1-5-1- تقسیم بندی کانسارهای منگنز (پارک و مک دیارمید 1975) ……………….8
1-5-2تقسیم بندی کانسارهای منگنز (گیلبرت و پارک 1977) ……………………8
1-6 اکتشاف و ارزیابی ذخایر منگنز……………………………………………………14
1-7روش های عمده استخراج منگنز……………………………………………………14
1-8کاربردهای منگنز………………………………………………………………………….15
1-9توزیع منگنز در دنیا……………………………………………………………………..16
1-9-1تولید منگنز در ایران……………………………………………………………..17
1-9-2 تولید منگنز در دنیا و توسعه های اخیر………………………………….18
فصل دوم……………………………………………………………………………….21
روش های فرآوری منگنز
2-1 مقدمه…………………………………………………………………………………..22
2-2 سنگ جوری…………………………………………………………………………..22
2-3 پرعیارسازی به روش ثقلی…………………………………………………………22
2-4 پرعیارسازی به روش مغناطیسی………………………………………24
2-5 پرعیارسازی به روش فلوتاسیون……………………………………………….24
2-6 روش تشویه………………………………………………………………………24
2-7 پرعیارسازی به روش لیچینگ…………………………………………………25
2-7-1 لیچینگ کاهشی با محلول یون آهن………………………………………28
2-7-2 لیچینگ کاهشی توسط سولفور دی­اکسید یا محلول­های سولفیت………….30
2-7-3 لیچینگ کاهشی با استفاده از کاهنده­های ارگانیک………………………..31
2-7-4 لیچینگ الکترو-کاهشی…………………………………………………………..39
2-7-5 لیچینگ همزمان منگنز (IV) و کانی­های سولفیدی………………………………39
2-7-6 لیچینگ با هیدروژن پراکسید…………………………………………………….40
2-7-7 لیچینگ در محلول اسید هیدروکلریک…………………………………………..42
2-7-8 لیچینگ با نیتروژن دی­اکسید و محلول نیتریک اسید…………………………43
2-8 استحصال منگنز از محلول های لیچینگ…………………………………………..45
2-8-1 بازیابی منگنز به روش استخراج حلالی…………………………………………46
2-8-2 بازیابی منگنز به روش رسوب شیمیایی………………………………………….46
2-8-3 بازیابی منگنز به روش تبادل یونی………………………………………………… 47
2-8-4 مطالعه انجام شده برای بازیابی منگنز……………………………………………47
2-8-4-1 ترسیب منگنز و آهن…………………………………………………………….48
2-9 تولید منگنز الکترولیتی………………………………………………………………….49
2-10 تولید منگنزدی اکسید الکترولیتی ………………………………………………50
2-11 تولید منگنز دی اکسید شیمیایی………………………………………………………50
فصل سوم……………………………………………………………………………………51
معرفی مواد،روش ها و تجهیزات
3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………….52
3-2 تهیه نمونه…………………………………………………………………………………. 52
3-3 شناسایی نمونه…………………………………………. ……………………………… 52
3-3-1 تجزیه شیمیایی نمونه…………………………… ………………………….. 52
3-3-2 مطالعات پراش پرتو ایکس(XRD) ……………………………………………..
3-3-3 مطالعات میکروسکوپی…………………………………………………………….53
3-3-4 تجزیه سرندی و تعیین دانه بندی و عیار کانسنگ منگنز…………………….55
3-3-5 مطالعات درجه آزادی…………………………………………………………57
3-4 پرعیارسازی منگنز……………………………………………………………………58
3-4-1 آزمایش پرعیارسازی با جیگ……………………………………………………..58
3-4-2 آزمایش های پرعیارسازی با میزلرزان…………………………………………59
3-4-3 آزمایش های پرعیارسازی به روش مغناطیسی……………………………….59
3-4-4 انجام آزمایش های پرعیارسازی به روش فلوتاسیون………………………….60
3-4-5 روش آزمایش های پرعیارسازی به روش لیچینگ…………………………..60
3-4-5-1 تئوری سینتیک لیچینگ…………………………………………………..61
الف- نفوذ از لایه مایع…………………………………………………………………….63
ب-نفوذ از میان خاکستر…………………………………………………………..64
ج- واکنش شیمیایی……………………………………………………………………64
3-4-6 روش انجام آزمایش های سینتیک………………………………………….66
3-4-7 نرم افزار طراحی آزمایش………………………………………………. 66
3-4-8 روش انجام آزمایش­ها ………………………………………………………..69
فصل چهارم………………………………………………………………………………..70
بحث و نتایج
4-1 مقدمه………………………………………………………………………………….71
4-2 آزمایش های جیگ……………………………………………………………………71
4-3 نتایج آزمایش های میزلرزان……………………………………………………72
4-4 نتایج آزمایش های پرعیار سازی به روش مغناطیسی…………………….77
4-5 نتایج آزمایش های پرعیار سازی به روش فلوتاسیون……………………..80
4-6 نتایج آزمایش های پرعیار سازی به روش لیچینگ………………………….82
الف) تعیین ماده کاهنده……………………………………………………………..82
ب) تعیین عامل کنترل لیچینگ………………………………………………………..83
4-6-1 طراحی آزمایش………………………………………………………………86
4-6-1-1 آنالیز واریانس مدل­ها……………………………………………….88
4-7 بررسی اثر پارامترهای عملیاتی………………………………………………….91
4-7-1 بررسی اثر پارامترهای عملیاتی بر بازیابی منگنز…………………………….91
4-7-2 بررسی اثر پارامترهای عملیاتی بر بازیابی آهن…………………………….96
4-7-3 بررسی اثر پارامترهای عملیاتی بر بازیابی سیلیس…………………………99
4-8 بهینه سازی……………………………………………………………………………..99
فصل پنجم………………………………………………………………………………….102
نتایح و پیشنهادات

 

