خواب می‏بینند. این وقایع ممکن است دربردارنده پیام­های شادی و جشن و پیروزی، یا خبر از رویدادی ناگوار باشد. بسیاری از شخصیت‏های برجسته شاهنامه دست‏کم یکبار در خواب، رویداد پیش از وقوع را دیده‏اند. به همین دلیل نیاز بررسی چنین پدیده‏ای در شاهنامه احساس می‏شود. در این پایان‏نامه، کوشش شده است کم و کیف این قضایا در میان شاهان و پهلوانان شاهنامه، تحلیل و بررسی شود. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت­های شاهنامه است.نتایج حاکی از آن است که خواب ، رویا و پیش­بینی اخترشناسان و موبدان بر روند زندگی افراد و شاهان آن زمان تاثیر داشته است و شاهان با پیش بینی پیش­گویان مسیر زندگی خود را تغییر می­دادند.

 

کلمات کلیدی: خواب، رویا، سرنوشت، پیش‏گویی، پیش بینی، شاهنامه، فردوسی.

 

1.کلیات تحقیق

 

1-1 مقدمه

 

«شاهنامه به دلیل ژرف بودن پژوهش های گردآمده در آن ، هم برای خوانندگان علاقه مند به شناخت فردوسی و شاهنامه ، منبعی ارزشمند است و یکی از ارزشمندترین آثار ملی ایران است که خواننده را با شخصیت‏های بسیاری روبرو می‏کند که هر کدام به نوعی بیان کننده حالات و کنش و واکنش انسان جامعه امروزی است که در برابر وقایع و حوادث روزمره از خود نشان می‏دهد. از این‏رو شاهنامه بستر مناسبی برای پژوهش‏هایی است که درصددند به نقد روانشناسی شخصیت‏ها بپردازند» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

 

«در همه فرهنگ‏ها (اعم از شرقی و غربی، قدیم و جدید، دینی و سکولار) و نیز در همه ادیان و مذاهب (اعم از آریایی و سامی و خاور دور)، طبیعت خواب و خواب دیدن و دنیای پر رمز و راز رویا، پیوسته توجه بسیاری از انسان‏ها را – از خواص و عوام – به خود جلب کرده و بخش بزرگی از فرهنگ، اساطیر، اعتقادات دینی و ادبیات هر سرزمین را به خود اختصاص داده است» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

 

«از روزگاران کهن تا امروز، اندیشه‏های گوناگون و باورهای متفاوت درباره خواب و رویا، روان بوده است. در فلسفه غرب برابر نظریه‏های فیلسوفان یونان، «نفس ناطقه» در بعضی احوال و ازمان به مرتبه روحانی خود و اصل و متصل می‏شود. به قول سقراط، رویا صدای وجدان انسان است؛ باید آن را درست دانست و از آن اطاعت کرد» (اریک،132:1378). «در فلسفه شرق نیز، رویا حاصل فاصله گرفتن روح از حواس ظاهری و میل آن به قوای باطنی است، به این معنی که انسان گاهی در عالم خواب به ادراک حقایق هستی و وقایع آینده موفق می‏شود و از این رهگذر، به ادراک و معرفت شهودی دست می‏یابد. این احوال اگر در عالم بیداری و هشیاری روی دهد، به آن «مکاشفه» می‏گویند و اگر در عالم خواب طبیعی پیش آید، در صورتی که شفاف باشد، «رویای صادقه» است و در صورتی که ضعیف و مبهم باشد، پیام آن باید تفسیر و تجزیه و تحلیل (تعبیر) روشن شود» (ابن خلدون، 132:1369).

 

این پایان­نامه پنج فصل دارد؛ در فصل اول ما به بیان مساله، پرسش تحقیق، فرضیه‏ها، ضرورت این تحقیق، اهداف‏، پیشینه و غیره می‏پردازیم و روشن می‏کنیم که اساساً چرا این موضوع برای این رساله انتخاب شد. فصل دوم شامل مبانی نظری این تحقیق است؛ در این فصل ما به موضوع که در واقع خواب و رویا است‏، می‏پردازیم. هم‏چنین به خواب و خواب‏گزاری، اخترشناسی، پیش‏گویی و فال‏گیری از منظر روانشناختی و جامعه شناسی نیز نگاهی می‏افکنیم و از این طریق مبانی نظری خود را فراهم کرده‏ایم.

