1-3-2-معنای لغوی «نزول»………………………………………………………………………………………………………….. 18

 

1-3-3-معنای اصطلاحی «اسباب نزول»………………………………………………………………………………………….. 19

 

1-4-مفهوم «محکم و متشابه»…………………………………………………………………………. 21

 

1-4-1-معنای لغوی «محکم»………………………………………………………………………………………………………… 21

 

1-4-2-معنای لغوی «متشابه»……………………………………………………………………………………………………….. 22

 

1-4-3-معنای اصطلاحی «محکم و متشابه»…………………………………………………………………………………….. 24

 

1-5-مفهوم «نسخ»………………………………………………………………………………………… 29

 

1-5-1-معنای لغوی «نسخ»…………………………………………………………………………………………………………… 29

 

1-5-2-نسخ در اصطلاح و تطور مفهومی آن از آغاز تا كنون……………………………………………………………….. 31

 

1-6-مفهوم «بررسی تطبیقی»………………………………………………………………………….. 34

 

1-6-1-معنای لغوی «تطبیق»………………………………………………………………………………………………………… 34

 

1-6-2-«پژوهش تطبیقی»……………………………………………………………………………………………………………… 34

 

فصل دوم: بررسی تطبیقی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «اسباب نزول»   35

 

مقدمه فصل…………………………………………………………………………………………………… 36

 

2-1-تعریف «اسباب نزول»………………………………………………………………………………. 37

 

2-1-1-تعریف «اسباب نزول» از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………………. 37

 

2-1-2- تعریف «اسباب نزول» از نظر آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………………………… 38

 

2-2-اهمیت اسباب نزول در تفسیر……………………………………………………………………. 39

 

2-2-1-اهمیت اسباب نزول در تفسیر از نظر آیت‌الله معرفت………………………………………………………………. 39

 

2-2-2-اهمیت اسباب نزول در تفسیر از نظر آیت‌الله جوادی آملی……………………………………………………….. 39

 

2-3-اسباب نزول و شأن نزول………………………………………………………………………….. 41

 

2-3-1-اسباب نزول و شأن نزول از دیدگاه آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………. 42

 

2-3-2-اسباب نزول و شأن نزول از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………. 42

 

2-3-2-1-شأن نزول، فضای نزول و جوّ نزول قرآن از منظر آیت‌الله جوادی آملی……………………………. 43

 

2-3-2-2-تفاوت شأن، فضا و جوّ نزول……………………………………………………………………………………….. 44

 

2-3-2-3-تأثیر متقابل فضای نزول و معارف سوره………………………………………………………………………. 44

 

2-4-راه دست‌یابی به اسباب نزول…………………………………………………………………….. 46

 

2-4-1-بررسی روایات اسباب نزول………………………………………………………………………………………………….. 46

 

2-4-1-1-بررسی سندی روایات………………………………………………………………………………………………… 48

 

2-4-1-2-بررسی متنی روایات………………………………………………………………………………………………….. 49

 

2-4-2-اعتبار روایات اسباب نزول……………………………………………………………………………………………………. 50

 

2-4-2-1-بررسی‌های سندی…………………………………………………………………………………………………….. 50

 

2-4-2-2-بررسی‌های متنی………………………………………………………………………………………………………. 50

 

2-4-3-راه دست‌یابی به اسباب نزول از دیدگاه آیت‌الله معرفت…………………………………………………………… 52

 

2-4-4-راه دست‌یابی به اسباب نزول از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………… 53

 

2-4-4-1-نقش روایات در فهم قرآن از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………. 55

 

2-4-5-حجیت قول صحابه…………………………………………………………………………………………………………….. 59

 

2-4-5-1-حجیت قول صحابه از دیدگاه آیت‌الله معرفت………………………………………………………………. 62

 

2-4-5-2-حجیت قول صحابه از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی……………………………………………………….. 63

 

2-5-تعابیر بازگو کننده‌ی اسباب نزول………………………………………………………………… 65

 

2-5-1-تعابیر بازگو کننده‌ی اسباب نزول از دیدگاه آیت‌الله معرفت……………………………………………………… 66

 

2-6-فواید شناخت اسباب نزول…………………………………………………………………………. 67

 

2-7-عمومیت لفظ یا خصوص سبب……………………………………………………………………. 69

 

2-7-1-تعدد سبب و وحدت نزول…………………………………………………………………………………………………… 71

 

