3-1 زبان و دستور زبان عربی…………………………………………………………………………………….. 20

 

3-2 زبان و دستور زبان فارسی…………………………………………………………………………………… 21

 

3-3 سیر تحول زبان شناسی نوین………………………………………………………………………………… 25

 

3-4 اقسام كلمه………………………………………………………………………………………………………. 28

 

3-5 انواع نقش ………………………………………………………………………………………………………. 36

 

فصل چهارم: شبه جمله

 

4-1 پیشینه اصطلاح جمله در نزد نحویان………………………………………………………………………. 41

 

4-1-1 تعریف جمله:……………………………………………………………………………………………….. 42

 

4-1-2جمله‌ی ساده:…………………………………………………………………………………………………. 42

 

4-1-3جمله‌ی مرکب……………………………………………………………………………………………….. 44

 

4-1-4انواع جمله‌ی مرکب…………………………………………………………………………………………. 44

 

4-1-5 جمله‌های استثنایی………………………………………………………………………………………….. 45

 

4-2 تاریخچه‌ی صوت یا شبه جمله در فارسی……………………………………………………………….. 46

 

4-2-1 اصوات در ایران باستان:…………………………………………………………………………………… 46

 

4-2-2 صوت یا شبه جمله؟……………………………………………………………………………………….. 47

 

4-2-3 تفاوت صوت با اسم صوت ……………………………………………………………………………47

 

4-2-4 تعاریف شبه­جمله………………………………………………………………………………. ………….48

 

4-2-5 شبه جمله در دستور وابستگی…………………………………………………………………………… 48

 

4-2-6 شبه جمله در دستور گشتاری……………………………………………………………………………. 51

 

4-3 مختصات کلی شبه جملات (صوت)………………………………………………………………………. 52

 

4-3-1 ساختار آوایی……………………………………………………………………………………………….. 53

 

4-3-2ساختارمعنایی…………………………………………………………………………………………………. 53

 

4-3-3ساختارنحوی…………………………………………………………………………………………………. 61

 

4-4 شبه جمله در عربی……………………………………………………………………………………………. 62

 

4-5 اسم فعل در عربی……………………………………………………………………………………………… 64

 

4-5-1 مختصات کلی اسم فعل…………………………………………………………………………………… 65

 

4-5-2 مختصات ساختاری اسم فعل…………………………………………………………………………….. 65

 

قیاسی…………………………………………………………………………………………………………………… 66

 

منقول……………………………………………………………………………………………………………………. 66

 

مرتجل:…………………………………………………………………………………………………………………. 66

 

3-5-4 اسم فعل از نظر زمان………………………………………………………………………………………. 66

 

ماضی:…………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

مضارع:…………………………………………………………………………………………………………………. 68

 

امر:………………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

4-5-4 ویژگی‌های کلی اسم فعل ها…………………………………………………………………………….. 76

 

4-6 مفعول مطلق…………………………………………………………………………………………………….. 79

 

4-6-1 اقسام مفعول مطلق…………………………………………………………………………………………. 80

 

4-6-2 عامل مفعول مطلق………………………………………………………………………………………….. 81

 

4-6-3 حذف عامل مفعول مطلق…………………………………………………………………………………. 82

 

4-7 تحذیر…………………………………………………………………………………………………………….. 84

 

4-8 إغراء……………………………………………………………………………………………………………… 86

 

4-9 منادی…………………………………………………………………………………………………………….. 88

 

4-9-1 اعراب منادی………………………………………………………………………………………………… 88

 

4-9-2استغاثه…………………………………………………………………………………………………………. 90

 

4-9-3 ندبه……………………………………………………………………………………………………………. 90

 

4-10 حروف…………………………………………………………………………………………………………. 91

 

4-10-1 حروف تحضیض(برانگیختن)………………………………………………………………………….. 91

 

4-10-2 حرف ردع…………………………………………………………………………………………………. 92

 

4-10-3 حروف تنبیه……………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-10-4 حروف مشبهة بالفعل…………………………………………………………………………………….. 93

 

4-10-5 حروف جواب…………………………………………………………………………………………….. 93

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

نتایج…………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

 

منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 99

 

پیوست………………………………………………………………………………………………………………… 108

 

چکیده:

 

