1-5- فشار متوسط شریانی……………………………………………………………………………………. 9

 

1-6- کنترل قلب بوسیله اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک…………………………….. 10

 

1-7- سیستم آدرنرژیک در قلب و عروق…………………………………………………………… 10

 

1-8- سیستم کولینرژیک در قلب و عروق………………………………………………………… 12

 

1-9- مکانیسم های کنترل جریان خون……………………………………………………………. 12

 

1-9-1- تنظیم جریان خون…………………………………………………………………………… 12

 

1-9-2- عوامل موضعی…………………………………………………………………………………… 13

 

1-9-3- عوامل هورمونی و یونی : ( تنظیم همورال )………………………………….. 14

 

1-9-4- تنگ کننده رگی یونی……………………………………………………………………… 15

 

1-9-5-گشادکننده های رگی هورمونی………………………………………………………… 15

 

1-9-6-گشاد کننده های رگی یونی……………………………………………………………… 15

 

1-9-7- عوامل عصبی…………………………………………………………………………………….. 15

 

1-9-8- سیستم عصبی خود مختار………………………………………………………………. 16

 

1-10- تنظیم عصبی فشار خون………………………………………………………………………… 16

 

1-10-1- افزایش فشار خون عصبی……………………………………………………………… 16

 

1-10-2- تون وازوموتور………………………………………………………………………………….. 16

 

1-10-3- اتساع عروق…………………………………………………………………………………….. 17

 

1-10-4- مکانیسمهای رفلکسی برای حفظ فشار شریانی…………………………… 17

 

1-11- داروهای مقلد سمپاتیک…………………………………………………………………………. 17

 

1-11-1- داروهای مهارکننده گیرنده های الفا و بتا……………………………………. 18

 

1-12- داروهای مقلد پاراسمپاتیک…………………………………………………………………….. 18

 

1-13- داروهای مهار کننده رسپتورهای موسکارینی……………………………………….. 18

 

فصل دوم

 

بر تحقیقات پیشین……………………………………………………………………………………….. 20

 

2-1- مطالعات انجام شده در رابطه با اثرات ریواس………………………………………….. 20

 

2-2-هدف پژوهش………………………………………………………………………………………………. 22

 

2-3- فرضیات………………………………………………………………………………………………………. 22

 

فصل سوم

 

مواد و روش ها…………………………………………………………………………………………………………… 24

 

3-1- مواد مورد نیاز……………………………………………………………………………………………… 24

 

3-2- وسایل مورد نیاز………………………………………………………………………………………….. 24

 

3-3- تهیه و نگهداری موش صحرایی………………………………………………………………… 25

 

3-3-4- عصاره گیری به روش ماسراسیون یا خیساندن………………………………. 26

 

3-3-5- اجزای سیستم ثبت فشار خون و ضربان قلب………………………………… 26

 

3-6- مراحل انجام آزمایش………………………………………………………………………………….. 27

 

3-6-1- بی هوش کردن حیوان…………………………………………………………………….. 27

 

3-6-2- جراحی………………………………………………………………………………………………. 27

 

3-6-2-1- تراکئوستومی………………………………………………………………………………… 27

 

3-6-2-2- کانول گذاری ورید و شریان ران………………………………………………….. 28

 

3-7- ثبت فشارخون و ضربان قلب…………………………………………………………………….. 28

 

3-8- کالیبراسیون ترانسدیوسر…………………………………………………………………………… 30

 

3-9- چگونگی تجویز داروها……………………………………………………………………………….. 30

 

3-10- تجزیه و تحلیل آماری…………………………………………………………………………. 31

 

فصل چهارم

 

نتایج……………………………………………………………………………………………. 33

 

4-1- گراف های ثبت شده با دستگاه………………………………………………………………… 33

 

4-2- فشار میانگین سرخرگی در پاسخ به دوزهای مختلف عصاره ریواس و حلال آن در هر دو حالت کنترل وآزمایش       36

 

4-3- فشار سیستولی، فشار دیاستولی، فشار میانگین سرخرگی و ضربان قلب در حضور عصاره گل ریواس 36

 

4-3-1-فشار سیستول، فشار دیاستول و فشار میانگین سرخرگی در حضور عصاره گل ریواس   36

 

4-4–  فشار سیستولی , دیاستولی , فشار میانگین سرخرگی و ضربان قلب در حضور توام عصاره گل ریواس و اپی نفرین……………………………………………………………………………………………………………………………. 41

 

4-3-1- فشار میانگین سرخرگی در حضور توام عصاره گل ریواس و اپی نفرین         41

 

4-4-2-فشار سیستولی در دو حالت عصاره توام اپی نفرین و حلال توام با اپی نفرین   43

 

4-4-3- میزان تغییرات  فشار دیاستولی در دو حالت عصاره توام با اپی نفرین و حلال توام با اپی نفرین          44

 

4-4-4- میزان تغییرات ضربان قلب در دو حالت حضور عصاره و حلال توام با اپی نفرین        46

 

4-5- فشار میانگین سرخرگی , فشار سیستولی , فشار دیاستولی و ضربان قلب در دو حالت حضور توام عصاره گل ریواس و حلال با استیل کولین………………………………………………………………………………… 48

 

4-5-1- فشار میانگین سرخرگی در دو حالت عصاره و حلال توام با استیل کولین      48

 

4-5-2- فشار سیستولی در دو حالت عصاره گل ریواس و حلال توام با استیل کولین  50

 

4-5-3- با توجه به جدول های 4-17 و 4-18 و نمودار4-12 فشار دیاستولی در حضور استیل کولین (2/ میلی گرم بر کیلو گرم )………………………………………………………………………………………………………….. 52

 

4-5-4- ضربان قلب در حضور عصاره گل ریواس و حلال توام با استیل کولین…………… 54

 

فصل پنجم

 

بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………… 58

 

5-1-نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………. 62

 

5-2-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………. 62

 

منابع و مآخذ

 

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………… 63

 

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………….. 64

 

مقدمه

 

استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر انسان بر می گردد، اما استفاده صحیح از گیاهان دارویی مشروط به وجود اطلاعات دقیق و علمی در مورد آنهاست. اولین گام در این راستا جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی است و از آنجایی که انسان جزئی از طبیعت است به طور مسلم برای هر بیماری طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده است و باید گفت انسان تنها با داروهای شیمیایی مداوا نمی شود.

 

تعداد بیشماری از گونه های گیاهی موجود در سرتاسر دنیا جز گیاهان دارویی محسوب می شوند. ایران از لحاظ آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی در زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از مهمترین مناطق جهان به حساب می آید و در گذشته هم منبع تولید ومصرف گیاهان دارویی بوده است و دانشمندان ایرانی مانند : ابوریحان بیرونی و ابو علی سینا کتابهای مفصلی را در مورد این گیاهان نوشته اند.

 

گیاهان دارویی به دلیل دارا بودن طبیعتی سازگار با خلقت بشر هیچگونه عوارضی ایجاد نمی کنند البته باید این را به یاد داشته باشیم که داروهای شیمیایی نیز به تقلید مواد موثره گیاهان دارویی ساخته می شوند، طبیعت این مخزن پر از دارو، افقهای تازه ای را برای جامعه پزشکی و داروسازی گشوده است .

