1-6-2 خاصیت سوپرالاستیکی………………………………………………………………………….23

 

2-6-2 اثر حافظه داری…………………………………………………………………………………..24

 

3-6-2 بررسی رفتار سوپر الاستیسیته آلیاژ NiTi55…………………………………………..30

 

4-6-2 اثر دمای پیرسازی بر تنش تسلیم…………………………………………………………….36

 

5-6-2 اثر اندازه رسوبات بر رفتار تنش-کرنش………………………………………………….37

 

6-6-2 سختی در آلیاژ های NiTi غنی از نیکل………………………………………………….39

 

1-6-6-2 سختی در آلیاژ های NiTi غنی از نیکل………………………………….39          2-6-6-2 اثر عملیات حرارتی برروی سختی………………………………………….39

 

فصل سوم روش انجام آزمایش………………………………………………………………………………………………….42

 

    1-3 ریخته گری………………………………………………………………………………………………………….43

 

2-3 عملیات همگن سازی و محلول سازی…………………………………………………………………….46

 

3-3 تست DSC ……………………………………………………………………………………………………….47

 

4-3 نورد……………………………………………………………………………………………………………………48

 

5-3 نمونه سازی…………………………………………………………………………………………………………49

 

6-3 عملیات حرارتی……………………………………………………………………………………………………49

 

7-3 بررسی ریزساختاری……………………………………………………………………………………………..52

 

8-3 تست کشش و سختی……………………………………………………………………………………………52

 

فصل چهارم نتایج و بحث…………………………………………………………………………………………………………54

 

1-4 همگن سازی و بررسی ریزساختاری……………………………………………………………………….55

 

1-1-4 اثر محیط سرد کنندگی بر رفتار استحاله ای………………………………………………66

 

2-4 محلول سازی……………………………………………………………………………………………………….68

 

3-4 سختی نمونه های همگن شده و عملیات محلولی شده………………………………………………70

 

4-4 عملیات حرارتی پیرسازی………………………………………………………………………………………73

 

5-4 سختی……………………………………………………………………………………………………………….105

 

5- نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………..108

 

پیوست1: لیست مقالات ارائه شده……………………………………………………………………………………………111

 

مراجع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………….. 112

 

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………… 115

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل ها

 

شکل1-2 دیاگرام دیاگرام فازی آلیاژ دوتایی NiTi ………………………………………………………………………9

 

شکل2-2 دیاگرام TTT آلیاژ NiTi52 …………………………………………………………………………………….11

 

شکل3-2 تصویر الکترونی رسوبات Ni₄Ti₃ در آلیاژ Ti-51Ni پیرشده در k773 برای ks540………12

 

شکل4-2 توزیع همگن رسوبات Ni₄Ti₃ (براساس تعداد ذرات بر واحد حجم) بعد از 1 ساعت پیرسازی همراه با تنش در ^oC500 و MPa8. نواحی مرز دانه و داخل دانه توسط مونتاژ تصویر TEM نمایش داده شده اند……………………………………………………………………………………………………………….. 14

 

شکل5-2 شکل گیری واریانت های کریستالوگرافی Ni4Ti3 نزدیک و دور از مرز دانه………………….14

 

شکل6-2 پایداری فاز B2،R و B19’ در آلیاژ دوتایی NiTi غنی از نیکل. وجود موانع (رسوبات، نابجایی ها) شکل گیری B19’ را ازنظر انرژی مشکل می کند در حالی که بر شکل گیری فاز R تاثیری ندارد………………………………………………………………………………………………………………………………………17

 

شکل7-2 منحنی شماتیک DSC که دو پیک گرمازا در هنگام سرد کردن و یک پیک در هنگام گرم کردن از خود نشان می دهد…………………………………………………………………………………………………….. 18

 

شکل8-2 تغییر اجزای منحنی DSC از دو مرحله در زمان کوتاه پیرسازی به سه مرحله در زمان های متوسط و سپس برگشت به دو مرحله در زمان های خیلی طولانی پیرسازی…………………………………….19

 

شکل9-2 نمایش شماتیکی از تئوری های استحاله چند مرحله ای:a) تئوری ریزساختاری که در آن مرز دانه های فرعی باعث ایجاد مانع بر سر راه رشد B19’ می شود[28و27]. B) استحاله مارتنزیتی چند مرحله ای به دلیل میدان های تنشی پیوسته در اطراف رسوبات. حتی اگر تنش قوی نباشد، تغییر در مقدار نیکل می تواند دلیل این پدیده باشد…………………………………………………………………………………………. 21

 

شکل10-2a)ریزساختار TEM آلیاژ NiTi غنی از نیکل پلی کریستال با رسوبات نا همگن   b) منحنی DSC مربوطه که سه پیک را درهنگام سرد کردن نشان می دهد …………………………………………………..22

 

 

شکل 11-2 رسوب ترجیحی فاز Ni₄Ti₃ در مرز دانه و نزدیک Ti₄Ni₂O در داخل دانه بعد از پیرسازی در a) 1 ساعت و b) 10 ساعت…………………………………………………………………………………. 23

 

شکل12-2 نمایش شماتیک استحاله حافظه داری………………………………………………………………………. 24

 

شکل13-2 مدل ساده شده استحاله مارتنزیتی………………………………………………………………………………25

 

شکل14-2 دیاگرام سه بعدی تنش-کرنش-دما برای نایتینول…………………………………………………………26

 

شکل15-2 منحنی تنش کرنش نمونه NiTi51 آنیل محلولی شده………………………………………………….27

 

شکل16-2 منحنی های تنش کرنش نمونه های پیرسخت شده در زمان های a)10،b)20،c)30،d)60 و e)120 دقیقه…………………………………………………………………………………………………………………………. 29

 

شکل17-2a)تاثیر زمان پیرسختی بر تنش پلاتو بالایی b) تاثیر زمان پیرسختی بر تنش پلاتو پایینی……29

 

شکل18-2a)تصویراپتیکی نمونه NiTi55 AR. b,c) تصویر TEM رسوب Ni₃Ti و d) حضور رسوب Ni₃Ti در ساختار AR. به تغییر شکل شدید رسوبات Ni₃Ti به دلیل نورد گرم اولیه توجه شود……………………………………………………………………………………………………………………………………….31

 

شکل19-2 تصویراپتیکی a)نمونه NiTi50 AR. b,) نمونه NiTi50 آنیل محلولی شده (^oC1100) و کوئنچ شده در آب، به مارتنزیت دوقلویی توجه شود. c)نمونه NiTi55 محلولی شده (^oC1100) و کوئنچ شده در آب d) نمونه NiTi55 محلولی شده (^oC1100) و سرد شده در کوره. به رسوب Ni₃Ti شکل گرفته در مرز و داخل دانه توجه شود…………………………………………………………………………………32

 

شکل20-2 منحنی های تنش کرنش کششی نیمه استاتیک برای NiTi55 و NiTi50 برای شرایط عملیات   حرارتی AR و ST. منحنی های فشار برای نیز برای NiTi55 ودر شرایط ST رسم شده است. …………………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

شکل21-2 منحنی های تنش کرنش کششی تحت عملیات HT-1 برای نمونه های a) NiTi55 و b) NiTi50………………………………………………………………………………………………………………………………..34

 

شکل22-2 منحنی های تنش کرنش کششی برای NiTi55 تحت عملیات HT-2,3 در شرایط a)تک مرحله ای و b) دومرحله ای……………………………………………………………………………………………………..35

 

شکل23-2 a)منحنی تنش کرنش فشاری و کششی برای نمونه NiTi55 عملیات محلولی شده و پیرشده برای h24. اطلاعات کشش به صورت بزرگ شده نشان داده شده است. تصاویر نمونه های NiTi55 که ایتدا عملیات محلولی شده و سپس در زمان h24 و دردماهای b) ^oC600، c) ^oC700 و d) ^oC800 پیرشده اند. در شکل b و c به دلیل وجود رسوبات بسیار بزرگ کل دانه را فراگرفته اند. در شکل d مرز دانه به صورت بلوکی شکل است و رسوبات Ni₃Ti سوزنی شکل در داخل دانه تشکیل شده اند و منطقه PFZ در نزدیکی مرزهای دانه دیده می شود……………………………………………………………………..36

 

شکل24-2 اثر عملیات حرارتی بر تنش تسلیم فاز مادر………………………………………………………………..37

 

شکل25-2 منحنی تنش کرنش کششی برای نمونه NiTi 50.9 نورد گرم شده، دردمای اتاق. دما برروی شکل مشخص است. خط چین مقدار کرنش قابل بازیابی را در هنگام گرم کردن نشان می دهد…………38

 

شکل26-2 فرآیند لازم برای رسیدن به سختی و خاصیت سوپرالاستیک برای آلیاژ NiTi55 ……………40

 

شکل27-2 سختی مارتنز به عنوان تابعی از دمای عملیات حرارتی برای دو حالت a)نورد گرم و b)کشش سیم سرد…………………………………………………………………………………………………………………. 41

 

شکل1- 3 تصویر بوته مورد استفاده (در حال چیدن مواد اولیه)…………………………………………………….44

 

شکل2-3 نحوه چیدمان مواد شارژ درون بوته (نیکل در کناره ها و تیتانیوم در وسط بوته)………………..45

 

شکل3-3 نمایی از شمش پله دار (اصلاح شده) با تغذیه (مشخص شده)………………………………………..45

 

شکل 4-3 فلوچارت انجام آزمایش های همگن سازی…………………………………………………………………46

 

شکل5-3 تیغه تهیه شده از شمش نورد شده……………………………………………………………………………….49

 

شکل6-3 نمونه تست کشش تهیه شده……………………………………………………………………………………….49

 

شکل7-3 مشخصات نمونه های پیرسازی شده و نام گذاری آنها……………………………………………………50

 

شکل8-3 سیکل پیرسازی اعمالی بر روی نمونه ها………………………………………………………………………51

 

شکل9-3 کوره مورد استفاده به منظور انجام عملیات آنیل انحلالی که لوله کوارتزی متصل به گاز آرگون داخل آن قرار می گیرد……………………………………………………………………………………………………………..51

 

شکل10-3 ابعاد داده شده در استاندارد ASTM E8 برای کشش نمونه های تخت…………………………53

 

شکل 1-4 ریز ساختار ریختگی آلیاژ………………………………………………………………………………………….56

 

شکل 2-4 تصویر SEM نمونه ریختگی…………………………………………………………………………………….57

 

شکل 3-4 آنالیز Map و منطقه ای که آنالیز در آن در نمونه ریختگی انجام شده است. نقاط قرمز رنگ در تصویر توزیع نیکل در ساختار را نشان می دهد…………………………………………………………………….. 58

 

شکل 4-4 تصویر متالوگرافی نمونه همگن شده در دمای ^oC1100 و زمانهای الف) 5/0، ب) 1، ج)2 و د)4 ساعت……………………………………………………………………………………………………………………………..59

 

شکل5-4 تصویر نمونه ای که مدت 4 ساعت همگن شده است(x400)…………………………………………60

 

شکل6-4 تصاویر مربوط به نمونه های الف) 5/0 و ب) 1 ساعت در بزرگنمایی x100………………….. 61

 

شکل7-4 تصاویر مربوط به نمونه های الف) 2 و ب) 4 ساعت در بزرگنمایی x400……………………….62

 

شکل 8-4 تصویر SEM نمونه ای که به مدت 5/0 همگن شده و در کوره سرد شده است با دو بزرگنمایی ……………………………………………………………………………………………………………………………..64

 

شکل 9-4 آنالیز خطی EDX از رسوب شکل 8-4 ……………………………………………………………………65

 

شکل 10-4 منحنی های DSC را برای نمونه های همگن شده A تا D ……………………………………….66

 

شکل 11-4 مراحل انجام عملیات محلولی …………………………………………………………………………………68

 

شکل 12-4 تصاویر متالوگرافی نمونه های عملیات محلولی: الف)5/0 ساعت، ب) 1 ساعت، ج) 2 ساعت عملیات محلولی…………………………………………………………………………………………………………….69

 

شکل13-4 نتایج سختی نمونه های همگن شده و سرد شده در هوا ………………………………………………71

 

شکل14-4 نتایج سختی نمونه های همگن شده و سرد شده در کوره……………………………………………..72

 

شکل15-4 نتایج سختی نمونه های عملیات محلولی شده…………………………………………………………….72

 

شکل16-4 مشخصات نمونه های پیرسازی شده و نام گذاری آنها ………………………………………………..75

 

شکل17-4 ریز ساختار مربوط به نمونه های: الف) As-received ب)A و ج)M در بزرگنماییx100……………. ……………………………………………………………………………………………………….76

 

شکل18-4 منحنی تنش کرنش مربوط به نمونه های: الف) As-received ب)A و ج)M …………….77

 

شکل 19-4 تصویر الف)ریزساختاری و ب) SEM و ج) منحنی تنش کرنش نمونه B …………………..78

 

شکل20-4 دیاگرام TTT آلیاژ NiTi57 …………………………………………………………………………………..80

 

شکل 21-4 ریز ساختار نمونه K در دو بزرگنمایی الف) x100 و ب) x500…………………………………81

 

شکل 22-4 ریز ساختار نمونه K در دو بزرگنمایی الف) x200 و ب) x500 ………………………………..82

 

شکل 23-4 تصویر SEM نمونه K …………………………………………………………………………………………83

 

شکل 24-4 آنالیز EDX از رسوبات مشخص شده در تصویر SEM شکل 23-4 ………………………..84

 

