2-3-2 طبقه‌بندی با درختان تصمیم 15
2-3-3 طبقه‌بندی با روش‌های مبتنی بر ماشین بردار پشتیبان 15
2-3-4 فن‌های طبقه‌بندی دانش-پایه 17
2-3-5 طبقه‌بندی با الگوریتم‌های ترکیبی 18
2-4 روش‌های انتخاب و کاهش فضای ویژگی 21
2-5 خلاصه فصل 22
فصل 3 مفاهیم و روش‌ها 25
3-1 مقدمه 25
3-2 مفاهیم پایه 25
3-3 الگوریتم‌های یادگیری متداول 27
3-3-1 آنالیز جداسازی خطی 27
3-3-2 درخت‌های تصمیم 28
3-3-3 شبکه‌های عصبی 31
3-3-4 طبقه‌بندی‌کننده بیز ساده 33
3-3-5 روش‌های مبتنی بر ماشین‌های بردار پشتیبان و کرنل 34
3-4 روشهای دسته جمعی 39
3-5 تقویت 41
3-6 روش Bagging 42
3-6-1 دو الگوی گروهی 42
3-6-2 الگوریتم Bagging 43
3-6-3 جنگل تصادفی 47
3-6-4 انتخاب ویژگی با کمک شاخص تعیین اهمیت ویژگی RF 51
3-7 قطعه‌بندی تصویر 53
3-7-1 قطعه‌بندی به روش چند رزولوشنه 54
3-7-2 روش برآورد مقیاس مناسب برای قطعه‌بندی تصویر 58
3-8 برآورد دقت طبقه‌بندی 59
3-8-1 ماتریس ابهام 60
3-9 خلاصه 62
فصل 4 روش تحقیق و نتایج 64
4-1 مقدمه 64
4-2 داده‌ها و منطقه مورد مطالعه 64
4-3 روش پیشنهادی تحقیق 66
4-3-1 انتخاب باند با کمک شاخص اهمیت ویژگی RF 69
4-3-2 قطعه‌بندی تصویر ابرطیفی 70
4-3-3 گروه‌های ویژگی 71
4-3-4 طبقه‌بندی 72
4-4 ارزیابی 74
4-4-1 نتایج ارزیابی دقت کلی و ضریب کاپا 74
4-4-2 ارزیابی زمانی روش‌های طبقه‌بندی 79
4-4-3 نتایج طبقه‌بندی به تفکیک کلاس‌ها 80
4-4-4 ارزیابی بصری 84
4-5 جمع‌بندی مطالب فصل 88
فصل 5 نتیجه‌گیری و پیشنهادها 91
5-1 مقدمه 91
5-2 خلاصه تحقیق 91
5-3 دستاوردهای تحقیق 92
5-4 پیشنهادها 95
منابع 97
فهرست اشکال
شکل ‏1 1) روند کلی تحقیق 7
شکل ‏3 1: مرز تصمیم LDA بر روی یک مجموعه داده three-Gaussians 27
شکل ‏3 2: مثالی از درخت تصمیم 28
شکل ‏3 3: مرز تصمیم یک درخت تصمیم بر روی مجموعه داده three-Gaussians 31
شکل ‏3 4: شکل (الف) یک نرون و (ب) یک شبکه عصبی 32
شکل ‏3 5: نمایی از SVM خطی دوتایی 35
شکل ‏3 7: تفکیک غیر-خطی با استفاده از فن کرنل SVMs (Bekkari et al., 2012) 38
شکل ‏3 8: معماری یک روش دسته جمعی معمولی 39
شکل ‏3 9: معمولاً مجموعه چند طبقه‌بندی‌کننده بهتر از بهترین تک طبقه‌بندی‌کننده عمل می‌کند (Hansen and Salamon, 1990). 40
شکل ‏3 10: الگوریتم Bagging 44
شکل ‏3 11: مرزهای تصمیم (شکل بالا چپ) یک تک درخت، (شکل بالا راست) Bagging و (شکل پایین) درخت‌های تشکیل‌دهنده آن بر روی مجموعه داده three-Guassian 46
شکل ‏3 12: الگوریتم تولید درخت تصادفی در RF 48
شکل ‏3 13: روند کلی الگوریتم جنگل تصادفی (Guo et al., 2011) 49
شکل ‏3 14: مرزهای تصمیم بر روی مجموعه داده مصنوعی: (الف) 10 طبقه‌بندی‌کننده پایه Bagging؛ (ب) 10 طبقه‌بندی‌کننده پایه RF؛ (ج) Bagging؛ (د) RF 51
شکل ‏3 15: (راست) قطعه‌بندی Top-down؛ (چپ) قطعه‌بندی Bottom-up 54
شکل ‏3 16: مراحل ادغام دو شی تصویری یا پیکسل و تشکیل یک شی تصویری جدید با در نظر گرفتن شرط بهترین برازش دوطرفه بین جفت شی ادغام شونده 57
شکل ‏3 17: نمایی از پلات ROC-LV 59
شکل ‏4 1: نمایی از تصویر ابرطیفی با نمونه‌های مرجع 65
شکل ‏4 2: نمایی از داده لیدار مورد مطالعه 65
شکل ‏4 3: روند کل روش پیشنهادی 67
شکل ‏4 4: الگوریتم افزایش تعداد نمونه‌های آموزشی با استفاده از احتمالات محاسبه شده با RF 69
شکل ‏4 5: اهمیت نرمال شده هر یک از باندهای تصویر ابرطیفی در طبقه‌بندی 70
شکل ‏4 6: منحنی RMS شبکه عصبی برای 500 تکرار مرحله آموزش، (راست) برای NN و (چپ) برای PCA-NN 75
شکل ‏4 7: نمودار ضریب کاپا روش‌های طبقه‌بندی پیکسل-مبنای مختلف 77
شکل ‏4 8: نمودار دقت کلی روش‌های طبقه‌بندی پیکسل-مبنای مختلف 77
شکل ‏4 9: نمودار ضریب کاپا روش‌های مختلف طبقه‌بندی ویژگی‌‌های شی-گرا 79
شکل ‏4 10: نمودار دقت روش‌های مختلف طبقه‌بندی ویژگی‌‌های شی-گرا 79
شکل ‏4 11: نمودار زمان محاسباتی روش‌های مختلف طبقه‌بندی ویژگی‌‌های شی-گرا 80
شکل ‏4 14: نمایی از نتایج طبقه‌بندی ویژگی‌های شی-گرا پس قطعه‌بندی در چند مقیاس (به ترتیب از بالا به پایین) با روش NN، SVM و RF 85
شکل ‏4 15: نمایی از نتایج طبقه‌بندی ویژگی‌های شی-گرا برای قطعه‌بندی یک سطح با نمونه‌های آموزشی اولیه (به ترتیب از بالا به پایین) با روش MLC، NN، SVM و RF 86
شکل ‏4 16: نمایی از نتایج طبقه‌بندی ویژگی‌های شی-گرا برای قطعه‌بندی یک سطح با نمونه‌های آموزشی حاصل از RF (به ترتیب از بالا به پایین) با روش MLC، NN، SVM و RF 87
فهرست جداول
جدول ‏3 1: ماتریس ابهام برای 3 کلاس 60
جدول ‏4 1: اطلاعات مربوط به مجموعه داده‌های استفاده شده 65
جدول ‏4 2: تعداد نمونه‌های آموزشی و مرجع 66
جدول ‏4 3 : قطعه‌بندی چند مقیاسه و پارامترهای آن 71
جدول ‏4 4: فهرست ویژگی‌های قابل استخراج از اشیا 72
جدول ‏4 5: پارامترهای مورد نیاز برای شروع الگوریتم‌های طبقه‌بندی 73
جدول ‏4 6: جدول دقت‌های طبقه‌بندی پیکسل-مبنا 76
جدول ‏4 7: جدول دقت‌های طبقه‌بندی شی-مبنا تصویر ابرطیفی و داده لیدار 78
جدول ‏4 8: برآورد دقت طبقهبندی پیکسل-مبنای ویژگی‌های لیدار و تصویر ابرطیفی 81
جدول ‏4 9: برآورد دقت طبقهبندی پیکسل-مبنای 20 باند انتخاب شده از تصویر ابرطیفی 82
جدول ‏4 10: برآورد دقت طبقهبندی شی-گرا در سطح 124 با نمونه‌های آموزشی اولیه 83
جدول ‏4 11: برآورد دقت طبقهبندی شی-گرا در سطح 124 با نمونه‌های آموزشی حاصل از RF 84
فصل اول
مقدمه
فصل 1 مقدمه
1-1 پیشگفتار
در زندگی امروزی داشتن اطلاعات به‌روز، یک برتری بزرگ به شمار می‌آید که به تصمیم‌گیری درست و زندگی بهتر در جوامع انسانی منجر می‌شود. یکی از مهم‌تر ین اطلاعات، نقشه‌های به‌روز پوشش اراضی است که برای تصمیم‌گیری صحیح و مدیریت و برنامه‌ریزی آگاهانه برای مدیران (شهری) مورد نیاز است.

