2-1- معنای لغوی تفسیر…………………………………………………………………………….…………………11

 

2-2- معنای اصطلاحی تفسیر…………………………………………………………………………………………..12

 

2-3- معنای لغوی و اصطلاحی قواعد ………………………………………………………………………………14

 

2-4- تعریف قواعد تفسیر…………………………………………………………………………………………………..15

 

2-5- انواع قواعد تفسیر……………………………………………………………………………………………………..17

 

فصل دوم: نگاهی به زندگی ملا فتح الله و تفسیر منهج الصادقین

 

 

• زیست نامه ملا فتح الله کاشانی…………………………………………………………………….19

   

  • ولادت و رشد…………………………………………………………………………………………………………19

   

  • استادان………………………………………………………………………………………………………………….21

   

  • شاگردان………………………………………………………………………………………………………………..22

   

  • آثار…………………………………………………………………………………………………………………………23

   

  • وفات………………………………………………………………………………………………………………………27

 

1-6-    نسبت زنده شدن پس از مرگ………………………………………………………………………………..28

 

2- نگاهی گذرا به تفسیر منهج الصادقین………………………………………………………………29

 

2-1- انگیزه نوشتن و وجه تسمیه تفسیر………………………………………………………………………….30

 

2-2- مباحث مقدماتی……………………………………………………………………………………………………….32

 

2-3- منابع تفسیری…………………………………………………………………………………………………………..34

 

2-4- شیوه طرح مباحث در منهج الصادقین…………………………………………………………………….42

 

         فصل سوم:توجه به قاعده در نظر گرفتن قرائت صحیح در منهج الصادقین

 

 

• معنای قرائت……………………………………………………………………………………………………………………………45

 

• لزوم در نظر گرفتن قرائت صحیح در تفسیر آیات………………………………………………………………….48

 

• علل ایجاد اختلاف قرائت و قراء سبعه…………………………………………………………………………………….49

 

3-1- اختلاف قرائت تا زمان جمع آوری مصحف امام…………………………………………………………….49

 

3-2- اختلاف قرائت بعد از مصحف امام و به وجود آمدن قراء سبعه…………………………………….51

 

 

• بی نقطه بودن حروف……………………………………………………………………………………………51

 

• نداشتن اعراب و حرکات……………………………………………………………………………………….52

 

• ننوشتن الف در وسط کلمات………………………………………………………………………………..52

 

• ابتدایی بودن خط………………………………………………………………………………………………….53

 

4- عدم تواتر قرائت های سبعه……………………………………………………………………………………………………..54

 

5- دلایل معتقدان به تواتر قرائات سبعه……………………………………………………………………………………….56

 

 

• اعتقاد به تواتر قرآن……………………………………………………………………………………………….56

 

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………56

 

 

• اهتمام صحابه و تابعان به قرآن…………………………………………………………………………….58

 

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………58

 

 

• ادعای اجماع………………………………………………………………………………………………………….58

 

نقد…………………………………………………………………………………………………………………………..59

 

 

• حدیث احرف سبعه……………………………………………………………………………………………….60

 

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………60

 

6- معیار های تشخیص قرائت صحیح…………………………………………………………………………………………..62

 

7-معتبر بودن قرائت حفص از عاصم…………………………………………………………………………………………….65

 

8-روش ملا فتح الله از حیث توجه به قرائت صحیح……………………………………………………………………..65

 

9-نقد و بررسی روش ملا فتح الله از حیث توجه به قرائت صحیح……………………………………………….73

 

9-1- امتیازات………………………………………………………………………………………………………………………….73

 

9-2- کاستی ها……………………………………………………………………………………………………………………….74

 

           فصل چهارم: توجه به مفردات و تبیین آن ها در تفسیر منهج الصادقین

 

1- راه های شناخت معانی مفردات قرآن………………………………………………………………………………………77

 

 

• قرآن کریم……………………………………………………………………………………………………………..77

 

• روایات پیامبر9و امامان معصوم:…………………………………………………………………77

 

 

1-3-       فرهنگ عامه عصر نزول………………………………………………………………………………………….78

 

 

• سخنان صحابه …………………………………………………………………………………………………….80

 

1-5-        سخن لغت شناسان…………………………………………………………………………………………………80

 

2- توجه به معانی مختلف لفظ……………………………………………………………………………………………………..81

 

3- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها……………………………………………………82

 

4- روش ملا فتح الله در توجه به مفردات……………………………………………………………………………………..83

 

4-1- استناد به آیات دیگر……………………………………………………………………………………………………….83

 

4-2- استناد به روایات پیامبر9و امامان معصوم:………………………………………………………….85

 

4-3- توجه به فرهنگ عامه مردم عصر نزول………………………………………………………………………….87

 

4-4- استناد به سخنان صحابه و اهل لغت……………………………………………………………………………..89

 

4-5- اشاره به وجود معانی مختلف در لفظ………………………………………………………………………….. 90

 

4-6- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن میان آن ها………………………………………..91

 

5- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به مفردات……………………………………………………………….92