شکل 25-4 تصویر متالوگرافی نمونه N(عملیات محلولی +پیر سازی در دمای ^oC700 و زمان 1ساعت)…………………………………………………………………………………………………………………………………85

 

شکل 26-4 منحنی تنش کرنش نمونه: الف) K و ب)N ……………………………………………………………..86

 

شکل 27-4 ریزساختار نمونه عملیات حرارتی شده: الف)L و ب)O…………………………………………….87

 

شکل 28-4 نمودار تنش کرنش مربوط به نمونه الف) L و ب)O …………………………………………………88

 

شکل 29-4 تصویر SEM رسوب Ni₃Ti₂ را در نمونه L ………………………………………………………….89

 

شکل 30-4 تصویر متالوگرافی نمونهD: الف)x200 و ب)x500 و ج)تصویر SEM …………………….91

 

شکل 31-4 نمودار تنش کرنش نمونه D …………………………………………………………………………………..92

 

شکل 32-4 تصویر متالوگرافی نمونهE: الف)x200 و ب)x500 و ج)تصویر SEM ……………………..93

 

شکل 33-4 نمودار تنش کرنش نمونه E ……………………………………………………………………………………94

 

شکل 34-4 تصویر متالوگرافی نمونهF: الف)x200 و ب) تصویر SEM ………………………………………95

 

شکل 35-4 نمودار تنش کرنش نمونه F ……………………………………………………………………………………96

 

شکل 36-4 تصویر متالوگرافی نمونهH: الف)x200 و ب)x500 و ج)تصویر SEM …………………….97

 

شکل 37-4 نمودار تنش کرنش نمونه H …………………………………………………………………………………..98

 

شکل 38-4 تصویر متالوگرافی نمونهI: الف)x200 و ب)x500 و ج)تصویر SEM ………………………99

 

شکل 39-4 نمودار تنش کرنش نمونه I …………………………………………………………………………………..100

 

شکل 40-4 تصویر متالوگرافی نمونهJ: الف)x200 و ب)x500 و ج)تصویر SEM …………………….101

 

شکل 41-4 نمودار تنش کرنش نمونه j……………………………………………………………………………………102

 

شکل 42-4 مدول یانگ بر حسب دمای پیرسازی………………………………………………………………………104

 

شکل 43-4 منحنی تغییرات انرژی جذب شده تا شکست برای دو دمای 500 و ^oC600……………….104

 

شکل 44-4 تغییرات سختی در دمای ثابت ^oC600……………………………………………………………………106

 

شکل45-4 تغییرات سختی در زمان ثابت 1 ساعت و 8 ساعت …………………………………………………..106

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول:

 

جدول1-2 برنامه پیرسازی برای آلیاژهای NiTi55 و NiTi50 ……………………………………………………33

 

جدول2-2 سختی و وزن از دست رفته در اثر سایش برای درصد مختلف نیکل………………………………39

 

جدول1-3 مشخصات نیکل و تیتانیوم مورد استفاده……………………………………………………………………..43

 

جدول2-3 مشخصات سیستم قدرت کوره …………………………………………………………………………………44

 

جدول3-3 رژیم حرارتی استفاده شده در آنالیز DSC …………………………………………………………………47

 

جدول4-3 پارامترهای مربوط به نورد شمش از آلیاژ 5/57 درصد وزنی نیکل …………………………………48

 

جدول5-3 ابعاد استفاده شده برای ساخت نمونه کشش………………………………………………………………..53

 

جدول 1-4 دماهای استحاله برای نمونه های همگن شده و سرد شده در کوره………………………………..67

 

جدول2-4 نتایج سختی نمونه های همگن سرد شده در هوا(air) و کوره(Fur.) و نمونه های عملیات محلولی(Wat.) …………………………………………………………………………………………………………………….70

 

جدول3-4 نتایج خواص مکانیکی استخراج شده از نمودارهای تنش – کرنش……………………………….103

 

جدول 4-4 نتایج سختی نمونه های عملیات حرارتی شده………………………………………………………….105

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

 

 

مقدمه

 

 

 

 

 

1– مقدمه

 

آلیاژهای حافظه‌دار دسته‌ای از آلیاژ‌ها با قابلیت منحصر به فرد بازیابی مقادیر قابل توجهی از تغییر فرم خود (تا حدود 8%) هستند. در این حالت نمونه می‌تواند تحت تنش‌های وارده در حد مجاز تغییر شکل دهد و مجدداً با حرارت دادن به شکل اولیه خود باز گردد؛ یا پس از برداشتن بار مکانیکی به صورت الاستیک به شکل نخستین خود باز گردد. در حالت اول پدیده حافظه‌داری و در حالت دوم پدیده سوپر الاستیک و یا شبه الاستیک رخ داده است. وجود خواص حافظه‌داری و سوپرالاستیک در آلیاژهای با نسبت اتمی مساوی (معمولاً غنی‌تر از نیکل) از Ni و Ti دیده می‌شود. اما به علت پایداری فاز بین‌فلزی NiTi در یک محدوده ترکیبی، آلیاژهای متعددی با ترکیب‌های غیر استوکیومتری وجود دارند. مقاومت به سایش بالا، مقاومت به خوردگی مناسب و قابلیت سازگاری با بدن موجودات زنده از دیگر خواص آلیاژهای حافظه‌دار NiTi است. این آلیاژها همچنین به واسطه قابلیت میرایی بالایی که دارند در کاربردهای مرتبط با جذب ارتعاشات نیز به فراوانی مورد استفاده قرار می‌گیرند .وجود این خواص مطلوب مهندسی در این ماده، نایتینول را به عنوان آلیاژی مناسب برای کاربرد‌های پیشرفته معرفی می­کند. خاصیت میرایی این آلیاژ اندکی کمتر از ویسکرهایی نظیر اکریلیک و لاستیک است ولی نسبت به مواد مذکور دارای استحکام و مدول الاستیک بالاتری می‌باشد. آلیاژهای با نسبت اتمی مساوی از نیکل و تیتانیم و معمولاً غنی‌تر از نیکل به علت امکان کنترل فرایند استحاله با استفاده ازعملیات حرارتی و پیرسازی، برای تولید آلیاژ نایتینول بیشتر مد نظر می‌باشند. پدیده حافظه­داری به علت سهولت انجام استحاله مارتنزیتی و برگشت­پذیری آسان آن می باشد. عملیات حرارتی آلیاژهای NiTi اغلب به منظور بهینه کردن خواص مکانیکی اجزا و قطعات ساخته شده از آن و نیز کنترل دماهای استحاله آن انجام می‌گیرد. انجام این فرآیند تاثیرات بسیاری بر روی ریزساختار این آلیاژها و در نتیجه روی خواص آنها خواهد داشت.

 

استفاده از آلیاژهای حافظه‌دار NiTi غنی از Ni همواره مورد توجه بوده است، چرا که با افزودن Ni به آنها امکان کنترل دماهای انتقالی فراهم می‌آید (با افزودن at. Ni %1/0 دماهای انتقالی حدود K20 کاهش پیدا می‌کنند). این آلیاژها به دلیل مقدار نیکل بالایی که دارند، سختی و مقاومت به سایش و خوردگی بالایی از خود نشان می دهند. همچنین در این آلیاژها می توان با عملیات حرارتی مناسب به خواص حافظه داری مناسب و استحکام و چقرمگی مورد نظر رسید. انتخاب سیکل عملیات حرارتی به عنوان روش کار آزمایش و همچنین تحلیل روابط حاکم بین کمیت های مکانیکی و ریز ساختاری با استفاده از نتایج بدست آمده از مجموعه مقالات و منابع مرتبط با موضوع آزمایش، از اهداف اصلی این پروژه است. این مقالات به همراه تحلیل و ارتباط بین آنها در فصل دوم آورده شده اند. دو هدف عمده از انجام این آزمایشات دنبال می شود:

 

 

• ایجاد ارتباط بین خواص ریز ساختاری و خواص مکانیکی نمونه های عملیات حرارتی شده و چگونگی تاثیر این خواص بر یکدیگر.

 

• بدست آوردن محدوده دمایی و زمانی بهینه عملیات حرارتی برای رسیدن به خواص مطلوب ریز ساختاری و مکانیکی آلیاژ نیکل تیتانیم غنی از نیکل.

 

شرح کامل روش تهیه نمونه ها، روش انجام عملیات حرارتی و تجهیزات مورد استفاده و تست های متالوگرافی و مکانیکی در فصل سوم آورده شده است.

 

 

 

فصل دوم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بر منابع

 

 

 

 

 

1-2 تاریخچه و کاربرد

 

حافظه داری[6] پدیده ای منحصر به فرد در برخی از آلیاژ هاست که ماده پس از پذیرش یک تغییر فرم پلاستیک در دمای پایین توسط حرارت دادن به شکل اولیه خود باز می گردد. این خاصیت اولین باردر سال 1951 توسط چنگ و رید[7] در آلیاژهای Au-Cd مشاهده گردید[1]. در سال 1961 بوهلر و وایلی [2] در آزمایشگاه نظامی نیروی دریایی آمریکا این خاصیت را در سری آلیاژهای Ni و Ti ملاحظه کردند و نام آن را در حالت کلی 55 نایتینول[8] نهادند که در آن نیکل از مقادیر53 تا 60 در صد وزنی را می تواند دارا باشد. از آن پس این خاصیت در بعضی فلزات، سرامیک ها و حتی پلیمر ها نیز مشاهده شد. اما مواد حافظه دار فلزی که اکثراً آلیاژهای حافظه دار هستند، خاصیت حافظه داری بیشتری نسبت به مواد دیگر دارند. از مهمترین این آلیاژها می توان به غیر از آلیاژهای Ni-Ti، به آلیاژهای پایه مس مانند Cu-Zn-Al و Cu-Al-Ni نیز اشاره نمود. در میان این دو سیستم آلیاژی، آلیاژ های Ni-Ti دارای خواص مکانیکی و حافظه داری بهتری هستند به گونه ای که تا 8 درصد کرنش پلاستیک را بازیابی می کنند و نسبت به آلیاژهای پایه مس، پایداری حرارتی مطلوب تری را از خود نشان می دهند. این آلیاژ استحکام خستگی و چقرمگی بالایی دارد که بر اساس این خاصیت، این ترکیب کاربردهای فراوانی در صنایع نظامی و پزشکی یافته است[2].

 

اگرچه امروزه حجم بالایی از کاربردهای آلیاژهای حافظه دار در ارتباط با زمینه های پزشکی است، اما کاربردهای زیادی نیز در بخش های مختلف صنعتی در حجم بالا برای این آلیاژها بوجود آمده است. استفاده از این آلیاژها در صنعت بیشتر در بست ها و مفصل ها (کوپلینگ) و در بخش های نظامی بوده است. قاب عینک از موارد دیگری است که از خاصیت سوپرالاستیسیتی این آلیاژ ها استفاده می کند. آنتن تلفن همراه نیز یکی دیگر از موارد کاربرد سیم های سوپرالاستیک است. تقویت لحیم SnPdAg در مقابل شکست در اثر تنش های حرارتی، یکی دیگر از موارد کاربرد صنعتی پودر NiTi سوپرالاستیک می باشد. در قسمت اتومبیل سازی، تولید کننده های اروپایی اتومبیل، به مدت طولانی از آلیاژهای حافظه دار به عنوان فعال کننده برای انتقال سیال در جعبه دنده استفاده می کردند. امروزه از درپوش NiTiNb برای آب بندی مسیرهای سوخت با فشار بالا در موتورهای انژکتوری دیزلی استفاده می شود. محرک های حافظه دار همچنین در ساخت دریچه یا سوپاپ اطمینان در کاربردهای صنعتی نیز استفاده می شود. کاربرد محرکی جدید شامل یک قطع کننده حرارتی برای محافظت یون های لیتیم باتری در مقابل افزایش غیر قابل کنترل دما، در اثر شارژ زیاد و یا اتصال کوتاه می باشد[3].