 

سنجش از دور یک منبع غنی برای تولید بسیاری از اطلاعات مکانی و محیطی است و یکی از بنیادی‌ترین اطلاعاتی که تولید می‌کند نقشه‌های پوشش اراضی است . اطلاعات پوشش اراضی برای تولید نقشه‌های کاربری اراضی، مطالعه تغییرات محیطی و برقراری ارتباط بین عوامل انسانی مختلف و متغیرهای فیزیکی محیط مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تولید نقشه‌های پوشش اراضی ابتدا بایستی این اطلاعات از تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های دیگر استخراج شود. تفسیر بصری و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی دو روش متداول برای استخراج اطلاعات از تصاویر ماهواره‌های و داده‌های سنجش از دور است، که هر یک دارای مزایا و معایبی می‌باشند. در برخی موارد استخراج اطلاعات از تصاویر ماهواره‌ای و هوایی توسط عامل انسانی نتایج مطلوب‌تری نسبت به روش‌های خودکار یا نیمه ‌خودکار تولید می‌کند. اما در جوامع امروزی تولید اطلاعات توسط عامل انسانی و به روش‌های سنتی دیگر پاسخگوی نیازهای موجود نیست و لازم است روش‌های خودکار و عاری از دخالت انسان توسعه داده شود. در این راستا پیوسته الگوریتم‌های یادگیری جدیدتری توسعه داده می‌شود تا این نیاز را برطرف سازد. در زمینه استخراج اطلاعات از تصاویر سنجش از دور به روش سنتی، مسائلی که بایستی مورد توجه واقع شود عبارت‌اند از: 1- حجم زیاد و رشد سریع داده‌ها و تصاویر در سنجش از دور، 2- زمان‌بر بودن استخراج اطلاعات توسط انسان و از طرف دیگر 3- پیچیدگی عوارض برای تفسیر بصری و استخراج به وسیله چشم ممکن است باعث خطا ‌گردد و در برخی موارد نیز استخراج اطلاعات به این روش غیرممکن می‌شود. راه‌حل این مسئله استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشینی است که هدف نهایی آن‌ها استخراج اطلاعات بدون دخالت انسان است . مهم‌تر ین کاری که الگوریتم‌های یادگیری ماشینی در سنجش از دور انجام می‌دهند طبقه‌بندی داده‌ها به کلاس‌های اطلاعاتی است. الگوریتم‌های یادگیری ماشینی متداول در سنجش از دور مثل روش‌های طبقه‌بندی بیشینه شباهت (MLC )، ماشین بردار پشتیبان (SVM ) و شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANN ) دارای مشکلاتی مثل 1- نیازمندی به داده‌های آموزشی زیاد و بدون خطا، 2- نیازمندی به تعیین بهینه و صحیح پارامترهای آغازکننده، 3- محاسبات زیاد و 4- دقت پایین در استخراج اطلاعات هستند. جنگل تصادفی (RF ) یک الگوریتم یادگیری ماشینی جدید است که با ترکیب طبقه‌بندی‌کننده‌های درختی نتایج رضایت‌بخشی را در طبقه‌بندی تولید می‌کند هم‌چنین استفاده از این روش می‌تواند برخی از مشکلات مطرح در الگوریتم‌های قبلی را رفع کند.
ارزش اطلاعاتی یک تصویر بیشتر از هزار کلمه است. سنجش از دور تصاویری با اطلاعات گوناگون از محیط را در اختیار ما قرار می‌دهد. همان ‌طور که گفته شد می‌توان با طبقه‌بندی تصاویر به این اطلاعات دست یافت. در بیشتر موارد در طبقه‌بندی تصاویر از روش‌های پیکسل-مبنا استفاده می‌شود. این روش‌ها پیکسل‌های تصویر را بر اساس اطلاعات عددی آن‌ها طبقه‌بندی می‌کنند. اما معمولاً عوارضی که در اکثر موارد در یک تصویر به دنبال آن هستیم، تک ‌پیکسلی نیستند بلکه به صورت مجموعه‌ای از پیکسل‌ها یا یک شی هستند. لذا در این تحقیق نیز با توجه به این که هدف طبقه‌بندی پوشش اراضی است و عوارض نهایی مورد نظر، تک ‌پیکسلی نیستند، ابتدا یک قطعه‌بندی روی تصویر انجام می‌شود تا اشیا تصویری تولید شوند و سپس این اشیا با توجه به ویژگی‌هایی که دارند طبقه‌بندی می‌شوند تا کلاس‌های اطلاعاتی پوشش اراضی را ارائه دهند.
در این تحقیق طبقه‌بندی هم به صورت پیکسل-مبنا و هم به صورت شی-مبنا با چند روش‌ انجام می‌شود و نتایج هر یک مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، تا در نهایت روشی مناسب از میان روش‌های بررسی‌شده برای طبقه‌بندی پوشش اراضی شهری با استفاده از تصاویر ابرطیفی ارائه گردد. از آنجا پوشش اراضی شهری پیچیده‌تر و مهم‌تر از پوشش اراضی طبیعی است در این تحقیق یک تصویر از یک صحنه شهری با عوارض مختلف مورد بررسی قرار گرفته است تا بتوانیم ارزیابی صحیح‌تری را به طور عملی از روش‌های طبقه‌بندی مختلف انجام دهیم.
1-2 ضرورت‌ها، انگیزه‌ها و ویژگی‌های تحقیق
در تحقیقات صورت گرفته قبلی در زمینه طبقه‌بندی پوشش اراضی از روش‌ها و داده‌های بسیاری استفاده‌شده است (Lu and Weng, 2007). در اغلب این تحقیقات روش‌های پیشرفته و درعین‌حال پیچیده‌ای مثل شبکه‌های عصبی، ماشین‌های بردار پشتیبان، RFM و یا تلفیق این روش‌ها باهم و با فن‌های بهینه‌سازی و فازی‌سازی استفاده‌شده است. درک عمیق بسیاری از این روش‌ها و رفع مشکلات حاصل از استفاده این روش‌ها و یا تعیین پارامترهای این روش‌ها برای عموم کاربران سنجش از دور نیاز به مطالعه و صرف زمان زیادی دارد. به همین دلیل ممکن است در برخی کاربردهای سنجش از دور به درستی نتوان از این روش‌ها استفاده کرد.
امروزه با پیشرفت سنجنده‌های سنجش از دور، می‌توان به طور هم‌زمان اطلاعات طیفی و مکانی با قدرت تفکیک بالا را باهم استفاده کرد. علاوه بر این سنجنده‌های لیدار قادرند اطلاعات ارتفاعی دقیقی از محیط را در اختیار ما قرار دهند (Hodgson et al., 2003). تلفیق این دو نوع داده می‌تواند کمک بزرگی به بهبود دقت طبقه‌بندی و تهیه نقشه پوشش اراضی شهری بکند. تحقیقات بسیاری برای طبقه‌بندی و تلفیق این داده‌ها به منظور تولید نقشه‌های پوشش اراضی شده است. اغلب این تحقیقات با تکیه بر روش‌های پیشرفته و پیچیده توانسته‌اند دقت طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی و لیدار را افزایش دهند. اما سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا همیشه برای افزایش دقت طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی لازم است چنین روش‌های پیچیده (که اغلب دارای محاسبات بالایی نیز هستند) به کار رود، یا این که می‌توان با روش‌های ساده‌تری نیز به این دقت دست یافت.
یکی از روش‌های جدید طبقه‌بندی، RF است که با الگوریتم بسیاری ساده‌ای به کمک تلفیق چند طبقه‌بندی‌کننده پایه ساده کار می‌کند و تعیین پارامترهای آن بسیار ساده است (Joelsson et al., 2010). مطالعات قبلی انجام شده درباره RF قابلیت‌های کاربردی از این روش را معرفی کرده‌اند. مزایای مطرح شده این روش و سادگی آن، انگیزه اصلی استفاده از این روش جهت طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی در این تحقیق است .
برخی محققین در کارهای قبلی نشان داده‌اند که قطعه‌بندی تصویر و طبقه‌بندی شی-گرا می‌تواند دقت طبقه‌بندی را بالا ببرد (Kettig and Landgrebe, 1976, Geneletti and Gorte, 2003, Benz et al., 2004, Walter, 2004, Blaschke, 2010). در برخی تحقیقات نیز برای طبقه‌بندی تصاویر چند طیفی، طبقه‌بندی شی-گرا پیشنهاد شده است (Kettig and Landgrebe, 1976, Geneletti and Gorte, 2003). در مورد تصاویر ابرطیفی، با توجه به محاسبات بالای قطعه‌بندی و تولید ویژگی‌های شی‌گرا و تعداد بالای باندهای تصاویر ابرطیفی، سؤال دیگری که در اینجا مطرح می‌شود این است که قطعه‌بندی و تولید ویژگی‌های شی‌گرا برای بهبود طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی تا چه حد دقت کار را بالا می‌برد و آیا طبقه‌بندی شیء‌گرای تصاویر ابرطیفی از نظر محاسباتی و زمان طبقه‌بندی به صرفه است. برای پاسخ به این‌چنین سؤالاتی انجام یک تحقیق و مطالعه ضروری است. تحقیق برای پاسخ به مسائل مذکور ارائه می‌شود که مقایسه با تحقیقات قبلی دارای ویژگی‌های جدیدی است . این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
• استفاده از طبقه‌بندی RF به منظور طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی با تلفیق داده لیدار،
د قطعه‌بندی و تولید ویژگی‌های شی‌گرا از تصاویر ابرطیفی و داده لیدار و طبقه‌بندی آن‌ها با الگوریتم‌های RF، SVM و NN،
• افزایش نمونه‌های آموزشی با کمک RF به منظور افزایش دقت طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی، و
• حذف باندهای کم اهمیت تصویر ابرطیفی و طبقه‌بندی با استفاده از باندهای مناسب با کمک RF.
1-3 اهداف و سؤالات تحقیق
هدف اصلی این تحقیق بررسی فن‌های یادگیری ماشینی برای طبقه‌بندی کاربری اراضی شهری با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و داده کمکی مثل DSM است . اهداف اصلی این تحقیق عبارت‌اند از:
• بررسی عملکرد طبقه بندی کننده RF در طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی و داده لیدار در یک صحنه شهری،
• ارزیابی قابلیت RF به عنوان یک ابزار انتخاب ویژگی برای طبقه‌بندی پوشش اراضی شهری،
و مقایسه نتایج طبقه‌بندی به دست آمده از طبقه بندی کننده مبتنی بر RF با نتایج حاصل از طبقه‌بندی‌کننده‌های معروف.
با توجه به تحقیقات قبلی و تصویر ابرطیفی به‌کار‌رفته در این تحقیق سؤالات زیر مطرح می‌شود:
ث آیا RF می‌تواند در طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی جایگزین روش‌های پیچیده مثل SVM و NN شود؟
• RF ، در کاهش محاسبات طبقه‌بندی یا انتخاب باندهای مناسب تصاویر ابرطیفی چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
• چگونه با کمک الگوریتم RF می‌توان صحت طبقه‌بندی را افزایش داد؟
• آیا با کمک RF می‌توانیم نمونه‌‌های آموزشی بیشتری تولید کرد و با کمک آن دقت طبقه‌بندی را افزایش داد؟
• آیا قطعه‌بندی چندمقیاسی و تولید ویژگی‌های جدید و انجام طبقه‌بندی با کمک این ویژگی‌ها می‌تواند دقت طبقه‌بندی تصاویر ابرطیفی را افزایش دهد؟
1-4 روش تحقیق
روش استفاده‌شده در تحقیق حاضر به طور خلاصه شامل مراحل زیر است :
• قطعه‌بندی تصویر و تولید اشیا تصویر
• تولید ویژگی‌های شی-مبنا
• طبقه‌بندی پیکسل-مبنا و شی-مبنا
• محاسبه احتمال تعلق کلاس‌ها به کمک الگوریتم RF و تولید نمونه‌های آموزشی جدید
• تکرار طبقه‌بندی با نمونه‌های آموزشی جدید
• ارزیابی و مقایسه حالت‌های مختلف طبقه‌بندی
در این تحقیق حالت‌های مختلفی از ویژگی‌های پیکسل-مبنا از تلفیق ویژگی‌های بافت لیدار و باندهای تصویر ابرطیفی، باندهای انتخابی تصویر ابرطیفی، و ویژگی‌های شی-مبنا حاصل از قطعه‌بندی در یک و چند مقیاس به طور جداگانه باهم تلفیق‌شده و طبقه‌بندی شدند و در نهایت، حالت‌های مختلف طبقه‌بندی مورد ارزیابی قرار گرفت. روند کلی مراحل مذکور به طور خلاصه در شکل ‏1 1 نشان داده شده است و جزئیات آن در فصل چهار تحقیق ارائه شده است.
شکل ‏1 1) روند کلی تحقیق
1-5 معرفی اختصاری سایر فصول
در فصل بعد تعدادی از تحقیقات مرتبط در زمینه روش‌های مختلف طبقه‌بندی پوشش اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و داد‌های سنجش از دوری و لیدار پرداخته شده است. در بخش ‏2-2 مروری بر کارهای انجام شده شی-گرا و پیکسل-مبنا شده است. در بخش ‏2-3 مروری بر تحقیقات سنجش از دوری انجام شده با الگوریتم‌های پیشرفته مثل SVM، NN، روش‌های دانش-پایه و الگوریتم‌های ترکیبی مثل RF شده است. روش‌های انتخاب و کاهش فضای ویژگی در بخش ‏2-4 توضیح داده شده است. در انتهای فصل در بخش ‏2-5 خلاصه‌ای از مطالب فصل گفته شده است.
در فصل سوم، مفاهیم و روش‌های مورد نیاز در تحقیق توضیح داده شده است. ابتدا در بخش ‏3-2 مفاهیم پایه مورد استفاده در بازشناسی الگو توضیح داده شده است. در بخش ‏3-3 الگوریتم متداول طبقه‌بندی، در بخش ‏3-4 روش‌های ترکیبی طبقه‌بندی گفته شده است. در ادامه در دو بخش ‏3-5 و ‏3-6 دو الگوریتم مهم ترکیبی Boosting و Bagging توضیح داده شده است. در بخش ‏3-6-3 الگوریتم جنگل تصادفی و برخی قابلیت‌های آن توضیح داده شده است. در بخش ‏3-7 روش قطعه‌بندی تصویر و در بخش ‏3-8 معیار‌های ارزیابی طبقه‌بندی گفته شده است. در بخش ‏3-9 خلاصه‌ای از مطالب فصل گفته شده است.