2-7-2-عمومیت لفظ یا خصوص سبب از دیدگاه آیت‌الله معرفت………………………………………………………… 72

 

2-7-3-عمومیت لفظ یا خصوص سبب از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………… 72

 

تطبیق دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «اسباب نزول»……….. 74

 

جمع‏بندی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «اسباب نزول»….. 75

 

فصل سوم: بررسی تطبیقی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «محکم و متشابه»       76

 

مقدمه فصل…………………………………………………………………………………………………… 77

 

3-1-تعریف «محکم و متشابه»…………………………………………………………………………. 79

 

3-1-1-تعریف «محکم و متشابه» در دیدگاه آیت‌الله معرفت……………………………………………………………… 79

 

3-1-2-تعریف «محکم و متشابه» در دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………………. 81

 

 

3-2-نسبت تشابه و ابهام از دیدگاه آیت‌الله معرفت……………………………………………….. 84

 

3-2-1-علل و عوامل ابهام از دیدگاه آیت‌الله معرفت………………………………………………………………………….. 85

 

3-2-2-علل و عوامل تشابه از دیدگاه آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………………. 86

 

3-2-3-منشأ تشابه در قرآن از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………………………… 87

 

3-3-محکم و متشابه در قرآن…………………………………………………………………………… 88

 

3-3-1-محکم و متشابه در قرآن از نگاه آیت‌الله معرفت……………………………………………………………………… 89

 

3-3-2-محکم و متشابه در قرآن از نگاه آیت‌الله جوادی آملی……………………………………………………………… 90

 

3-4-تقسیم‌بندی تشابه…………………………………………………………………………………… 92

 

3-4-1-تقسیم بندی تشابه از دیدگاه آیت الله معرفت………………………………………………………………………… 92

 

3-4-2-تقسیم بندی تشابه از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………………. 94

 

3-5-تأویل……………………………………………………………………………………………………. 97

 

3-5-1-مفهوم «تأویل»…………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

3-5-2-رابطه‌ی تأویل با آیات محکم و متشابه………………………………………………………………………………….. 99

 

3-5-2-1-اختصاص تأویل به آیات متشابه………………………………………………………………………………. 101

 

3-5-3-تأویل از نگاه آیت‌الله معرفت……………………………………………………………………………………………… 103

 

3-5-4-تأویل از نگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………………………………………………. 104

 

3-5-4-1-معنای اصطلاحی «تأویل» و حکمت تكرار این واژه در آیه‌ی7/آل عمران………………………. 104

 

3-5-4-2-برخی آراء درباره‌ی معنای «تأویل»…………………………………………………………………………… 106

 

3-5-4-3-انواع تأویل…………………………………………………………………………………………………………….. 107

 

3-5-4-4-معنای ظهور تأویل قرآن در قیامت…………………………………………………………………………… 108

 

3-5-4-5-تفاوت تعبیر خواب و تأویل………………………………………………………………………………………. 109

 

3-5-4-6-فرق تفسیر و تأویل…………………………………………………………………………………………………. 111

 

3-5-4-7-تأویل، غیر از تفسیر باطن است………………………………………………………………………………… 113

 

3-5-4-8-وضع الفاظ برای مفهوم عام، روح معنا و هدف آن……………………………………………………….. 114

 

3-6-علم به تأویل متشابهات………………………………………………………………………….. 115

 

3-6-1-علم به تأویل متشابهات از نگاه آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………….. 116

 

3-6-2-علم به تأویل متشابهات از نگاه آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………….. 118

 

3-6-2-1-«واو» عطف یا استیناف…………………………………………………………………………………………… 118

 

3-6-2-2-عملكرد راسخان در علم درباره‌ی متشابهات………………………………………………………………. 120

 

3-7-حکمت وجود آیات متشابه در قرآن…………………………………………………………… 122

 

3-7-1-دیدگاه آیت‌الله معرفت در حكمت وجود آیات متشابه در قرآن………………………………………………. 125

 

3-7-2-دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در حكمت وجود آیات متشابه در قرآن………………………………………. 127

 

3-8-مرجع بودن آیات محکم نسبت به آیات متشابه……………………………………………. 133

 

3-8-1-دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در مرجعیت آیات محکم نسبت به آیات متشابه…………………………. 133

 

3-8-1-1-راز تعبیر به «أُمّ» نه «أُمهات»…………………………………………………………………………………. 135

 

3-9-بحثی پیرامون حروف مقطّعه……………………………………………………………………. 138

 