 

2-6-7- مقامت در برابر شكست.. 15

 

2-7- كاربرد های گرافن. 15

 

2-8- روش های تولید گرافن. 16

 

2-8-1- روش‌ پوسته پوسته کردن میکرومکانیکی. 18

 

2-8-2- روش رشد همبافته 19

 

عنوان                                                                                                        صفحه

 

2-8-3- روش رسوب نشانی بخار شیمیایی (CVD) 20

 

2-8-4- روش تهیه گرافن از اکسید گرافیت.. 21

 

2-9- نانوكامپوزیت ها 22

 

2-10- آلیاژسازی مكانیكی. 22

 

2-11- انواع فرایند های آلیاژسازی مكانیكی. 23

 

2-11-1- آسیاب كاری مکانیکی (سایش مكانیكی) 23

 

2-11-2- آسیاب كاری واكنشی (مكانوشیمیایی) 23

 

2-11-3- آسیاب كاری تبریدی. 23

 

2-12- انواع آسیاب های مورد استفاده در آلیاژسازی مكانیكی. 24

 

2-12-1-آسیاب گلوله ای سیاره ای. 24

 

2-21-2- آسیاب های گلوله ای ارتعاشی. 24

 

2-12-3- آسیاب های گلوله ای غلتشی. 25

 

2-12-4- آسیاب های گلوله ای شافتی. 26

 

2-12-5- آسیاب های گلوله ای مغناطیسی. 26

 

2-13- برخی از مهمترین كاربردهای روش آلیاژسازی مکانیکی. 27

 

2-14- متغییرهای فرآیند روش آلیاژسازی مکانیکی. 27

 

2-14-1- نوع آسیاب.. 27

 

2-14-2- زمان آسیاب كاری. 28

 

2-14-3- نسبت وزنی گلوله به پودر. 28

 

2-14-4- میزان پر شدن محفظه آسیاب.. 28

 

2-14-5- اتمسفر درون محفظه آسیاب.. 29

 

2-14-6- درجه حرارت.. 29

 

2-14-7- جنس، اندازه و توزیع اندازه گلوله های آسیاب.. 29

 

2-15- مبانی فرآیند آلیاژسازی مكانیكی. 30

 

2-15-1- مخلوط شدن ذرات پودر مواد اولیه 31

 

2-15-2- افزایش قابل ملاحظه نواقص كریستالی. 31

 

2-15-3- انتقال جرم بین ذرات پودر. 33

 

2-16- تحقیقات انجام شده بر کامپوزیت های تقویت شده با گرافن. 33

 

عنوان                                                                                                        صفحه

 

2-16-1- نانو کامپوزیت آلومینیوم/گرافن. 33

 

2-16-2- نانو کامپوزیت مس/گرافن و نیکل/گرافن. 35

 

2-16-3- نانو کامپوزیت اپوکسی/گرافن. 36

 

فصل سوم : روش تحقیق (مواد و روش کار)

 

3-1- مواد اولیه 39

 

3-2- طراحی آزمون به روش تاگوچی. 39

 

3-3- آلیاژسازی و آسیاب کاری مکانیکی. 41

 

3-3-1- دستگاه آسیاب.. 41

 

3-3-2- مراحل آلیاژسازی مکانیکی. 41

 

3-3-3- قالب.. 42

 

3-4- آزمایش بررسی و ارزیابی فازی ذرات پودری توسط پراش اشعهX.. 43

 

3-4-1- محاسبه اندازه دانه و کرنش شبکه 43

 

3-5- دستگاه میکروسکوپ الکترونی روبشی. 44

 

3-6- دستگاه طیف سنجی رامان 44

 

3-7- آزمایش اندازه گیری چگالی و درصد تخلخل. 44

 

3-8- سختی سنجی. 45

 

3-9- آزمایش استحکام فشاری. 46

 

فصل چهارم : نتایج

 

 

4-1- بررسی مورفولوژی ذرات پودر آسیاب کاری شده 48

 

4-2- مطالعه پودرهای آسیاب شده با آنالیز پراش اشعه 52

 

4-2-1- تغییرات فازی در حین آلیاژسازی مکانیکی. 52

 

4-2-2- اندازه دانه و میکرو کرنش شبکه 54

 

4-3- طیف سنجی رامان. 56

 

4-4- بررسی چگالی نمونه ها 57

 

4-5- بررسی نتایج سختی سنجی. 60

 

4-6- بررسی نتایج استحکام فشاری. 63

 

4-7- بررسی سطح شکست نمونه ها توسط. 66

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

4-8- بررسی نتایج بدست آمده توسط نرم افزار کوآلتک… 68

 

4-8-1 بررسی نتایج استحکام فشاری. 68

 

4-8-1-1- تاثیر درصد گرافن بر استحکام فشاری. 68

 

4-8-1-2- تاثیر زمان آسیاب کاری بر استحکام فشاری. 69

 

4-8-1-3- تاثیر فشار پرس بر استحکام فشاری. 69

 

4-8-1-4- تاثیر دمای زینتر بر استحکام فشاری. 70

 

4-8-1-5- میزان تاثیر پارامتر های چهار گانه بر استحکام فشاری. 71

 

4-8-1-6- نمونه بهینه پیشنهادی تاگوچی برای استحکام فشاری. 71

 

4-8-2 بررسی نتایج سختی. 72

 

4-8-2-1- تاثیر درصد گرافن بر سختی. 72

 

4-8-2-2- تاثیر زمان آسیاب کاری بر سختی. 72

 

4-8-2-3- تاثیر فشار پرس بر سختی. 73

 

4-8-2-4- تاثیر دمای زینتر بر سختی. 74

 

4-8-2-5- میزان تاثیر پارامتر های چهار گانه بر سختی. 74

 

4-8-2-6- نمونه بهینه پیشنهادی تاگوچی برای سختی. 75

 

4-8-3- بررسی نتایج چگالی. 75

 

4-8-3-1- تاثیر درصد گرافن بر چگالی. 75

 

4-8-3-2- تاثیر زمان آسیاب کاری بر چگالی. 76

 

4-8-3-3- تاثیر فشار پرس بر چگالی. 76

 

4-8-3-4- تاثیر دمای زینتر بر چگالی. 77

 

4-8-3-5- میزان تاثیر پارامتر های چهار گانه بر چگالی. 77

 

4-8-3-6- نمونه بهینه پیشنهادی تاگوچی برای چگالی. 78

 

فصل پنجم : نتیجه گیری

 

5-1- نتیجه گیری. 80

 

5-2- پیشنهادها 82

 

فهرست منابع

 

منابع. 84

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

شکل(2-1) : تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) از ذره پودر مس الکترولیتی، 2800X. 8

 

شکل(2-2) : تصویر میکروسکوپی از ذرات مس احیا شده، 525X . 9

 

شکل (2-3) : تصویر میکروسکوپی از ذرات پودر مس اتمیزه شده، 450X. 9

 

شکل (2-4) : طول پیوند کربن ـ کربن در گرافن. 11

 

شكل (2-5) : حالات مختلف كربن : فلورین ها ، نانو لوله های كربنی و گرافیت.. 12

 

شكل(2-6) : شکافتن نانو لوله‌های کربنی برای تولید نانو نوارهای گرافنی. 16

 

شکل (2-7) : (الف) تصویر گرافن واقعی(ب) تصویر گرافن ایده آل. 18

 

شکل(2-8) : تولید گرافن به روش لایه برداری میکرومکانیکی. 18

 

شكل(2-9) : اولین تصویر میکروسکوپ نوری منتشر شده از گرافن تهیه شده به روش پوسته پوسته کردن میکرومکانیکی  19

 

شکل (2-10) : (a) مراحل تهیه GO از گرافیت طی فرآیند اکسایش و سپس کاهش. (b) مراحل تهیه گرافن به روش رسوب سازی با بخار (П) و سولووترمال(Ш) 21

 

شكل (2-11) : آسیاب گلوله ای سیاره ای. 24

 

شكل (2-12) : آسیاب گلوله ای ارتعاشی. 25

 

شكل (2-13) : آسیاب گلوله ای غلتشی. 25

 

شكل (2-14) : آسیاب گلوله ای شافتی. 26

 

شكل (2-15) : آسیاب گلوله ای مغناطیسی. 27

 

شكل (2-16) : طرح ساده ای از ذرات پودر حین برخورد گلوله ها. 30

 

شکل (2- 17) : (a) تصویر میکروسکوپ الکترونی عبوری (TEM) از صفحات گرافن که تا خوردن آن صفحات را نشان می دهد.قسمت مشخص شده روی تصویر طرح تفرق سلول شش وجهی یا هگزاگونال گرافن می باشد. (b) آنالیز رامان (Raman) برای صفحات گرافن رسوب یافته برروی قرص های سیلیکونی در پودر بدون استفاده از حلال  35

 

شکل (2-18) : (a) تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) از سطح شکست نانوکامپوزیت اپوکسی-گرافن با 3/0 درصد وزنی نانو نوارهای گرافن که نشان دهنده آگلومره شدن و خوشه ای شدن نانو نوارهای گرافن احاطه شده با زمینه می باشد. (b) نمودار استحکام کششی نانوکامپوزیت اپوکسی-گرافن. 37

 

شکل(3-1) : تصویر آسیاب گلوله ای سایشی. 41

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

شکل(3-2) : تصویر قالب، المنت و ترمومتر. 42

 

شکل (4-1) : تصویر مخلوط پودر Cu-0/5wt% Graphene با بزرگنمایی X500 (الف) : پس از 10 ساعت آسیاب کاری (ب) : پس از 15 ساعت آسیاب کاری (ج) : پس از 20 ساعت آسیاب کاری. 50

 

شکل (4-2) : تصویر مخلوط پودر Cu-0/5wt% Graphene با بزرگنمایی X2000 (الف) : پس از 10 ساعت آسیاب کاری (ب) : پس از 15 ساعت آسیاب کاری (ج) : پس از 20 ساعت آسیاب کاری. 55

 

شکل (4-3) : سطح شکست نمونه های (الف) :4N و (ب) : 6N با ترکیب Cu-0/5wt% Graphene با 10 و 20 ساعت آسیاب کاری و (ج) : 7N با ترکیب Cu-1wt% Graphene با 10 ساعت آسیاب کاری. 71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                    صفحه

 

جدول(2-1) : برخی از مشخصات مس.. 7

 

جدول(2- 2) : خلاصه ای از روش های سنتز گرافن. 17

 

جدول (2-3) : سختی نمونه ها بر حسب ویکرز در حالت های پرس گرم و اکسترود شده 34

 

جدول(3-1) : پارامترهای موجود در تولید نانو کامپوزیت مس-گرافن. 40

 

جدول(3-2) : مشخصات تولید نانو کامپوزیت مس-گرافن. 40

 

جدول (4-1) : اندازه دانه و میکرو کرنش نمونه های Cu-0/5wt% Graphene در زمان های15،10و20ساعت آسیاب کاری. 59

 

جدول (4-2) : چگالی و درصد تخلخل نمونه ها قبل از زینتر. 61

 

جدول (4-3) : چگالی و درصد تخلخل نمونه ها بعد از زینتر. 58

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                       صفحه

 

نمودار (2-1) : (a) مجموع انتشارات جهانی مرتبط با تحقیقات گرافن.(b) مجموع ارجاعات به انتشارات مرتبط با گرافن؛ بر مبنای بانک های اطلاعاتی CAS و .WOS © میزان سرمایه گذاری بنیاد ملی علوم آمریکا در زمینه تحقیقات گرافنی  13

 

نمودار (2-2) : تغییرات ضخامت متوسط لایه های نیكل و نیوبیوم در طی آلیاژسازی مكانیكی مخلوط پودرهای  31

 

نیكل و نیوبیوم باتركیب .Ni60Nb40. 31

 

نمودار (2-3) : روند كاهش اندازه دانه های نیكل در حین آلیاژسازی مكانیكی. 32

 

نمودار (2-4) : نمودار تفرق اشعه X نمونه های آلومینیوم خالص، آلومینیوم-گرافن و آلومینیوم-نانولوله های كربنی. 34

 

نمودار (2-5) : (a) استحکام کششی نمونه ها و (b) کرنش شکست نمونه ها. 34

 

نمودار (2-6) : تاثیر تعداد لایه های گرافن برروی هدایت حرارتی نانوکامپوزیت های مس-گرافن و نیکل گرافن  36

 

نمودار (4-1) : نمودار تفرق اشعه X نمونه های Cu-0/5wt% Graphene در زمان های10 ، 15 و 20 ساعت       آسیاب کاری. 53

 

نمودار(4-2) : منحنی Cos برحسب Sin نمونه Cu-0/5wt% Graphene پس از 10 ساعت آسیاب کاری  54

 

نمودار (4-3) : افزایش اندازه دانه پودر نانو کامپوزیت مس-گرافن با افزایش زمان آسیاب کاری. 56

 

نمودار (4-4) : افزایش کرنش شبکه پودر نانو کامپوزیت مس-گرافن با افزایش زمان آسیاب کاری. 56

 

نمودار (4-5) : آنالیز رامان (Raman) برای ردیابی صفحات گرافن در نانو کامپوزیت                   Cu-1wt% Graphene 57

 

نمودار (4-6) : مقایسه چگالی عملی نمونه ها (الف) : قبل از زینتر (ب) : بعد از زینتر. 58

 

نمودار (4-7) : افزایش درصد تخلخل با افزایش دما (الف) فشار 400 مگاپاسکال (ب) فشار 500 مگاپاسکال (ج) فشار 600 مگاپاسکال. 63

 

نمودار (4-8) : نتایج بدست آمده از سختی قبل از زینتر. 61

 

نمودار (4-9) : مقایسه نتایج سختی قبل از زینتر. 61

 

نمودار (4-10) : نتایج بدست آمده از سختی بعد از زینتر. 62

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

نمودار (4-11) : مقایسه نتایج سختی بعد از زینتر. 62

 

نمودار (4-12) : منحنی تنش – کرنش نمونه 1N با Cu-0/2wt% Graphene و 10N (خالص) با 10 ساعت آسیاب کاری و نمونه 11N (خالص میکرو). 67

 

نمودار (4-13) : منحنی تنش – کرنش نمونه ها با Cu-0/2wt% Graphene 68

 

نمودار (4-14) : منحنی تنش – کرنش نمونه ها با Cu-0/5wt% Graphene 65

 

نمودار (4-15) : منحنی تنش – کرنش نمونه ها با Cu1wt% Graphene 66

 

نمودار (4-16) : تاثیر درصد گرافن بر استحکام فشاری. 68

 

نمودار (4-17) : تاثیر زمان آسیاب کاری بر استحکام فشاری. 69

 

نمودار (4-18) : تاثیر فشار پرس بر استحکام فشاری. 74

 

نمودار (4-19) : تاثیر دمای زینتر بر استحکام فشاری. 74

 

نمودار (4-20) : میزان تاثیر پارامتر های چهار گانه بر استحکام فشاری. 75

 

نمودار (4-21) : تاثیر درصد گرافن بر سختی. 72

 

نمودار (4-22) : تاثیر زمان آسیاب کاری بر سختی. 73

 

نمودار (4-23) : تاثیر فشار پرس بر سختی. 77

 

نمودار (4-24) : تاثیر دمای زینتر بر سختی. 78

 

نمودار (4-25) : میزان تاثیر پارامتر های چهار گانه بر سختی. 74

 

نمودار (4-26) : تاثیر درصد گرافن بر چگالی. 79

 

نمودار (4-27) : تاثیر زمان آسیاب کاری بر چگالی. 76

 

نمودار (4-28) : تاثیر فشار پرس بر چگالی. 76

 

نمودار (4-29) : تاثیر دمای زینتر بر چگالی. 77

 

نمودار (4-30) : میزان تاثیر پارامتر های چهار گانه بر چگالی. 81

 

 

 

 

 

 

 

چکیده :

 

گرافن یکی از مواد کریستالی دو بعدی است که در سال های اخیر شناسایی و تحلیل شده است. این ماده جدید ویژگی های منحصر به فرد زیادی دارد از جمله استحکام، هدایت حرارتی و الکتریکی بسیار بالا می باشد. از گرافن بعنوان ماده ای برای افزایش استحكام، سختی، هدایت الكتریكی و نیز هدایت حرارتی در نانو كامپوزیت های مس استفاده می شود. در این پژوهش از گرافن بعنوان فاز تقویت کننده در نانو کامپوزیت مس/گرافن جهت بهبود خواص مکانیکی استفاده شده است.