 

ریواس از گیاهان خوراکی و دارویی مناطق سردسیری است که در ایران در نواحی زاگرس به خصوص در دامنه های سرسبز دنا به وفور دیده می شود که علاوه بر مصرف خوراکی و تهیه انواع شربت، ترشی و دسر قسمت های مختلف این گیاه برای درمان بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد .(4,6)

 

1-1-ریواس

 

ریواس با نام انگلیسی Rhubarb گیاهی است علفی, چند ساله با ریشه ضخیم و گوشتی است. ریواس بومی نواحی آسیای مرکزی و شمالی است ودر نواحی سردسیر جهان می روید, بنابر این گیاهی است سرمادوست وقسمت زیر زمینی آن در مقابل سرما و خشکی مقاوم است.

 

نام علمی این گونه ای که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد Rheum persicum L. می باشد و از تیره علف هفت بند می باشد. برگهای ریواس بسیار پهن, زبر و خشن می باشد وگاه پهنای برگ به بیش از 70 سانتی متر می رسد. در سالهایی که بارندگی خوب باشد ارتفاع ساقه های گل دهنده ممکن است به 50 تا 80 سانتی متر برسد.

 

میوه آن فندقه 3 پهلو با زاویه برجسته و باله مانند به طول 5 تا 10 میلیمتر و به رنگ قرمز خونین می باشد. گل های آن نر و ماده وریز اندکه با یک پایک نازک به انتهای ساقه چسپیده ان و حالت خوشه ای دارند.(5, 36)

 

شکل 1-1 گیاه ریواس

 

1-1-1- طبقه بنی علمی ریواس

 

فرمانرو : گیاهان

 

دسته : گیاهان گلدار

 

رده : دو لپه ای ها

 

راسته : میخک سانان  Caryophyllales

 

تیره : هفت بندان  Polygonaceae

 

سرده , Rheum

 

1-1-2- گونه های ریواس

 

جنس Rheum  دارای 50 حدود گونه در سطح جهان و 3 گونه ,  Rheum ribes   ، Rheum Persicum و Rheum turkestanicum (چند ساله) در ایران است .

 

که نمونه مورد بررسی ما Rheum persicum می باشد که از دامنه زاگرس از منطقه دنا جمع آوری شده است.

 

1-1-3- ترکیبات اصلی ریواس

 

ریواس سرشار از ویتامینهای A ,B و C می باشد. فلاونوئیدها, تانن ها, آنتراکوئینونها, کلسیم, فیبر, گلیکوزیدها, Aloe-emodin , Rhein , Chrysophanol نیز از دیگر ترکیبات فلاونوئیدها می باشند.(23, 27)

 

 1-1-4- خصوصیات فارماکولوژیکی ریواس

 

 

• عصاره ریزوم ریواس خاصیت Vasodilatory قوی دارد ، که این خصوصیت باعث کاهش فشار خون می شود.(7)

 

• عصاره ریشه ریواس خاصیت ضد التهابی[1] دارد و ضد رگ زایی[2] دارد.(8, 9)

 

• یکی از مهمترین اثرات ریواس بر روی کلیه ها دیورتیک ( مدر) بودن ان است .(11)

 

• عصاره ریشه ،برگ وساقه ریواس خاصیت ضد باکتریایی بر روی پاتوژن های گرم منفی دارد.(12)

 

• عصاره ریواس باعث کاهش پروتئینوری و کاهش شدت گلومرولوسیروزی[3] میشود.(14)

 

• فلاونوئیدهای[4] موجود در عصاره ریواس خاصیت ضد افسردگی[5] دارند.(16)

 

• آنتراکوئینونهای[6] موجود در ریواس خاصیت ضد سرطانی دارند(15)

 

1-2- قلب

 

 قلب یا دل اندام ماهیچه ای است که مسئول پمپ خون به شریانها بوسیله حرکات ضرباندار متناوب است وبه این صورت خون را به همه نواحی ارسال می کند.

 

قلب در اصل از 2 پمپ جدا از هم تشکیل شده است :

 

قلب راست که خون را به ریه ها پمپ می کند .

 

قلب چپ که خون را به اندامهای محیطی پمپ می کند.

 

هر یک از این 2 قلب مجزا از 2 حفره قلب مجزا , از 2 حفره ضرباندار به نام های دهلیز و بطن تشکیل شده است.

 

دهلیزها به منزله پمپ اولیه و ضعیف عمل می کنند که حرکت خون را به درون بطن ها تسهیل می نمایند.

 

بطن ها هم نیروی اصلی لازم را برای فرستادن خون به , (1) جریان خون ریوی توسط بطن راست یا (2) جریان خون محیطی توسط بطن چپ را فرآهم می کنند.

 

قلب انسان در سمت چپ بدن در ناحیه سینه ای 0 (توراسیک) قرار دارد و به گونه ای قرار گرفته است که راس (apex) آن به سمت چپ و پایین قرار می گیرد.

 

قلب انسان به طور متوسط 70 بار در دقیقه می تپد.(2)

 

1-2-1- عضله قلب

 

قلب از 3 نوع عضله اصلی تشکیل شده است که شامل عضله دهلیزی , عضله بطنی و فیبرهای عضلانی ویژه تحریکی – هدایتی هستند .

 

عضله قلب مانند عضله اسکلتی مخطط است ولی دوره انقباض عضله قلب خیلی طولانی تر است زیرا پتانسیل عمل در عضله قلب تقریبا در اثر باز شدن 2 نوع کانال بوجود می آید :

 

 

• کانالهای سریع سدیمی (همانند کانال عضله اسکلتی )

 

• کانالهای آهسته کلسیمی یا کانالهای سدیمی – کلسیمی

 

تفاوت اصلی عضله قلبی با عضله اسکلتی مربوط می شود به همین کانالهای نوع دوم و تفاوت اینها با نوع اول این هست که این کانالها آهسته تر باز می شوند و مهمتر اینکه این کانالها به مدت چند دهم ثانیه باز باقی می ماند که در طی این مدت مقدار زیادی از هر دو یون کلسیم و سدیم وارد فیبر عضلانی می شوند و بدین ترتیب دپلاریزاسیون را برای مدت طولانی حفظ می نمایند و موجب ایجاد کفه در پتانسیل عمل می گردند.

 

دومین تفاوت عضله اسکلتی با عضله قلبی که تا حدودی مسئول طولانی شدن پتانسیل عمل و ایجاد کفه در عضله قلبی می شود این است که بلافاصله بعد از شروع پتانسیل عمل نفوذپذیری غشای سلول قلبی به پتاسیم حدود 5 برابر کاهش می یابد در حالی که در عضله اسکلتی این چنین نیست .(2)

 

عضله قلب به عنوان سنسیشیوم عمل می کند, سنسیشیوم یعنی واحد یکپارچه ای متشکل از تعداد زیادی سلول که دیواره سلولی بین آنها وجود ندارد, ولی قلب سنسیشیوم واقعی نیست بلکه از نظر عملکردی مثل سنسیشیوم عمل می کند. بدین سبک که در بین آنها اتصالات منفذدار تشکیل می شود که تقریبا به طور کامل امکان انتشار یون ها را فرآهم می کنند یعنی وقتی که یک محرک به هر قسمتی از عضله قلب اعمال می شود باعث انقباض کل عضله قلبی می شود.(2)

 

سیستم لوله های عرضی (T) سلول های میوکارد, در مبادله مواد بین مویرگ و سلول میوکارد شرکت می کند. همانند عضله اسکلتی وقتی یک پتانسیل عمل از غشای عضله قلب می گذرد, پتانسیل عمل درون فیبر عضله قلب می گذرد, پتانسیل عمل توبولهای T نیز به نوبه خود بر روی غشای توبول های طولی سارکوپلاسمی اثر می کنند و موجب آزاد شدن مقدار زیادی یون کلسیم از شبکه سارکوپلاسمی به درون سارکوپلاسم عضله به صورت آنی می گردد, سپس یونهای کلسیم در عرض چندین میلی ثانیه به درون میوفیبریل ها انتشار می یابند و واکنش های شیمیایی روی هم لغزیدن اکتین و میوزین را کاتالیز می کنند که این عمل موجب انقباض عضله می شود.

