2-2-3- واژگان مقابل عقل ………………………………………………………………… 18

 

      2-2-4- عقل در قرآن  ……………………………………………………………. 20

 

      2-2-5- ادراکات عقلی  ………………………………………………………………… 22

 

      2-2-6- اقسام عقل  …………………………………………………………………………… 23

 

     2-3- مفهوم عاطفه  ……………………………………………………………………………. 25

 

     2-3-1- معنای اصطلاحی عاطفه    …………………………………………………………. 25

 

     2-3-2- عاطفه در قرآن  ………………………………………………………………………… 28

 

     2-3-3- تقسیم بندی عواطف  ……………………………………………………………. 30

 

     2-3-4- حالات عاطفی  ……………………………………………………………………………………. 31

 

     2-3-5- نقش عواطف در زندگی انسان  …………………………………………………… 33

 

      2-3-6- تقابل بین عقل و احساس  …………………………………………………………. 34

 

      2-3-7- عاطفه از دیدگاه اسلام  …………………………………………………….. 40

 

      2-3-8- دیدگاه متفکّران اسلامی ………………………………………………………………… 42

 

       الف : عقل گرایان……………………………………………………………………….. 42

 

       ب : عاطفه گرایان……………………………………………………………………………. 45

 

      2-3-9- دیدگاه فلاسفه …………………………………………………………………… 46

 

      الف : عقل گرایان ……………………………………………………………………………………. 46

 

      ب : عاطفه گرایان  ……………………………………………………………………….. 47

 

     2-4- مفهوم تربیت   ……………………………………………………………………………. 48

 

     2-5- مفهوم اخلاق ………………………………………………………………………….. 49

 

     2-5-1- تربیت اخلاقی  ……………………………………………………………………… 50

 

     2-5-2- رابطه تربیت و اخلاق  ……………………………………………………………….. 54

 

     2-5-3- اهمّیّت تربیت اخلاقی  ………………………………………………………………………….. 54

 

     2-5-4- جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی   …………………………………………. 55

 

     2-6- شرح مختصر زندگانی استاد شهید مطهری  ………………………………………………. 59

 

      ب ) پیشینه تحقیق   ………………………………………………………………………….. 62

 

     2-7- پایان نامه ها ………………………………………………………………………………. 63

 

     2-8- مقاله ها  ………………………………………………………………………………………. 64

 

     2-9- کتاب ها  …………………………………………………………………………………………….. 68

 

     2-10- جمع بندی مبانی نظری و پیشینه تحقیق …………………………………………… 70

 

 فصل سوم : روش شناسی تحقیق ……………………………………………………………….. 71

 

        3 -1- مقدمه  ………………………………………………………………………………………72

 

        3-2- نوع تحقیق  ………………………………………………………………………………73

 

        3-3- روش تحقیق   ………………………………………………………………………….73

 

        3 -4- روش و ابزار گرد آوری اطلاعات  ………………………………………………. 75

 

 فصل چهارم : یافته های تحقیق  ………………………………………………………………….77

 

        4-1- مقدمه   …………………………………………………………………………………. 78

 

       4-2- بررسی سؤال اول تحقیق : جایگاه عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟………… 79

 

       الف) پرورش استعداد عقلانی …………………………………………………….. 79

 

        ب) تعقل در قرآن…………………………………………………………………. 80

 

        ج)  عقل در روایات  ………………………………………………………… 82

 

        د ) عقل باید غربال کننده باشد  ……………………………………… 83

 

        ه) دور اندیشی ………………………………………………………………… 84

 

        و ) آزاد کردن عقل از عادات اجتماعی  ………………………………….. 84

 

        ز ) حمایت از عقل در مقابل اکثریت  ………………………………………….. 84

 

        ح ) لزوم توأم بودن عقل و علم  …………………………………………………… 85

 

        ط ) تأثیر ناپذیری از قضاوت دیگران ……………………………………….. 85

 

        ی ) عقل نظری و عقل عملی  …………………………………………………………..86

 

        ک ) عادت به تفکر و تعقل…………………………………………………………….87

 

        ل ) تقوا و روشن بینی    ………………………………………………………….. 88

 

       م ) تقوا و حکمت عملی ……………………………………………………….. 91

 

      ن ) راز تأثیر تقوا در روشن بینی  ……………………………………………… 92

 

      س ) تربیت از نظر استاد مطهری ……………………………………………… 94

 

 

     ع ) اخلاق از نظر استاد مطهری ……………………………………………….. 94

 