 

در این پروژه برای تهیه نانو کامپوزیت مس/گرافن از روش آلیاژسازی مكانیكی استفاده شده است که متغییرهای موجود در این پروژه شامل درصد گرافن، زمان آسیاب كاری، دمای زینتر و فشار پرس می باشد كه برای جلوگیری از انجام آزمون‏های تکراری از طراحی آزمون به روش تاگوچی استفاده شد تا تعداد آزمون‏های لازم برای رسیدن به جواب بهینه مشخص گردد. برای ساخت نمونه های مناسب از پودر، از روش فشرده سازی گرم تا دمای دمای ℃ 500 استفاده شده است و بعد از آن نمونه ها در کوره زینتر شدند. نتایج آزمایش ها حاکی از افزایش استحکام و سختی با افزایش درصد گرافن تا میزان 5/0 درصد وزنی می باشد و بیشترین مقدار سختی و استحکام فشاری برای نمونه حاوی 5/0 درصد وزنی گرافن، 15 ساعت آسیاب کاری، فشار Mpa600 و دمای ℃ 700 می باشد.

 

واژه های کلیدی : نانوکامپوزیت مس/گرافن- آلیاژسازی مکانیکی- استحکام فشاری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه :

 

كربن در طبیعت ساختارهای مختلفی دارد؛ الماس و گرافیت از ساختار های معروف آن هستند، در الماس هر اتم كربن با چهار اتم دیگر پیوند برقرار كرده است و این ماده بعنوان سخت ترین ماده جهان شناخته شده است. در گرافیت اتم های كربن در لایه های مجزایی با هم پیوند برقرار كرده­­اند. این لایه های روی هم قرار گرفته و با پیوند ضعیفی به هم متصل شده­اند كه هر كدام از لایه­ های موجود درگرافیت را گرافن[1] می­نامند.[1]

 

در گرافیت (یکی از آلوتروپ های کربن)، هر کدام از اتم‌های چهارظرفیتی کربن، با سه پیوند کووالانسی به سه اتم کربن دیگر متصل شده‌اند و یک شبکه گسترده را تشکیل داده‌اند. این لایه خود بر روی لایه‌ای کاملاً مشابه قرار گرفته‌است و به این ترتیب، چهارمین الکترون ظرفیت نیز یک پیوند شیمیایی داده‌ است، اما پیوند این الکترون چهارم، از نوع پیوند واندروالسی است که پیوندی ضعیف است. به همین دلیل لایه‌های گرافیت به راحتی بر روی هم بلغزند و می‌توانند در نوک مداد سیاه به کار بروند. گرافن ماده‌ای است که در آن تنها یکی از این لایه‌های گرافیت وجود دارد و به عبارتی چهارمین الکترون پیوندی کربن، به عنوان الکترون آزاد باقی مانده ‌است.[2]

 

گرافن یکی از مواد کریستالی دو بعدی است که در سال های اخیر شناسایی و تحلیل شده است. صفحه­ای ورقه­ای شکل به ضخامت یك اتم کربن را گرافن تک لایه می­نامند. این ماده جدید ویژگی­های منحصر به فرد زیادی دارد که این امر باعث می شود آن را برای مطالعات اساسی و کاربردهای آینده به ماده­ای جالب مبدل سازد. [3]

 

1-6-2- تعاریف عملیاتی متغیرها 21

 

1-6-2-1- فرهنگ‌سازمانی: 21

 

1-6-2-2- جوسازمانی: 21

 

1-6-2-3- رفتار شهروندی سازمانی: 21

 

فصل دوم: پیشینه پژوهش

 

2-1-   پیشینه نظری.. 23

 

2-1-1- فرهنگ‌سازمانی: 23

 

2-1-1-1-تعاریف فرهنگ‌سازمانی.. 24

 

2-1-1-2-سطوح فرهنگ‌سازمانی: 26

 

2-1-1-3- مدل‌های فرهنگ‌سازمانی.. 27

 

1) فرهنگ‌سازمانی فرهمند: 35

 

2) فرهنگ‌سازمانی وسواسی: 35

 

3) فرهنگ‌سازمانی پرهیزکننده: 35

 

4) فرهنگ‌سازمانی سیاسی شده: 35

 

5) فرهنگ‌سازمانی دیوان سالارانه: 35

 

2-1-1-4- ابعاد فرهنگ سازمانی.. 37

 

2-1-1-5- ویژگی فرهنگ‌سازمانی.. 38

 

2-1-1-6- عوامل مؤثر بر شکل‌گیری فرهنگ‌سازمانی.. 38

 

10-1-1-7- کارکردهای فرهنگ‌سازمانی.. 39

 

2-1-2- جوسازمانی.. 41

 

2-1-2-1- تعاریف جوسازمانی: 42

 

2-1-2-2- انواع جوسازمانی.. 44

 

2-1-2-3- ابعاد جوسازمانی.. 45

 

2-1-2-4- رویکردها و مدل‌های جوسازمانی.. 46

 

2-1-3- رفتار شهروندی سازمانی.. 50

 

2-1-3-1- سیر تحول مفهوم رفتار شهروندی سازمانی.. 50

 

2-1-3-2- تعاریف رفتار شهروندی سازمانی: 52

 

2-1-3-3- ویژگی‌های رفتار شهروندی سازمانی: 55

 

2-1-3-4- ابعاد رفتار شهروندی سازمانی.. 56

 

2-1-3-5- عوامل تأثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی.. 59

 

2-1-3-6- پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی: 61

 

2-2- پیشینه پژوهشی.. 62

 

2-2-1- فرهنگ‌سازمانی.. 62

 

2-2-1-1- پژوهش‌های خارجی.. 62

 

2-2-1-2- پژوهش‌های داخلی: 63

 

2-2-2- جوسازمانی.. 66

 

2-2-2-1- پژوهش‌های خارجی.. 66

 

2-2-2-2- پژوهش‌های داخلی.. 67

 

2-2-3- رفتار شهروندی سازمانی: 69

 

2-2-3-1- پژوهش‌های خارجی: 69

 

2-2-3-2- پژوهش‌های داخلی: 73

 

2-3-آموزش عالی در افغانستان.. 75

 

3-1-2- دانشگاه کابل.. 78

 

4-2- جمع‌بندی.. 80

 

 

 

فصل سوم: روش شناسی

 

مقدمه. 85

 

3-1- روش پژوهش…. 85

 

3-2- جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری: 85

 

3-3- ابزار پژوهش: 86

 

3-3-1- مقیاس سنجش فرهنگ‌سازمانی: 86

 

3-3-2- مقیاس جوسازمانی: 87

 

3-3-3- مقیاس رفتار شهروندی سازمانی: 87

 

 

3-5- روایی و پایایی ابزار پژوهش: 88

 

3-5-1- روایی و پایایی مقیاس سنجش فرهنگ‌سازمانی.. 89

 

3-5-2- روایی و پایایی مقیاس جوسازمانی.. 89

 

جدول شماره (3-3) روایی و پایایی مقیاس سنجش جو سازمانی پلاس دلتا(2011). 89

 

3-5-3- روایی و پایایی مقیاس رفتار شهروندی سازمانی.. 90

 

3-6- روش جمع‌آوری اطلاعات: 91

 

3-7- روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: 92

 

 

 

فصل چهارم: تجزیه ‌وتحلیل یافته‌ها

 

مقدمه. 95

 

4-1-یافته‌های توصیفی.. 95

 

4-1-1- تحلیل توصیفی ویژگی‌های افراد موردبررسی.. 95

 

4-1-1-1- توزیع فراوانی و درصد جنسیت افراد نمونه نسبت به‌کل جامعه. 95

 

4-1-1-2- توزیع فراوانی و درصد سطح تحصیلات افراد نمونه نسبت به‌کل جامعه. 96

 

4-1-2- شاخص‌های آمار توصیفی متغیرهای پژوهش…. 97

 

4-1- 3- ماتریس همبستگی.. 98

 

4-2- یافته‌های استنباطی.. 103

 

4-2-1-مدل معادلات ساختاری.. 103

 

4-2-1-1- آیا بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کابل رابطه معناداری وجود دارد؟ 104

 

4-2-1-2- آیا بین فرهنگ‌سازمانی و جوسازمانی دانشگاه کابل رابطه معناداری وجود دارد؟ 106

 

4-2-1-3- آیا بین جوسازمانی  و رفتار شهروندی سازمانی با کنترل متغیر فرهنگ‌سازمانی رابطه معناداری وجود دارد؟ 108

 

4-2-1-4- آیا جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی نقش واسطه‌گری را ایفا می‌کند؟ 110

 

4-2-1-5- سهم واسطه گری.. 112

 

4-2-2- سؤالات فرعی.. 113

 

4-2-2-1- بعد غالب فرهنگ‌سازمانی در دانشگاه کابل کدام است؟ 113

 

4-2-2-2- رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کابل به چه میزان است؟ 115

 

4-2-2-3- بعد غالب جوسازمانی در دانشگاه کابل کدام است؟ 117

 

4-5- جمع‌بندی.. 120

 

 

 

فصل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

 

مقدمه. 122

 

1-5- با توجه با نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر، بین متغیر فرهنگ‌سازمانی و  رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کابل رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. 122

 

2-5-نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاکی از آن است که، بین فرهنگ‌سازمانی و جوسازمانی دانشگاه ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. 125

 

3-5 –بین جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کابل رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. 127

 

4-5 – آیا جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی نقش واسطه‌گری را ایفا می‌کند؟ 130

 

5-5 – تعیین میزان رفتار شهروندی سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه کابل.. 133

 

6-5 – بُعد غالب فرهنگ‌سازمانی در دانشگاه کابل  بُعد ویژگی های غالب می‌باشد. 134

 

7-5- نتیجه‌گیری نهایی.. 135

 

8-5- محدودیت‌ها 138

 

1-8-5- محدودیت‌های اجرایی.. 138

 

2-8-5- محدودیت‌های پژوهشی.. 138

 

9-5- پیشنهادها 139

 

1-9-5- پیشنهادهای پژوهشی.. 139

 

2-9-5- پیشنهادهای کاربردی: 140

 

 

 

فهرست منابع

 

منابع فارسی.. 141

 

منابع انگلیسی.. 147

 

 

 

پیوست ها

 

پیوست 1: مقیاس سنجش فرهنگ‌سازمانی.. 156

 

پیوست 2:  مقیاس سنجش رفتار شهروندی سازمانی.. 159

 

پیوست 3: مقیاس سنجش جوسازمانی پلاس دلتا(2011) 161

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

عنوان                                                                                                صفحه

 

 

 

جدول شماره (2-1) گام‌های ثبات بیرونی و بقای سازمان‌ها…………………………………………… 38

 

جدول شماره ( 2-2) گام‌های ثبات درونی سازمان‌ها………………………………………………………. 39

 

جدول شماره(3-1) تفکیک جامعه آماری به تفکیک دانشکده و تعداد اعضای هیئت علمی.    86

 

جدول شماره (3-2) روایی و پایایی مقیاس فرهنگ‌سازمان…………………………………………….. 89

 

جدول شماره (3-3) روایی و پایایی مقیاس جوسازمانی………………………………………………….. 89

 

جدول شماره (3-4) روایی و پایایی مقیاس رفتار شهروندی سازمانی…………………………….. 90

 

جدول شماره (4-1) فراوانی و درصد ویژگی­های جمعیت شناختی نمونه آماری…………. 96

 

جدول شماره (4-2) توزیع فراوانی درصد حجم نمونه اعضای هیئت‌علمی برحسب

 

تحصیلات……………………………………………………………………………………………………………………………. 97

 

جدول شماره (4-3) شاخص های آمار توصیفی متغیر های پژوهش……………………………… 98

 