 

مدت انقباض عضله قلب چند میلی ثانیه بعد از آغاز پتانسیل عمل شروع می گردد و تا چند میلی ثانیه بعد از پایان پتانسیل عمل ادامه می یابد, به مدت زمان شروع یک ضربان تا شروع ضربان بعدی چرخه قلبی می گویند.

 

چرخه قلبی از یک دوره زمانی استراحت به نام دیاستول که طی آن قلب از خون پر می شود و یک دوره انقباضی به نام سیستول تشکیل می شود که طی سیستول خون با فشار به عروق سیستمیک و ریوی پمپ می شود.

 

1-3- اندوتلیوم و عضله صاف عروق

 

اندوتلیوم لایه نازکی از سلول هاست که لایه داخلی عروق را پوشانده است. بافت اندوتلیال از نوع  بافت اپی تلیومی می باشد که تخصصی تر شده است.

 

1-4-1. معنای لغوی سیره. 18

 

1-4-2. معنای اصطلاحی سیره. 19

 

1-4-3. تفاوت سیره با آموزه. 19

 

1- 5. واژه‌های مرادف و مخالف وفای به عهد. 20

 

1- 5-1. واژه‌های مرادف وفای به عهد. 20

 

1- 5-1-1. میثاق.. 20

 

1- 5-1-2. وعد. 21

 

1- 5-1-3. عقد. 23

 

1-5-1-4. إصر. 23

 

1-5-1-5. حلف… 24

 

1-5-1-6. نحب… 25

 

1-5-2. واژه‌های مخالف وفای به عهد. 25

 

1- 5-2-1. نقض عهد. 25

 

1- 5-2-2. نَکث عهد. 27

 

1-5-2-3. نَبذ عهد. 27

 

1- 5-2-4. غدر. 28

 

1-4-2-5.  غَزْل عهد. 28

 

1- 5-2-6. خلف وعده. 29

 

1-6. اهمیت وفای به عهد و ارزش وفاداری در اسلام. 29

 

فصل دوم: اقسام وفای به عهد 35

 

2-1. عناصر عهد. 36

 

2-1-1. عهد بما هو عهد. 36

 

2-1-1-1. به صورت کتبی.. 36

 

2-1-1-2. به صورت شفاهی.. 37

 

2-1-2. متعلق عهد. 37

 

2-1-2-1. به صورت قول. 37

 

2-1-2-2. به صورت فعل.. 37

 

2-1-3. متعهِّد و متعهَّد. 38

 

2-2. اقسام عهد. 38

 

2-2-1. عهد خداوند با انسان. 38

 

2-2-1-1. عهد خداوند با انسان­های عادی(عموم انسان­ها) 40

 

2-2-1-2. عهد خداوند با انبیاء و اولیاء. 42

 

2-2-2. عهد انسان. 44

 

2-2-2-1. عهد انسان با خدا 44

 

الف) قسم.. 46

 

ب) نذر. 47

 

2-2-2-2.  عهد انسان با انسان. 48

 

2-2-2-2-1. پیمان­های اقتصادی.. 49

 

2-2-2-2-2. پیمان­های سیاسی.. 49

 

2-2-2-2-3. پیمان‌های نظامی.. 51

 

2-2-2-2-4. پیمان­های اجتماعی.. 52

 

2-2-2-3.  عهد انسان با خود. 55

 

2-3. مراتب وفا 56

 

فصل سوم: وفای به عهد در اخلاق.. 36

 

3-1. تعریف فضیلت… 60

 

3-2. اقسام فضایل.. 62

 

3-2-1. فضایل عقلانی.. 62

 

3-2-2. فضایل اخلاقی.. 63

 

3-3. رابطه­ی وفای به عهد با فضایل.. 64

 

3-3-1. رابطه‌ی وفای به عهد با حکمت… 66

 

3-3-1-1. رابطه­ی وفای به عهد با حکمت در قرآن. 66

 

3-3-1-2. رابطه­ی وفای به عهد با حکمت در نظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 66

 

3-3-2. رابطه­ی وفای به عهد و عدالت… 68

 

 

3-3-2-1. رابطه­ی وفای به عهد و عدالت در قرآن. 69

 

3-3-2-2. رابطه­ی  وفای به عهد و عدالت در آموزه­ها و سیره­ی نبوی.. 70

 

3-3-2-3. رابطه­ی وفای به عهد و عدالت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 71

 

3-3-3. رابطه­ی وفای به عهد و صداقت… 74

 

3-3-3-1. رابطه­ی وفای به عهد و صداقت در قرآن. 75

 

3-3-3-2. رابطه­ی وفای به عهد و صداقت در آموزه‌ها و سیره نبوی.. 77

 

3-3-3-3. رابطه­ی وفای به عهد و صداقت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 79

 

3-3-4. رابطه­ی وفای به عهد با امانت‌داری.. 82

 

3-3-4-1. رابطه­ی وفای  به عهد و امانت‌داری در قرآن. 83

 

3-3-4-2. رابطه­ی وفای به عهد و امانت‌داری در آموزه و سیره. 84

 

3-4-5. رابطه­ی وفای به عهد با دیگر فضایل.. 85

 

فصل چهارم: شرایط و احکام وفای به عهد 87

 

4-1. شرایط وفای به عهد. 88

 

4-1-1.  شرایط وفای به عهد در کتب فقهی.. 88

 

4-1-1-1. انشاء صیغه. 89

 

4-1-1-2. عاقل بودن. 90

 

4-1-1-3. بالغ بودن. 90

 

4-1-1-4. مختار بودن. 90

 

4-1-1-5. قصد جدی داشتن.. 91

 

4-1-1-6. حلال و مباح بودن معهود. 92

 

4-1-1-7. عمل به عین نیت… 92

 

4-1-1-8. محال نبودن. 92

 

4-1-1-9. قدرت و توانایی.. 93

 

4-1-2. شرایط وفای به عهد در کتب حقوقی.. 93

 

4-1-2-1. عدم مخالفت با کتاب و سنت… 93

 

4-1-3. شرایط فعل اخلاقی در کتب علمای اخلاق و فیلسوفان مسلمان. 94

 

4-1-3-1. عزم و اراده. 95

 

4-1-3-2. نیت (حُسن فاعلی) 96

 

4-1-3-2-1. صدق و راستی.. 98

 

4-1-3-2-2. عدم خیانت… 99

 

4-1-3-2-3. عدم زیان به افراد. 100

 

4-1-3-3. مطلوبیت فعل (حُسن عمل) 100

 

4-1-3-4. ملکه نفسانی.. 102

 

‌4-1-3-5. نتیجه­ی عمل.. 102

 

4-2.  احکام وفای به عهد. 104

 

4-2-1. احکام وفای به عهد  در کتب فقهی و حقوقی.. 104

 