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………….103
5-2 نتایج و پیشنهادات…………………………………………………………..103
مراجع………………………………………………………………………………………106
چکیده:
منگنز به دلایل اقتصادی و داشتن خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاص به عنوان یكی از فلزات کاربردی و مهم در صنایع متالورژی و آلیاژهای غیر آهنی استفاده می‏شود. استحصال این فلز به لحاظ اهمیت آن از کانه‏های با عیار پایین دارای توجیه اقتصادی می‏باشد. در تحقیق حاضر امکانسنجی پرعیارسازی کانسنگ منگنز معدن محمدآباد جیرفت مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس آنالیزهای شیمیایی، عیار منگنز در نمونه 21 درصد، اکسید آهن­ 66/19 درصد و اکسید سیلیس 07/32 درصد به دست آمده است. مطالعات کانی­شناسی نمونه نشان از حضور بلورهای ریز کانی­های منگنزدار و هم­چنین درگیری با کانی­های گانگ نمونه دارد، در نتایج آزمایش پراش پرتو ایکس کانی­های منگنز به دلیل آمورف بودن و پایین بودن کریستالینیتی بلورها تشخیص داده نشد. آزمایش‏های ثقلی ابتدا با استفاده از جداکننده جیگ بر روی محدوده‏ی دانه بندی1000+3000- میکرون انجام شد. عیار منگنز در کنسانتره جیگ به 61/23 درصد منگنز رسید. دربازه‏­های 1000- 300+ ، 300- و 100- میکرون با استفاده از میزلرزان آزمایش­­های پرعیارسازی انجام شد، بهترین نتیجه­ی کنسانتره منگنز در این مرحله، عیار 14/31 درصد و بازیابی 43/30 درصد به دست آمد. به منظور افزایش بازیابی منگنز، از جداکننده‏های مغناطیسی خشک و تر برای پرعیارسازی محصول میانی میزلرزان در محدوده ابعادی 300- میکرون استفاده شد. در مرحله­ی بعد، آزمایش‏های فلوتاسیون بر روی محدوده­ی ابعاد 100- میکرون انجام پذیرفت که در بهترین حالت عیار منگنز 59/27 درصد شد. به دلیل دست نیافتن به نتیجه­ی مطلوب از روش­های رایج پرعیارسازی فیزیکی و فلوتاسیون می­توان این­طور نتیجه گرفت که این نوع کانسنگ در گروه کانی­های سخت منگنز قرار داد و باید روش­های شیمیایی مانند لیچینگ احیایی را برای پرعیارسازی کانسنگ منگنز معدن محمدآباد جیرفت انتخاب کرد. در بخش نهایی این تحقیق، مراحل روش لیچینگ احیایی بررسی و نتایج آن تحلیل شد. در روش لیچینگ احیایی بیش­ترین بازیابی منگنز نسبت به سایر روش‏ها به دست آمد. کاهنده­ی موثر در این روش اسیداکسالیک انتخاب شد، هم­چنین عامل کنترل لیچینگ تعیین شد. با استفاده از نرم­افزار طراحی آزمایش روش CCD با انجام 30 آزمایش لیچینگ،در آزمایش­های اعتبارسنجی با 4/14 درصد جامد، 60 گرم بر لیتر اسیدسولفوریک، 93/49 گرم بر لیتر اسید اکسالیک در دمای 70 درجه سانتی­گراد، بازیابی منگنز به 4/88 درصد، بازیابی آهن 57/6 درصد و بازیابی سیلیس به 66/0 درصد رسید.
مقدمه:
هدف از فرآوری کانه منگنز تولید محصول با مشخصات موردنیاز در صنایع مصرف‌کننده است. به دلیل پایین بودن عیار منگنز در اكثر كانسارهای شناسایی ‌شده در ایران و نیاز به محصول با عیارهای بسیار بالا در اغلب صنایع مصرف‌کننده منگنز، به ‌کارگیری روش‌های مختلف پرعیارسازی برای تغلیظ سنگ استخراج‌ شده لازم و ضروری است. با توجه به کاهش ذخایر معدنی پرعیار فلزی، بالا بودن هزینه‌های معدنکاری و مقرون ‌به ‌صرفه نبودن معدنکاری در معادن فلزی با عیار پایین، استفاده از روش­هایی که بتوانند فلزات ارزشمند را از منابعی با عیار کم و یا کانسنگ‌های سخت (که پرعیارسازی آن‌ها دارای پیچیدگی هست) تغلیظ کند، لازم و مفید خواهد بود.
کانسنگ منگنز استخراجی از معدن محمدآباد جیرفت، با عیار تقریبی 21 درصد، می‌تواند از منابع مهم قابل‌استفاده‌ی ذخایر سنگ منگنز در ایران باشد. در حال حاضر به دلیل پایین بودن عیار، ترکیب خاص کانی‌های منگنزدار و نوع درگیری آن‌ها با سایر کانی‌های باطله، سنگ معدن استخراجی از این معدن در صنایع مصرف‌کننده قابل‌استفاده نیست.
هدف از این تحقیق معرفی روش­هایی کارآمد برای پرعیارسازی کانسنگ منگنز معدن محمدآباد جیرفت، امکان‌سنجی استفاده از روش لیچینگ در استحصال منگنز از کانه و دست­یابی به مشخصات مورد نیاز در صنایع مصرف‌کننده است.
پرعیارسازی کانسنگ منگنز معمولاً با ترکیبی از روش‌ها شامل میز لرزان، جیگ، جدایش مغناطیسی شدت بالای خشک و تر، فلوتاسیون و تشویه کاهشی با استفاده از داروهای ویژه انجام می‌شود.
نمونه­ی معرف تهیه ‌شده، جهت انجام مطالعات شناسایی نمونه به­‌طور کامل مورد تجزیه قرار گرفته و خصوصیات آن به طور دقیق بررسی شد. در مرحله بعد از شناسایی نمونه، بررسی پرعیارسازی کانسنگ منگنز معدن جیرفت به روش‌های ثقلی شامل: جیگ، میز لرزان، روش‌های مغناطیسی و سایر روش‌های فرآوری مواد معدنی مانند فلوتاسیون و لیچینگ انتخابی انجام می­گیرد. در روش‌های مذکور، پارامترهای عملیاتی مؤثر در بازیابی منگنز مورد ارزیابی و بهینه‌سازی قرار می­گیرند.
این تحقیق به‌منظور امکان‌سنجی پرعیارسازی و با نتیجه­ی حاصل که قابل ‌استفاده کردن سنگ استخراجی معدن منگنز محمدآباد جیرفت است، در مقیاس آزمایشگاهی انجام شده است. در فصل اول به کلیاتی در مورد منگنز و کانی­های منگنز پرداخته شده است. در فصل دوم ، با اشاره به مطالعات انجام شده توسط دیگر محققین، انواع روش­های فرآوری استحصال منگنز از کانسنگ منگنز معرفی شده است. فصل سوم این تحقیق شامل معرفی نمونه مورد آزمایش و مواد و تجهیزات به کار برده شده هم­چنین تشریح روش انجام تحقیق است. در فصل چهارم نتایج آزمایش­ها به همراه بحث در مورد نتایج آورده شده است. و در نهایت در فصل آخر نتیجه گیری و پیشنهادات موردنظر مطرح شده است.
فصل اول: منگنز و کانی های منگنز
1-1- آشنایی
نام منگنز از واژه لاتین Magnes (Magnet)گرفته شده است که به خواص مغناطیسی پیرولوزیت (کانه اصلی منگنز) اشاره می­کند. با نماد Mn، عدد اتمی 25، وزن اتمی94/54، وزن مخصوص 43/7 گرم بر سانتی­متر مکعب، سختی6 در مقیاس موس، جلای فلزی، شكننده و غیر قابل انعطاف، نقطه جوش 1962 درجه سانتی­گراد و نقطه ذوب 1244 درجه سانتی­گراد. منگنز در گروه 7 جدول تناوبی به عنوان فلز بوده و در دوره 4 قرار دارد. محتوای ایزوتوپی منگنز معمولاً با محتوای ایزوتوپی کروم تلفیق شده و در زمین شناسی ایزوتوپی به کار می­رود. نسبت­های ایزوتوپی Mn-Cr شواهدی را از Al26 وPd107 به عنوان تاریخ آغاز بیستم خورشیدی تقویت می­کند. تغییرات در نسبت های Cr53/Cr52 و Mn/Cr از انواع متئوریت­ها، نسبت اولیه Mn53/Mn55 را نشان می­دهد که سیستم ایزوتوپی Mn-Cr را پیشنهاد می­کند چند ظرفیتی بودن منگنز به دلیل به اشتراك گذاردن 7 الکترون در دو لایه خارجی، با توجه به توزیع 25 الكترونی منگنز، می­باشد. شش ایزوتوپ پایدار منگنز Mn51، Mn52 ،Mn53،Mn54،Mn55 و Mn56 می­باشند[1].