جدول شماره (4-4)ماتریس ضریب همبستگی پیرسون ………………………………………………… 99

 

جدول شماره (4-5) سهم واسطه گری جوسازمانی در رابطه بین فرهنگ سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی  112

 

جدول شماره (4-6) نتایج شاخص­های برازش مدل نهایی………………………………………………. 113

 

جدول شماره (4-7) نتایج آزمون تحلیل واریانس اندازه گیری های مکرر جهت تعین بُعد غالب فرهنگ سازمانی در دانشگاه کابل………………………………………………………………………………………………………………………………………. 114

 

جدول شماره (4-8) نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی ………………………………………………………… 115

 

جدول شماره (4-9) مقایسه میانگین ابعاد رفتارشهروندی سازمانی اعضای هیئت علمی دانشگاه کابل با سطوح کفایت قابل قبول و مطلوب…………………………………………………………………………………………………………………….. 117

 

جدول شماره (4-10) نتایج آزمون تحلیل واریانس اندازه گیری های مکرر جهت تعیین بُعد غالب جوسازمانی  118

 

جدول شماره (4-11) نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی برای بررسی نوع قالب جوسازمانی در دانشگاه کابل        119

 

 

 

فهرست  شکل ها

 

 

 

عنوان                                                                                             صفحه

 

 

 

شکل شماره (2-1) مدل نظری پژوهش ……………………………………………………………………………………… 83

 

شکل شماره (4-1) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت …………………………………………….. 96

 

شکل شماره (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات ……………………………….. 97

 

شکل شماره(4-3) بررسی رابطه بین رفتار شهروندی سازمانی و فرهنگ‌سازمانی……………………. 105

 

شکل شماره (4-4) بررسی رابطه بین جوسازمانی و فرهنگ‌سازمانی ………………………………………. 107

 

شکل شماره (4-5) بررسی رابطه بین جو سازمانی و رفتارشهروندی سازمانی با کنترل فرهنگ سازمانی         109

 

شکل شماره (4-6) مدل نهایی پژوهش رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی با نقش واسطه گری جوسازمانی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 111

 

 

 

فصل اول

 

 

 

 مقدمه

 

 

 

 

1-1-  کلیات

 

 

 

 

سازمان و سازمان‌یافتگی جزء جداناشدنی زندگی انسان‌ها است و افراد بیشتر عمرشان را در سازمان‌ها یا در رابطه با سازمان‌ها سپری می‌کنند و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه سازمان‌ها در دنیای کنونی است. به‌علاوه، عصر کنونی دوره تحولات شتابنده و غیرقابل‌پیش‌بینی است. وضعیت کنونی در جامعه بیانگر عدم توازن، پیچیدگی‌های روزافزون سازمان‌ها و عدم توانایی این سازمان‌ها در پیش‌بینی و مقابله با این تحولات و پیچیدگی‌ها است. سازمان‌ها برای مقابله با تهدیدات محیطی و استفاده از فرصت‌های احتمالی ناچارند ظرفیت‌ها و توانمندی‌های درونی خود را بشناسند، نقاط ضعف را ترمیم و به تقویت نقاط قوت بپردازند. مسائل و مشکلات در سازمان‌ها آن‌چنان پیچیده و درهم‌تنیده است که تشخیص مشکل به‌آسانی میسر نیست.

 

سازمان‌های آموزش عالی یکی از این سازمان‌هاست که در عصر جدید با چالش‌های جدید و جدی روبه‌رو هستند. چراکه کار کردن در شرایط پیچیده و رقابتی، ویژگی بنیادی سازمان‌های آموزشی به‌ویژه سازمان‌های آموزش عالی است(میلر[1]به نقل از ویگودا و همکاران، 2007)، در این میان می‌توان گفت که؛ گرداننده اصلی این سازمان‌ها انسان‌ها است و انسان‌ها است که به کالبد سازمان‌ها جان و هویت می‌بخشند و یک سازمان را از سازمانی دیگر متمایز کرده و تحقق هدف‌ها را میسر می‌سازند. بدون انسان سازمان بی‌معنی است و ماهیت انسانی سازمان‌ها و پیچیده بودن رفتارهای کارکنان این پیچیدگی را مضاعف نموده است. با چنین اوصافی سازمان‌ها نباید در انتظار تحول باشند، بلکه باید خود منبع موج و تحول گردند و در جهت بهبودی خود بکوشند تا بتوانند پاسخگوی نیازهای جدید تمدن امروزی باشند (مرادی چالشتری و همکاران، 1387). یکی از اهداف اصلی هر سازمانی، دستیابی به موفقیت و تحقق اهداف و فلسفه وجودی خویش است. برای رسیدن به این اهداف، همچنان حفظ و بقای معنادارشان در محیط پویا و متغیر امروزی ناچارند از خود عملکرد شایسته و بایسته‌ای نشان دهند. موفقیت‌های چشمگیر دهه اخیر سازمان‌های با حداقل امکانات از یک‌سو و شکست سازمان‌های با بهترین توانایی‌های مادی از سوی دیگر بیانگر نقش قابل‌توجه عوامل غیرمادی در موفقیت آن‌ها بوده است که در این میان فرهنگ‌سازمانی به‌عنوان عامل مؤثر در عملکرد سازمان‌ها تلقی می‌گردد (نصیرپور و همکاران، 1388).

 

فرهنگ‌سازمانی[2] سیستمی است متشکل از ارزش‌ها و عقاید که در تعامل متقابل با نیروی انسانی، ساختار سازمانی، جوسازمانی، رفتار شهروندی سازمانی و سیستم کنترل بوده و درنتیجه هنجارهای رفتاری را در سازمان شکل می‌دهد. ازآنجاکه؛ فرهنگ‌سازمانی به سازمان هویت می‌دهد (زهیر و همکاران^[3]، 2011) و به هماهنگی رفتار اعضاء کمک می‌کند (مکنتاش و دورتی^[4]، 2010). با توسعه فرهنگ‌سازمانی قوی و مؤثر، سازمان‌ها می‌توانند عملکردی مؤثری به دست آورند (جاکوبس^[5] و همکاران، 2013). با توجه به اینکه فرهنگ‌سازمانی بر عملکرد افراد تأثیر می‌گذارد (هنری^[6]، 2006)، به‌طورکلی گفته می‌شود که فرهنگ‌سازمانی ادراكی است كه افراد از سازمان خوددارند و چیزی است كه نه در سازمان وجود دارد و نه در فرد و ویژگی‌های خاصی است كه در یك سازمان وجود دارد نمایانگر خصوصیات معمول و ثابتی است كه سازمان‌ها را از یكدیگر متمایز می‌كند (مشبكی، 1380). فرهنگ‌سازمانی بستری است به‌هم‌پیوسته كه اجزا سازمان را به هم می‌چسباند (كوئین، 1999). (هافستد^[7]، 1991)، فرهنگ‌سازمانی را برنامه‌ریزی جمعی ذهن بیان می‌كند كه افراد یك سازمان را از سازمان‌های دیگر متمایز كند (مرتضوی، 1379). فرهنگ‌های سازمانی شالوده تاریخی دارند بدین معنی كه نمی‌توان رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و تاریخ را از هم جدا كرد و فرهنگ‌سازمانی به‌طور ناگهانی و اتفاقی به وجود نمی‌آید (تریس و بئر^[8]، 1993). بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند كه فرهنگ‌سازمانی، سیستمی از استنباط مشترك است كه اعضاء نسبت به یك سازمان دارند و همین ویژگی موجب تفكیك دو سازمان از یكدیگر می‌شود (رابینز، 1998).

 

شناخت فرهنگ‌سازمانی به‌عنوان یک ضرورت مهم در اولویت فعالیت‌های مدیران سازمان‌ها قرار دارد، چراکه با شناخت دقیق و درست فرهنگ‌سازمانی و آشنایی با ویژگی‌های آن، مدیران می‌توانند برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت خود را سامان دهد (فیاض، 1390).

 

ازاین‌رو شناخت فرهنگ‌سازمانی برای مدیران و رهبران سازمان‌های آموزش عالی و هدایت نیروی انسانی و تحقق اهداف سازمانی، اهمیت حیاتی دارد، زیرا فرهنگ حاکم بر سازمان مبین بقا و رشد سازمان است. شناخت فرهنگ‌سازمانی زمانی ملموس می‌گردد که بدانید اگر فرهنگ را هدایت نکنید، فرهنگ سازمان شمارا هدایت می‌کند. به‌بیان‌دیگر موفقیت سازمان، در ارتباط مستقیم با کارکنان و مدیران سازمان می‌باشد. ارتباط مدیران و کارکنان در فرایند پیچیده فرهنگ‌سازمانی را تشکیل می‌دهد. لذا سازمان‌ها باید فرهنگی را حاکم کنند که در آن، افراد انگیزه و توانایی لازم برای فعالیت را داشته باشند و بااحساس تعلق نسبت به سازمان خود بتوانند موجبات اثربخشی سازمان را فراهم آورند و ضامن سلامت و بقاء سازمان باشند. فرهنگ‌سازمانی مجموعه از فرضیات اساسی است که افراد سازمان در مواجهه با مسائل، برای انطباق با محیط و دستیابی به وحدت و انسجام داخلی، کشف و ایجاد کرده و ثابت‌شده که سودمند و باارزش است و درنتیجه به‌عنوان روش صحیح ادراک، تفکر و احساس به اعضای جدید انتقال می‌یابد (شاین^[9]، 2010).

 

از سوی دیگر، هر سازمانی دارای فرهنگ، آداب‌ورسوم، ارزش‌ها و هنجارها و روش‌های عمل مخصوص و نسبتاً پایداری است که شیوۀ رفتار آن‌ها را بر اساس این ویژگی‌ها می‌تواند پیش‌بینی کرد. این فرهنگ یا خصوصیات که به ما اجازه می‌دهد یک سازمان را از سازمان دیگر متفاوت بدانیم، جوسازمانی^[10] نام‌گرفته است. نظر به اینکه جوسازمانی در همۀ ابعاد و جای‌جای سازمان جریان دارد و ضمن تأثیرگذاری در سلوک و حالت اعضا، رفتار سازمانی ازجمله رفتار شهروندی سازمانی آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، این تأثیرات می‌تواند موجب انگیزش یا ضعف آن شود که درهرصورت، در عملکرد نیروی انسانی نقش تعین کننده‌ای دارد (علوی، 1381). درزمینة مفاهیم جو و فرهنگ دودسته از دیدگاه وجود دارد که یکی از این دیدگاه به این باور است که: جو غالباً بیانگر نگرش‌ها، ادراکات و رفتار اعضای سازمان می‌باشد، درحالی‌که فرهنگ شامل عقاید، هنجارها و ارزش‌های مشترک میان کارمندان سازمان است (تاهاگلو^[11]، 2007). در حقیقت اگرچه این مفاهیم و معانی در بسیاری از جهات با یکدیگر مرتبط و شبه هستند، اما هرکدام جایگاه، تعاریف و معانی متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند (گال^[12]، 2008). جو و فرهنگ‌سازمانی تا اندازۀ زیادی به هم شباهت دارند و هردو برای توصیف ویژگی‌های درونی و پایدار یک سازمان به کار می‌روند، اما هرکدام دلالت بر واقعیاتی متفاوت از دیگری دارند. نکتۀ حائز اهمیت در ارتباط جو و فرهنگ آن است که جو صرفاً منعکس‌کنندۀ فرهنگ سازمان نیست، بلکه بازتاب‌دهندۀ مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و متغیرهای نسبتاً پایدار درون سازمان ازجمله فرهنگ است. به‌عبارت‌دیگر، تعامل عوامل مختلف داخلی سازمان مانند روابط اجتماعی- انسانی، فرهنگ، محیط فیزیکی، ساختار سازمانی، شیوه مدیرت و رهبری و…، بر ادراک کارکنان از جو و رفتار آنان تأثیرگذار است (حمزه لویی و همکاران، 1391).

 

برخی از صاحب‌نظران فرهنگ، آداب‌ورسوم و روش‌های عملی انجام کارها را در هر سازمان به‌عنوان جو آن سازمان در نظر گرفته‌اند. دیویس^[13] (1995)، جو را دربرگیرندۀ فرهنگ‌سازمانی هم می‌داند. برخی از صاحب‌نظران، جو را با فرهنگ‌سازمانی مترادف دانسته‌اند و بعضی، جوسازمانی را جزئی از فرهنگ‌سازمانی می‌دانند (میر کمالی،1388). جوسازمانی جلوه‌ای از فرهنگ‌سازمانی می‌باشد و از پایداری نسبتاً کمتری در مقایسه با فرهنگ‌سازمانی برخوردار می‌باشد (هالویی^[14]،2011). جوسازمانی به ادراكات اعضای سازمان از عناصر بنیادی سازمان اشاره دارد (وست و فار^[15]، 1989). ازآنجاکه جو مبتنی بر چشم‌انداز فردی است، تغییرپذیری سریعی دارد ضمن اینكه بر روی رفتار افراد هم تأثیرگذار است (پاین و پاق^[16]، 1976).