4-2-2.  احکام اخلاقی وفای به عهد. 109

 

4-2-2-1. تعارض اخلاقی.. 112

 

4-2-2-1-1. تعریف تعارض اخلاقی.. 113

 

4-2-2-1-2. انواع تعارض اخلاقی.. 114

 

4-3. افراد واجد شرایط برای عهد بستن.. 116

 

4-4. حق وفای به عهد با دشمن.. 117

 

4- 5. استثنائات در وفای به عهد. 122

 

4-6. شرایط درست بودن نقض عهد. 123

 

4-7. ثمرات وفای به عهد و زیان‌های عهدشکنی.. 125

 

4-7 – 1. ثمرات وفای به عهد. 125

 

4-7-1 – 1. نظم اجتماعی و ثبات جامعه. 125

 

4-7-1 – 2. جلب اعتماد دیگران. 125

 

4-7-1 – 3. حب الهی.. 126

 

4-7-1-4. لطف الهی.. 127

 

4-7- 1 – 5.  برخورداری از برکات و پاداش الهی.. 127

 

4-7 – 2. زیان­های عهدشکنی.. 128

 

2-4. آشنایی با معروفات و منكرات… 106

 

فصل پنجم: كاوشی دیگر پیرامون فریضه امر و نهی.. 119

 

1-5. شرایط اجرای امربه معروف و نهی از منكر. 119

 

2-5. اصول و پیش شرط‌های حاكم بر فریضه امر و نهی.. 127

 

3-5. تحلیل ریشه‌های موفقیت در امر و نهی.. 133

 

4-5. تحلیل ریشه‌های شكست در امر و نهی.. 138

 

5- 5. آثار سوء منكرات در جامعه. 144

 

6-5. پیامدهای منفی ترك امربه معروف و نهی از منكر در جامعه. 147

 

فصل ششم: بررسی های ضروری دیگر در اصلاحات و امر و نهی دینی.. 152

 

1-6. شیوه‌های متفاوت اصلاحات در فریضه امر و نهی.. 152

 

2-6. اصلاحات وتغییرات اساسی اجتماعی در گرو چند مؤلفه پراهمیت… 163

 

فصل هفتم: جمع‌بندی، نتیجه‌گیری و پیشنهادها 180

 

1-7. خلاصه پژوهش… 180

 

2-7. ارائه برخی پیشنهادها به محققان آینده 182

 

3-7. ارائه راهكارهای عملی و كاربردی نو جهت اصلاحات و دگرگونی‌های اجتماعی از طریق امر و نهی دینی در عصر حاضر  183

 

فهرست منابع و مآخذ(فارسی وعربی) 187

 

الف: فهرست كتاب‌ها 187

 

ب: فهرست نرم افزارها 198

 

نمایه. 199

 

Abstract
ب) فهرست تفصیلی

 

چكیده

 

مباحث مقدماتی: كلیات… 1

 

1. بیان مسأله. 1

 

2. پیشینه تحقیق.. 1

 

3. اهداف پژوهش… 1

 

4. پرسش‌های تحقیق.. 2

 

5. فرضیه پژوهش… 2

 

6. روش گردآوری اطلاعات… 3

 

7. هدف كاربردی این پژوهش… 3

 

8. واژگان كلیدی.. 3

 

9. موانع و محدودیت‌های پژوهش… 3

 

فصل اول: بررسی‌های اولیه. 4

 

1-1. مفاهیم و معانی.. 5

 

1-1-1. مفهوم اصلاحات… 5

 

1-1-1-1. واژه اصلاح در لغت… 5

 

2-1-1-1. واژه اصلاح در عرف قرآن. 6

 

3-1-1-1. واژه إصلاح در عرف روایات معصومین «علیهم السلام» 7

 

2-1-1. مفهوم تغییر و دگرگونی.. 7

 

1-2-1-1. واژه تغییر در لغت… 7

 

2-2-1-1. واژه تغییر در عرف قرآن. 8

 

3-2-1-1. واژه تغییر در عرف روایات. 8

 

3-1-1. مفهوم أمر. 9

 

1-3-1-1. واژه امر در لغت… 9

 

2-3-1-1. واژه أمر در عرف قرآن. 10

 

3-3-1-1. واژه امر در عرف روایات. 11

 

4-1-1. مفهوم نهی.. 12

 

1-4-1-1. واژه نهی در لغت… 12

 

2-4-1-1. واژه نهی در عرف قرآن. 13

 

3-4-1-1. واژه نهی در عرف روایات… 13

 

5-1-1. مفهوم معروف… 14

 

1-5-1-1. واژه معروف در لغت… 14

 

2-5-1-1. واژه معروف در قرآن. 15

 

 

3-5-1-1. واژه معروف در روایات… 15

 

6-1-1. مفهوم منكر. 16

 

1-6-1-1. واژه منكر در لغت… 16

 

2-6-1-1. واژه منكر در عرف قرآن. 16

 

3-6-1-1. واژه منكر در عرف روایات… 17

 

2-1. دگرگونی و تغییرات اجتماعی.. 18

 

1-2-1. تغییرات اجتماعی در قرآن و روایات اهل بیت‌ علیهم‌السلام. 18

 

2-2-1. امر و نهی، مؤثرترین مكانیزم اجرایی در تغییرات اجتماعی.. 20

 

3-2-1. دگرگونی‌های اجتماعی از منظر علم جامعه‌شناسی.. 22

 

1-3-2-1. عوامل مؤثر بر دگرگونی‌های اجتماعی.. 23

 

1-1-3-2-1. عامل معنوی.. 23

 

2-1-3-2-1. عامل جغرافیایی و محیطی.. 24

 

3-1-3-2-1. عامل فرهنگی.. 24

 

4-1-3-2-1. عامل فناوری و تكنولوژی.. 24

 

5-1-3-2-1. عامل اقتصادی.. 25

 

2-3-2-1. پیامدهای ناخوشایند در فرآیند سریع تغییرات اجتماعی.. 26

 

3-3-2-1. موانع فرا روی دگرگونی‌های اجتماعی.. 26

 

فصل دوم: اصلاحات اجتماعی.. 29

 

1-2. مقدمه. 29

 

2-2. اصلاحات از منظر قرآن. 29

 

1-2-2. ایمان شرط لازم برای اصلاح.. 30

 

2-2-2. توبه راه اصلاح فردی.. 31

 

3-2-2. تقوی مقدمه اصلاح.. 32

 

4-2-2. عفو و بخشش، راه اصلاح خطاكاران. 33

 

5-2-2. اصلاح در خانواده 34

 

6-2-2. اصلاح اجتماعی با اوامر و نواهی الهی.. 35

 

3-2. اصلاح در روایات معصومین علیهم‌السلام. 37

 

1-3-2. مجاهده بانفس راه اصلاح فردی.. 37

 

2-3-2. اصلاح خانواده 38

 

3-3-2. اصلاح بین مردم و جامعه. 39

 

4-3-2. اصلاح حاكمان و عالمان. 41

 

4-2. چارچوب اصلاحات در اسلام. 42

 

1-4-2. حق محوری.. 42

 

2-4-2. قانونمندی.. 43

 

3-4-2. صداقت و راستگویی.. 45

 

4-4-2. رعایت اصول اخلاقی.. 45

 

5-4-2. گزینش كارگزاران صالح و توانا 47

 

6-4-2. نگرش انسانی و فرامذهبی.. 48

 

7-4-2. توسعه آزادی‌های مشروع. 48

 