2-2-1-1. كروماتوگرافی مایع با كارآیی بالا (HPLC)…………………………………….

 

2-2-1-2. دستگاه‌های كروماتوگرافی مایع………………………………………………… 25

 

2-2-1-2-1. مخزن فاز متحرك……………………………………………………………….. 26

 

2-2-1-2-2. سیستم‌های پمپ كننده…………………………………………………………. 26

 

2-2-1-2-3. سیستم‌های تزریق نمونه…………………………………………………….. 27

 

2-2-1-2-4. ستون‌های كروماتوگرافی مایع……………………………………………… 28

 

2-2-1-2-4-1. انواع پر كننده‌های ستون…………………………………………………… 29

 

2-2-1-2-5. دمای پیستون………………………………………………………………….. 29

 

2-2-1-2-6. آشكارسازها………………………………………………………………………. 29

 

2-2-1-2-6-1. آشكارساز فوتومتریك……………………………………………………… 30

 

2-2-1-2-6-2. آشكارساز جذب فرابنفش (UV)………………………………………….

 

2-3. بررسی مطالعات HF-HPME ……………………………………………………….

 

2-4. بررسی داروی مورد مطالعه……………………………………………………….. 36

 

2-4-1. فارماكوكنتیك دارو……………………………………………………………….. 36

 

2-4-2. مكانیسم اثر دارو…………………………………………………………………… 37

 

2-4-3. موارد مصرف دارو……………………………………………………………….. 37

 

2-4-4. دوز مصرفی دارو…………………………………………………………………. 38

 

2-4-5. موارد منع مصرف و احتیاط……………………………………………….. 39

 

2-4-6. عوارض جانبی……………………………………………………………………. 39

 

2-4-7. تداخلات…………………………………………………………………………. 40

 

2-4-8. اشكال دارویی……………………………………………………………………. 41

 

2-4-9. خصوصیات فیزیكی دارو……………………………………………………… 41

 

2-5. اهمیت اندازه‌گیری آریپیپرازول…………………………………………………. 42

 

2-6. اهداف…………………………………………………………………………………. 42

 

فصل سوم: مواد و روش‌ها

 

3-1. مواد شیمیایی و تجهیزات دستگاهی………………………………………… 44

 

3-1-1. مواد شیمیایی، استانداردها و نمونه‌های حقیقی………………………… 44

 

3-1-2. تجهیزات دستگاهی………………………………………………………………. 44

 

3-2. روش استخراج…………………………………………………………………….. 45

 

3-2-1. استخراج به اختصار طی مراحل زیر انجام گرفت………………………… 45

 

3-2-2. مراحل بهینه‌سازی…………………………………………………………….. 47

 

3-2-2-1. بهینه‌سازی شرایط جداسازی……………………………………………… 47

 

3-2-2-2. بهینه‌سازی شرایط استخراج………………………………………………. 47

 

3-2-2-2-1. نوع حلال آلی…………………………………………………………… 47

 

3-2-2-2-2. اثر pH فاز دهنده…………………………………………………………… 47

 

3-2-2-2-3. اثر pH فاز گیرنده………………………………………………………. 47

 

3-2-2-2-4. اثر قدرت یونی فاز دهنده……………………………………………… 48

 

3-2-2-2-5. اثر همزدن محلول آنالیت…………………………………………….. 48

 

3-2-2-2-6. اثر زمان استخراج…………………………………………………………. 48

 

3-2-2-2-7. اثر دما……………………………………………………………………. 48

 

3-2-3. ارزیابی كارآیی روش استخراج……………………………………………… 48

 

3-2-3-1. منحنی درجه‌بندی………………………………………………………….. 48

 

3-2-3-2. تعیین فاكتور پیش تغلیظ (PF)…………………………………………

 

3-2-3-3. تعیین تكرارپذیری (RSD)………………………………………………..

 

3-2-4. آنالیز نمونه حقیقی……………………………………………………… 49

 

فصل چهارم: نتایج

 

4-1. میكرواستخراج سه فازی بر پایه استفاده از فیبر توخالی متخلخل……. 51

 

4-1-1. اصول تئوری………………………………………………………………….. 51

 

4-2. مراحل بهینه‌سازی…………………………………………………………….. 54

 

4-2-1. بهینه‌سازی شرایط جداسازی……………………………………………… 54

 

4-2-2. بهینه‌سازی شرایط استخراج…………………………………………….. 55

 

4-2-2-1. نوع حلال آلی………………………………………………………………. 55

 

4-2-2-2. اثر pH فاز گیرنده و فاز دهنده……………………………………… 56

 

 

4-2-2-3. اثر سرعت همزدن محلول آنالیت……………………………………… 58

 

4-2-2-4. اثر قدرت یونی فاز دهنده……………………………………………… 59

 

4-2-2-5. اثر زمان استخراج…………………………………………………………. 61

 

4-2-2-6. اثر دما…………………………………………………………………….. 61

 

4-3. تعیین پارامترهای تجزیه‌ای روش استخراج…………………………… 63

 

4-3-1. تهیه‌ی منحنی درجه‌بندی…………………………………………………. 63

 

4-3-2. فاكتور پیش تغلیظ (PF)………………………………………………….

 

4-3-3. تعیین حد تشخیص (LOD)………………………………………………..

 

4-3-4. تكرارپذیری روش (RSD)………………………………………………..

 

4-4. آنالیز نمونه حقیقی………………………………………………………… 66

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1. مقایسه روش استخراجی با روش‌های گزارش شده دیگر مراجع……. 71

 

5-2. نتیجه‌گیری……………………………………………………………………….. 73

 

خلاصه انگلیسی…………………………………………………………………….. 76

 

منابع……………………………………………………………………………………… 77

 

ضمائم………………………………………………………………………………….. 88

 

چکیده:

 

آریپیپرازول یک داروی ضد سایکوز آتیپیکال است که با ترکیبی از فعالیت آنتاگونیستی رسپتور 5-HT_2A و پارشیال آگونیستی رسپتورهای5-HT_1A و D₂ دوپامین اثر درمانی خود را نشان می‌دهد. این دارو در درمان اسکیزوفرنی، اختلالات دو قطبی تیپ I و به عنوان درمان کمکی در افسردگی ماژور استفاده می‌شود.

 

در مواردی كه پاسخ مناسب از دارو دیده نشده، اندازه‌گیری سطوح پلاسمایی به منظور رساندن آن به مقادیر لازم قبل از قطع دارو و جایگزین کردن دیگر داروهای ضد سایکوز ضروری است. با توجه به اینکه سطح پلاسمایی آریپیپرازول به مقادیر نانوگرم در میلی‌لیتر می‌رسد، لذا می‌بایست از متدی استفاده کرد که قدرت شناسایی و تفکیک این دارو را در این غلظت کم داشته باشد.

 

در این مطالعه یك روش میكرواستخراج فاز مایع با استفاده از فیبر توخالی به همراه كروماتوگرافی مایع با عملكرد بالا (HPLC) و دتکتور UV جهت پیش تغلیظ و شناسایی آریپیپرازول در پلاسما و ادرار به كار برده شد. آریپیپرازول از 15 میلی‌لیتر محلول بازی نمونه با 8/8 :pH به داخل یك حلال آلی (اکتانول) كه در منافذ دیواره فیبر قرار داشت استخراج شد. به دنبال آن این دارو از حلال آلی به داخل فاز گیرنده ی آب با ماهیت اسیدی كه در داخل فیبر قرار داشت وارد شد. در این مطالعه فاكتورهای موثر در میكرواستخراج شامل pH فاز دهنده و فاز گیرنده، نوع حلال آلی، قدرت یونی فاز دهنده، دمای فاز دهنده، زمان استخراج و سرعت هم‌زدن بررسی و بهینه شد.