 

جوسازمانی عبارت است از مجموعه‌ای از حالات، خصوصیات یا ویژگی‌های حاکم بر یک سازمان که آن را گرم، سرد، قابل‌اعتماد، غیرقابل‌اعتماد، ترس‌آور یا اطمینان‌بخش، تسهیل‌کننده یا بازدارنده می‌سازد و از عواملی نظیر رضایت شغلی، شخصیت، رفتار، سوابق، نوع مدیریت، فرهنگ‌سازمانی، روحیه، انگیزش، ساختار، فنّاوری و غیره به وجود می‌آید و سبب تمایز دو سازمان مشابه از هم می‌شود. (میر کمالی، 1388). نوعی رابطه‌ای که انسان‌های داخل یک سازمان دارند، ویژگی‌ها و جو آن سازمان را به وجود می‌آورد. جوسازمانی به ادراکات عمومی کارکنان از محیط کارشان برمی‌گردد که تحت تأثیر سازمان رسمی و غیررسمی، شخصیت افراد و رهبری و فرهنگ سازمان حاصل می‌شود (میر کمالی، 1378).

 

مطالعات نشان داده‌اند جوسازمانی یکی از عناصر اصلی دستیابی به رویکرد مطلوب کاری در کارکنان سازمان به همراه عناصر فرهنگی و روابط آن‌ها الگویی را خلق می‌کند که سازمان را از سایر سازمان‌ها متمایز می‌سازد(گلیسون^[17]، 2002؛ گلیسون و هملگارن^[18]، 1998؛ گلیسون و همکاران ، 2010؛ گلیسون و گرین، 2006). همان‌گونه  که شخصیت افراد منحصربه‌فرد است، فرهنگ و جوسازمانی سازمان‌ها نیز شخصیت منحصربه‌فردی دارد و نوعی احساس هویت و تعهد را در کارکنان سازمان ایجاد می‌کند (اعرابی، 1386) که درنهایت موجب بروز رفتار شهروندی سازمانی می‌شود ( شاهبندزاده، محمدی و حسن پور، 1389). از طرف دیگر، به‌کارگیری راهبردهای مناسب منابع انسانی که پشتیبان جوسازمانی مناسب بر مبنای فرهنگ‌سازمانی باشند و موجب تسهیل به‌کارگیری نیروی انسانی و بروز رفتار مناسب شهروندی سازمانی می‌شود، جایگاه ویژه‌ای  دارد.

 

سازمان‌های که می‌کوشند، اثربخش، کارا و پاسخگوی نیازهای محیط خود باشند و در محیط پیچیده و رقابتی بقای خود را تضمین کنند؛ باید از طریق ایجاد فرهنگ و جوسازمانی، محیطی را ایجاد کنند که نیروی انسانی به انجام رفتار شهروندی سازمانی تشویق شوند. رفتار شهروندی سازمانی، مجموعه رفتارهای است که جزء الزامات رسمی سازمان و انجام شغل نیستند اما به اثربخشی کار و سازمان کمک می‌کنند. غالباً از سوی کارکنان این مجموعه رفتارها به‌عنوان یک امر اختیاری نگریسته می‌شود. پژوهش در مورد رفتارهای فرا شغلی در محیط کار بیشترین توجه را در سال‌های اخیر به خود جلب کرده است که تحت عنوان رفتار شهروندی سازمانی^[19] شناخته می‌شود.

 

اورگان^[20] (1988)، رفتار شهروندی کارکنان را به‌عنوان اقدامات مثبت بخشی از کارکنان برای بهبود بهره‌وری و همبستگی و انسجام محیط کاری می‌داند که ورای الزامات سازمانی است. وی معتقد است رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری فردی و داوطلبانه است که مستقیماً مشمول سیستم‌های رسمی پاداش در سازمان نمی‌شود، اما باعث ارتقای اثربخشی و کارایی عملکرد سازمان می‌شود (دنیکلیس برگر و همکاران^[21]، 2005). رفتار شهروندی سازمانی رفتاری خودجوش و آگاهانه است که به‌طور مستقیم یا صریح توسط سیستم رسمی پاداش سازمان پیش‌بینی‌نشده است. ولی درمجموع عملکرد مؤثر سازمان را ارتقا می‌دهد. منظور از خودجوش و آگاهانه این است که این رفتار ضرورت اجباری نقش یا شرح شغل نیست. این رفتار بیشتر یک انتخاب شخصی است و در صورت انجام ندادن آن تنبیهی به دنبال ندارد (آلیسیا، 2008). اریک و همکاران (2008)، رفتار شهروندی سازمانی به فعالیت­هایی اطلاق می­شود که از فرد خواسته نشده­اند ولی در کل از سازمان حمایت می­کنند و به آن سود می­رسانند. ویگودا^[22] (2007) رفتار شهروندی سازمانی کمک­های غیررسمی‌ای را در برمی‌گیرد که کارمند به‌عنوان یک فرد، می­تواند ‏آزادانه آن‌ها را انجام دهد و یا از انجامشان خود­داری کند، بدون توجه به تحریم­ها و پاداش‌های رسمی. ویگودا^[23] (2007) رفتار شهروندی سازمانی کمک­های غیررسمی‌ای را در برمی‌گیرد که کارمند به‌عنوان یک فرد، می­تواند ‏آزادانه آن‌ها را انجام دهد و یا از انجامشان خود­داری کند، بدون توجه به تحریم­ها و پاداش‌های رسمی.

 

ماهیت این رفتار به‌گونه‌ای است که اختیاری، داوطلبانه و خودخواسته‌اند و نظام پاداش و تنبیه سازمانی تأثیر زیادی بر آن‌ها ندارند (اورگان^[24] و همکاران، 2006). علیرغم آنکه وجود این رفتارها در کارکنان هر سازمانی ارزشمند است، اما شواهد موجود در خصوص مفهوم‌سازی و پژوهش آن در سازمان‌های مختلف و جوامع مختلف به‌ویژه سازمان‌های خدماتی ناچیز است (ارتورک^[25]، 2007). این در حالی است که اهمیت آن در نیروی انسانی سازمان‌های آموزشی به‌ویژه در دانشگاه‌ها بسیار زیاد است (زین‌آبادی و همکاران، 2010).

 

با توجه به اهمیت رفتار شهروندی سازمانی در بهره‌وری و اثربخشی سازمان‌ها، متأسفانه هنوز هم درک، توجه و شناخت درست از آن در کشور افغانستان به‌ویژه در سازمان‌های آموزش عالی که متولی تربیت نیروی انسانی در کشوراست، وجود ندارد و حتی می‌تواند گفت که رفتار شهروندی سازمانی یک مفهوم ناشناخته در سازمان‌ها به‌ویژه سازمان‌های آموزش عالی می‌باشد.

 

با توجه به نقش این سه متغیر فرهنگ‌سازمانی، جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در عملکرد، کارایی و اثربخشی سازمان‌ها، در این پژوهش به بررسی ارتباط بین این متغیرها و نقش واسطه‌گری جوسازمانی در پیش‌بینی تأثیر فرهنگ‌سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی، در سازمانی که یکی از سازمان‌های مسئول در تربیت نیروی انسانی برای کشور می‌باشد، یعنی دانشگاه کابل پرداخته‌شده است و رهنمودهای کاربردی برای علاقه‌مندان دانش مدیریت ارائه می‌دهد.

 

[1] – Miller

 

 

 

[2] – organizational culture

 

[3] .  Zahir

 

[4] .  Macintosh & Doherty

 

[5] .  Jacobs

 

[6] .  Henri

 

[7] . Hofsttede

 

[8] . Tres & Bir

 

8-1- چارچوب نظری پژوهش 13

 

1-8-1- مفاهیم مشارکت 13

 

2-8-1- تاریخچه مشارکت 14

 

3-8-1- ارزشیابی مشاركتی روستایی (PRA) 14

 

1-3-8-1- توانمندسازی 15

 

2-3-8-1- تغییر جهت 15

 

3-3-8-1- محلّی کردن 15

 

4-3-8-1- احساس لذت و شادمانی از ارزشیابی 15

 

5-3-8-1- جامعیت 16

 

4-8-1- انواع مشارکت 23

 

1-4-8-1- مشارکت تحمیل شده 16

 

2-4-8-1- مشارکت ابزاری 16

 

3-4-8-1- مشارکت توسعه­ای 16

 

5-8-1- نظریه­های مشارکت 17

 

1-5-8-1- نظریه مهاتما گاندی 17

 

2-5-8-1- نظریه ژلیوس نیرره 17

 

3-5-8-1- نظریه عبید الله خان 17

 

4-5-8-1- نظریه ویتز 18

 

5-5-8-1- نظریه فریدمن و ویوور 18

 

6-5-8-1- نظریه کاردل انگیز (شارل فوریه) 18

 

9-1- مدیریت مشارکتی 18

 

10-1- ضرورت مشارکت در توسعه پایدار روستایی 19

 

11-1- نقش مشارکت مردمی در توسعه پایدار روستایی 20

 

12-1- مشارکت جوامع محلّی در مدیریت پایدار منابع طبیعی و کشاورزی 20

 

13-1- تعاریف واژه­ها و متغیرها 21

 

1-13-1- مفهوم توسعه 21

 

2-13-1- توسعه اقتصادی 21

 

3-13-1- توسعه اجتماعی 22

 

4-13-1- مفهوم پروژه 22

 

5-13-1- مسائل زیست­محیطی 22

 

6-13-1- شاخص­های زیست­محیطی 22

 

7-13-1- بیابان­زایی 23

 

8-13-1- بیابان­زدایی 23

 

9-13-1- مدیریت مشارکتی در منابع طبیعی 23

 

10-13-1- طرح­های مدیریت منابع طبیعی 24

 

11-13-1- مفهوم انسجام سازمانی 24

 

12-13-1- صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) 24

 

13-13-1- برنامه عمران سازمان ملل متحد(UNDP) 25

 

 

 

بر تحقیقات انجام شده

 

1-2- پژوهش­های انجام گرفته در داخل کشور 27

 

2-2- پژوهش­های انجام گرفته در خارج از کشور 31

 

 

 

پیش درآمد 35

 

بر جغرافیای منطقه مورد مطالعه 35

 

1-1-3- روستای کیخا 37

 

1-1-1-3- وضعیت اقتصادی روستای كیخا 37

 

2-1-1-3- وضعیت اجتماعی روستای كیخا 37

 

2-1-3- روستای بلند 38

 

1-2-1-3- وضعیت اقتصادی روستای بلند 38

 

2-2-1-3- وضعیت اجتماعی روستای بلند 38

 

3-1-3- روستای پودینه 38

 

1-3-1-3- وضعیت اقتصادی روستای پودینه 38

 

 

2-3-1-3- وضعیت اجتماعی روستای پودینه 39

 

4-1-3- روستای سنچولی 39

 

1-4-1-3- وضعیت اقتصادی روستای سنچولی 39

 

2-4-1-3- وضعیت اجتماعی روستای سنچولی 40

 

2-3- روش تحقیق 40

 

1-2-3- نوع مطالعه و روش اجرا 40

 

2-2-3- جامعه آماری 40

 

3-2-3- شیوه­ی نمونه­گیری 41

 

4-2-3- ابزار تحقیق و روش تجزیه و تحلیل 42

 

5-2-3- بررسی متغیّرها و شاخص­های مورد پژوهش 43

 

6-2-3- تعیین روایی و پایایی پژوهش 45

 

 

 

پیش درآمد 48

 

1-4- آمارتوصیفی 49

 

1-1-4- جنسیت پاسخگویان ساکن روستاهای پایلوت 49

 

2-1-4- روستای محل سکونت پاسخگویان 50

 

3-1-4- تحصیلات پاسخگویان 51

 

4-1-4- وضعیت شغلی 52

 

5-1-4- سابقه سکونت 53

 

6-1-4- زمین زراعی 54

 

7-1-4- اراضی زیر کشت 55

 

8-1-4- اراضی زیرکشت به کمک پروژه 56

 

9-1-4- درآمد کشاورزی 57

 

10-1-4- وضعیت مسکن 58

 

11-1-4- فعالیت­های اقتصادی موردعلاقه 59

 

12-1-4- فعالیت­های زیست­محیطی موردعلاقه 60

 

2-4- تحلیل استنباطی 61

 

1-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس جنسیت 61

 

2-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس روستا 62

 

3-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس سطح تحصیلات ساکنان 63

 

4-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس شغل سرپرست 64

 

5-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس سابقه سکونت 65

 

6-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس میزان اراضی 66

 

7-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس میزان اراضی زیرکشت 67

 

8-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس درآمد کشاورزی 68

 

9-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس وضعیت مسکن 69

 

3-4- تأثیر اجرای پروژه بر متغیّرهای اقتصادی و اجتماعی 70

 

1-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص اشتغال 70

 

2-3-4- تأثیراجرای پروژه بر شاخص سرمایه­گذاری 72

 

3-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص معیشت و درآمد 73

 

4-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص سواد و آموزش 75

 

5-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص مهاجرت 76

 

6-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص بهداشت و امکانات رفاهی 78

 

7-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص مشارکت 80

 

8-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص بیابان­زایی 83

 

4-4- آزمون­های همبستگی 84

 

1-4-4- رابطه اشتغال با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

 

2-4-4- رابطه سرمایه­گذاری با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

 

3-4-4- رابطه معیشت و درآمد با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 85

 

4-4-4- رابطه سواد و آموزش با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 86

 

5-4-4- رابطه مهاجرت با آثار زیست محیطی پروژه منارید 86

 

6-4-4- رابطه بهداشت و امکانات رفاهی با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 87

 

7-4-4- رابطه مشارکت با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 88

 

5-4- تحلیل رگرسیون عوامل اقتصادی و اجتماعی پروژه منارید بر شاخص بیابان­زدایی 89

 