2-10 .چگونگی تلقیح هورمون به بدن ماهی…………………………….. 22

 

آب مناسب برای مصرف در آکواریوم……………………………. 23

 

2-11. ماهی های آکواریومی زنده زا…………………………… 24

 

2-12. معرفی ماهی مولی…………………………….. 26

 

خصوصیات فیزیکو شیمیایی…………………………… 26

 

2-13 . طرزتشخیص جنسیت مولی…………………………….. 27

 

2-14-استفاده از ماهی مولی به عنوان مدل در مطالعات بیولوژیک و توکسیکولوژیک…….. 28

 

فصل سوم : مواد و روشها

 

3-1 دستگاه و ابزارهای مورد نیاز……………………………. 32

 

3-2 مواد مورد نیاز…………………………….32

 

3-3 روش کار……………………………. 34

 

3-3-1 آماده سازی ماهیان و آکواریوم ها ……………………………34

 

3-3-2 تیمار بندی…………………………….. 35

 

3-3-3 چگونگی آماده سازی دارو……………………………. 35

 

3-3-4 چگونگی عصاره گیری از ریزوم گیاه خولنجان…………… 36

 

3-4-1 بیهوش کردن ماهی…………………………….. 36

 

3-4-2 مراحل تزریق…………………………….. 37

 

3-4-3 تشریح ماهی…………………………….. 37

 

3-5 مراحل تهیه مقاطع بافتی…………………………….. 39

 

3-6- اندازه گیری سطوح استروئیدی…………………………….. 43

 

2-7- تعیین شاخص گنادوسوماتیک ( GSI)……………………………

 

3-8 بررسی های آماری…………………………….. 44

 

فصل چهارم : نتایج( شامل نتایج نمودارها و جداول آماری )

 

4-1 – بررسی وزن و طول ماهیان…………………………….. 46

 

4-2 نتایج شاخص گنادوسوماتیک GSI……………………………

 

4-3 نتایج سطوح استروئیدی…………………………….. 54

 

4-3-1.. نتایج سطح تستوسترون…………………………….. 54

 

4-3-2 نتایج سطح کورتیزول……………………………. 56

 

4-4. نتایج بررسی طول گناد……………………………. 59

 

4-5- نتایج بافت شناسی بیضه ماهی…………………………….. 61

 

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

 

5-1 . بحث و نتیجه گیری…………………………….. 69

 

5-1-2 بررسی شاخص GSI……………………………

 

5-1-3. بررسی نتایج سنجش هورمونی…………………….. 70

 

5-1-4. بررسی نتایج بافت شناسی بیضه……………….. 72

 

5-2. نتیجه گیری نهایی…………………………….. 73

 

پیشنهادت…………………………….. 74

 

خلاصه انگلیسی…………………………..79

 

منابع……………………………. 76

 

چکیده:

 

 

در این تحقیق اثرات 17- آلفا متیل تستوسترون و عصاره گیاه خولنجان بر سیستم تولید مثلی و سیستم آدرنال ( هورمون کورتیزول ) در ماهی مولی بالغ نر بررسی شد. بدین منظور ، پس از کلر زدایی آب آکواریوم ها ، 100 قطعه ماهی نر بالغ مولی با میانگین وزنی 3 ±1گرم در آکواریوم رها شد . آداپته کردن ماهی به مدت 48 ساعت انجام شد . سپس فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب مثل دما ، pH، سختی آب و فشار اکسیژن محاسبه شد . آزمایش در 10 گروه انجام شد . ( 2 گروه کنترل و 8 گروه تیمار) هر گروه شامل 10 قطعه ماهی نر و بالغ بود . دوزهای مختلف عصاره خولنجان و 17- آلفا متیل تستوسترون به مقدار 02/0 میلی لیتر در هر نوبت تزریق شد و ماهیان تیمار خولنجان ، عصاره گیاه با دوزهای 10، 20 ، 30 و 50 میلی گرم بر کیلوگرم و ماهیان تیمار 17- آلفا متیل تستوسترون با دوزهای 1 ، 5، 10و 20 میلی گرم بر کیلوگرم دریافت کردند . تزریق بصورت داخل عضله ای در عضله زیرباله پشتی ، بصورت 1 روز در میان و به مدت 20 روز انجام شد . سپس ماهی ها کشته شدند . بافت بیضه آن ها جدا و در فرمالین 10 درصد فیکس شد . آزمایشات بیومتری ماهی ها شامل اندازه گیری طول و وزن انجام شد . سپس مقایسه هیستولوژیکی بیضه تیمارها با گروه های کنترل انجام شد . نتایج نشان داد که شاخص گنادو سوماتیک در دو دوز 30 و 50 میلی گرم از گیاه خولنجان افزایش یافت.