 

5-1- امتیازات………………………………………………………………………………………………………………………….93

 

5-2- کاستی ها………………………………………………………………………………………………………………………..93

 

           فصل پنجم: توجه به قاعده در نظر گرفتن ادبیات عرب در فهم و تفسیر قرآن

 

1- ادله اهمیت توجه به ادبیات عرب در تفسیر قرآن…………………………………………………………………..98

 

1-1- آیات قرآن……………………………………………………………………………………………………………………..99

 

1-2- روایات معصومین:………………………………………………………………………………………………….101

 

1-3- سخنان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی………………………………………………………………….104

 

1-4- بنای عقلاء……………………………………………………………………………………………………………………105

 

2- روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب……………………………………………………………………………105

 

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب……………………………………………………..110

 

3-1- امتیازات……………………………………………………………………………………………………………………….110

 

3-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………………….110

 

           فصل ششم:توجه به قراین تفسیر در منهج الصادقین

 

1- تعریف و اقسام قراین……………………………………………………………………………………………………………..114

 

2- دلیل لزوم توجه به قراین………………………………………………………………………………………………………115

 

3- سیاق………………………………………………………………………………………………………………………………………115

 

3-1- اهمیت توجه به سیاق در تفسیر…………………………………………………………………………………117

 

3-2- انواع سیاق……………………………………………………………………………………………………………………119

 

3-2-1- سیاق کلمات……………………………………………………………………………………………………..119

 

3-2-2- سیاق جمله ها…………………………………………………………………………………………………..121

 

3-2-3- سیاق آیات…………………………………………………………………………………………………………122

 

3-2-4- سیاق سوره ها……………………………………………………………………………………………………122

 

3-3- روش ملا فتح الله در بهره گیری از سیاق……………………………………………………………………123

 

4- سبب نزول……………………………………………………………………………………………………………………………..127

 

4-1- اهمیت توجه به سبب نزول…………………………………………………………………………………………128

 

4-2- روش ملا فتح الله در توجه به سبب نزول…………………………………………………………………..129

 

5- شان نزول……………………………………………………………………………………………………………………………….133

 

5-1- روش ملا فتح الله در توجه به شان نزول…………………………………………………………………….135

 

6- توجه به فرهنگ زمان نزول…………………………………………………………………………………………………..137

 

7- زمان و مکان نزول آیات…………………………………………………………………………………………………………139

 

8- استفاده از آیات دیگر به عنوان قرینه……………………………………………………………………………………141

 

9- استفاده از روایات به عنوان قرینه………………………………………………………………………………………….147

 

9-1- ادله اهمیت توجه به روایات به عنوان قرینه در تفسیر……………………………………………….148

 

9-1-1- دلیل عقلی…………………………………………………………………………………………………………148

 

9-1-2- آیات قرآن………………………………………………………………………………………………………….149

 

9-1-3- روایات………………………………………………………………………………………………………………..150

 

9-2- روش ملا فتح الله در استفاده از روایات به عنوان قرینه……………………………………………..151

 

10- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به قراین……………………………………………………………..153

 

10-1- امتیازات…………………………………………………………………………………………………………………….153

 

10-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………………..156

 

            فصل هفتم: در نظر گرفتن انواع دلالت ها در تفسیر منهج الصادقین

 

1- تعریف دلالت و اقسام آن…………………………………………………………………………………………….161

 

1-1- دلالت اقتضاء……………………………………………………………………………………………………..162

 

1-2- دلالت تنبیه……………………………………………………………………………………………………….164

 

1-3- دلالت اشاره……………………………………………………………………………………………………….164

 

1-4- دلالت مفهومی کلام…………………………………………………………………………………………..166

 

2- روش ملا فتح الله در توجه به انواع دلالت ها……………………………………………………………..169

 

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به انواع دلالت ها……………………………………….173

 

3-1- امتیازات……………………………………………………………………………………………………………..173

 

3-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………..173

 

نتایج ……………………………………………………………………………………………………….175

 

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………..180

 

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………181

 

 

 

چکیده

 

بر هر مفسری لازم است قبل از پرداختن به تفسیر قرآن، قواعد و اصولی را در نظر بگیرد تا براساس آن ها به تفسیر قرآن بیردازد و مراد و مقصود آیات را بدست آورد. این قواعد که به قواعد تفسیر معروف هستند عبارت از دستور العمل های کلی مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی اند که رعایت آن ها توسط مفسر سبب دوری وی از خطا و اشتباه و ارائه تفسیری ضابطه مند می شود.

 

ما در این پژوهش بر آن شدیم تا تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین اثر ملا فتح الله کاشانی از مفسران شیعی قرن دهم را از حیث رعایت و توجه به این قواعد بررسی کنیم، بدین جهت پنج قاعده اساسی در تفسیر یعنی توجه به قرائت صحیح ، توجه به ادبیات عرب، تبیین مفردات، در نظر گرفتن قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها را در این تفسیر مورد بررسی قرار دادیم.