6-4- نتیجه­گیری کلی 91

 

7-4- محدویت­های پژوهش 92

 

8-4- پیشنهادات 93

 

 

 

منابع و مآخذ 96

 

ضمائم 103

 

Abstract 110

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان ……………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

جدول 1-3- تعداد جمعیت و نمونه آماری چهار روستای پایلوت پروژه منارید 41

 

جدول 2-3- گویه­ها و شاخص­های متغیّر اقتصادی 43

 

جدول 3-3- گویه­ها و شاخص­های متغیّر اجتماعی 44

 

جدول 4-3- گویه­ها و شاخص­های متغیّر زیست­محیطی 45

 

جدول 5-3- ضریب آلفای کرونباخ شاخص­های مورد مطالعه.. 46

 

جدول 1-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب جنسیت 49

 

جدول 2-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب روستای محل سکونت 50

 

جدول 3-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات 51

 

جدول 4-4- توزیع فراوانی شغل سرپرستان خانوار در روستاهای پایلوت 52

 

جدول 5-4- توزیع فراوانی سابقه سکونت پاسخگویان در روستاهای پایلوت 53

 

جدول 6-4- توزیع فراوانی میزان اراضی زراعی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 54

 

جدول 7-4- توزیع فراوانی اراضی زیرکشت در روستاهای پایلوت 55

 

جدول 8-4- توزیع فراوانی اراضی زیرکشت به کمک پروژه در روستاهای پایلوت 56

 

جدول 9-4- توزیع فراوانی درآمد کشاورزی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 57

 

جدول 10-4- توزیع فراوانی وضعیت مسکن پاسخگویان در روستاهای پایلوت 58

 

جدول 11-4- توزیع فراوانی فعالیت­های اقتصادی مورد علاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 59

 

جدول 12-4- توزیع فراوانی فعالیت­های زیست­محیطی موردعلاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 60

 

جدول 13-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس جنسیت 61

 

جدول 14-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس روستا 62

 

جدول 15-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس سطح تحصیلات 63

 

جدول 16-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس روستا 64

 

جدول 17-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس سابقه سکونت 65

 

جدول 18-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس میزان اراضی 66

 

جدول 19-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس میزان اراضی زیرکشت 67

 

جدول 20-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس درآمد کشاورزی 68

 

جدول 21-4- آزمون تفاوت میانگین آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس وضعیت مسکن 69

 

جدول 22-4- میانگین و انحراف معیارتأثیر اجرای پروژه بر اشتغال 70

 

جدول 23-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر اشتغال 71

 

جدول 24-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص اشتغال 71

 

جدول 25-4- میانگین و انحراف معیارتأثیر اجرای پروژه بر سرمایه­گذاری 72

 

جدول 26-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر سرمایه­گذاری 72

 

جدول 27-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص سرمایه­گذاری 73

 

جدول 28-4- میانگین و انحراف معیار تأثیر اجرای پروژه بر معیشت و درآمد 73

 

جدول 29-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر معیشت و درآمد 74

 

جدول 30-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص معیشت و درآمد 74

 

جدول 31-4- میانگین و انحراف معیار تأثیر اجرای پروژه بر سواد و آموزش 75

 

جدول 32-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر سواد و آموزش 75

 

جدول 33-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص سواد و آموزش 76

 

جدول 34-4- میانگین و انحراف معیار تأثیر اجرای پروژه بر مهاجرت 77

 

جدول 35-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر مهاجرت 77

 

جدول 36-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص مهاجرت 77

 

جدول 37-4- میانگین و انحراف معیار تأثیر اجرای پروژه بر بهداشت و امکانات رفاهی 79

 

جدول 38-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر بهداشت و امکانات رفاهی 79

 

جدول 39-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص بهداشت و امکانات رفاهی 79

 

جدول 40-4- میانگین و انحراف معیار تأثیر اجرای پروژه بر مشارکت 80

 

جدول 41-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر مشارکت 80

 

جدول 42-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص مشارکت 81

 

جدول 43-4- میانگین و انحراف معیار تأثیر اجرای پروژه بر بیابان­زایی 83

 

جدول 44-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر بیابان­زایی 83

 

جدول 45-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص بیابان­زدایی 83

 

جدول 46-4- آزمون همبستگی اشتغال با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

 

جدول 47-4- آزمون همبستگی سرمایه­گذاری با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

 

جدول 48-4- آزمون همبستگی معیشت و درآمد با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 85

 

جدول 49-4- آزمون همبستگی سواد و آموزش با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 86

 

جدول 50-4- آزمون همبستگی مهاجرت با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 86

 

جدول 51-4- آزمون همبستگی بهداشت و امکانات رفاهی با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 87

 

جدول 52-4- آزمون همبستگی مشارکت با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 88

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان ……………………………………………….………..…………………………………………………………………………………. صفحه

 

شکل 1-1- لوگو پروژه بین­المللی منارید 11

 

شکل 1-3- موقعیت سایت منارید نسبت به سیستان، استان و کشور 36

 

شکل 1-4- نمودار توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس جنسیت 49

 

شکل 2-4- نمودار توزیع فراوانی پاسخگویان براساس روستای محل سکونت 50

 

شکل 3-4- نمودار توزیع فراوانی پاسخگویان براساس سطح تحصیلات 51

 

شکل 4-4- نمودار توزیع فراوانی شغل سرپرستان خانوار در روستاهای پایلوت 52

 

شکل 5-4- نمودار توزیع فراوانی سابقه سکونت پاسخگویان در روستاهای پایلوت 53

 

شکل 6-4- نمودار توزیع فراوانی میزان اراضی زراعی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 54

 

شکل 7-4- نمودار توزیع فراوانی اراضی زیرکشت در روستاهای پایلوت 55

 

شکل 8-4- نمودار توزیع فراوانی اراضی زیرکشت به کمک پروژه در روستاهای پایلوت 56

 

شکل 9-4- نمودار توزیع فراوانی درآمد کشاورزی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 57

 

شکل 10-4- نمودار توزیع فراوانی وضعیت مسکن پاسخگویان در روستاهای پایلوت 58

 

شکل 11-4- نمودار توزیع فراوانی فعالیت­های اقتصادی مورد علاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 59

 

شکل 12-4- نمودار توزیع فراوانی فعالیت­های زیست­محیطی مورد علاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 60

 

شکل 13-4- اثرات یادگیری مشارکتی در روستاهای پایلوت 82

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول مقدمه وکلیات

 

 

 

فصل اول:
مقدمهوکلیات

 

 

 

 

 

1-1-         مقدمه

 

در ارتباط با مسائل اجتماعی و اقتصادی بیابان­زایی باید این واقعیت را قبول كرد كه مسائل و مشكلات فعلی بیابان و بیابان­زایی در ایران صرفا مشكلات فنی و تكنیكی نیست بلكه مسا­ئل ساختاری و اجتماعی و چه بسا سیاسی است. در حوزه وسیع و گسترده بیابان بیشترین ارتباط با جوامع روستایی است، بنابراین شناخت ساختار اجتماعی و اقتصادی جامعه روستایی از جمله توفیقات كاری مطالعات و پروژه­ها محسوب می­شود. وضع جوامع روستایی در زمینه­های اجتماعی و اقتصادی ویژگی­های خاص خود را دارد. ارتباط این جامعه با محیط اطراف خود در طول زمان باعث بوجود آمدن روابط و عرف خاصی در سطح روستا گردیده كه بسته به شرایط محیط در مناطق مختلف متفاوت است، بنابراین در هر برنامه­ای كه در ارتباط با جامعه­ی روستایی باشد، شناخت ساختار اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی روستا و عملكرد آن ضرورت دارد و بدون توجه به آن هر گونه طرحی نه تنها با مؤفقیت همراه نخواهد بود بلكه باعث بروز ناهماهنگی و به هم زدن ساختار سنتی اجتماعی و اقتصادی روستا نیز خواهد شد. فعالیت­های چند دهه اخیر بیابان­زدایی تا حدودی گویای این واقعیت است، زیرا در اغلب طرح­هایی كه تاكنون به مرحله اجرا درآمده به وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم كمتر توجه شده است به طوری كه مردم در مقام معارضه با منابع طبیعی بوده­اند. در این زمینه بایستی خلاء ناشی از ضعف فرهنگی به ویژه فرهنگ منابع طبیعی به طریقی پر شود. ضمن آنكه اقدامات قانونی در برابر متجاوزین به منابع طبیعی برای هر قشری از جامعه با قاطعیت اجرا گردد.

 

به نظر کارشناسان از دیدگاه شرایط زیست­محیطی، جهان امروز با چهار مشکل جدی و عمده شامل افزایش میزان آلودگی هوا، آلودگی آب­ها، تخریب لایه اوزون و تخریب سرزمین یا بیابان­زایی مواجه است که از میان چهار مشکل فوق مسئله بیابان­زایی اهمیت بیشتری دارد، زیرا از یک سو کشور ما به دلایل شرایط خاص اقلیمی و موقعیت جغرافیایی در معرض این پدیده است و از سوی دیگر این مسئله درد مشترک کشورهای جهان سوم است (سلطانیه 1383). بیابان­زایی به مفهوم تخریب سرزمین یا کاهش توان بیولوژیکی در مناطق خشک و نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب تحت تأثیر دو دسته عوامل طبیعی و انسانی است (عبدی­نژاد 1386). Logo (2000) نیز بیابان­زایی را فقر اکوسیستم در نواحی خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب معرفی نموده و این فقر را نتیجه­ی فعالیت­های بی رویه­ی انسان و خشکسالی می­داند. این پدیده­، فعّالانه در حال تکوین است و تأثیر جدّی بر روند زندگی بسیاری از انسان­ها به ویژه روستائیان گذاشته است. این وضعیت به دلایل گوناگون از جمله عدم بهره­برداری صحیح از منابع طبیعی مناطق خشک و نیمه­خشک، افزایش روزافزون جمعیت، مسائل اجرایی، عدم شناخت فرهنگ منابع طبیعی و … پدید آمده است. سالیان طولانی نیز دستگاه­های ذیربط برای حل این مشکل کوشیده­اند ولی متأسفانه کمتر با مؤفقیت همراه بوده است. در این زمینه اگر به جلب مشارکت مردم در احیاء سرزمین توجه نشود مسلماً صرف بودجه­های اختصاص داده شده چندان با مؤفقیت همراه نخواهد بود. نتایج مطالعات مختلف نشان می­دهد که مهار رشد بیابان از عهده دولت بر نمی­آید مگر اینکه سرمایه­گذاری شایسته در مورد جلب مشارکت روستائیان در زمینه بیابان­زدایی سرلوحه طرح­ها و فعالیت­ها قرار گیرد. بدیهی است که جلب این مشارکت هم کار آسانی نیست و باید از جهات مختلف درباره آن به تحقیق پرداخت و عوامل مؤثر در جلب مشارکت در این زمینه بررسی شود، چرا که شناسایی این عوامل مقدم بر اجرای هرنوع کار برای کنترل بیابان می­باشد.

 

   امروزه تمام تلاش­ها در جهت توسعه انسانی در راستای کاهش تهدیدها و افزایش فرصت­ها است. در کشورهای توسعه یافته، شکل­گیری NGO[1]ها (سازمان­های غیر دولتی) از واجبات است و در هر کار و پروژه­ای بایستی سهم سازمان­های دولتی، مردم و NGO، مشخص باشد. در نتیجه در امر حفظ منابع­طبیعی امکان مشارکت وجود دارد اما مشارکتی پیچیده و همه­جانبه که در این خصوص نمی­توان ساده­اندیشی کرد. ساختار جمعی، شرایط قبل و حال مردم و لایه­های روان­شناختی بایستی صورت بگیرد و الگوی در نظر گرفته شده بایستی انعطاف­پذیر بوده و با شرایط حال مطابقت کند، تک­بخشی نباشد و بدون شناخت با محیط پژوهشی طراحی نگردد و آسیب­شناسی هر کدام از اضلاع مثلث ( دولت، مردم و NGO ) به خوبی صورت گرفته باشد (گزارش 1 توسعه یاران مهر، 1392).

 

2-1- بیان مسئله

 

یکی از عوامل محدودیت مدیریت جامع منابع­ طبیعی، منابع علمی ا­ست. منابع اطلاعاتی در رابطه با ماهیّت، گستره و شدت تخریب منابع طبیعی در مناطق مختلف کشور محدود می­باشد و گرایش به سمت تمرکز بر علائم مشهود تخریب سرزمین، نسبت به پرداختن به علت­های اصلی آن، بیشتر است. جمع­آوری و هماهنگ­سازی اطلاعات از منابع و بخش­های مختلف به علّت پیچیدگی و وسعت مطالب، محدودیت بزرگی به شمار می­رود. علاوه بر این، تلفیق موضوعات اقتصادی- اجتماعی و زیست­محیطی، پرداختن به توسعه­ی پایدار را کاری دشوار می­کند. در رابطه با مدیریت پایدار منابع­ طبیعی در ایران و مقابله با بیابان­زایی ابتکارات و اقداماتی انجام گرفته شده است، اما این ابتکارات عمدتاَ در سطح محلّی بوده و مستندسازی فرایندهای کاری و آموزه­ها انجام نگرفته و یا خیلی کمرنگ بوده است. در نتیجه، دسترسی به اطلاعات و تجارب مؤفق که می­توانست مورد بهره­برداری پروژه­ها و ابتکارات جدید قرار بگیرد، به­راحتی میسّر نیست. از طرفی عدم یکپارچگی و جامعیت مدل­های متعارف توسعه، باعث بروز بحران در پایداری سرزمین، تهدید و تخریب منابع طبیعی، عدم عدالت و ناپایداری در بهره­وری اقتصادی، مشکلات زیست­محیطی، چالش­های بهداشت سلامت، فرسایش، مرگ بیولوژیکی، بحران آب، بحران نیترات، افزایش گازهای گلخانه­ای و بهم خوردن تعادل­های بوم­شناختی در سرزمین می­گردد. به همین دلیل در راهبردهای نوین برای تحقق توسعه پایدار به جای تأکید بر انتقال خدمات، اقدامات فیزیکی و سخت افزاری و انتقال تکنولوژی­های جدیدتر، ارتقاء مهارت­ها در اعمال مدیریت مشارکتی مبتنی بر چرخه اطلاعات، نقش اصلی را بر عهده دارند که با هدف توانمندسازی و دخالت آگاهانه جوامع محلی به­ویژه در بخش روستایی و کشاورزان کوچک در چارچوب عملیات تحقیق- توسعه محقق می­شود.