8-4-2. حفظ وحدت و وفاق ملی.. 49

 

9-4-2. برقراری عدالت اجتماعی.. 50

 

10-4-2. تأمین رفاه و آسایش مردم. 51

 

5-2. ابعاد مختلف اصلاحات… 51

 

1-5-2. اصلاح فرهنگی و معنوی.. 51

 

2-5-2. اصلاح نظام سیاسی.. 52

 

3-5-2. اصلاح نظام حقوقی.. 53

 

4-5-2. اصلاح قوانین و ساختارها 54

 

6-2. شرایط اجرای اصلاحات… 55

 

1-6-2. زمان‌شناسی و مكان شناسی فراروی اصلاحات… 55

 

2-6-2. شناخت داشتن از اقدام اصلاحی خود. 56

 

3-6-2. مشورت با حكیمان و عالمان. 57

 

4-6-2. استفاده از ابزار درست جهت اصلاح.. 58

 

7-2. مهمترین ویژگی مصلح موفق.. 59

 

1-7-2. عدم مصانعه. 59

 

2-7-2. عدم مضارعه. 61

 

3-7-2. عدم مطامعه. 62

 

8-2. آسیب شناسی اصلاحات… 62

 

1-8-2. ابهام در مفهوم اصلاح و چارچوب آن. 62

 

2-8-2. مقطعی بودن اصلاحات… 63

 

3-8-2. افراط و تفریط.. 64

 

4-8-2. رخنه فرصت‌طلبان و مصلحان غیرواقعی.. 65

 

9-2. مهمترین شیوه‌های اصلاح.. 66

 

1-9-2. ارشاد و تساهل.. 66

 

2-9-2. اصلاحات تدریجی و گام به گام. 68

 

3-9-2. امربه معروف و نهی از منكر. 69

 

فصل سوم: جایگاه امربه معروف و نهی از منكر در اسلام. 73

 

1-3. روند تشریع امر و نهی در قرآن. 73

 

1-1-3. آیات توصیه كننده به امر و نهی.. 73

 

2-1-3. آیات دال بر وجوب امربه معروف و نهی از منكر. 75

 

1-2-1-3. وجوب امر و نهی بر پیامبر اكرم‌صلی‌الله‌علیه‌و آله. 75

 

2-2-1-3. وجوب امر و نهی بر همه مؤمنان امت… 75

 

3-2-1-3. وجوب امر و نهی بر بعضی از امت… 77

 

3-1-3. امربه معروف و نهی از منكر از اوصاف لازم مومنان. 78

 

4-1-3. امربه منكر و نهی از معروف، از صفات منافقان. 78

 

5-1-3. تفاوت امربه معروف ونهی از منكر در آیات مكی و مدنی.. 79

 

6-1-3. تقدم امر و نهی بر ایمان به خدا 80

 

7-1-3. گمان وجود تضاد در میان آیات امر و نهی.. 80

 

8-1-3. امر و نهی در میان همه ادیان الهی.. 82

 

2-3. موقعیت شناسی امربه معروف و نهی از منكر در روایات… 83

 

1-2-3. اهمیت وفضیلت امر و نهی در كلام معصومین علیهم السلام. 83

 

2-2-3. تشویق همگان به امربه معروف و نهی از منكر. 85

 

3-2-3. روایات دال بر وجوب دو فریضه. 85

 

1-3-2-3. واجب بر همه امت… 85

 

2-3-2-3. بر بعض امت… 86

 

3-3-2-3. واجب برهر فرد مسلمان. 86

 

4-3-2-3. بر علما و دانشمندان. 86

 

4-2-3. عدم تفاوت بین امر و نهی مرد و زن. 87

 

5-2-3. امربه معروف و نهی از منكر، از اوصاف لازم مومنین.. 87

 

6-2-3. امربه منكر و نهی از معروف از صفات منافقان و مشركان. 88

 

7-2-3. توهم وجود تنافی در بین روایات امر و نهی.. 88

 

8-2-3. وجوب حفظ جان و دین و بذل و ایثار در راه امر و نهی.. 89

 

9-2-3. «حسبة» نهاد اجرایی امر و نهی در تاریخ اسلام. 89

 

فصل چهارم: شناخت ابعاد دیگر فریضه امر و نهی.. 92

 

1-4. مراتب وطبقات امر و نهی.. 92

 

1-1-4. لزوم آگاهی ازمراتب ودرجات امربه معروف ونهی از منكر. 92

 

2-1-4. مراحل امربه معروف و نهی از منكر. 93

 

1-2-1-4. مرحله اول: مرتبه انكار قلبی.. 94

 

2-2-1-4. مرحله دوم: مرتبه زبانی.. 96

 

3-2-1-4. مرحله سوم: مرتبه عملی و با قدرت… 99

 

3-1-4. طبقات امربه معروف و نهی از منكر. 100

 

1-3-1-4. امر و نهی فردی.. 100

 

2-3-1-4. امر و نهی خانوادگی.. 101

 

3-3-1-4. امر و نهی علما و بزرگان جامعه. 102

 

4-3-1-4. امر و نهی حكومتی.. 103

 

4-1-4. طبیعت امر و نهی و تقدم و تأخر در این فریضه. 104

 

2-4. آشنایی با معروفات و منكرات… 106

 

1-2-4. ضرورت شناخت كامل معروفات و منكرات… 106

 

2-2-4. تفاوت موضوعی معروف و منكر. 107

 

3-2-4. شناخت اهل معروف و ثمره كارهای خیر. 107

 

4-2-4. معیارهای شناخت معروف و منكر. 108

 

1-4-2-4. معیارهای ثابت… 109

 

1-1-4-2-4. شرع، اصلی‌ترین معیار. 109

 

2-1-4-2-4. فطرت پاك.. 109

 

3-1-4-2-4. عقل سلیم. 110

 

2-4-2-4. معیارهای متغیر. 111

 

1-2-4-2-4. فرهنگ… 111

 

2-2-4-2-4. آداب و رسوم. 112

 

3-2-4-2-4. عرف… 112

 

4-2-4-2-4. تابو. 113

 

5-2-4. اقسام و مصادیق معروف و منكر. 114

 

1-5-2-4. اقسام معروف و منكر. 114

 

2-5-2-4. برخی از معروف‌ها و منكرهای (واجب و حرام)شرعی: 115

 

1-2-5-2-4. اعتقادی.. 115

 

2-2-5-2-4. اخلاقی.. 115

 

3-2-5-2-4. فرهنگی.. 115

 

4-2-5-2-4. خانوادگی.. 116

 

5-2-5-2-4. درمانی و بهداشتی و غذایی.. 116

 

6-2-5-2-4. اقتصادی.. 116

 

7-2-5-2-4. سیاسی.. 116

 

8-2-5-2-4. حكومتی و دولتی.. 117

 

فصل پنجم: كاوشی دیگر پیرامون فریضه امر و نهی.. 119

 

1-5. شرایط اجرای امربه معروف و نهی از منكر. 119

 

1-1-5. توضیح اجمالی.. 119

 

2-1-5. شرایط افراد در فریضه امر و نهی.. 119

 

3-1-5- شرایط فریضه امر و نهی.. 122

 

1-3-1-5. علم و آگاهی.. 122

 

2-3-1-5. شرط تأثیر. 123

 

3-3-1-5. شرط استمرار و اصرار بر گناه 123

 

4-3-1-5. فقدان مفسده در امر و نهی.. 124

 