 

بررسی نتایج حاکی از آن است که عصاره گیاه خولنجان در کلیه تیمارها مانند 17- آلفا متیل تستوسترون باعث افزایش بلوغ اسپرم و بلوغ نهایی ماهی شد.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- ضرورت و اهمیت موضوع

 

تستوسترون هورمونی است که در چند سال گذشته به عنوان دارو جهت درمان هایپوگنادیسم در مردان استفاده می شود . از جمله خواص آب می توان به عدم تأثیر آن بر کبد و بیشتر ارگان های داخلی اشاره کرد ولی با توجه به اثر آن بر پروستات ، در بعضی موارد باعث هایپرپلازی پروستات و افزایش فشار بر مجاری ادراری و در نتیجه کاهش حجم ادرار می شود (1) .

 

گیاه خولنجان با نام علمی Alpinia officinarum از خانواده Zingiberaceae یا زنجبیل می باشد . از جمله خواص گیاهان این خانواده می توان به اثر افزایش دهنده فعالیت در سیستم تولید مثلی جنس نر اشاره کرد . (2)

 

این گیاه حاوی فلاونویید هایی است که این فلاونویید ها دارای اثرات متفاوت ازجمله اثرات آنتی اکسیدانی واثرافزایش دهندگی باروری می باشد . (3)

 

تولید مثل در ماهی ها به وسیله فرآیندهای درون زا کنترل می گردد (4) دو استراتژی برای القای تولید مثل در ماهی وجود دارد . اولین استراتژی ایجاد محیط مشابه با آنچه در طبیعت برای تولید مثل لازم است ، فراهم شود . دومین استراتژی تزریق هورمون بوسیله هورمون های طبیعی تولید مثلی یا هورمون های آنالوگ سنتتیک می باشد (5) .

 

با توجه به اینکه تا کنون اثر گیاه خولنجان بر دستگاه تولید مثل ماهیان مورد بررسی قرار نگرفته است لذا در تحقیق حاضر تأثیر 17- آلفا متیل تستوسترون و عصاره ریزوم گیاه خولنجان در بافت بیضه ماهی مولی بالغ نر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت.

 

2-1-5-1. مواد موثر در فرمولاسیون قرص سریع رهش………………………………. 24

 

2-1-5-2. مواد جانبی در فرمولاسیون قرص سریع رهش……………………………. 24

 

2-1-5-2-1. رقیق كننده‌ها…………………………………………………………………… 25

 

2-1-5-2-2. چسباننده‌ها……………………………………………………………………….. 26

 

2-1-5-2-3. روان كننده‌ها……………………………………………………………….. 26

 

2-1-5-2-4. رنگ دهنده‌ها………………………………………………………………………. 27

 

2-1-5-2-5. شیرین كننده‌ها……………………………………………………………….. 27

 

2-1-5-2-6. طعم دهنده‌ها…………………………………………………………………. 27

 

2-1-5-2-7. باز كننده‌ها…………………………………………………………………….. 28

 

2-1-5-2-7-1. انواع باز كننده‌ها………………………………………………………………. 28

 

2-1-5-2-7-2. باز كننده‌های جدید…………………………………………………….. 29

 

2-1-5-2-7-3. عوامل موثر در باز شدن قرص‌ها………………………………… 30

 

2-1-5-2-7-4. مكانیسم عمل باز كننده‌ها……………………………………………. 31

 

2-1-6. روش‌های تولید قرص‌های سریع رهش………………………………………. 40

 

2-1-6-1. تراكم مستقیم…………………………………………………………………. 40

 

2-1-6-2. گرانولاسیون خشك…………………………………………………………….. 40

 

2-1-6-3. گرانولاسیون مرطوب………………………………………………………… 41

 

2-1-7. تكنولوژی‌های نوین ساخت قرص‌های سریع رهش………………………….. 42

 

2-1-7-1. تكنولوژی Zydis…………………………………………………………………….

 

2-1-7-2. تكنولوژی Orasolv………………………………………………………………….

 

2-1-7-3. تكنولوژی Durasolv………………………………………………………………….

 

2-1-7-4. تكنولوژی Wow tab…………………………………………………………………

 

2-1-7-5. تكنولوژی Flashdose…………………………………………………………….

 

2-1-7-6. تكنولوژی Flashtab………………………………………………………………

 

2-1-7-7. تكنولوژی Oraquick………………………………………………………….

 

2-1-8. آزمون‌های کنترل فیزیکوشیمیایی قرص‌های سریع رهش………………….. 47

 

2-1-8-1. خصوصیات ظاهری قرص………………………………………………………. 47

 

2-1-8-2. آزمون یکنواختی شکل دارویی ……………………………………………. 48

 

2-1-8-3. آزمون یکنواختی وزن……………………………………………………………. 48

 

2-1-8-4. آزمون یکنواختی محتوا…………………………………………………………. 48

 

2-1-8-5. سختی………………………………………………………………………………. 49

 

2-1-8-6. آزمون فرسایش‌پذیری………………………………………………………….. 50

 

2-1-8-7. آزمون زمان باز شدن……………………………………………………………… 50

 

2-1-8-8. آزمون تعیین مقدار ماده‌ موثره دارویی………………………………………. 50

 

2-1-8-9. آزمون پایداری…………………………………………………………………… 51

 

بخش دوم: آملودیپین

 

2-2-1. مكانیسم اثر…………………………………………………………………… 53

 

2-2-2. متابولیسم و فارماكوكینتیك دارو…………………………………… 54

 

2-2-3. موارد و مقدار مصرف………………………………………………………… 54

 

2-2-4. موارد احتیاط در مصرف…………………………………………………… 55

 

2-2-5. موارد منع مصرف……………………………………………………………….. 55

 