 

 

 

 

1-2- طرح مسئله و ضرورت تحقیق بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—————

 

 

5

 

 

 

1-3- سوال تحقیق ————-

 

 

6

 

 

 

1-4- فرضیه تحقیق ————

 

 

6

 

 

 

1-5- اهداف تحقیق ————

 

 

6

 

 

 

1-6- روش تحقیق ————-

 

 

6

 

 

 

1-7- محدودیت های پژوهش —-

 

 

7

 

 

 

1-8- پیشینه تحقیق ———–

 

 

7

 

 

 

1-7-1- پیشینه تحقیقاتی در جهان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–

 

 

8

 

 

 

1-7-2- پیشینه تحقیقاتی در ایران بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————

 

 

9

 

 

 

فصل دوم – مبانی نظری ———-

 

 

10

 

 

 

2-1- مقدمه —

 

 

11

 

 

 

2-2-اهمیت گردشگری در اقتصاد جهانی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–

 

 

12

 

 

 

2-3- فرهنگ گردشگری ———

 

 

13

 

 

 

2-4- گردشگری در ایران ———

 

 

14

 

 

 

2-5 رابطه گردشگری با محیط —-

 

 

15

 

 

 

2-6 رابطه ی گردشگری و اقلیم —

 

 

17

 

 

 

2-6-1- اقلیم و انتخاب مقصد گردشگری بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

 

 

17

 

 

 

2-6-2- جنبه های اقلیم گردشگری بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————

 

 

18

 

 

 

2-6-3- اقلیم و نیازهای گردشگری بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-

 

 

19

 

 

 

2-6-4- شرایط مناسب برای گردشگری در تابستان و زمستان ——–

 

 

20

 

 

 

2-6-4-1- شرایط فصل زمستان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-

 

 

20

 

 

 

2-6-4-2- شرایط فصل تابستان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-

 

 

21

 

 

 

2-7- شاخص های اقلیم آسایش —

 

 

21

 

 

 

2-7-1- شاخص الگی ( نمودار زیست- اقلیمی) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—

 

 

22

 

 

 

2-7-2- دمای موثر ET (effective temperature) ————

 

 

22

 

 

 

 

 

 

2-7-3- شاخص اقلیم آسایش گردشگری TCI (Tourism climate index) —

 

 

 

 

 

 

22

 

 

2-7-4- شاخص های فیزولوژیکی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-

 

 

23

 

 

 

2-7-4-1- شاخص دمای معادل فیزیولوژیك (PET) ————

 

 

26

 

 

 

2-8- سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———-

 

 

31

 

 

 

2-8-1- GIS و اقلیم ——–

 

 

32

 

 

 

2-8-2- GIS و گردشگری —-

 

 

32

 

 

 

فصل سوم- ویژگی های جغرافیایی منطقه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

 

 

33

 

 

 

3-1- مقدمه —

 

 

34

 

 

 

3-2- موقعیت جغرافیایی ——–

 

 

34

 

 

 

3-3- توپوگرافی —————

 

 

37

 

 

 

3-4- اقلیم منطقه ————-

 

 

40

 

 

 

3-4-1- رویکرد برخی از پارامترهای اقلیمی در منطقه ی مورد مطالعه–

 

 

41

 

 

 

3-4-1-1 دما ————

 

 

42

 

 

 

3-4-1-2- رطوبت نسبی —

 

 

46

 

 

 

3-4-1-3- بارش ———-

 

 

48

 

 

 

3-4-1-4- ساعت آفتابی —-

 

 

51

 

 

 

3-4-2- تعیین اقلیم استان قزوین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————–

 

 

54

 

 

 

3-4-2-1- تعیین اقلیم منطقه بر اساس ضریب خشکی دمارتن —

 

 

54

 

 

 

3-4-2-2- تعیین اقلیم استان قزوین بر اساس اقلیم نمای آمبرژه –

 

 

55

 

 

 

3-4-3- جمع بندی از اقلیم استان قزوین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

 

 

57

 

 

 

3-5- مشخصات زمین شناسی —–

 

 

59

 

 

 

3-6- وضعیت منابع آب ———-

 

 

59

 

 

 

3-7- پوشش گیاهی ————-

 

 

61

 

 

 

فصل چهارم- مواد و روش ها ——

 

 

62

 

 

 

4-1– مقدمه —

 

 

63

 

 

 

4-2- نحوه اجراء مدل ———–

 

 

63

 

 

 

4-2-1 – مدل Ray Man —-

 

 

63

 

 

 

4-2-2- خصوصیات منطقه مورد مطالعه و استخراج داده های هواشناسی

 

 

  65

 

 

 

4-2-3- وارد کردن داده ها به مدل Ray Man بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—

 

 

67

 

 

 

4-3- داده ها و نرم افزار های مورد استفاده بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———

 

 

74

 

 

 

فصل پنجم – یافته های تحقیق ——

 

 

75

 

 

 

5-1- روش انجام تحقیق ———

 

 

76

 

 

 

5-1-1- ورود اطلاعات به محیط GISبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————

 

 

76

 

 

 

5-1- 2- درون یابی و تحلیل داده هابلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———-

 

 

76

 

 

 

5-2- یافته های تحقیق———-

 

 

77

 

 

 

5-2-1- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری PET در فصل زمستان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-

 

 

 

 

 

77

 

 

5-2-1-1 ژانویه (11 دی تا 12 بهمن) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—-

 

 

77

 

 

 

5-2-1-2- فوریه ( 12 بهمن تا 11 اسفند) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

 

 

78

 

 

 

5-2-1-3- مارس (11 اسفند تا 11 فروردین) ————–

 

 

79

 

 

 

5-2-1-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل زمستان —–

 

 

79

 

 

 

5-2-2- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری PET در فصل بهار —

 

 

 

 

 

83

 

 

5-2-2-1- اپریل (11 فروردین تا 11 اردیبهشت) ———-

 

 

83

 

 

 

5-2-2-2- می ( 11 اردیبهشت تا 11 خرداد) ————-

 

 

83

 

 

 

5-2-2-3- ژوئن (11 خرداد تا 10 تیر) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد–

 

 

84

 

 

 

5-2-2-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل بهار ——-

 

 

84

 

 

 

5-2-3- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری PET در فصل تابستان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–

 

 

 

 

 

88

 

 

5-2-3-1- ژوئیه (10 تیر تا 10 مرداد) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد–

 

 

88

 

 

 

5-2-3-2- آگوست (10 مرداد تا 10 شهریور) ————-

 

 

88

 

 

 

5-2-3-3- سپتامبر (10 شهریور تا 9 مهر) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

 

 

88

 

 

 

5-2-3-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل تابستان —–

 

 

89

 

 

 

5-2-4- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری PET در فصل پاییز –

 

 

 

 

 

93

 

 

5-2-4-1- اکتبر (9 مهر تا 10 آبان) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–

 

 

93

 

 

 

5-2-4-2- نوامبر (10 آبان تا 10 آذر) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—

 

 

93

 

 

 

5-2-4-3- دسامبر (10 آذر تا 11 دی) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—

 

 

93

 

 

 

5-2-4-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل پاییز ——-

 

 

94

 

 

 

5-2-5- نتیجه ————

 

 

98

 

 

 

فصل ششم- نتیجه گیری و آزمون فرضیات بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

 

 

99

 

 

 

6-1- مقدمه —

 

 

100

 

 

 

6-2- بحث و تحلیل نتایج ——–

 

 

100

 

 

 

5-3- آزمون فرضیات ————

 

 

104

 

 

 

5-4- پیشنهادات —————

 

 

106

 

 

 

منابع و مآخذ —–

 

 

117

 

 

 

 

فهرست نقشه ها                                          صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نقشه شماره 3-1- نقشه ی تقسیمات سیاسی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–	36
نقشه شماره 3-2- طبقات ارتفاعی —–	39
نقشه شماره 3-3- میانگین دمای سالانه استان قزوین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–	45
نقشه شماره 3-4- میانگین رطوبت نسبی سالانه استان قزوین —————	47
نقشه شماره 3-5- میانگین بارش سالانه استان قزوین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–	50
نقشه شماره 3-6- میانگین ساعت آفتابی استان قزوین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–	53
نقشه شماره 4-1- پراکنش ایستگاه ها در منطقه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———	66
نقشه شماره 5-1- اقلیم گردشگری در ماه ژانویه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———	80
نقشه شماره 5-2- اقلیم گردشگری در ماه فوریه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———-	81
نقشه شماره 5-3- اقلیم گردشگری در ماه مارس بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———	82
نقشه شماره 5-4- اقلیم گردشگری در ماه آپریل بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———	85
نقشه شماره 5-5- اقلیم گردشگری در ماه می بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–	86
نقشه شماره 5-6- اقلیم گردشگری در ماه ژوئن بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———-	87
نقشه شماره 5-7- اقلیم گردشگری در ماه ژوئیه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———	90
نقشه شماره 5-8- اقلیم گردشگری در ماه آگوست بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——-	91
نقشه شماره 5-9- اقلیم گردشگری در ماه سپتامبر بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——	92
نقشه شماره 5-10- اقلیم گردشگری در ماه اکتبر بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———	95
نقشه شماره 5-11- اقلیم گردشگری در ماه نوامبر بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–	96
نقشه شماره 5-12- اقلیم گردشگری در ماه دسامبر بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——-	97

 

 

 

فهرست شکل ها                                              صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل2-1- ساختار سلسله مراتبی از جاذبه های محیطی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—	16
شکل2-2- اثرات اقلیم بر گردشگری —-	19
شکل2-3- مراحل ارزیابی زیست هواشناسی انسانی و محاسبه شاخص PET —	29
شکل 4-1- پنجره نرم افزار مدل Ray man بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————	67

 

 

 

فهرست جداول                                               صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2-1- ارتباط اقلیم و نیاز گردشگر –	20
جدول2-2- ارزش نارسانایی پوشاك مختلف بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-	30
جدول 2-3- مقادیر آستانه شاخص —–	30
جدول 2-4- داده های هواشناسی مورد نیاز برای محاسبه شاخص ———–	31
جدول 3-1- شاخص ضریب خشکی دمارتن بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-	54
جدول 3-2- توده هواهای موثر بر اقلیم استان قزوینبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——	58
جدول 4-1- موقعیت ایستگاه ها —–	65
جدول 4-2- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه ژانویه —————-	68
جدول 4-3- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه فوریه-	68
جدول 4-4- میزان رتبه ی بدست آمده برای شاخص PET برای ماه مارس —-	69
جدول 4-5- میزان رتبه ی بدست آمده برای شاخص PET برای ماه آپریل—–	69
جدول 4-6- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه می–	70
جدول 4-7- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه ژوئن-	70
جدول 4-8- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه ژوئیه –	71
جدول 4-9- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه آگوست —————	71
جدول 4-10- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه سپتامبر—————	72
جدول 4-11- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه اکتبر-	72
جدول 4-12- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه نوامبر-	73
جدول 4-13- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه دسامبر—————-	73

 

 

 

فهرست نمودارها                                                 صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 3-1- میانگین دمای ایستگاه قزوین بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————–	42
نمودار 3-2- میانگین دمای ایستگاه آوج –	42
نمودار 3-3- میانگین دمای ایستگاه خرم دره بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————	43
نمودار3-4- میانگین دمای ایستگاه خدابنده بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-	43
نمودار 3-5- میانگین دمای ایستگاه معلم کلایه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———-	44
نمودار 3-6-رطوبت نسبی ماهانه استان —	46
نمودار 3-7- میانگین بارش ماهانه ——	48
نمودار 3-8- میانگین بارش سالانه——	49
نمودار 3-9- میانگین ماهانه ساعت آفتابی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—————	51
نمودار 3-10- میانگین مجموع سالانه ساعت آفتابیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–	52
نمودار 6-1- وضعیت شاخص PET در ایستگاه آوج بین کودکان و بزرگسالان—	103
نمودار 6-2- وضعیت شاخص PET در ایستگاه قزوین بین کودکان و بزرگسالان–	103
نمودار 6-3- وضعیت شاخص PET در ایستگاه آوج با فعالیت های متناسب با فصل–	104