 

پس از استخراج دارو با شرایط بهینه فاز دهنده با8/8:pH و فاز گیرنده با 4/2: pH، حلال آلی اکتانول، زمان استخراج 45 دقیقه، دمای فاز دهنده 40 درجه سانتیگراد، دور هم‌زن 625 و بدون اضافه کردن نمک، فاكتور پیش تغلیظ 127 و حد تشخیص ng/ml 9/3 و انحراف معیار استاندارد در یك روز كاری %4/2 و انحراف استاندارد نسبی در چند روز كاری متوالی %9/3 حاصل شد.

 

مقدمه:

 

علم شیمی تجزیه روش‌های متنوعی را برای آنالیز كمی و كیفی مواد ارائه می دهد. امروزه روش‌های جداسازی، تفكیك گونه‌ای موجود در بافت‌های پیچیده را با حد تشخیصی در حد خیلی كم (فمتوگرم) مقدور ساخته است. علاوه بر روش‌های جداسازی، مرحله‌ی آماده‌سازی نمونه نیز یكی از مهم‌ترین مراحل در روند تجزیه می‌باشد. این مرحله شامل تبدیل بافت یك نمونه حقیقی به حالتی است كه برای تجزیه با یك تكنیك جداسازی و یا روش‌های دیگر مناسب باشد. می‌توان گفت مرحله آماده‌سازی نمونه برای اهداف زیر طراحی شده است:

 

1- حذف مزاحمت‌ها از نمونه به منظور افزایش گزینش‌پذیری روش

 

2- پیش تغلیظ آنالیت مورد نظر و افزایش غلظت آن به نحوی كه بتوان آنرا با دستگاه‌های تجزیه‌ای اندازه‌گیری كرد.

 

3- تبدیل آنالیت‌ها به فرمی كه برای شناسایی با دستگاه تجزیه‌ای مناسب باشد.

 

اساسی‌ترین روش آماده‌سازی نمونه، روش استخراج است. تلاش متخصصین شیمی تجزیه برای ابداع و توسعه‌ی روش‌های اندازه‌گیری با دقت و صحت بالا و نیز حذف مراحل دستی كه موجب تكرارپذیری پایین در روش‌های تجزیه‌ای می‌شود، باعث شده كه روش‌های استخراجی نوینی ابداع گردد. شكل (A) روش‌های مختلف استخراج و میكرواستخراج را دسته‌بندی می‌كند كه راجع به آنها توضیحات مفصلی در مراجع آمده است (1).

 

در كلیات به اختصار راجع به میكرواستخراج مایع- مایع با قطره و روش‌های استخراج بر پایه استفاده از فیبرهای توخالی متخلخل بحث خواهد شد.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- ضرورت و اهمیت موضوع

 

آریپیپرازول یک داروی ضد سایکوز آتیپیکال است که با ترکیبی از فعالیت آنتاگونیستی رسپتور 5-HT_2A و پارشیال آگونیستی رسپتورهای5-HT_1A و D₂ دوپامین اثر درمانی خود را نشان می‌دهد. از طرفی با اثرات خود بر این رسپتورها باعث بروز عوارض ناخواسته‌ای مثل افزایش قابل توجه وزن، آکاتیزی، ترمور، دیسکینزی تاخیری، عوارض اکستراپیرامیدال، افت فشار خون وضعیتی، سندرم نورولپتیک بدخیم و … می‌شود. سطح پلاسمایی این دارو می‌تواند میان بیماران متفاوت باشد و در مواردی كه پاسخ مناسب از دارو دیده نشده، اندازه‌گیری سطوح پلاسمایی به منظور رساندن آن به مقادیر لازم قبل از قطع دارو و جایگزین کردن دیگر داروهای ضد سایکوز ضروری است. با توجه به اینکه سطح پلاسمایی آن به مقادیر نانوگرم در میلی‌لیتر می‌رسد، لذا می‌بایست از متدی استفاده کرد که قدرت شناسایی و تفکیک این دارو را در این غلظت کم داشته باشد. یکی از این متدها استفاده از دستگاه LC-MASS می‌باشد، ولی این روش بسیار پرهزینه می‌باشد. لذا هدف این پایان‌نامه، ابداع روشی نوین با استفاده از فیبر توخالی می‌باشد تا بتوان این دارو را در مقادیر بسیار کم تغلیظ و سپس با دستگاهHPLC ساده با دتکتور UV اندازه‌گیری نمود.

 

2-1- بیان مسأله

 

جهت اندازه‌گیری مقادیر Trace آریپیپرازول در مایعات بدن می‌بایست از متدی استفاده شود كه به تیم پزشكی در تنظیم دوز دارو بدون نیاز به خون‌گیری و از طریق غیر تهاجمی كمك كند و قدرت شناسایی و تفكیك این دارو را داشته باشد. با استفاده از متد پیش تغلیظ دارو با میكرواستخراج فاز مایع به كمك هالوفایبر می‌توان مقادیر بسیار كم این دارو را در پلاسما و ادرار تغلیظ و استخراج نمود، سپس با دستگاه HPLC اندازه‌گیری كرد. از آنجا كه دفع این دارو عمدتاً از طریق مدفوع است و با توجه به نیمه ی عمر آن، می‌توان از نمونه ی پلاسما افراد جهت آنالیز استفاده نمود. این روش بسیار جدید بوده و تا به حال جهت پیش تغلیظ و اندازه‌گیری این دارو استفاده نشده است.

 

3-1- اهداف

 

1- ارائه یك روش استخراجی ساده و كارآمد با دقت بالا .

 

2- ارائه یك روش سریع و حساس برای اندازه‌گیری دارو در مایعات بیولوژیک.

 

فصل دوم: بررسی متون و مطالعات دیگران در این زمینه

 

1-2- مروری بر روش‌های استخراج مایع- مایع و میكرواستخراج مایع- مایع

 

استخراج مایع- مایع بر مبنای توزیع گونه بین دو فاز امتزاج‌ناپذیر كه معمولاً یكی از آن‌ها آب و دیگری یك حلال آلی است، استوار است. در این روش، اساس جداسازی توزیع است (2 و 1).

 

عوامل موثر در استخراج مایع- مایع عبارتند از:

 

نوع حلال استخراج كننده، حجم حلال آلی برای استخراج، pH، عامل استخراج، عامل پوشاننده و قدرت یونی محیط.

 

استخراج مایع- مایع یكی از قدیمی‌ترین روش‌های جداسازی است که سادگی و كاربردی بودن در مقیاس تجزیه‌ای و صنعتی از عوامل بقای این روش تا امروزه بوده است. از مهم‌ترین معایب این روش مصرف زیاد حلال آلی و آلودگی محیط زیست، هزینه حلال آلی و ایجاد سمیت می‌باشد. در همین راستا با پیشرفتی كه در این روش صورت گرفت و با كم كردن مقدار حلال آلی استخراجی، روش‌های میكرواستخراج با حلال روی كار آمدند كه در این روش‌ها حجم حلال آلی مصرفی به مقدار قابل توجهی كاهش می‌یابد (3).

 

روش‌های میكرواستخراج با حلال شامل موارد زیر می‌باشد:

 

2-1-5-2-1. نقش پروستانوئیدها در فرآیند درد و التهاب…………………………………. 21                                                  

 

2-1-6-3.آنزیم سیکلواکسیژناز و ایزوفرمهای آن……………………………………………21    

 

2-1-5-3-1.ساختمان بیوشیمیایی ایزوفرم‌های آنزیم سیکلو اکسیژناز………………….22

 

2-1-5-3-2.ساختمان سه بعدی آنزیم سیکلو اکسیژناز………………………………………23

 

2-1-5-3-3.جایگاه فعال سیکلواکسیژنازی…………………………………………………….. 25

 

2-1-5-3-4.مقایسه‌ی جایگاه فعال سیکلواکسیژنازی cox-1وcox-2 …………………….

 

2-1-5-3-5.مقایسه‌ی cox-1 و cox-2 دراتصال به مهارکننده‌های سیکلو اکسیژناز…….29

 

2-1-5-3-6. بررسی ساختار کریستالی کمپلکس آنزیم cox-1 و مهار کننده…………….. 30

 

2-1-5-3-7.بررسی ساختار کریستالی کمپلکس آنزیم cox-2-مهار کننده ………………. 31

 

2-1-6.مهار كننده‌های سیكلواكسیژناز…………………………………………………………… 33

 

2-1-6-1.مهار كننده‌های كلاسیك (غیرانتخابی)……………………………………………… 34

 

2-1-6-1-1.طبقه‌بندی ساختمانی مهار کنندگان غیر انتخابی آنزیم سیکلو اکسیژناز…… 34

 

2-1-6-1-1-1.سالیسیلات‌ها…………………………………………………………………………… 38

 

2-1-6-1-1-2. آریل آلکانوئیک اسیدها……………………………………………………………..39

 

2-1-6-1-1-3. N–آریل آنترانیلیک اسید ها (فنامات ها)………………………………………. 40

 

2-1-6-1-1-4. انوئیك اسیدها (اکسیکامها)……………………………………………………… 41

 

2-6-1-2.مکانیسم مهار آنزیم سیکلو اکسیژناز توسط مهار کنندگان غیر انتخابی………. 42                         

 

2-1-6-1-3.کاربردهای درمانی مهار کنندگان غیر انتخابی آنزیم سیکلو اکسیژناز………..43

 

2-1-6-1-3-1. فعالیت ضد التهابی داروهای ضد التهاب غیر استروئی……………………. 43

 

2-1-6-1-3-2.اثرات ضد تب داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی…………………………. 44

 

2-1-6-1-3.عوارض جانبی مهار کنندگان غیر انتخابی آنزیم سیکلو اکسیژناز……………. 44

 

2-1-6-1-4-1. عوارض گوارشی……………………………………………………………………… 45

 

2-1-6-1-4-2. عوارض پوستی :…………………………………………………………………….. 47

 

2-1-6-1-4-3. عوارض كلیوی :……………………………………………………………………….. 47

 

2-1-6-1-4-4. عوارض کبدی :…………………………………………………………………… 48

 

2-1-6-1-4-5. اثرات داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بر پلاکت ها……………….. 48

 

2-1-6-1-4-6. واکنش حساسیت به نور:………………………………………………………   48

 

2-1-6-2. مهارکننده های انتخابی COX₂ ……………………………………………………

 

2-1-6-2-1. طبقه‌بندی ساختمانی مهار کنندگان انتخابی cox-2 ……………………….