4-1-5.  ویژگی‌های شخصی آمران و ناهیان. 125

 

1-4-1-5. عامل بودن. 125

 

2-4-1-5. عدم انتظار پاداش از مردم. 126

 

3-4-1-5. تكبر نداشته باشد. 126

 

2-5. اصول و پیش شرط‌های حاكم بر فریضه امر و نهی.. 127

 

1-2-5. تجسس كردن ممنوع. 127

 

2-2-5. بدبینی و سوءظن ممنوع. 128

 

3-2-5. پرده دری ممنوع. 129

 

4-2-5. توهین ممنوع. 129

 

5-2-5. تعرض و اضرار به غیرممنوع. 130

 

6-2-5. انتقام‌گیری ممنوع. 130

 

7-2-5. دخالت و تجاوز ممنوع. 130

 

8-2-5. تبعیض در اجرای اوامر و نواهی الهی ممنوع. 131

 

9-2-5. رعایت اصول خودشناسی، بیمارشناسی، روش‌شناسی واجب… 131

 

10-2-5. تقیه واجب، امر و نهی ممنوع. 132

 

3-5. تحلیل ریشه‌های موفقیت در امر و نهی.. 133

 

1-3-5. اثرات مثبت امر و نهی در جامعه. 133

 

1-1-3-5. حفظ اسلام و احكام آن. 133

 

2-1-3-5. تقویت مومنین و تضعیف كفار. 134

 

3-1-3-5. عزت و سعادت دنیا و آخرت… 134

 

4-1-3-5. امنیت و آبادانی.. 135

 

5-1-3-5. كلید حل همه مشكلات و اجرای قوانین.. 135

 

2-3-5. عوامل موفقیت در امر و نهی.. 136

 

1-2-3-5. شرح صدر و صبر و مقاومت… 136

 

2-2-3-5. با شیوه درست و با مدارا برخورد نمودن. 137

 

3-2-3-5. دیگر عوامل.. 137

 

4-5. تحلیل ریشه‌های شكست در امر و نهی.. 138

 

1-4-5. ریشه‌یابی منكرات درجامعه. 138

 

1-1-4-5. حكومت… 138

 

2-1-4-5. عالمان جامعه. 139

 

3-1-4-5. سرمایه‌داران و طبقات مرفه جامعه. 139

 

4-1-4-5. خانواده‌ها 141

 

5-1-4-5. دشمنان داخلی و خارجی.. 141

 

6-1-4-5. رسانه های جمعی.. 141

 

2-4-5. برخی علل و آفات مهم دیگر در عدم توفیق فریضه در اصلاحات اجتماعی.. 142

 

5- 5. آثار سوء منكرات در جامعه. 144

 

1-5-5. سلب آرامش روانی و جسمانی انسان. 144

 

2-5-5. سلب نعمت‌های الهی.. 144

 

3-5-5. مختل شدن آزادی فردی و اجتماعی.. 145

 

4-5-5. از بین رفتن شعائر و قوانین دینی.. 145

 

5-5-5. مرگ معنوی.. 146

 

6-5-5. سقوط و انحطاط و اختلال در جامعه. 146

 

6-5. پیامدهای منفی ترك امربه معروف و نهی از منكر در جامعه. 147

 

1-6-5. شریك گناه دیگران شدن. 147

 

2-6-5. مورد غضب و خشم خداوند قرار گرفتن.. 147

 

3-6-5. تسلط اشرار و شیوع فساد. 148

 

4-6-5. محرومیت از بركات الهی.. 149

 

5-6-5. واژگونی قلب و روح.. 149

 

6-6-5. پیامدهای منفی دیگر. 150

 

فصل ششم: بررسی های ضروری دیگر در اصلاحات و امر و نهی دینی.. 152

 

1-6. شیوه‌های متفاوت اصلاحات در فریضه امر و نهی.. 152

 

1-1-6. بیان نوع روش‌ها 152

 

1-1-1-6. روش مستقیم. 152

 

2-1-1-6. روش غیرمستقیم. 154

 

2-1-6. شیوه‌های جلوگیری از وقوع گناه و سرایت آن. 156

 

1-2-1-6. از ریشه‌كندن فساد. 156

 

2-2-1-6. اهتمام بر تربیت اخلاقی.. 157

 

1-2-2-1-6. نقش اخلاق نیك در امر و نهی و اصلاح امور. 157

 

2-2-2-1-6. مصادیق عملی حسن خلق.. 158

 

3-2-1-6. ممانعت از تبدیل معروف به منكر و بالعكس… 160

 

4-2-1-6. رفع بیكاری و تنبلی.. 161

 

2-6. اصلاحات وتغییرات اساسی اجتماعی در گرو چند مؤلفه پراهمیت… 163

 

1-2-6. امربه معروف و نهی از منكر حكومتی(نظارت و كنترل تخصصی) 163

 

1-1-2-6. اهمیت حكومت در اسلام. 163

 

2-1-2-6. مهمترین وظیفه حكومت اسلامی در رابطه با فرائض امر و نهی در عصر حاضر. 166

 

1-2-1-2-6. تصویب قوانین مورد نیاز. 167

 

2-2-1-2-6. قوه قضائیه و وظایف آن. 168

 

3-2-1-2-6. تشكیل دانشگاه ویژه امربه معروف و نهی از منكر. 168

 

4-2-1-2-6. تشكیل وزارتخانه امربه معروف و نهی از منكر. 170

 

2-2-6. امر و نهی مردمی (نظارت وكنترل عمومی) 172

 

1-2-2-6. امر و نهی مردمی از دیدگاه اسلام. 172

 

2-2-2-6. نظریات متفاوت در اصالت فردی و اجتماعی در اصلاح جامعه. 174

 

3-2-2-6. فواید امر و نهی ملی و اصلاحات همگانی.. 175

 

3-2-6. رسانه ملی زبان گویای امر و نهی در اصلاحات اجتماعی.. 176

 

3-3- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………..60

 

3-3-1- آزمون­های لازم برای تحلیل­های سری زمانی…………………………………………61

 

3-3-1-1- آزمون ریشه­­ی واحد زیوت- اندریوز…………………………………………….61

 

3-3-1-2- آزمون ریشه­­ی واحد لامسداین و پاپل………………………………………..64

 

3-3-1-3- آزمون کرانه­ی پسران، شین و اسمیت برای هم­جمعی…………………..66

 

3-3-1-4- برآوردگر خودتوضیح با وقفه­های گسترده…………………………………..67

 

3-3-1-5- الگوی تصحیح خطا………………………………………………………………….69

 

فصل چهارم: برآورد الگو و تحلیل نتایج

 

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………72

 

4-2- داده­های مورد استفاده …………………………………………………………………………..72

 

4-3- آزمون ریشه واحد با وجود شکست ساختاری………………………………………….75

 

4-4- آزمون کرانه­ی پسران، شین و اسمیت برای هم­جمعی……………………………… 78

 

4-5- برآورد ضرایب درازمدت الگوها……………………………………………………………..82

 

4-6- آزمون­های تشخیصی و ثبات ساختاری……………………………………………………96

 

فصل پنجم: جمع­بندی، نتیجه­گیری و پیشنهادها

 

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………… 103

 

5-2- خلاصه­ی تحقیق…………………………………………………………………………………..103

 

5-3- نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………….104

 

5-4- پیشنهادهای سیاستی…………………………………………………………………………..107

 