3-9-1-«حروف مقطّعه» از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………………………….. 139

 

3-10-محکم و متشابه در روایات……………………………………………………………………. 142

 

3-10-1-محکم و متشابه در روایات از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی………………………………………………….. 142

 

تطبیق دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث…………………………. 144

 

جمع‏بندی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث…………………….. 146

 

فصل چهارم: بررسی تطبیقی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «نسخ» 147

 

مقدمه فصل………………………………………………………………………………………………… 148

 

4-1-تعریف «نسخ»………………………………………………………………………………………. 149

 

4-1-1-تعریف «نسخ» از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………………………. 149

 

4-1-1-1-حقیقت «نسخ»……………………………………………………………………………………………………… 150

 

4-1-2-تعریف «نسخ» از نظر آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………………………. 150

 

4-1-2-1-«نسخ» مصطلح، مربوط به شریعت و منهاج است………………………………………………………. 152

 

4-2-«نسخ» در قرآن…………………………………………………………………………………….. 155

 

4-2-1-«نسخ» در قرآن از نظر آیت‌الله معرفت……………………………………………………………………………….. 155

 

4-2-2-«نسخ» در قرآن از نظر آیت‌الله جوادی آملی……………………………………………………………………….. 156

 

4-2-2-1-حقیقت «نسخ»……………………………………………………………………………………………………… 157

 

4-2-2-2-شبهه‌ی «نسخ آیات»……………………………………………………………………………………………… 159

 

4-2-2-3-صیانت قرآن از نسخ و تحریف‏………………………………………………………………………………….. 160

 

4-2-2-4-گستره‌ی «آیه»………………………………………………………………………………………………………. 161

 

4-2-2-5-نسخ احکام تشریعی………………………………………………………………………………………………… 164

 

4-3-اهمیت شناخت ناسخ و منسوخ………………………………………………………………… 166

 

4-3-1-اهمیت شناخت ناسخ و منسوخ از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………………………… 166

 

4-3-2-اهمیت شناخت ناسخ و منسوخ از نظر آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………… 167

 

4-4-روش شناخت ناسخ و منسوخ، و شرایط نسخ………………………………………………. 168

 

4-4-1-روش شناخت ناسخ و منسوخ، و شرایط نسخ از نظر آیت‌الله معرفت……………………………………….. 168

 

4-4-2-روش شناخت ناسخ و منسوخ، و شرایط نسخ از نظر آیت‌الله جوادی آملی……………………………….. 170

 

4-5-امکان وقوع «نسخ» در قرآن و گونه‌های آن…………………………………………………. 171

 

4-5-1-امکان وقوع «نسخ» در قرآن و گونه‌های آن از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………. 171

 

4-5-2-امکان وقوع «نسخ» در قرآن و گونه‌های آن از نظر آیت‌الله جوادی آملی…………………………………. 173

 

4-5-2-1-ناسازگاری تفكر تفویض با قبول نسخ………………………………………………………………………… 174

 

4-5-2-2-نسخ و تخصیص قرآن با خبر واحد…………………………………………………………………………… 175

 

4-6-انواع نسخ……………………………………………………………………………………………. 178

 

4-6-1-انواع نسخ از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………………………………. 178

 

4-6-2-انواع نسخ از نظر آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………………………………. 180

 

4-7-حکمت نسخ…………………………………………………………………………………………. 182

 

4-7-1-حکمت نسخ از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………………………….. 182

 

4-7-2-حکمت نسخ از نظر آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………………………….. 183

 

4-8-تفاوت نسخ با تخصیص…………………………………………………………………………… 185

 

4-8-1-تفاوت نسخ با تخصیص از نظر آیت‌الله معرفت……………………………………………………………………… 185

 

4-8-2-تفاوت نسخ با تخصیص از نظر آیت‌الله جوادی آملی……………………………………………………………… 185

 

4-9-تفاوت نسخ با بداء…………………………………………………………………………………. 186

 

4-9-1-تفاوت نسخ با بداء از نظر آیت‌الله معرفت…………………………………………………………………………….. 186

 

4-9-2-تفاوت نسخ با بداء از نظر آیت‌الله جوادی آملی…………………………………………………………………….. 187

 

تطبیق دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «نسخ»……………….. 189

 

جمع‏بندی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «نسخ»………….. 190

 

پیشنهاد تحقیق…………………………………………………………………………………………… 191

 

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………. 192

 

الملخص:…………………………………………………………………………………………………….. 198