2-2-6. عوارض جانبی……………………………………………………………………… 55

 

2-2-7. تداخلات دارویی……………………………………………………………… 55

 

2-2-8. نكات قابل توصیه………………………………………………………. 55

 

فصل سوم: مواد و روش‌ها

 

3-1. دستگاه‌های مورد استفاده……………………………………………………… 57

 

3-2. مواد مورد استفاده………………………………………………………………………… 58

 

3-3. خصوصیات بعضی مواد موجود در فرمولاسیون…………………………… 59

 

3-3-1. كراس كارملوز سدیم……………………………………………………………… 59

 

3-3-2. كراس پوویدون…………………………………………………………………………. 60

 

3-3-3. سدیم استارچ گلیكولات………………………………………………………….. 61

 

3-3-4. منیزیم استئارات……………………………………………………………………… 62

 

3-3-5. مانیتول………………………………………………………………………….. 62

 

 

3-3-6. سلولز میکروکریستالین…………………………………………………………. 64

 

3-3-7. سدیم ساخارین……………………………………………………………………….. 64

 

3-3-8. آسپارتام……………………………………………………………………………… 65

 

3-3-9. سدیم لوریل سولفات…………………………………………………………. 66

 

3-3-10. تالك……………………………………………………………………………….. 66

 

3-3-11. F-Melt……………………………………………………………………………..

 

3-4. كارهای انجام یافته…………………………………………………………………. 67

 

3-4-1. مطالعات پیش فرمولاسیون انجام شده بر روی پودر آملودیپین………….. 67

 

3-4-1-1. بررسی خواص ارگانولپتیك پودر آملودیپین…………………………….. 68

 

3-4-1-2. تعیین ریزش پودر آملودیپین………………………………………………… 68

 

3-4-1-3. بررسی تراكم‌پذیری پودر آملودیپین……………………………………….. 69

 

3-4-1-4. تعیین طیف UV آملودیپین………………………………………………… 69

 

3-4-1-5. رسم طیف FTIR آملودیپین……………………………………………… 69

 

3-5. تهیه فرمولاسیون‌های قرص سریع باز شونده‌ دهانی آملودیپین………… 70

 

3-5-1. روش و تهیه فرمولاسیون‌های قرص سریع باز شونده دهانی آملودیپین به روش تراكم مستقیم….. 70

 

3-5-1-1. تهیه فرمولاسیون‌های قرص سریع باز شونده‌‌ی آملودیپین- سری A……….

 

3-5-1-2. تهیه فرمولاسیون‌های قرص سریع باز شونده‌ی آملودیپین- سری B…………

 

3-5-1-3. تهیه فرمولاسیون‌های قرص سریع باز شونده‌ی آملودیپین- سری C………….

 

3-6. آزمون‌های كنترل فیزیكوشیمیایی انجام شده بر روی فرمولاسیون‌های قرص سریع باز شونده….. 73

 

3-6-1. بررسی خواص ظاهری قرص‌ها…………………………………………………….. 73

 

3-6-2. بررسی سختی قرص‌ها………………………………………………………………. 73

 

3-6-3. بررسی میزان فرسایش‌پذیری قرص‌ها……………………………………. 73

 

3-6-4. تعیین ضخامت و قطر قرص‌ها………………………………………………… 74

 

3-6-5. بررسی یكنواختی وزن قرص‌ها…………………………………………….. 74

 

3-6-6. آزمون‌های زمان باز شدن قرص‌ها………………………………………….. 74

 

3-6-7. رسم نمودار استاندارد آملودیپین در 239 نانومتر در محیط HClo.1N………….

 

3-6-8. تعیین مقدار آملودیپین…………………………………………………………. 75

 

3-6-9. آزمون انحلال و نحوه‌ی آزادسازی دارو…………………………………………. 75

 

3-6-10. آزمون بررسی طعم بر روی فرمولاسیون برتر……………………………. 76

 

فصل چهارم: نتایج

 

4-1. نتایج حاصل از مطالعات پیش فرمولاسیون انجام شده بر روی پودر آملودیپین…. 79

 

4-1-1. نتایج حاصل از بررسی خصوصیات ارگانولپتیك پودر آملودیپین……………. 79

 

4-1-2. نتایج مربوط به تعیین ریزش پودر آملودیپین……………………………….. 79

 

4-1-3. نتایج مربوط به بررسی تراكم‌پذیری پودر آملودیپین………………………. 81

 

4-1-4. نتایج مربوط به طیف UV پودر آملودیپین در محیط NHCl1/0…………….

 

4-1-5. نتایج مربوط به طیف FTIR پودر آملودیپین…………………………………. 83

 

4-1-6. نتایج مربوط به تعیین مقدار قرص آملودیپین………………………………. 84

 

4-1-7. نتیجه‌گیری كلی مطالعات انجام شده بر روی پودر آملودیپین…………… 85

 

4-2. نتایج مربوط به فرمولاسیون‌ها و كنترل فیزیكوشیمیایی قرص‌های سریع باز شونده آملودیپین… 85

 

4-2-1. نتایج حاصل از آزمون‌های كنترل فیزیكوشیمیایی روی فرمولاسیون‌های آملودیپین- سری A…….

 

4-2-2. نتایج حاصل از آزمون‌های كنترل فیزیكوشیمیایی روی فرمولاسیون‌های آملودیپین- سری B…….

 

4-2-3. نتایج حاصل از آزمون‌های كنترل فیزیكوشیمیایی روی فرمولاسیون‌های آملودیپین- سری C…..

 

4-2-4. نتایج بررسی طعم و مزه روی فرمولاسیون منتخب (فرمولاسیون‌های سری D)………………..