 

2-1-7. مسیر لیپوكسیژناز…………………………………………………………………….. 50

 

2-1-8-1. لكوترین‌ها…………………………………………………………………………….. 50

 

2-1-7-1-1. بیوسنتز…………………………………………………………………………….. 51

 

2-1-7-1-2. اثرات بیولوژیك لكوترین‌ها…………………………………………………… 54

 

2-1-7-1-3. اثرات لكوترین‌ها در فرآیند التهاب……………………………………….. 55

 

2-1-7-2. مهارکننده‌های لکوترینها:…………………………………………………….. 56

 

2-1-7-2-1. آنتی‌اکسیدانها:…………………………………………………………………. 56

 

2-1-7-2-2. شلات کننده‌های آهن:……………………………………………………….. 57

 

2-1-7-2-3. مهار کننده‌های رقابتی:…………………………………………………… 58

 

2-1-7-2-5. آنتاگونیست رسپتور لکوترین‌ها:………………………………………….. 60

 

2-1-8. مسیرهاغیر آنزیماتیك………………………………………………………………. 61

 

2-1-8-1. مسیر ایزوپروستان……………………………………………………………….. 61

 

2-1-8-2. مالون دی آلدهید……………………………………………………………… 64

 

2-1-8-4.3 هیدروکسی نوننالHydroxynonenal   ……………………………………..

 

2-1-8-4. نقش سوپراکسید و نیتریک اکسید در فرآیندهای التهابی………………… 66

 

بخش دوم:مطالعات دیگران دراین زمینه

 

2-2-1. بررسی مطالعات دیگران در این زمینه…………………………………………. 70

 

2-2-2. مهار کننده‌های همزمان COX/LOX :………………………………………………

 

2-2-2-1.NSAID ‌های اصلاح شده: …………………………………………………….. 71

 

2-2-2-2. مشتقات ان-آریل فتالیمیدها:……………………………………………………71

 

فصل سوم: مواد وروش‌ها

 

3-3.مراحل فارماکولوژیک…………………………………………………………………. 76

 

3-3-1.حیوانات………………………………………………………………………………. 76

 

 

3-3-2.تهیه‌ی نمونه‌ها جهت انجام تست‌های فارماکولوژیک……………………….. 76

 

3-3-3.اثرات ضد التهابی………………………………………………………………….. 77

 

3-3-5.انالیز اماری داده ها……………………………………………………………………78

 

فصل چهارم: نتایج

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………. 94

 

خلاصه انگلیسی…………………………………………………………………………….99

 

منابع………………………………………………………………………………………………101

 

چکیده:

 

گروهی از مشتقات N– آریل فتالیمید برای بررسی فعالیت ضد التهابی مورد ارزیابی قرار گرفتند.داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به عنوان ضد درد و ضد التهاب محسوب میشوند و مکانیسم اولیه آنها مهار آنزیم سیکلواکسیژناز است. سیکلواکسیژناز آنزیم کلیدی در تهیه پروستاگلاندین و ترومبوکسان است و این محصولات سیکلواکسیژناز مدیاتورهای مهم در درد,تب و التهاب هستند.

 

در این پروژه برای سنجش پاسخ ضد التهابی مشتقات جدید N– آریل فتالیمید از تست Carrageenan induced rat Paw edema استفاده می شود.

 

ادم از طریق تزریق زیر جلدی 0.1ml از محلول کاراژینان که در نرمال سالین حل شده است به کف پای راست موش صحرایی نیم ساعت بعد از گاواژ دوزهای مختلف مشتقات (تست) ایجاد می شود و سپس ضخامت کف پا، بخش داخلی تا خارجی توسط کولیس دیجیتال به فاصله زمانی 5/0، 1، 2، 3، 4 و 5 ساعت بعد از تزریق کاراژینان اندازه گیری می شود و ادم توسط تغییرات ضخامت کف پا قبل و بعد از تزریق کاراژینان اندازه گیری می شود.

 

اثر ضد التهابی توسط درصد مهار ادم توسط فرمول زیر محاسبه می گردد:

 

Tc: تغییرات ضخامت کف پا قبل و بعد از تزریق (گروه کنترل)

 

Tt: تغییرات ضخامت کف پا قبل و بعد از تزریق (گروه تست)

 

البته یک گروه به عنوان گروه کنترل نیز داریم که فقط کاراژینان را به کف پای موش تزریق کرده و قطر التهاب را در زمان های 0.5، 1، 2، 3، 4 و 5 ساعت بررسی می کنیم.

 

گروه دیگر که به عنوان گروه استاندارد هستند که شامل 5 ترکیب (دیکلوفناک، ایندومتاسین، آسپرین، بروفن و مفنامیک اسید) می باشند به مقدار به صورت خوراکی به موش داده می­شود.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- ضرورت و اهمیت موضوع

 

تلاش برای دستیابی به داروهای ضد التهاب جدید با هدف افزایش کارایی و کاهش عوارض جانبی وجود دارد.سیکلواکسیژناز «COX» آنزیمی است که سنتز پروستاگلاندین از آراشیدونیک اسید «A.A» را کاتالیز می کند.از این جهت مهار فعالیت این آنزیم موجب توقف تولید پروستاگلاندین ها می شود و مهار پروستاگلاندین ها باعث بروز اثرات ضد دردی و ضد التهابی می گردد.(1و2) آنزیم سیکلواکسیژناز به دو ایزوفورم به نامهای-1 COX و COX-2 وجود دارد.COX-1 در بیشتر سلولهای نرمال و بافتها یافت شده وظیفه سنتز پروستانوئیدها را بر عهده دارد که در حفظ فیزولوژی نرمال مخاط گوارش,کلیه و همچنین تنظیم فعالیت پلاکت نقش دارد.(3) آنزیم COX-2 به طور معمول در بافت وجود ندارد به طور عمده با تاخیر آزاد می شود. تنها در هنگام صدمه بافتی و التهابی وارد عمل می گردد.از آن جهت سنتز مشتقات فتالیمید به جهت افزایش اثرات ضد دردی و ضد التهابی مورد توجه قرار گرفته است.(4)

 

2-1- هدف

 

در طی این تحقیق اثر ضدالتهابی مشتقات جدیدسنتز شده N– آریل فتالیمید با اثر احتمالی مهار همزمان سیکلواکسیژناز و لیپوکسیژناز بررسی شده‌اند.این گروه‌های فارماکوفور با هدف بالا بردن اثرات درمانی و کاهش عوارض جانبی می‌باشند.

 

فصل دوم: بررسی متون و مطالعات دیگران در این زمینه

 

بخش اول: بررسی متون

 

1-1-2- مقدمه

 

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) از پرمصرف‌ترین ترکیبات در درمان درد و التهاب می‌باشند. سابقه مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) توسط بشر به 3500 سال پیش باز می‌گردد.(5)این داروها از پر مصرف‌ترین دسته‌های دارویی بوده و در درجه اول در درمان درد و التهاب به ویژه آرتریت روماتوئید مورد استفاده قرار می‌گیرند. اولین NSAID(آسپرین) که همچنان مورد مصرف است، بیش از یک قرن است که به عنوان دارو معرفی شده است. (6) مکانیسم مولکولی آسپرین و سایرNSAID ها اولین بار در دهه 1970 روشن گردید و مشخص شد این داروها اثر ضد التهابی خود را از طریق مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX) اعمال می‌کنند. آنزیم سیکلواکسیژناز سنتز PGG₂ را از آراشیدونیک اسید و تبدیل آن به PGH₂ که پیش‌ساز تمامی پروستانوئیدها می‌باشد، کاتالیز می‌کند.

 

2-2-7- ویسفاتین……………………………………………………………………………………………….. 21

 

2-2-7-1- مکانیسم عمل ویسفاتین……………………………………………………………………………… 23

 

2-2-7-2- ویسفاتین و دیابت…………………………………………………………………………………… 26

 

2-2-7-3- ویسفاتین و مقاومت انسولینی……………………………………………………………………….. 27

 

2-2-7-4- ویسفاتین و سندرم متابولیک………………………………………………………………………… 28

 

2-2-7-5- نقش ویسفاتین در التهاب……………………………………………………………………………. 30

 

2-2-7-6- نقش ویسفاتین در متابولیسم…………………………………………………………………………. 30

 

2-3- اثرفعالیت‌های ورزشی بر غلظت ویسفاتین…………………………………………………………………. 31

 

2-3-1- فعالیت ورزشی کوتاه‌مدت…………………………………………………………………………….. 31

 

2-3-3- فعالیت ورزشی طولانی‌مدت…………………………………………………………………………… 32

 

2-4- جمع‌بندی…………………………………………………………………………………………………. 34

 

فصل سوم- روش­شناسی پژوهش

 

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 35

 

3-2- طرح پژوهش……………………………………………………………………………………………… 36

 

3-3- نمونه آماری ……………………………………………………………………………………………… 36

 

3-4- نحوه نگهداری و تغذیه آزمودنی‌ها……………………………………………………….. 36

 

3-5- نحوه دیابتی‌کردن آزمودنی­ها و تزریق استرپتوزوتوسین…………………………………. 37

 

3-6- برنامه تمرین آزمودنی­ها………………………………………………………………………. 37

 

3-7- روش گردآوری اطلاعات و وسایل اندازه‌گیری………………………………………………….. 38

 

3-7-1- وسایل اندازه‌گیری……………………………………………………………………………………… 38

 

3-7-2- اندازه‌گیری وزن آزمودنی‌ها…………………………………………………………………………… 39

 

3-8- متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………… 39

 

3-8-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………….. 39

 

3-8-2- متغیر وابسته…………………………………………………………………………………………….. 39

 

3-8-3- متغیر کنترل…………………………………………………………………………………………….. 40

 

3-9- روش بیهوش‌کردن آزمودنی­ها، جمع‌آوری و نگهداری بافت­ها و پلاسما……………………….. 40

 

3-10- هموژن‌کردن بافت‌ها…………………………………………………………………………………….. 40

 

3-11- روش­های آزمایشگاهی اندازه­گیری متغیر­ها…………………………………………………………….. 41

 

3-11-1- روش تعیین بیان ژن ویسفاتین…………………………………………………………………………. 41

 

3-11-1-1- مراحل استخراج RNA و سنتز cDNA تک‌رشته‌ای…………………………………………….. 41

 

3-11-1-2- مراحل انجام PCR………………………………………………………………………………..