5-5- پیشنهادها برای مطالعات آینده……………………………………………………………..         110

 

5-6- محدودیت­ها…………………………………………………………………………………………            110

 

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………117

 

 

 

فهرست جدول­ها

 

جدول 2- 1- برخی از مطالعات مربوط به عوامل اقتصادی                                         8

 

جدول 2-2 – برخی از مطالعات با درنظرگرفتن عوامل نهادی                                  18

 

جدول 2-3- مهم­ترین عوامل مؤثر بر سرمایه­گذاری بخش خصوصی                        29

 

جدول 3- 1- مقادیر بحرانی آماره­ی t در آزمون ریشه واحد

 

زیوت- اندریوز) 1992(                                                                                       63

 

جدول 3-2- مقادیر بحرانی آماره­ی t در آزمون ریشه واحد

 

لامسداین و پاپل (1997)                                                                                         65

 

جدول 4-1- نتایج آزمون ریشه واحد زیوت- اندریوز (1992)                                   76

 

جدول 4-2- ضرایب درازمدت الگوها با استفاده از روش ARDL                            83

 

جدول 4-3- نتایج برآورد شکل تصحیح خطای ARDL                                        92

 

 

جدول 4-4- آزمون­های تشخیصی در تخمین­های ARDL                                     97

 

پیوست شماره 1: نتایج آزمون ریشه واحد لامسداین و پاپل (1997)

 

با در نظرگرفتن شاخص CIM: 1388- 1350                                                      113

 

پیوست شماره 2: نتایج آزمون ریشه واحد لامسداین و پاپل (1997)

 

با در نظر گرفتن شاخص­های پیشنهادی رنانی: 1383- 1350                                 114

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

نمودار (3-1) : راه­های اثرگذاری حفاظت از حقوق مالکیت بر

 

سرمایه­گذاری خصوصی                                                                                             51

 

نمودار آزمون­های ثبات ساختاری CUSUM و CUSUMQ

 

2-1- مروری بر كاربردهای كشت نیمه‌پیوسته (غیر مداوم خوراك‌دهی شده) 11
2-2- مروری بر تولید بوتانل از طریق كشت میكروبی.. 13
2-3- مروری بر بهینه‌سازی فرایند‌های تخمیر نیمه‌پیوسته. 13
3- فرایند. 16
3-1- طراحی فرمانتور 17
3-2- كشت نیمه پیوسته (غیر مداوم خوارك‌دهی‌شده) 19
3-2-1- مزایای كشت نیمه پیوسته (غیر مداوم خوارك‌دهی‌شده) 20
3-3- بوتانول(بوتیل الکل) 22
3-3- 1- روش های تولید بوتانول.. 25
3-3-2-1- استفاده از بوتانول به عنوان جایگزین سوخت های فسیلی.. 25
3-3-1-2-تحقیقات انجام شده در زمینه تولید بیولوژیکی بوتانول  27
فصل چهارم. 29
4- مدلسازی.. 30
4-1- مدل بیوراكتور نیمه پیوسته. 30
4-2- مدل‌های رشد میكروارگانیسم‌ها 31
4-2-1- مدل‌های ساختار نیافته. 31
4-2-1-1- مدل‌های مونود، هالدن، كناك، تیسیر و موزر 31
4-2-1-2- مدل شبكه عصبی.. 33
4-2-2- مدل‌های ساختاریافته. 33
4-2-2-1- مدل‌های مبتنی بر آنالیز موازنه فلاكس (FBA) 35
4-2-2-2- مدل‌های مبتنی بر آنالیز موازنه فلاكس پویا (DFBA ) 39
4-3- مدلسازی مورد استفاده در این تحقیق.. 40
4-3-1- معادلات حاكم.. 41
4-4-1- مدل آنالیز موازنه فلاکس پویا برای کشت ناپیوسته گونه طبیعی (وحشی) باکتری کلستریدیوم استوبوتیلیکوم  42
4-4-1-1- تعیین پارامترهای بهینه معادلات جذب مواد غذایی  43
4-4-2- مدل آنالیز موازنه فلاکس پویا برای کشت نیمه پیوسته گونه جهش یافته باکتری کلستریدیوم استوبوتیلیکوم  50
5- بهینه‌سازی.. 59
5-1- استراتژی عملیاتی.. 61
6- نتایج، بحث و نتیجه گیری.. 64
6-1- نتایج حاصل از بهینه سازی.. 64
6-2- مطالعات موضوعی.. 67
6-3- بحث و نتیجه گیری.. 68
منابع.. 70
پیوست یك…. 74
پیوست دو 80
مقدمه‌ای بر بیوتكنولوژی
بی‌تردید زیست‌شناسی جدید با آرایش مبهوت‌كننده‌ای از رشته‌های فرعی گوناگون مثل میكروب‌شناسی، كالبدشناسی جانوری و گیاهی، زیست شیمی، ایمنی‌شناسی، زیست‌شناسی سلولی، فیزیولوژی گیاهی و جانوری، ریخت‌زایی، سیستماتیك[1]، بوم‌شناسی، دیرینه‌شناسی گیاهی، ژنتیك و بسیاری از رشته‌های دیگر، متنوع‌ترین بخش علوم طبیعی است. تنوع فزاینده زیست‌شناسی جدید بیشتر از آنجا ناشی می‌شود كه پس از جنگ جهانی دوم، رشته‌های علمی دیگر چون فیزیك، شیمی، و ریاضیات در زیست‌شناسی به كار گرفته شد و توصیف فرآیند‌های زیستی را در حد سلول و هسته سلولی امكان‌پذیر ساخت.
زیست‌شناسی جدید تاكنون سهم مهمی در رفاه و سلامت بشر داشته است. با این حال آنچه تاكنون از این راه به دست آمده است، در قیاس با نویدهایی كه در سایه بیوتكنولوژی تحقق خواهد یافت بسیار ناچیز است.
بیوتكنولوژی[2] را تحت عنوان «به‌كارگیری ارگانیسم‌ها یا فرایندهای زیستی در صنایع تولیدی و خدماتی» تعریف كرده‌اند. بیوتكنولوژی دانشی است كه كاربرد یكپارچه زیست‌شیمی، میكروبشناسی و تكنولوژی‌های تولید را در سیستم‌های زیستی، به جهت استفاده‌ای كه در سرشت بین رشته‌ای علوم دارند، مطالعه می‌كند.
بیوتكنولوژی صنایع كاملاً نوینی خواهد آفرید كه انرژی فسیلی اندكی لازم دارند و اقتصاد جهانی را تغییر خواهد داد. فرایندهای بیوتكنولوژیك در بیشتر موارد با صرف انرژی كم در دمای پایین انجام می‌شود و در بیوسنتز[3] عمدتاً متكی بر مواد ارزان هستند. فعالیت‌های صنعتی تحت تأثیر آن شامل تولید غذا برای انسان و جانوران، تدارك مواد خام شیمیایی به جای منابع پتروشیمیایی، منابع جایگزین انرژی، به گردش درآوردن پسماندها در طبیعت، كنترل آلودگی، كشاورزی و تولید مواد جدید برای یاری رساندن و متحول كردن بسیاری از جنبه‌های پزشكی، علوم دامپزشكی و دارویی است. بیوتكنولوژی از نظر بین‌المللی همانقدر (چه‌بسا بیشتر) نوید بخش استفاده‌های تجاری است كه انقلاب میكروالكترونیك[4] فراهم كرد. بویژه آنكه صنایع بیوتكنولوژیك عمدتاً بر پایه مواد تجدیدشدنی و گردش‌پذیر خواهد بود و از این‌رو می‌تواند با نیازهای جامعه‌ای كه در آن انرژی روز به روز گران‌تر و كمیابتر می‌شود سازگار شود. بیوتكنولوژی از جهات بسیار هنوز یك تكنولوژی نوپا بوده و پیشرفت‌هایش مستلزم كنترل ماهرانه است، اما توانایی‌های آن گسترده و متنوع است و بی‌تردید در بسیاری از فرآیندهای صنعتی آینده نقش مهم و فزاینده‌ای خواهد داشت.
بیوتكنولوژی ذاتاً حرفه‌ای بین رشته‌ای است. بیوتكنول
وژیست[5] فنون مأخوذ از شیمی، میكروب‌شناسی، مهندسی شیمی و دانش كامپیوتر را به كار می‌گیرد. اهداف اصلی آن، نوآوری، توسعه و اجرای مطلوب فرایندهایی است كه كاتالیزور[6] زیست شیمیایی در آن نقش اصلی و غیر قابل جایگزینی دارد. بیوتكنولوژیست‌ها باید با متخصصین سایر قلمروهای وابسته مانند پزشكی، تغذیه، صنایع شیمیایی و دارویی، حفظ محیط زیست و تكنولوژی به عمل‌آوری مواد پسماند نیز همكاری نزدیك داشته باشند. خاستگاه بسیاری از فرایندهای بیوتكنولوژیك فعلی به تخمیرهای سنتی و باستانی مانند تولید نان، پنیر، ماست و سركه بر می‌گردد. اما كشف آنتی‌بیوتیك‌ها[7] در سال 1929 و سپس تولید انبوه آنها در دهه 1940 بیشترین پیشرفت‌ها را در تكنولوژی تخمیر فراهم آورد. از آن پس ما نه تنها در تولید آنتی‌بیوتیك‌ها، بلكه در تولید بسیاری از فرآورده‌های شیمیایی ساده یا پیچیده مفید، به عنوان مثال اسیدهای آلی، پلی‌ساكاریدها، آنزیم‌ها، واكسن‌ها، هورمون‌ها و غیره شاهد توسعه شگفت‌انگیز تكنولوژی تخمیر بوده‌ایم. علت اصلی توسعه فرایندهای تخمیری رابطه نزدیك و فزاینده بین زیست‌شیمیدان‌ها، میكروب‌شناسان و مهندسان شیمی است.
مهم‌ترین دلیل برای آگاهی روزافزون از بیوتكنولوژی، رسیدن به این واقعیت بود كه منابع سوختهای فسیلی محدود است. بنابراین انسان باید در پی شیوه‌هایی باشد كه با استفاده از توده زیستی[8]، مستقیم و غیر مستقیم انرژی خورشیدی را به شكل قابل استفاده درآورد. از این توده زیستی بسیاری از مواد شیمیایی ضروری برای بقای انسان به دست خواهد آمد. گرچه صنایع تخمیری سنتی همیشه در بیوتكنولوژی نقش مركزی خواهد داشت، امید بیوتكنولوژیست‌ها امروزه عمدتاً به كاربردهای دو كشف زیست‌شناسی بر می‌گردد كه عبارتند از:
الف) توسعه تكنولوژی یا مهندسی آنزیمی، یعنی استفاده از واحدهای زیستی جداشده با آنزیم‌ها در صنعت و پزشكی.
ب) مهندسی ژنتیكی، یعنی استفاده از توانایی تازه كسب‌شده انسان در انتقال اطلاعات ژنتیكی بین ارگانیسم‌های كاملاً غیر منسوب و دور از هم، مانند گیاهان، جانوران و میكروارگانیسم‌ها.
این قلمروها اساساً در پی بهره‌برداری از كشفیات زیست‌شناسی مولكولی و آنزیمولوژی[9] است و واژه مهندسی مولكول‌های زیستی برای استناد به مجموعه این دو به كار می‌رود.
1-2- بیوتكنولوژی- یك هسته مركزی با دو جزء
در اصل بیوتكنولوژی را می‌توان هسته‌ای مركزی و دارای دو جزء دانست كه در آن یك جزء به دنبال دستیابی به بهترین كاتالیست[10] برای یك فرآیند یا عملكرد ویژه و دیگری با فراهم كردن ساختمان و اجرای فنی در پی ایجاد بهترین محیط ممكن جهت به كار گرفتن كاتالیست است.

