2.مبانی روایی قصاص…………………………………………………………………….. 23

 

ب:مبانی دیه درآیات وروایات……………………………………………………………… 24

 

1.مبانی قرآنی دیه………………………………………………………………………….. 24

 

2.مبانی روایی دیه…………………………………………………………………………. 26

 

مبحث دوم:تحولات تاریخی دیه وقصاص………………………………………………….. 29

 

گفتارنخست:تحولات تاریخی قصاص………………………………………………………. 29

 

الف:در دوران قبل از اسلام………………………………………………………………… 29

 

ب: در دوران پس از اسلام…………………………………………………………………. 35

 

گفتاردوم:تحولات تاریخی دیه………………………………………………………………. 37

 

الف:در دوران قبل از اسلام………………………………………………………………… 37

 

ب: در دوران پس از اسلام…………………………………………………………………. 39

 

مبحث سوم:درآمدی برحکمت یابی تأثیر جنسیت در دیه و قصاص……………………….. 43

 

گفتار نخست:حکمت یابی تأثیر جنسیت در دیه…………………………………………….. 44

 

الف:دیدگاهها ورویکردها………………………………………………………………….. 44

 

ب:تحلیل ها و ارزیابی ها………………………………………………………………….. 49

 

گفتاردوم:حکمت یابی تأثیر جنسیت در قصاص……………………………………………. 55

 

الف:دیدگاهها و رویکردها………………………………………………………………….. 55

 

ب:تحلیل ها و ارزیابی ها………………………………………………………………….. 58

 

فصل دوم:رویکردهای فقهی، حقوقی به تأثیر جنسیت در دیه……………………………… 60

 

مبحث نخست:رویکردهای فقهی……………………………………………………………. 62

 

گفتارنخست:رویکرد مشهور فقهاء و دیدگاه غیرمشهور…………………………………… 62

 

الف:تشریح دیدگاهها………………………………………………………………………… 62

 

ب:ادله استنادی……………………………………………………………………………… 69

 

مبحث دوم: رویکرد حقوقی به تأثیر جنسیت در دیه……………………………………….. 86

 

فصل سوم: رویکردهای فقهی و حقوقی به تأثیر جنسیت در قصاص……………………… 90

 

مبحث نخست: رویکردهای فقهی…………………………………………………………… 92

 

مبحث دوم: رویکرد حقوقی تأثیر جنسیت در قصاص……………………………………… 97

 

مبحث سوم:درآمدی بر تأثیر جنسیت قاتل و مقتول………………………………………… 106

 

گفتار نخست:تأثیر جنسیت قاتل…………………………………………………………….. 107

 

گفتار دوم: تأثیر جنسیت مقتول…………………………………………………………….. 114

 

الف:قتل زن توسط مرد…………………………………………………………………….. 114

 

ب: قتل مرد توسط زن……………………………………………………………………… 118

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………. 120

 

پیشنهادات…………………………………………………………………………………… 122

 

 

منابع:……………………………………………………………………………………….. 123

 

کتابهای فارسی……………………………………………………………………………… 123

 

کتابهای عربی………………………………………………………………………………. 125

 

مقالات و پایان نامه ها……………………………………………………………………… 127

 

چکیده:
     دیه یكى از انواع مجازاتی است كه ضرر و زیان ناشی از فقدان فرد را جبران می کند و به عنوان جریمه بر مجرم اعمال مى‏شود و به این دلیل نقش بازدارنده دارد. یکی از مباحث مطرح در بحث دیه، تعیین مقدار و تفاوت دیه زن و مرد در فقه اسلامی و به ویژه فقه شیعه و بررسی نظرات جدید است. این گفتمان بیشتر ناظر به قوانین کشوری مطرح شده؛ زیرا طبق ماده 300 قانون مجازات اسلامى جمهوری اسلامی ایران، دیه قتل زن مسلمان، خواه عمدى و خواه غیر عمدى نصف دیه مرد مسلمان تصویب شده است.