 

4-3. نتایج حاصل از انحلال فرمولاسیون برتر……………………………………………………….. 89

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1. بحث و نتیجه‌گیری مربوط به فرمولاسیون‌ها و كنترل فیزیكوشیمیایی قرص‌های سریع بازشونده‌‌ی آملودیپین به روش تراکم مستقیم………………………………………………………………………………. 93

 

5-2. نتیجه‌گیری كلی در رابطه با فرمولاسیون بهتر به روش تراكم مستقیم…………….. 94

 

5-3. بررسی شیرین كننده در قرص‌های سریع باز شونده‌ی آملودیپین به روش تراكم مستقیم…. 94

 

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………… 95

 

منابع…………………………………………………………………………………………. 97

 

ضمائم …………………………………………………………………………………….. 101

 

چکیده:

 

قرص‌های باز شونده‌ی دهانی، اشکال دارویی جامدی هستند که در زمانی کمتر از ۱ دقیقه بدون بر جای گذاشتن باقیمانده‌ای از خود، در حفره‌ی دهان باز می‌شوند. هدف از این تحقیق تهیه و ارزیابی قرص‌های سریع باز شونده دهانی آملودیپین mg5 می‌باشدكه از خانواده بلوك كننده‌های طولانی اثر كانال‌های كلسیمی است كه در درمان آنژین پایدار مزمن، آنژین وازواسپاستیك و فشار خون استفاده می‌شود. در این مطالعه، قرص‌های سریع باز شونده‌ی دهانی آملودیپین با روش تراکم مستقیم تهیه شده‌اند. در این پایان‌نامه از ماده‌ی جانبی جدید F-Meltاستفاده شده است. همچنین از باز کننده‌های کراس کارملوز سدیم و سدیم استارچ گلیکولات با درصدهای مختلف استفاده گردید. بعد از انجام مطالعات پیش فرمولاسیون روی پودر، آزمایش‌های کنترل فیزیکوشیمیایی شامل قطر، ضخامت، یکنواختی وزن، فرسایش، سختی، زمان باز شدن و نیز تست‌های تعیین مقدار ماده‌ی موثره و نیز آزمایش انحلال را روی تمام فرمولاسیون‌ها انجام دادیم. در نهایت فرمولاسیون برتر برای بررسی طعم انتخاب گردید. در این مرحله از شیرین کننده‌ها و طعم دهنده‌های مختلف با درصدهای گوناگون استفاده کردیم و در نهایت فرمولاسیون با بالاترین پذیرش طعم به عنوان فرمولاسیون برتر شناسایی شد. به دلیل عدم وجود این شکل دارویی در بازار جهان، امید است که بتوانیم این محصول را در یکی از کارخانجات داخلی به طور انبوه تولید سازیم.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- ضرورت و اهمیت موضوع

 

آملودیپین دارویی از خانواده بلوك كننده‌های طولانی اثر كانال‌های كلسیمی است كه در درمان آنژین پایدار مزمن، آنژین وازواسپاستیك و فشار خون استفاده می‌شود. راه مصرف این دارو خوراکی است. راه خوراکی سهولت مصرف بالایی دارد. از جمله اشکال دارویی خوراکی، قرص‌ها هستند که با توجه به سهولت ساخت و پایداری مناسبی که دارند و همچنین هزینه کمتر، حمل و نقل راحت‌تر، جز اشکال دارویی پر مصرف هستند. بیش از 50% اشکال دارویی بازار را قرص‌ها تشکیل می‌دهند. به همین علت مصرف این شکل دارویی از اولویت بالایی برخوردار است. اما این شکل دارویی ایرادهایی نیز دارد. اولین ایرادی که به این شکل دارویی وارد می‌شود، مشکل بلع است. بعضی‌ از افراد از جمله کودکان و سالمندان توانایی بلع بالایی ندارند. همچنین افرادی که از بیماری اسکیزوفرنی رنج می‌برند، قرص را در دهان نگاه می‌دارند و آن را نمی‌بلعند. همچنین قرص بعد از بلع باید مراحلی را طی‌ کند. از جمله باز شدن، حل شدن و جذب. باز شدن و تبدیل به فرم محلول، فرایندی زمان‌بر است که موجب به تاخیر افتادن زمان شروع اثر دارو می‌شود و از این دیدگاه اشکال دارویی مایع بر اشکال دارویی جامد ارجحیت دارند. با توجه به اینکه اشکال دارویی مایع حجیم هستند، کاربرد آنها به طور نسبی‌ کمترا‌ز اشکال دارویی جامد می‌باشد. در سال‌های اخیر استفاده از قرص سریع باز شونده دهانی بیشتر از گذشته است، این قرص‌ها این قابلیت را دارند که پس از قرار گرفتن در دهان و تماس با بزاق باز شده و تبدیل به گرانول گردند و در مواردی به طور کامل حل شوند. این قرص‌ها می‌توانند در عین حال که مزایای شکل دارویی جامد را دارا هستند، پس از قرار گرفتن در دهان سریعاً به فرم سوسپانسیون و یا محلول در آمده و از آن پس مزایای اشکال دارویی مایع داشته باشند و امکان جذب سریع‌تر دارو و ورود سریع‌تر به جریان خون و سهولت بلع برای آن سطح شوند. با توجه به مشکلات بلع در سالمندان استفاده از این شکل دارویی برای قرص آملودیپین یک مزیت محسوب می‌شود. بنابراین هدف از این پایان‌نامه تهیه قرص سریع باز شونده دهانی آملودیپین mg5 است که بتواند سریع دارو را آزاد نماید و نیز مناسب‌ترین فرمولاسیون را داشته باشد.

 

2-1- بیان مسأله

 

رایج‌ترین راه مصرف دارو، راه خوراکی است. راه خوراکی سهولت مصرف بالایی دارد و با توجه به سطح وسیع دستگاه گوارش، احتمال جذب وسیع را فراهم می‌کند. از جمله اشکال دارویی خوراکی، قرص‌ها هستند که با توجه به سهولت ساخت و پایداری مناسبی که دارند و همچنین هزینه کمتر، حمل و نقل راحت‌تر، جزء اشکال دارویی پر مصرف هستند. بیش از 50 درصد اشکال دارویی بازار را قرص‌ها تشکیل می‌دهند. به همین علت مصرف این شکل دارویی‌، از اولویت بالایی برخوردار است. یکی از ایرادهای قرص این است که برای افرادی که مشکل بلع دارند (کودکان و سالمندان) ایجاد مشکل می‌نماید و نیز قرص بعد از بلع باید مراحل باز شدن، انحلال و جذب را طی نماید. مرحله باز شدن و تبدیل به فرم محلول، فرآیندی زمان‌بر است که موجب تأخیر در شروع اثر درمانی می‌گردد و از این دیدگاه اشکال دارویی مایع بر اشکال دارویی جامد ارجحیت دارند. با توجه به اینکه اشکال دارویی مایع حجیم هستند، کاربرد آنها به طور نسبی کمتر از اشکال دارویی جامد می‌باشد که در سال‌های اخیر استفاده از قرص سریع باز شونده دهانی بیشتر گشته است. این قرص‌ها این قابلیت را دارند که پس از قرار گرفتن در دهان و تماس با بزاق، باز شده و تبدیل به گرانول شده و در مواردی به طور کامل حل شوند و به همین دلیل عوارض گوارشی این سیستم‌های دارویی کم می‌باشد (1، 2، 3).