 

3-11-2- نحوه آماده‌سازی بافت‌ها……………………………………………………………………………… 44

 

3-11-3- روش‌های تعیین غلظت متغیرهای تحقیق………………………………………………………………. 44

 

3-12- روش تجزیه و تحلیل آماری داده­ها……………………………………………………………………… 45

 

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

 

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 46

 

4-2- تجزیه و تحلیل توصیفی داده‌ها……………………………………………………………………………. 46

 

4-2-1- بیان ژن ویسفاتین بافت چرب در گروه‌های مختلف……………………………………………………. 46

 

4-2-2- توصیف سایر متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………… 48

 

4-3- تجزیه و تحلیل استنباطی یافته‌های پژوهش…………………………………………………………………. 49

 

4-3-1- آزمون فرضیه‌های پژوهش…………………………………………………………………………….. 50

 

4-3-1-1- فرضیه اول………………………………………………………………………………………….. 50

 

4-3-1-2- فرضیه دوم………………………………………………………………………………………….. 51

 

4-3-1-3- فرضیه سوم………………………………………………………………………………………….. 53

 

فصل پنجم- بحث و نتیجه گیری

 

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 56

 

5-2- خلاصه پژوهش…………………………………………………………………………………………… 56

 

5-3- بحث و بررسی…………………………………………………………………………………………….. 58

 

5-4- نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………… 66

 

5-5- پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………… 67

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………… 68

 

پیوست‌ها

 

پیوست1- نتایج آزمون کولموگراف اسمیرنف………………………………………………………………….. 68

 

 

چکیده:

 

مقدمه و هدف: دیابت یک اختلال متابولیک است که به دنبال کاهش در ترشح انسولین و یا مقاومت به عمل انسولین ایجاد می‌گردد. ویسفاتین پروتئینی است که در بافت چرب احشایی بیان شده و ترشح می­شود که حساسیت انسولینی را بهبود می­بخشد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر یک جلسه تمرین هوازی بر بیان ژن ویسفاتین در بافت چرب احشایی موش‌های صحرایی نر دیابتی بود. مواد و روش­ها: در این مطالعه تجربی دیابت به‌وسیله تزریق تک دوز استرپتوزوتوسین (mg/kg 50) در موش‌ها ایجاد گردید. 20 سر موش صحرایی نر از نژاد ویستار با میانگین وزن 5±165 گرم به‌طور تصادفی به 3 گروه تمرینی و 1 گروه کنترل تقسیم شدند. گروه­های تمرین برای یک نوبت با سرعت 20 متر در دقیقه به مدت 50 دقیقه روی نوارگردان دویدند. حیوانات در گروه­های مجزا به ترتیب بلافاصله، 4 و 24 ساعت پس از فعالیت ورزشی بیهوش و نمونه‌برداری از آن­ها انجام شد. در نهایت برای تعیین سطوح نسبی بیان ژن، روش نیمه كمی RT-PCR انجام گردید. یافته­ها: نتایج تحقیق بیانگر افزایش معنی‌دار(05/0 P<) بیان ویسفاتین در گروه­های 4 ساعت و 24 ساعت پس از تمرین در مقایسه با گروه کنترل بود. نتیجه­گیری: به طور خلاصه، تمرین باعث بهبود سطوح mRNA ویسفاتین در بافت چرب احشایی می‌شود. افزایش بیان mRNA ویسفاتین بافت چرب احشایی، نشان می‌دهد ویسفاتین بافت چرب احشایی احتمالا می‌تواند به‌صورت پاراکرین عمل کند و نقش مهمی در متابولیسم گلوکز و لیپیدها ایفا نماید.

 

فصل اول: مقدمه و طرح پژوهش

 

1-1- مقدمه

 

در قرن حاضر، دیابت در سراسر دنیا شیوع یافته و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 بالغ بر 360 میلیون نفر در دنیا به دیابت مبتلا شوند[1]. مقاومت انسولین و چاقی با دیابت نوع 2 ارتباط‌ تنگاتنگی دارند و جزء عوامل خطرزایی هستند که باعث پیشرفت این بیماری می‌شوند. چاقی، بیماری با رشد روزافزون در کشورهای صنعتی است که با افزایش بیش از حد بافت چربی مشخص می‌شود. در واقع چاقی، منجر به هایپرپلازی[1] (افزایش در تعداد) و هایپرتروفی[2] (افزایش حجم) سلول‌های چربی می‌گردد[2]. عوارض ناشی از بیماری دیابت، از عوامل عمده مرگ و میر در جهان به شمار می‌رود. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت با اختلالات قلبی عروقی[3]، نارسایی كلیوی[4]، نابینایی، قطع عضو ناشی از نوروپاتی[5] و اختلال‌های رفتاری مواجه هستند[3]. همچنین بیماری دیابت عامل خطرزای مهمی برای بروز ناتوانی‌های جنسی به شمار می‌رود[4].

 

بافت چربی سفید علاوه بر ذخیره­سازی و آزادكردن تری­گلیسرید می­تواند آنزیم­ها و پروتئین­های مختلفی تحت عنوان آدیپوسایتوکین­ها[7] را ترشح کند كه این پروتئین­ها در متابولیسم كلسترول، اعمال سیستم ایمنی، تنظیم هزینه انرژی، عمل انسولین و تغذیه نقش دارند[5]. بنابراین امروزه بافت چربی به‌عنوان یک ارگان اندوکرین بسیار فعال در نظر گرفته می‌شود که با ترشح هورمون‌های متعدد در تنظیم متابولیسم بدن نقش دارد. همچنین مشاهده شده است که در سندرم متابولیک، سطح آدیپوکین‌های موافق التهاب مثل اینترلوکین-6[8] و TNF-α[9] افزایش می‌یابد[5].

 

ویسفاتین یکی از مهمترین آدیپوسایتوکین‌های مترشحه از این بافت تلقی می‌شود که فعالیت‌های بیولوژیکی متعددی را تنظیم می‌نماید و نقش مهمی در بیماری‌زایی مقاومت انسولین و بیماری قلبی عروقی ایفا می‌کند. فوکوهارا و همکاران[10] (2005) ویسفاتین را به‌عنوان یک آدیپوکین جدید، جدا کردند که تحمل گلوکز را بهبود بخشیده و می‌تواند در توسعه مقاومت انسولین مرتبط با چاقی و دیابت نوع 2 نقش داشته باشد[6]. ویسفاتین از طریق پیوند با گیرنده‌های انسولین در محل‌هایی غیر از ناحیه اتصال انسولین، تاثیرات انسولین را تقلید می‌کند. در همین مطالعه نشان داده شد که ویسفاتین، بیشتر توسط بافت چربی احشایی بیان می‌شود تا چربی زیرپوستی[7]. مزایای فعالیت بدنی در جلوگیری و کنترل دیابت نوع 2 شناخته شده است که از طریق بهبود حاد و مزمن عمل انسولین صورت می‌گیرد[8]. کاهش گلوکز خون به مدت، شدت و وضعیت تمرینی وابسته است[9]. تمرین نقش مهمی در کاهش مقاومت انسولین و عوارض مرتبط با دیابت ایفا می‌کند. تمرین مقاومتی و هوازی، عمل انسولین را بهبود می‌بخشند و می‌توانند به کنترل سطوح گلوکز خون کمک کنند. اما تمرین باید به صورت منظم انجام شود تا اثربخش باشد. اکثر افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با در نظرگرفتن اقدامات احتیاطی، به تمرین بپردازند.

 

بنابراین محققان علوم ورزشی علاقمند هستند تا دریابند که بهبود مقاومت انسولین ناشی از فعالیت بدنی تا چه اندازه توسط این هورمون میانجی‌گری می‌شود. لذا تلاش برای شناخت مکانیسم‌های مولکولی عمل این هورمون به شکل روزافزون در حال گسترش است.

 

 1-2- بیان مسأله

 

شیوع دیابت به علت افزایش اپیدمیک[11] چاقی و سایر عوامل خطرزای متابولیک در حال افزایش است. چاقی از مهم­ترین مشکلات سلامتی به شمار می­رود که به‌واسطه توسعه شهرنشینی، تغییر در شیوه زندگی و الگوهای مصرف غذایی و کاهش فعالیت ­بدنی پدیدار گشته است[10] که با افزایش خطر ابتلا به مقاومت انسولین و دیابت نوع 2 همراه است[11].

 

چاقی را می‌توان با افزایش چربی بدن معادل دانست. ارتباط بین تجمع بافت چربی احشایی و افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 به خوبی شناخته شده است[12]. از جمله ویژگی‌های مهم متابولیکی بیماران دیابتی، چاقی شکمی است[13].

 

آدیپوکین‌ها واسطه‌های شیمیایی هستند که توسط آدیپوسیت‌ها ترشح می‌شوند و به نظر می‌رسد در تنظیم عملکرد انسولینی نقش دارند[14]. به تازگی آدیپوکین جدیدی به نام ویسفاتین شناخته شده كه به‌طور عمده در بافت چربی احشایی بیان می­شود و نقش مهمی در حساسیت انسولین، چاقی و گلوكز ایفا می‌كند[15]. این مولکول اولین بار درسال 2005 توسط فوکوهارا شناخته شد که در گذشته با عنوان عامل افزاینده پیش‌سلول بتا یا نیكوتین‌آمید فسفوریبوزیل ترانسفراز[14] شناخته می­شد[16]. ویسفاتین پلی‌پپتیدی با وزن مولکولی 52 کیلودالتون بوده كه از491 اسید آمینه تشكیل شده است. ژن ویسفاتین با وسعت kb7/34 از 11 اگزون و 10 اینترون تشكیل شده است كه روی بازوی بلند كروموزوم 2/22q7 واقع شده است[6]. اثرهای متابولیكی ویسفاتین با اتصال و فعال‌كردن گیرنده­های انسولین صورت می‌گیرد[16]. ویسفاتین در بازسازی و ساخت نیكوتین‌آمید آدنین دی‌نوكلئوتید نقش مهمی دارد كه منجر به افزایش ترشح انسولین از جزایر لوزالمعده می­شود[17].