 

در بیشتر مواردی كه تاكنون توسعه یافته است، مؤثرترین، مناسب‌ترین و پایدارترین شكل برای یك كاتالیست در یك فرایند بیوتكنولوژیك ارگانیسم كامل بوده است و به همین دلیل بیشتر كارهای بیوتكنولوژی بر پایه فرآیندهای میكروبی دور می‌زند. این مسئله مانع استفاده از ارگانیسم‌های آلی و بویژه كشت سلول‌های گیاهی و جانوری نیست كه نقش مهم و فزاینده‌ای در بیوتكنولوژی خواهد داشت.
میكروارگانیسم‌ها را می‌توان هم به عنوان نخستین تثبیت‌كنندگان انرژی فتوسنتزی و هم به عنوان سیستم‌هایی در نظر گرفت كه تقریباً در تمام انواع مولكول‌های آلی طبیعی و دست ساخته بشر تغییراتی ایجاد می‌كند. مجموعاً آنها گنجینه ژنی بیكرانی دارند كه پتانسیل تجزیه‌ای و تركیبی (سنتزی) تقریباً نامحدودی فراهم می‌كنند. بعلاوه میكروارگانیسم‌ها در مقایسه با تمام ارگانیسم‌های عالی مانند گیاهان و جانواران میزان رشد بسیار سریعی دارند. پس تحت شرایط محیطی مناسبی در مدت‌زمانی كوتاه می‌توان مقادیر هنگفتی از آنها را تولید كرد.
متدولوژی‌هایی كه عموماً مورد استفاده‌اند، انتخاب میكروارگانیسم‌های بهتر از گنجینه طبیعی محیط، تغییر و تبدیل میكروارگانیسم‌ها توسط جهش و اخیراً بسیج یك رشته از روش‌ها و فنون جدی مأخوذ از زیست‌شناسی مولكولی را فراهم ساخته است كه نهایتاً بازسازی میكروارگانیسم‌هایی با توانایی‌های شیمیایی كاملاً نوین را توسط انسان امكان‌پذیر می‌سازد. این فنون جدید از تلاش‌های بنیادی و اساساً علمی محض در زیست‌شناسی مولكولی طی سالهای اخیر مایه گرفته است. این ارگانیسم‌ها كه بدقت انتخاب و دستكاری شده‌اند باید به شكلی اساساً تغییرناپذیر حفظ شوند كه این كار مستلزم طیف دیگری از فنون برای حفظ ارگانیسم‌ها به منظور ابقای خصوصیات اصلی‌شان طی فرایندهای صنعتی و بالاتر از همه حفظ قدرت و قابلیت زیست آنهاست. در بسیاری از موارد كاتالیست به شكلی جدا و خالص‌شده، یعنی آنزیم به كار گرفته می‌شود و امروزه اطلاعات بسیار زیادی در رابطه با تولید انبوه، جداسازی و خالص كردن تك‌تك آنزیم‌ها و تثبیت آنها به روش‌های مصنوعی در دست است.