 

مسدودكننده‌های كانال‌های كلسیمی علاوه بر اثرات ضد آنژین و ضد آریتمی، مقاومت عروق محیطی و فشار خون را نیز كاهش می‌دهند. مكانیسم عمل آنها در فشار خون بالا (و تا حدودی آنژین) مهار ورود كلسیم به سلول‌های عضله صاف شریانی می‌باشد (3، 4).

 

• پمپ­های دینامیکی[2]

 

• پمپ­های جابجایی مثبت[3]

 

• پمپ­های ویژه[4]

 

پمپ‌های دینامیكی پمپ‌هایی هستند كه انرژی جنبشی آب را افزایش می‌دهند. در این نوع پمپ‌ها انتقال انرژی از پمپ به سیال به صورت پیوسته انجام می‌گیرد و مقدار سیال عبوری از واحد زمان (آبدهی) و فشار خروجی سیال از پمپ به هم وابسته می‌باشند. این دسته از پمپ‌ها شامل زیرمجموعه كاملاً متنوعی بوده كه پمپ‌های چرخی[5] از مهمترین آنهاست كه خود بر اساس مسیر حركت سیال در چرخ به سه دسته پمپ‌های شعاعی[6] (برای ایجاد فشار بالا و آبدهی بالنسبه كمتر)، پمپ‌های محوری[7] (برای ایجاد آبدهی بالا و فشار كمتر) و پمپ‌های مختلط[8] (برای ایجاد فشار و آبدهی متوسط) تقسیم می‌شوند (نوربخش, 1385).
در پمپ‌های جابجایی مثبت، انتقال انرژی به سیال به صورت متناوب صورت می‌گیرد. این پمپ‌ها خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند كه از مهمترین آنها پمپ‌های رفت و برگشتی (پیستونی)[9]، گردشی[10] و لوله‌ای[11] را می‌توان نام برد. این نوع پمپ‌ها معمولاً برای دبی‌ها و لزجت‌های نامتعارف مورد استفاده قرار می‌گیرند و اغلب كاربرد صنعتی دارند (نوربخش, 1385).
سایر پمپ‌ها كه مكانیزمی متفاوت از دو رده پمپ ذكر شده دارند در رده پمپ‌های ویژه قرار می‌گیرند. از این نوع پمپ‌ها می‌توان به پمپ‌های هوا[12] ، پمپ‌های اجكتور[13] و همچنین پمپ‌های قوچ­آبی (ضربه قوچی)[14] اشاره كرد. در این پمپ‌ها نحوه انتقال انرژی به سیال برای انجام حركت خاصی اندکی متفاوت از دو نوع اول می‌باشد. لیكن باز هم به گونه‌ای می‌توان آنها را در دو دسته اول نیز جا داد.
پمپ‌های ضربه‌قوچی که موضوع این پایان‌نامه هستند، در زمره پمپ‌های ویژه بوده لیکن به عنوان پمپ جابجایی مثبت نیز قابل دسته‌بندی هستند. در این پمپ‌ها از انرژی جریان ناپایدار ضربه‌قوچ[15] در یک خط آبرسانی برای انتقال آب به ارتفاع بالا ولی در دبی‌های محدود استفاده می‌گردد. امکان‌سنجی استفاده از این نوع پمپاژ در پروژه‌های آبرسانی مناطق دوردست و با اختلاف ارتفاع بالا، موضوع تحقیق در این پایان‌نامه می‌باشد.
 

 

1-1- هدف از طرح مورد نظر و ضرورت انجام آن

 

با توجه به هزینه بالای تأمین انرژی متعارف (شامل انرژی الكتریكی یا انرژی فسیلی) در استفاده از پمپ­های رایج در صنعت آب، استفاده از پمپ­هایی كه دارای مكانیزم ساده‌تر و مصرف انرژی كمتری باشند می‌تواند از جذابیت مناسبی برخوردار باشد. پمپ‌های قوچ‌آبی (ضربه­قوچی) فقط با استفاده از انرژی هیدرولیكی ناشی از جریان ناپایدار[16] در خطوط لوله، عمل پمپاژ آب را انجام می‌دهند و نیازی به استفاده از انرژی‌های الكتریكی یا فسیلی ندارند. همچنین در برخی از مناطق روستایی بعلت شرایط توپوگرافی ویژه تأمین آب روستاهای هم‌جوار از طریق یك ایستگاه پمپاژ (مجتمع­های آبرسانی) با سختی و هزینه زیاد انجام می­شود. استفاده از پمپ‌های ضربه‌قوچی می‌تواند به عنوان یكی از گزینه‌های حل مشكلات فوق مطرح گردد.

 

1-1-1- اهداف اصلی

 

هدف اصلی از انجام این پایان‌نامه، امكان‌سنجی اجرای چنین ایستگاههای پمپاژی در سیستم‌های آبرسانی، بویژه در مناطق روستایی می‌باشد.
 

 

1-1-2- اهداف فرعی

 

از جمله اهداف دیگر پروژه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

 

• تهیه برنامه نرم‌افزاری برای تسهیل و بهینه کردن طراحی ایستگاه‌های پمپاژ ضربه‌قوچی

 

• تعیین محدوده‌های فنی و اقتصادی استفاده از این نوع پمپاژ

 

• حفاظت خط اصلی انتقال آب در برابر فشارهای ناشی از ضربه‌قوچ (علاوه بر عمل پمپاژ آب)

 

 

 

1-2- فرضیه اصلی

 

فرض اصلی تحقیق عبارت است از اینکه در صورت استفاده از پمپ‌های ضربه‌قوچی (قوچ‌آبی) در روستاهایی كه امكان اجرای این پروژه وجود دارد، می‌توان بدون استفاده از انرژی گران‌قیمت الكتریكی یا فسیلی عمل انتقال آب را با راندمان بالا و نسبت سود به هزینه قابل قبول به روستاهای مذكور انجام داد. در این پروژه با مقایسه فنی و اقتصادی اجرای یك طرح در دو حالت ایستگاه‌های پمپاژ متعارف و یا استفاده از پمپ‌های قوچ‌آبی در جهت اثبات فرضیه فوق اقدام می‌گردد.
 