مطالعات وفعالیت­های تطبیقی در ایران سابقه­ی زیادی ندارد. اما اخیراً محققان ادبی در زمینه ­های گوناگون از جمله در حیطه­ ­ادبیات به این­گونه پژوهش­ها اقبال نموده­اند. سعی این پایان­نامه نیز برآن است تا با تطبیق شبه­جمله یا صوت در عربی و فارسی، گامی دیگر در این عرصه بردارد. به همین منظور در ابتدا به مطالعه­ ادبیات تطبیقی، تعاریف، انواع مکاتب، کارکرد و فواید آن پرداختیم تا از رهگذر آن بیش­ تر با این سبک نوظهور آشنا شویم. سپس دستور و زبان فارسی، سابقه­ی نگارش کتب دستوری، انواع کلمه و انواع نقش­های موجود در دستور سنتی و جدید را بیان کردیم و به این نتیجه رسیدیم که؛ در دستور سنتی و جدید نقش­هایی وجود دارد که از لحاظ عمل­کرد و معنا یکسان هستند اما با نام مختلف از آن­ها یاد می­شود. پس از مطالعه­ی دستور و زبان عربی و پیشینه­ آن­، انواع اسم­ها و نقش­هایی را که معادل­ معنایی شبه ­جمله­ فارسی است ، بیان شد. نقش­ هایی مانند:اسم­فعل، مفعول­ مطلق با عامل محذوف، منادی، اغراء و تحذیر، حروف تنبیه، ردع ، جواب، مشبهة بالفعل و تحضیض ، با نمونه­ هایی عمدتاً از قرآن و نهج ­البلاغه ذکر گردید. در زبان عربی به جارومجرور و ظرف و مضاف الیهی که گاهی وابسته به فعل و یا شبه فعل هستند و گاهی در جمله دارای نقش نحوی مستقل می­باشند عنوان «شبه جمله» اطلاق می­شود در حالی که این شبه­­ جمله از لحاظ معنایی با مقوله­ی شبه ­­جمله­ فارسی که بیان­گر عواطف واحساسات گوینده­ است و دارای ساختارهای معنایی متعددی است کاملاً متفاوت می­باشد. در نتیجه از لحاظ کارکرد معنایی و جایگاه دستوری نمی­توان برای شبه­ جمله در دو زبان ، وجوه اشتراکی قائل شد و برای ترجمه­ی شبه­ جمله فارسی به عربی باید از کلمات و ساختارهای دیگری بجز شبه ­جمله­ فارسی کمک گرفت.

 

فصل اول: طرح پژوهش

 

تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش:

 

عمر كوتاه تدوین كتب دستور زبان فارسی و پویایی این زبان موجب مطرح شدن سوالات و به وجود آمدن مسائل جدید می گردد؛ لذا ضرورت پژوهش در این عرصه واضح و مبرهن است.

 

به علت عجین شدن دو زبان فارسی و عربی با هم و تعاملات فراوان در حوزه­ی زبان و فرهنگ، بررسی تطبیقی یكی از مقولات دستوری یعنی (شبه جمله یا صوت)، می­تواند یكی از مبحث های مفید زبان شناسی، ادبی و دستوری باشد. این بررسی تطبیقی باعث افزایش آگاهی از میزان تأثیر و تأثر هر دو زبان می­گردد. زبان فارسی كه از خانواده­ی زبان های هند و اروپایی است از حدود هزاره­ی اول پیش از میلاد مسیح در بخش­های بزرگی از اروپا، جنوب و جنوب غربی آسیا رایج بوده است. زبان عربی هم در مجموعه­ی زبان­های سامی قرار می­گیرد كه شاخه­ای از آن شامل زبان­هایی چون عربی، عبری و آشوری می شود.

 

اصطلاح شبه جمله یا صوت به گروهی از واژه‌ها اطلاق می­گردد كه در همه­ی زبان­ها وجود دارد و بیانگر احساسات، عواطف و هیجانات درونی اهل زبان است. هر چند در مطالعات دستوری نوین این مورد در مقوله بندی واژه‌ها قرار نمی­گیرد، اما از زاویه‌ای دیگر بررسی می­شود. دستور نویسان سنتی مفصل بدان پرداخته و در تعریف آن گفته­اند: شبه جمله كلمه­ای است ساده یا مركب كه متضمن معنی جمله می باشد. از این جهت خود به تنهایی جانشین یك جمله­ی كامل می­گردد. به همه­ی كلمات این مقوله­ی دستوری اصطلاح شبه جمله اطلاق می­شود.اما در زبان عربی وظیفه­ی بیان حالات عاطفی و روحی گوینده مانند : درد، شادی، تحسین ، تحذیر و… بر عهده­ی كلماتی نظیر اسم­فعل و حروف تنبیه، باب اغراء و تحذیر است. اسم فعل لفظی است دلالت كننده بر فعلی معین كه مشتمل بر معنی، عمل و زمان همان فعل است ، اما علامت­های فعل را نمی­پذیرد و شباهتش به اسم نیز از لحاظ پذیرش تنوین ، مثنی و جمع ، مضاف شدن ، گرفتن الف و لام و تصغیر پذیری است که می‌توان آن را در زبان عربی معادل شبه جمله­ی فارسی دانست.

 

سوالات اصلی: وجوه اشتراک و افتراق شبه جمله در زبان فارسی و عربی چیست ؟ معادل های ترجمه­ای شبه جمله‌ها از فارسی به عربی و بالعكس چگونه است؟ 2- سوالات فرعی: آیا جایگاه شبه­جمله‌ها در زبان فارسی و عربی یكی است؟ انواع و كاربرد شبه جمله‌ها در دو زبان به چه شكل­هایی است؟ آیا قواعد معنایی و دستوری شبه جمله­های زبان فارسی را می­توان به شبه­جمله­های زبان عربی نیز تعمیم داد؟

 

سابقه انجام پژوهش:

 

موارد زیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش وجود دارد. مقالاتی تحت عنوان:

 

نجفی، سید رضا (1386)”تاملی در انواع جمله در زبان عربی”، نشریه ادبیات و زبان‌ها، دانشگاه آزاد مشهد، شماره 15و 16.

 

صفا، پریوش و بحرایی، مینا، “مطالعه­ی فرایند گفتمانی بیان آرزو در زبان فارسی”، فصل نامه پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، سال اول شماره­ی 2.

 

طبیبیان، سید حمید(1386) “بررسی حروف معانی در عربی و فارسی”، پژوهش نامه­ی ادبیات و علوم انسانی، ش 54، ص 345.