 

نقش فعالیت بدنی در كاهش شیوع و گسترش دیابت نوع دوم شاید به واسطه اثرات دوگانه فعالیت بدنی قابل توجیه باشد. اولاً فعالیت بدنی منظم از اضافه‌وزن جلوگیری به عمل می‌آورد و این در حالی است كه چاقی و مقاومت انسولینی با یكدیگر ارتباط دارند و دیابت نیز باعث گسترش چاقی می‌شود. نشان داده شده است كه رژیم‌های غذایی چرب در موش­ها باعث ایجاد مقاومت انسولینی می‌شود[18]. در حالی‌كه كاهش وزن در انسان­ها از طریق رژیم‌های كم‌كالری، حساسیت نسبت به انسولین را بهبود می‌بخشد[19]. این موارد همگی نشان می‌دهند که بین عمل انسولین و درصد چربی بدن ارتباطی روشن و شفاف وجود دارد. ثانیاًً، مستقل از درصد چربی بدن، فعالیت بدنی حساسیت نسبت به انسولین را در عضلات اسكلتی بهبود می‌بخشد. در مطالعات مقطعی، افرادی كه به لحاظ بدنی فعال‌تر بودند، نسبت به افراد بی‌تحرك، حساسیت انسولینی بیشتری داشته‌اند[20]. نشان داده شده است تمرینات استقامتی (به مدت 1 تا 12 هفته و به میزان 30 تا 60 دقیقه در روز) حساسیت انسولینی را در انسان بهبود می‌بخشد[21, 22]؛ حتی مشاهده شده است که یك وهله فعالیت ورزشی، بهبود حساسیت انسولینی را در انسان به اندازه كافی تحریك خواهد نمود و انجام یك هفته‌ تمرین استقامتی جهت بهبود تحمل گلوكز در افراد مبتلا به دیابت خفیف نوع دوم، مناسب است[23]. این موضوع در جوندگان نیز صدق می‌كند[24]. بنابراین شواهد قابل ملاحظه‌ای وجود دارد كه نشان می‌دهد فعالیت بدنی و به‌طور ویژه، تمرینات استقامتی اثر قدرتمندی بر فعالیت انسولین در عضلات اسكلتی دارد. البته هنوز كاملاً مشخص نیست كه چگونه انقباض­های منظم عضلانی قادرند چنین اثر ژرف و عمیقی را بر عملكرد درون‌سلولی انسولین اعمال نمایند و موجب افزایش حساسیت انسولینی شوند. در هر حال شناخت مكانیسم­ها و عواملی كه موجب بهبود حساسیت و كاهش مقاومت انسولینی می­شود، می­تواند ما را در كنترل و مهم­تر از آن پیشگیری از دیابت نوع دوم یاری رساند.

 

همچنین بررسی­ها نشان می­دهد كه سطوح پلاسمایی و بافتی ویسفاتین می­تواند تحت تاثیر عواملی همچون چاقی، افزایش وزن[25, 26]، محدودسازی كالری[27, 28]، دیابت[29, 30]، سطح پلاسمایی فاکتور نکروزدهنده تومورآلفا (TNF-α)[31]، گلوكز و انسولین[32]، كاهش وزن[33]، سطح چربی خون و سیری مجدد[34, 35] و غذای غنی از چربی[36] قرار گیرد. پژوهش­هایی در زمینه اثر فعالیت بدنی و تمرین بر سطوح ویسفاتین پلاسما در نمونه­های انسانی و حیوانی انجام شده است و نتایج ضد و نقیضی گزارش کرده‌اند، به گونه‌ای که تعدادی بر كاهش، برخی عدم تغییر و تعدادی نیز افزایش سطوح ویسفاتین را اعلام داشتند[37-42].

 

اگرچه گزارش شده است که ویسفاتین دارای ویژگی‌های شبه‌انسولینی است، اطلاعاتی وجود ندارد که نشان دهد غلظت پلاسمایی آن به صورت حاد یا در هر صورت با تغذیه و به‌ویژه رژیم غذایی سرشار از گلوکز تغییر می‌کند[43]. شواهد ارتباط مستقیم بین ژنوتیپ ویسفاتین و دیابت نوع 2 هنوز ضعیف هستند و مطالعات مولکولی، فیزیولوژیکی و بالینی بیشتر مورد نیاز است تا نقش ویسفاتین را در آسیب‌شناسی و علت‌شناسی دیابت نوع 2 مشخص نماید. درک دقیق اعمال فیزیولوژیکی و مولکولی ویسفاتین منجر به کشف مداخلات درمانی موثر می‌شود. دستکاری‌های جدید که پیام‌رسانی و عملکرد ویسفاتین را بهبود می‌بخشند، می‌توانند وعده‌ راهکارهایی جهت کاهش مسیر التهابی در سلول‌های بتا و درنهایت کاهش پیشرفت مقاومت انسولین مرتبط با چاقی را بدهند.

 

با توجه به این تفاسیر و با توجه به پژوهش‌های متعدد می­توان چنین انتظار داشت كه فعالیت بدنی و ورزش در تغییرات متابولیکی، هموستاز و تغییرات سطح انرژی بدن[44] نقش مهمی دارند. در مجموع از مطالعات چنین بر می­آید که تاکنون پژوهشی در زمینه تأثیر فعالیت ورزشی حاد روی بیان ژن ویسفاتین در بافت چرب احشایی انجام نشده است.

 

هیجان و اجزاء آن………………………………. 40

 

مدل های هوش هیجانی………………………………. 42

 

مدل های هوش هیجانی………………………………. 46

 

مدل بار-آن………………………………. 49

 

مدل دانیل گلمن………………………………. 50

 

هوش هیجانی………………………………. 51

 

درآمدی بر هوش هیجانی………………………………. 51

 

تاریخچه کیفیت زندگی………………………………. 54

 

عوامل موثر بر کیفیت زندگی………………………………. 56

 

ویژگی های کیفیت زندگی………………………………. 57

 

کیفیت زندگی به عنوان مفهومی نسبی………………………………. 59

 

تحقیقات داخلی………………………………. 60

 

تحقیقات خارجی………………………………. 78

 

خلاصه نتایج تحقیقات……………………………….. 85

 

فصل سوم……………………………… 86

 

روش شناسی………………………………. 86

 

مقدمه……………………………… 87

 

روش و طرح کلی تحقیق……………………………… 87

 

جامعه آماری و روش نمونه گیری………………………………. 87

 

تعاریف عملیاتی متغیرها……………………………… 88

 

ابزارهای اندازه گیری……………………………… 88

 

روش تجزیه و تحلیل………………………………. 91

 

فصل چهارم……………………………… 92

 

یافته های تحقیق………………………………. 92

 

توصیف ویژگیهای فردی آزمودنیها……………………………… 93

 

– تحلیل استنباطی داده ها……………………………… 98

 

فصل پنجم………………………………. 103

 

بحث و نتیجه گیری………………………………. 103

 

مقدمه……………………………… 104

 

خلاصه تحقیق………………………………. 104

 

یافته های توصیفی………………………………. 104

 

یافته های استنباطی داده ها……………………………… 105

 

بحث و نتیجه گیری………………………………. 105

 

پیشنهادات برخاسته از تحقیق………………………………. 108

 

پیشنهاد برای تحقیقات آتی………………………………. 109

 

منابع و ماخذ………………………………. 110

 

چکیده:

 

هدف کلی پژوهش حاضر بررسی رابطۀ بین هوش هیجانی کیفیت زندگی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال بود. بدین منظور، براساس جدول مورگان نمونه آماری شامل 192 دانشجو به روش تصادفی ساده انتخاب شد.

 

جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال در سال تحصیلی 93-92 تشکیل داد.

 

در پژوهش حاضر از پرسشنامه هوش هیجانی شرینگ[1] و پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت- فرم کوتاه استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده ابتدا در سطح توصیفی با استفاده از شاخص های آماری به توصیف و تلخیص ویژگی های جمعیت شناختی افراد نمونه در تحقیق پرداخته شد، سپس در سطح استنباطی برای پیدا کردن رابطه بین متغیرهای تحقیق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون ضریب رگرسیون استفاده شده است.

 

 

در این تحقیق با توجه به فرضیه­ها و اهداف تعیین شده از طریق روش همبستگی و رگرسیون داده­ها مورد    تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و نتایج نشان داد

 

بین ابعاد سلامت جسمانی(فیزیکی)، روان شناختی، بعد روابط اجتماعی، بعد محیط و وضعیت زندگی با کیفیت زندگی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال (r=0.758 ، 001/0p=) رابطه معنی داری وجود دارد.

 

فصل اول: مقدمه

 

مقدمه:

 

دیدگاه افراد به زندگی تغییرات زیادی پیدا كرده است و برای ارتقای جنبه­های مختلف كیفیت زندگی[1] تلاش فراوانی می­كنند (نائینیان و همکاران، 1384). باتوجه به متنوع و متغیر بودن مفهوم كیفیت زندگی از دیدگاه فرد و گروه­های مختلف اجتماعی، در مورد تعریف و الگوی آن توافق كلی وجود ندارد. برای مثال براساس تعریف گروه كیفیت زندگی سازمانی بهداشت جهانی[2]، كیفیت زندگی ابعاد سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی، و حتی ارتباط با محیط زیست را دربرمی­گیرد (نیوا و تیلور[3]، 1999). كیفیت زندگی، رابطة نزدیك و تنگاتنگی با مفهوم زندگی خوب دارد چون برخی از نشانگرهای اصلی زندگی خوب نیز (تندرستی و بهداشت روانی) مشابه كیفیت زندگی است و زندگی خوب بدون سلامت جسمانی و روانی معنایی ندارد (رمضانی نژاد، 1386). به همین دلیل چندین نشانگر كیفیت زندگی به ویژگی های شغلی، روابط شغلی، رضایت شغلی و رفتار تفریحی و گذران اوقات فراغت اختصاص یافته است (سازمان جهانی بهداشت، 1995). امروزه كیفیت زندگی مورد توجه سازمآن های رفاهی و اجتماعی، محققان علوم اجتماعی، بهداشت، روان شناسی، پزشكی و تربیت بدنی قرار گرفته است (نیوا و تیلور، 1999).

 

به اعتقاد بار-آن هوش هیجانی مجموعه‌ای از توانایی ها و قابلیت ها و مهارت‌هایی است که فرد را برای سازگاری موثر با محیط و کسب موفقیت در زندگی تجهیز می‌کند و صفت هیجانی دراین نوع هوش رکن اساسی ­است که آن را از هوش شناختی متمایز می‌کند (ترابی،1382). بنابراین هوش هیجانی فاکتوری مهم است که مربیان و ورزشکاران باید همزمان با کسب مهارت‌ها و توانایی های لازم برای موفقیت در زمینه ورزشی مورد نظر، این مهارت را نیز آموزش و پرورش دهند.