 

1-3- برنامه تحقیق

 

به منظور بررسی استفاده از پمپ­های ضربه‌قوچی در سیستم­های آبرسانی روستایی مراحل تحقیق زیر در نظر گرفته شده است:

 

 

 

1. مطالعات كتابخانه‌ای و تدوین ادبیات موضوع (تئوری، تاریخچه و مكانیزم‌های مؤثر)

 

1. مطالعه وضعیت موجود سیستم‌های آبرسانی روستایی استان اردبیل و امكان‌سنجی استفاده از پمپ ضربه­قوچی در آنها

 

1. انتخاب یكی از طرح‌های موجود به عنوان طرح پایلوت

 

1. مدل‌سازی طرح انتخاب شده با استفاده از نرم‌افزارهای موجود

 

1. طراحی سیستم پمپاژ به روش ضربه‌قوچی در ایستگاه مورد نظر

 

1. مدل‌سازی طرح تهیه شده و تعیین ضرایب مقاومت و قطر لوله‌ها و طراحی تجهیزات مورد نیاز

 

1. جمع‌بندی نتایج و مقایسه آن با روش‌های متعارف ایستگاه‌های پمپاژ از نظر فنی و اقتصادی

 

1. نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات

 

1. تدوین پایان نامه

 

 

 

 

1-1-معرفی اهمیت مناطق ساحلی

 

دریاها و اقیانوسها بیش از 60 درصد از سطح زمین رامی پوشانند و متجاوز از 97 درصد آب موجود در کره زمین را در خودجای داده و نقشی حیاتی درچرخه انرژی وغذایی ایفامی کنند. انسانها برای بسیاری ازمسایل بویژه انرژی و موادمعدنی به دریاهاواقیانوسهاوابسته اند. دریاهاواقیانوسهاسکونتگاه موجودات زنده ومنبع غذایی بسیارمهم هستند . دریاهاواقیانوسها همچنین محلی برای تفریح، یادگیری ، تقویت قوای تخیل و ابداع در انسانها هستند . بسیاری از منابع مهم دریاها و اقیانوسها در نزدیک سواحل آنها متمرکز هستند . در سال 1997 تقریباً 601 میلیون نفر دارند در سواحل یا در نزدیکی سواحل واقع شده بودند.درصد شهرهای جهان که هر کدام جمعیتی بیش از 6بررسی منابع ساحلی جهان و آشنایی با آن برای کلیه کسانی که در سطوح مختلف درگیر مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی هستند مهم و ضروری است . در حقیقت بخش اعظمی مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی بر محور نحوه بهره برداری درست وحفاظت از این منابع استوار است . اکوسیستمهای ساحلی منابع زاینده زیست محیطی هستند که نقش بسیار تاثیرگذاری در حیات کره زمین ایفا می نمایند.مناطق ساحلی به دلیل برخورداری از انواع منابع طبیعی و غیر طبیعی موجود در آنها دارای ارزش و اهمیت بالای اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی می باشند و دارای ارزش اقتصا دی بسیار بالایی هستند که در برخی از موارد اقتصاد کشورها و جوامع به شدت به آن وابسته است . از نظر زیست محیطی مناطق ساحلی به دلیل دارا بودن اکوسیستمهای مولد و حساس دارای اهمیت وارزش فوق العاده ای می باشند.
مناطق ساحلی جهان را از زوایای مختلف می توان مورد توجه و بررسی قرار داد:
 
1-1-1- ابعاد و اندازه سواحل و مناطق ساحلی جهان
سواحل جهان طولی به اندازه 1634701 کیلومتر دارند . مساحت سواحل از خط ساحلی تا فلات قاره (عمق دویست متری ازخط ساحلی)بالغ بر 242811 هزار کیلومتر مربع و مساحت قلمرو سرزمینی مجموع کشورها 18869هزار کیلومتر مربع میباشد. مساحت منطقه ویژه انحصاری کشور ها در حدود 1021084هزار کیلومتر مربع است . بر اساس آخرین اطلاعات موجودنزدیک به 39 درصد جمعیت جهان در فاصله 100 کیلومتری از سواحل زندگی می کنند .
 
 
 
 
1-1-2- اکوسیستمهای ساحلی
خصوصیات سواحل ، اطلاعات پایه و مرجعی برای ارزیابی اکوسیستم های ساحلی و نحوه مدیریت آنها ارایه می دهند.
 
1-1-3- ارزش و اهمیت اقتصادی منابع اکوسیستمی
ارزش گذاری اقتصادی برای اکوسیستمها و خدماتی که ارایه می دهند کار سخت و پیچیده ای است . با این حال عده ای ازدانشمندان و اقتصاددانان کوشیده اند با استفاده از روشهای گوناگون برآوردهایی از ارزش کالاها و خدمات اکوسیستمها تهیه انجام داده اند . بر (Costanza et al., 1997) نمایند. یکی از این موارد، مطالعه ای است که کوستانزا و دیگران در سال 1997اساس این مطالعات ارزش سالانه خدمات اکوسیستمی ارایه شده توسط کل اکوسیستمهای موجود در بیوسفر چیزی بین 16 تا 33تریلیون دلار آمریکا برآورد شده است که نزدیک به 8/1 برابر بزرگتر از ارزش تولید ناخالص ملی کل کشورهای جهان است.تشکیل خاک به دلیل اهمیتی که برای کشاورزی دارد از پر ارزش ترین خدمات اکوسیستمی است . خدمات تفریحی و تنظیم و عرضه آب در رده بعدی قرار دارند .بدیهی است سهم قابل توجهی از این خدمات توسط اکوسیستم های ساحلی ارایه می شوند.
 
1-1-4- انواع منابع و کاربردهای مناطق ساحلی
کاربری های ساحلی انواع متعددی دارند ولی در یک تقسیم بندی کلی می توان آنها را به چهار دسته تقسیم بندی نمود . این چهار دسته عبارتند از:
الف) استخراج منابع

 

 

 

• صید و صیادی