     ف ) چرا بشر به روش اخلاقی و تربیتی نیاز دارد ؟  ……………………… 97

 

     ص ) فرق اخلاق و تربیت  …………………………………………………….. 98

 

     ق) پشتوانه اخلاق  …………………………………………………………. 99

 

     ر ) انسان موجود دو کانونی  …………………………………………………….. 101

 

     ش ) نقش عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری ………………..102

 

4-2- بررسی سؤال دوم : جایگاه عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟ …………………. 105

 

    الف ) عاطفه از دیدگاه استاد مطهری…………………………….. 105

 

    ب ) تقوا و تلطیف احساسات ………………………………………………. 106

 

    ج)تأثیر دل در قضاوت عقل ………………………………………………… 106

 

   د )روح انسان ، منشأاحساسهای اخلاقی و دروازه ای به سوی معنویت  ………… 107

 

   ه ) هر محبتی اخلاق نیست ………………………………………….. 109

 

   و ) اخلاق محدود به غیر دوستی نیست  ……………………………… 110

 

      ز ) تفسیر انسان دوستی ………………………………………………….. 110

 

      ح ) نقش عواطف در رفتار اخلاقی …………………………………… 111

 

      ط ) نقش عواطف در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری ……………. 112

 

      4-4- جمع بندی ………………………………………………. 115

 

 فصل پنجم : خلاصه و نتیجه گیری  ………………………………………. 116

 

        5-1- مقدمه  ……………………………………………………………… 117

 

        5-2- اجمالی بر مسأله ، پرسش ها و روش تحقیق ………………. 117

 

        5-3- نتایج ………………………………………………………… 118

 

        5-3-1- خلاصه نتایج مربوط به سؤال اول  ………………………………. 118

 

        5-3-2- خلاصه نتایج مربوط به سؤال دوم  ………………….. 119

 

       5-3-3- تحلیل جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی …………………….. 120

 

       5-4- محدودیت ها  …………………………………………… 124

 

       5- 5- پیشنهادها  ……………………………………. 125

 

       الف) پیشنهادهای پژوهشی  ………………………………… 125

 

      ب ) پیشنهادهای کاربردی  …………………………………….. 125

 

 فهرست منابع  ……………………………………………………. 126

 

چکیده انگلیسی …………………………………………………137

 

 1- 1- مقدمه

 

    جهان کنونی با پیشرفت های سرسام آور فنی و صنعتی خود انسان امروزی را در برابر مشکلات بغرنجی قرار داده است و موفقیت های پی در پی علمی و فنی این احساس را در انسان امروزی بوجود آورده که بی نیاز از بعد اخلاقی است. ( وارنوک ، ترجمه فنایی ، 1380، ص140)

 

رشد تحقیقات گسترده تجربی و زیست شناسی ، باعث شد که انسان به عنوان یک حیوان تکامل یافته فرض شود و جنبه های اخلاقی انسان صرفاً در حد فعل و انفعالات جسمانی و تغییرات سلولی در نظر گرفته شود . ( برزینکا ، ترجمه بایبوردی ، 1371، ص 30) و از طرف دیگر تعمیم دادن منطق عصر ماشین و بهره وری خط مونتاژ به انسان باعث شد که همانند ماشین با او رفتار شود . ( گوتک ، ترجمه پاک سرشت ، 1380، ص 163)

 

اگر تربیت را رو کردن آزادانه به ارزش هایی که زمینه ی تکامل انسان را فراهم می کند بدانیم ، درمی یابیم که با همه پیشرفت هایی که در زمینه علم و تکنولوژی صورت گرفته ، هیچ تغییری در تکامل انسان ها رخ نداده است و حتی این پیشرفت موجب تنزل آنها شده است و از آنها افرادی رو گردان از ارزش ها ساخته که مصداق حرف نیچه که انسان مدرن را کوچک می شمارد ، شده است . ( نقیب زاده ، 1376، ص 194)

 

مهم ترین هدف از نزول وحی الهی تربیت انسان است و عقل که جوهره ی روح الهی است به عنوان عنصر برجسته ی انسان به این موجود عطا شده تا تحقق این هدف راتأمین نماید . درکنار نیروی بزرگ عقل در انسان ، نیروی عظیم و خیره کننده دیگری به نام عاطفه وجود دارد که از انعکاسات روح انسانی در زمینه خداشناسی و نوع دوستی است و این تجلّی روحی یکی از صفات بارز ممدوحه است و ضامن سعادت ، شخصیت ،کمال ، امنیت و مقام آدمی است.