 

امروزه با توجه به افزایش شاخص طول عمر و امید به زندگی، مسئلة مهم­تری با عنوان چگونگی گذراندن عمر و به عبارتی كیفیت زندگی[4] مطرح شده، كه پرداختن به این موضوع ذهن صاحب نظران و محققان در امور ورزش و تربیت بدنی را به خود جلب كرده است (احمدی و همکاران، 1383). كیفیت زندگی مفهومی فراگیر است كه سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روانشناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را در بر می­گیرد و بر ادراك فرد از این ابعاد نیز مبتنی است. در واقع، كیفیت زندگی در برگیرندة ابعاد عینی و ذهنی است كه در تعامل با یكدیگر قرار دارند (عیدی، 1386).

 

 بیان مسئله:

 

توانمندی ها و شایستگی های اجتماعی و هیجانی از عوامل تعیین کننده و تاثیرگذار بر کیفیت روابط اجتماعی و موفقیت در حوزه های گوناگون زندگی و حرفه ای به شمار می روند (می یر و کاراسو، 2001). کنترل هیجانات در افراد علی الخصوص ورزشکاران و مربیان ورزشی بسیار مهم است و در این بین در میادین ورزشی هوش هیجانی کمک بسیاری به موفقیت مربیان و ورزشکاران در میادین ورزشی می کند. شناخت هوش هیجانی به مربیان ورزش در انتخاب بازیکنان و واگذاری مسئولیت های مختلف و درك رفتار و چگونگی برخورد با آن ها کمک می کند (داگلاس، ویگاند، 2007).

 

كیفیت زندگی، رابطة نزدیك و تنگاتنگی با مفهوم زندگی خوب دارد چون برخی از نشانگرهای اصلی زندگی خوب نیز (تندرستی و بهداشت روانی) مشابه كیفیت زندگی است و زندگی خوب بدون سلامت جسمانی و روانی معنایی ندارد (رمضانی نژاد، 1386). به همین دلیل چندین نشانگر كیفیت زندگی به ویژگی های شغلی، روابط شغلی، رضایت شغلی و رفتار تفریحی و گذران اوقات فراغت اختصاص یافته است (سازمان جهانی بهداشت، 1995). امروزه كیفیت زندگی مورد توجه سازمان­های رفاهی و اجتماعی، محققان علوم اجتماعی، بهداشت، روان شناسی، پزشكی و تربیت بدنی قرار گرفته است (نیوا و تیلور، 1999).

 

پژوهش های صورت گرفته در زمینه مقایسه هوش هیجانی با بهره هوشی، توانائی های هوش هیجانی را که شامل ادراك هیجانی، تنظیم هیجانی، شناخت هیجانی و آسان سازی (تسهیل) هیجانی هستند را پیش بینی کننده بهتری برای موفقیت و سازگاری معرفی کرده اند (بشارت، 1348). هوش هیجانی شامل توانایی ما در ایجاد مهارت های کافی در بوجود آوردن روابط سالم با دیگران و حس مسئولیت پذیری در مقابل وظایف می باشد (گلمن، 1998). با بهبود این مهارت تسلط فرد بر امور بیشتر می شود، احساس تسلط بر اوضاع این باور را در ورزشکار بوجود می آورد که تلاش های وی بر موفقیت تاثیر خواهد گذاشت و وی می تواند مسیر رویدادها را تغییر دهد و نتیجه مسابقه را تعیین کند (کج باف نژاد، 1390). بنابراین درك هیجانات برای دست یافتن به اهداف موفقیت آمیز (برادبری و همکاران، به نقل از گنج،1384) و روح تیمی و محیط ورزشی پربازده بسیار مهم است (لین و همکاران، 2009،). یکی از موضوعات مهم روان‌شناسی که در سالهای اخیر مورد بحث جدی قرار‌گرفته، هوش هیجانی است. هوش هیجانی شامل توانایی‌هایی مانند حفظ انگیزش شخص و استقامت در مقابل مشکلات، حفظ خونسردی و کنترل تکانش‌های خود در شرایط بحرانی بوده، کامیابی را به تاخیر انداخته و با دیگران همدلی نموده و امیدوار باشد (ساسانی 1390). هوش هیجانی به تنهایی بزرگترین عامل برای پیش‌بینی عملکرد فرد و مؤثرترین محرک برای رهبری و موفقیت معرفی شده است. اعتماد به نفس، آرمیدگی، نیروبخشیو تمرکزکه از مؤلفه‌های هوش هیجانی هستند ارتباط معنا داری یا سبک‌های رهبری و شخصیت یک رهبر در هدایت و کنترل تیم و کارکنان خود دارد که این ارتباط می‌تواند دارای همبستگی مثبت و بالایی باشد.

 

عبدلی(1384) می‌گوید فرد بلافاصله بعد از مشاهده نتیجه عملکرد خود یک یا چند پاسخ هیجانیخودکار را تجربه می‌کند. به طوری که نتیجه تحلیل شناختی از عملکرد و واکنش‌های عاطفی نسبت به آن، رفتار آینده وی را تعیین می‌کند . بارلینگو همکاران(2000)، در پژوهشی دریافتند که هوش هیجانی با رهبری تحول ‌آفرین مربیان رابطه دارد . گاردنر و استوک با آزمایش ارتباط بین هوش هیجانی و سبک رهبری در 110 نفر از مربیان رده بالا، نشان دادند که بین تمامی مولفه‌های هوش هیجانی و سبک رهبری رابطه‌ی منفی وجود ندارد. لینی و همکاران(2010) به اهمیت هوش هیجانی برای موفقیت در ورزش اشاره کرده است و در تحقیق به بررسی ارتباط هوش هیجانی و شرایط و موقعیت هیجانی گوناگون با احساسات و عملکرد مطلوب و نامطلوب پرداختند.

 

و یا در تعریف دیگری هوش هیجانی نوع دیگری از هوش است که مشتمل برشناخت احساسات خویشتن و استفاده از آن برای اتخاذ تصمیم های مناسب در زندگی ، توانایی اداره مطلوب خلق وخو و وضع روانی و کنترل تکانش ها و فرسودگی است (گلمن، 1995). درسال 1990 پیترسالوی و مایر[14] کنترل احساسات و عواطف خود و دیگران و توانایی تمایز قائل شدن بین آنها و استفاده از این اطلاعات به عنوان راهنمایی برای فکر و عمل فرد به کار بردند (چرنیس، 2000). این محققان اشاره داشتند که هوش هیجانی این امکان را برای افراد فراهم می کند که به طور خلاقانه، بیندیشیندم و از عواطف و احساسات خود در حل مسائل و مشکلات استفاده کنند. و چهار ویژگی تشخیص عواطف، استفاده موثر از عواطف، فهم و درك عواطف و تنظیم و کنترل عواطف را برای آن در نظر گرفتند (یراستد، 1999؛ چرنیس، 2000؛ پونگ تنگ فات، 2002). در الگوی مورد نظر بارون[15](2000)، هوش هیجانی به عنوان مجموعه ای از مهارت ها، صلاحیت ها و توانایی های غیر شناختی در نظر گرفته می شود. الگوی وی شامل پنج گروه از توانایی ها است که شامل توانایی درون فردی، توانایی بین فردی، مدیریت استرس، سازش یافتگی، خلق عمومی است. دانیل گلمن[16] در سال 1998 در كتاب خود تحت عنوان كاركرد هوش هیجانی آن را اینگونه تعریف می كند: هوش هیجانی توانایی درك و فهم هیجان ها و عواطف است به منظور تعمیم آن به عنوان حامی اندیشه، شناخت هیجان ها و دانش هیجانی تا بتوانیم آنها را نظم داده تا موجبات رشد عقلی، عاطفی و هیجانی فراهم گردد. اولین نظریه، آن را نوعی توانایی ذهنی مثل بهره هوشی معرفی نمود(جان کی شی،2007). دیدگاه دوم هوش هیجانی را مجموعه ای از قابلیت ها و مهارت های متشکل از حالات رفتاری و ادراکات فردی مرتبط با توانایی فرد برای شناخت، پردازش و به کارگیری اطلاعات هیجانی دانست که وابسته به قلمرو شخصیت هستند (پتریدسا، 2004 ). اما مسئلة مهم تری با عنوان چگونه گذراندن عمر و به عبارتی كیفیت زندگی مطرح شده، كه پرداختن به این موضوع ذهن صاحب نظران و محققان در امور ورزش و تربیت بدنی را به خود جلب كرده است (احمدی و همکاران، 1383). بازخوانی مفاهیم متعدد كیفیت زندگی به ارائة تعریفی از سوی گروه كیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت منجر شده است. این تعریف برای درك فرد از موقعیت خود در بافتی از نظام های فرهنگی و ارزشی و در زمینة هدف ها، انتظارات و استانداردها و علاقه مندی آن­ها ارائه شده است. در این نگاه كیفیت زندگی مفهومی فراگیر است كه سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روانشناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را در بر می گیرد و بر ادراك فرد از این ابعاد نیز مبتنی است. در واقع، كیفیت زندگی دربرگیرندة ابعاد عینی و ذهنی است كه در تعامل با یكدیگر قرار دارند. از سوی دیگر، باید توجه داشت كه كیفیت زندگی مفهومی پویاست، چون ممكن است ارزش ها، نیازها و نگرش­های فردی و اجتماعی طی زمان در واكنش به رویدادها و تجارب زندگی دگرگون شوند. همچنین هر بعد از كیفیت زندگی می تواند آثار چشمگیری بر دیگر ابعاد زندگی بگذارد (نیوا، 1992). به بیانی دیگر، كیفیت زندگی بیانگر تاثیرات عملكردی عدم سلامتی و برایندهای آن بر درك فرد از جنبه های جسمانی، روانشناختی و اجتماعی زندگی فردی است (عیدی، 1386). پژوهش های اندکی در زمینه رابطۀ هوش هیجانی و کیفیت زندگی در ایران انجام گرفته (حسنیان، 1390؛ رجبی، 1390؛ احمد نژاد، 1391؛ نریمانی، 1390؛ 2008) که در اکثر این تحقیقات رابطه مثبت و معناداری بین هوش هیجانی و کیفیت زندگی وجود دارد، بنابراین باتوجه به اینکه تمام پژوهش های انجام گرفته بر روی جامعه آماری غیرورزشی محدود شده و نشان می دهند که هوش هیجانی با کیفیت زندگی رابطۀ معنادار دارند بنابراین این پژوهش نیز درصدد یافت پاسخ به این پرسش می باشد که آیا بین هوش هیجانی و کیفیت زندگی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال رابطۀ معنادار وجود دارد؟