 

فصل سوم شامل معرفی فردوسی و اثر گرانقدرش‏، شاهنامه است. و در ادامه این فصل به شرح احوال و اثر فردوسی اختصاص داده‏ایم.

 

فصل چهارم را با تحلیل و توضیح خواب‏ها، اخترشماری‏ها، پیش‏گویی‏ها و سایر موارد از این دست که به موضوع پایان‏نامه‏ی ما مربوط می‏شده پرداختیم. در این بخش با دسته‏بندی خواب‏ها در یک زیر مجموعه، پیش‏گویی‏ها در زیرمجموعه‏ی دیگر و همین‏طور سایرشقوق به بررسی بسامدی این موارد پرداختیم. فصل پنجم شامل نتایج تحقیق است که علاوه بر بیان کلامی، به صورت نمودار نیز ارائه شده است و نشان می‏دهد که این عناصر آینده‏نگری و آینده‏بینی چنان در تار و پود آن مردم نشسته بود که تعیین‏کننده‏ی سرنوشتشان بوده ، از بسامد بالایی هم برخوردار است.

 

1-2 بیان مسأله

 

«خواب و رویا یكی از رازناك‏ترین و پیچیده‏ترین پدیده‏های عالم هستی است كه هنوز سخن فرجامین درباره‏ی آن گفته نشده است. از سوی دیگر، این پدیده با همه رازناكی و پیچیدگی‏اش، كاربردی ژرف در فرهنگ ایرانی یافته است، به گونه‏‏ای كه در سراسر زندگی این قوم می‏توان نمودی از خواب و رویا را مشاهده كرد. از آنجا كه شاهنامه آیینه‏ی تمام نمای فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ این ملت است، در این رساله، بازتاب پدیده خواب و رویا بر روند زندگی و سرنوشت شخصیت‏های شاهنامه مورد بررسی قرار گرفته است. خواب و رویا یكی از داده‏های الهی است كه همواره در پرده‏ای از رمز و راز نهفته شده و ذهن آدمی را به خود مشغول ساخته است. این پدیده دریایی است بس شگرف و ناپیدا كرانه؛ جهانی است شگفت‏انگیز و هزار تو كه هر شب همگان فرصت آن را می‏یابند كه به گوشه و كنار این دنیای غریب سرك كشیده، ندیده‏ها و ناشنیده‏ها را ببینند و بشنوند .‏خواب آن حالت آرامش و سكونی است كه پس از یك دوره كوشش و تلاش به سراغ آدمی می‏آید و فرد، بریده از هیاهوی زندگی سر بر بالین می‏گذارد‏. در این زمان، روزنه‏ای به جهان دیگر گشوده می‏شود و روان آدمی سبك‏بال به سوی عالم بالا می‏پوید» (امین،25:1384).

 

«خواب و رویا در اساطیرایرانی اهمیت فراوان داشته است و آن‏ها دیدن خواب را در سرنوشت خود مؤثر می‏دانستند. شاهان در دربار خود خواب‏گزارانی داشتند که بعد از دیدن خواب به آن‏ها مراجعه  می‏کردند تا برایشان تعبیرخواب کنند. گزارشی را که خواب‏گزار می‏داد ممکن بود شاه را تا مدت‏ها به فکر فرو ببرد و همچنین پایه بسیاری از جنگ‏ها، ازدواج‏ها و تولد و مرگ را مشخص کند. نه تنها در ایران باستان پدیده خواب تأثیر داشته بلکه در جوامع مختلف هم مؤثر بوده و فکر دانشمندان بسیاری را به خود مشغول کرده که چرا انسان پس از پایان کار روزانه و هنگام به خواب رفتن رویا می‏بیند. البته رویا زمانی پدید می‏آید که خواب خیلی عمیق نباشد زیرا وقتی خواب خیلی عمیق باشد انسان از فرط خستگی خواب نمی‏بیند. سقراط ادعا می‏کند که رویا ماهیت و مبدأ الهی دارد به‏طوری‏که به وسیله رویا می‏توان آینده را پیش‏بینی کرد» (حمیدیان‏،سعید، 1379: 28)