 

 در این باره دو جریان و نظریه وجود دارد: یکی دفاع از نظریه مشهور میان فقهاست که مبنای تعیین قیمت دیه را بر اساس روایات نبوی و اهل بیت به شکل معین و خاص می داند. جریان دیگر، مبنای تعیین قیمت دیه را بر اساس کلیت بیان قرآن می داند و مخالف با تعیین دائمی مقدار معین و دائمی از قیمت دیه و مخالف تفاوت میان زن و مرد در خون بها و هزینه آسیبها است و بر آنچه در قرآن بیان شده، تکیه می کند و به نقد روایات رسیده می پردازد. در این باره، نقادان نظر مشهور از روشهای تاریخی و حدیث شناسی و تحلیل ملاک این احکام در روایات سود می جویند تا این نظریه را به چالش بکشند. این تحقیق در مقام اثبات عمومیت نظر قرآن و تثبیت آن است، در آغاز به تفسیر تنها آیه دیه پرداخته و نشان داده شده که مفاد این آیه چه ویژگی هایی دارد و چرا قرآن خصوصیات حکم را تعیین نکرده، و آیات دیگری که مؤید این آیه هستند، و نیز بررسی روایاتِ به ظاهر مخصص حکم پرداخته و این پرسش را مطرح کرده، که آیا این روایات از قبیل تبیین احکامی مانند نماز و روزه است که خصوصیات آن در قرآن بیان نشده و تعیین آن به سنت واگذار شده، یا موضوع دیه و مسائلی از این قبیل، افزون بر این که از قبیل اجمال و تفصیل نیستند، از امور تعبدی هم نیست و ملاکِ احکامش هم مانند نماز و روزه جنبه سِرّی ندارد و استدلال کسانی که به تحلیل روایات پرداخته، قابل نقض و اشکال است. همچنین تلاش گردیده بحث های فراوان انجام شده بین این دو نظریه در این تحقیق بازتاب یابد و ادله موافقان تخصیص و دلایل این تفاوت بحث و بررسی گردد، به این امید که این راه پر چالش تفاوت جنسی با این روش تحقیقی هموار گردد

 

کلید واژگان : جنسیت ، قصاص ، دیه ،حکومت ، ارش

 

الف ) مقدّمه:

 

«زن» كیست؟ زن موجودى است مختار، داراى هوش و آگاهى; موجودى كه شاهكار آفرینش است و خداوند متعال او را آفرید تا نیمى از بار رسالت انسانیت را به دوش گیرد و از آن مهم تر، بار سنگین پرورش و تكثیر نسل و تربیت آن را حمل نماید. اما با وجود این، در طول تاریخ همواره برخوردهاى متفاوتى با او شده است. در كتاب بزرگ تاریخ، صفحات تاریك و روشنى از كردارهاى آدمیان در برخورد با زن، رقم خورده است و در این میان، فقط ادیان راستین الهى، به ویژه اسلام، به احیاى حقوق زن همت گماشته، فطرت انسانى و الهى او را بیدار ساخته و آزادى زن            را از قید وبند جاهلیت به ارمغان آورده اند.

 

در اسلام، زن از نظر شرافت و حیثیت انسانى با مرد برابر مى باشد، اما نوع حقوق و مجازات آنان با هم تفاوت دارد; یعنى در اسلام تساوى هست، اما تشابه نیست. به عبارت دیگر، اسلام با تساوى موافق و با تشابه مخالف است. همین نگرش اسلام موجب شده است كه مرد و زن حقوق، تكالیف و مجازات هاى متفاوتى داشته باشند.                            
على رغم اینكه اسلام همواره كوشیده است زن را موجودى همسان و همشأن مرد معرفى نماید و زن این موجود شریف را از حصار جاهلیت قدیم و جدید برهاند، اما امروزه نظریه مترقّى اسلام با چالش هایى جدى روبه رو شده است: از سویى، با حقیقت پوشى متحجّران بى خبر از اسلام و عملكرد برخى حاكمان به اصطلاح اسلامى و برخورد غیر اسلامى آنان با زن و از سوى دیگر، با به راه افتادن جریان هاى فمینیستى در عصر حاضر، مواجه گردیده است.