2-4. نشانه گزاری زمان از طریق مهتاب…………………………………………………………………………. 17

 

2-4-1. ماه قرانی و ماه اژدهایی……………………………………………………………………………. 19

 

2-4-2.وضعیت انسان بدون آسمان……………………………………………………………………………. 19

 

2-4-3. اوزیریس و ماه……………………………………………………………………………………….. 19

 

2-4-4. ماه در بندهش ………………………………………………………………………………………. 20

 

2-5. اسطوره های ستارگان و سیارات………………………………………………………………………….. 21

 

الف: شباهنگ…………………………………………………………………………………………………….. 21

 

ب: مشتری………………………………………………………………………………………………………… 22

 

ج: زهره ………………………………………………………………………………………………………… 23

 

د: عطارد……………………………………………………………………………………………………….. 24

 

ه: مریخ………………………………………………………………………………………………………….. 24

 

و: زحل…………………………………………………………………………………………………………… 25

 

2-5-1. اختران و اباختران در بندهش…………………………………………………………………………… 26

 

الف: سپاهبدان آسمان…………………………………………………………………………………………….. 27

 

ب: نظریه ی هنینگ ……………………………………………………………………………………………… 28

 

ج:ستارگان تیزروتر در متون پهلوی………………………………………………………………………………… 28

 

د: سپهر ستارگان…………………………………………………………………………………………………. 29

 

ه: حصار آسمانی…………………………………………………………………………………………………. 30

 

و: ستارگان نیامیزنده……………………………………………………………………………………………… 30

 

2-5-2. تیشتر………………………………………………………………………………………………….. 31

 

2-5-3. بهرام………………………………………………………………………………………………… 33

 

2-5-4. سدویس………………………………………………………………………………………………. 34

 

2-5-5. هفت اورنگ………………………………………………………………………………………….. 35

 

2-5-6. ونند………………………………………………………………………………………………….. 36

 

2-5-7. میخگاه یا ستاره قطبی……………………………………………………………………………….. 36

 

2-5-8. پارند و مزداد………………………………………………………………………………………… 38

 

2-6. درباره ی فراز آفریدن روشنان………………………………………………………………………………. 38

 

فصل سوم: منازل قمر

 

3-1. دیدگاه هنینگ درباره ی منازل قمر……………………………………………………………………….. 43

 

3-2. یادداشت هایی درباره ی منازل قمر……………………………………………………………………….. 44

 

3-2-1. پدیسپر………………………………………………………………………………………………… 44

 

3-2-2. پیش پرویز……………………………………………………………………………………………… 44

 

3-2-3. پرویز………………………………………………………………………………………………….. 44

 

3-2-4. پها…………………………………………………………………………………………………… 45

 

3-2-5. بزیسر………………………………………………………………………………………………….. 45

 

3-2-6. بشن………………………………………………………………………………………………….. 46

 

3-2-7. رخوت………………………………………………………………………………………………… 46

 

3-2-8. تریشگ………………………………………………………………………………………………… 46

 

3-2-9. ازرگ…………………………………………………………………………………………………. 47

 

3-2-10. نخو………………………………………………………………………………………………… 47

 

3-2-11 میان………………………………………………………………………………………………… 47

 

3-2-12. اودم………………………………………………………………………………………………. 47

 

3-2-13. ماشاهه……………………………………………………………………………………………. 48

 

3-2-14. اسپور………………………………………………………………………………………………. 48

 

3-2-15. هوسرو…………………………………………………………………………………………….. 48

 

3-2-16. سروی………………………………………………………………………………………………. 49

 

3-2-17. ور…………………………………………………………………………………………………. 49

 

3-2-18. دل…………………………………………………………………………………………………. 49

 

3-2-19. درفشه…………………………………………………………………………………………….. 49

 

3-2-20. ورنت………………………………………………………………………………………………. 49

 

3-2-21. گا………………………………………………………………………………………………….. 50

 

3-2-22. یوغ………………………………………………………………………………………………… 50

 

3-2-23. موری………………………………………………………………………………………………. 50

 

 

3-2-24. بنزه………………………………………………………………………………………………… 50

 

3-2-25. کهت سر…………………………………………………………………………………………… 51

 

3-2-26. کهت میان…………………………………………………………………………………………. 51

 

3-2-27. کهت………………………………………………………………………………………………. 51

 

فصل چهارم: تقویم های نجومی

 

4-1. عناصر تقویم ها………………………………………………………………………………………….. 55

 

4-2. صورتهای اختری: طلوع ها و غروب های خورشیدی………………………………………………………. 57

 

4-3. هویت ستاره ی صبحگاهی و شامگاهی…………………………………………………………………… 58

 

4-4. تقویم در ایران و بین النهرین پیش از تاریخ…………………………………………………………………. 58

 

4-4-1. ایرانیان و بین النهرینیان پیش از تاریخ……………………………………………………………………

 

4-5. سال شمسی قمری…………………………………………………………………………………………. 60

 

4-6. تقویم های بابلی و ایرانی باستان………………………………………………………………………….. 61

 

4-6-1. تقویم بابلی…………………………………………………………………………………………… 61

 

الف: حمورابی و خاندان او………………………………………………………………………………………. 62

 

ب: اهمیت هندسه برای دانش نجوم……………………………………………………………………………….. 63

 

ج: کبیسه کردن بابلیان……………………………………………………………………………………………. 64

 

د: پیشینه ی گاه شماری بابلی……………………………………………………………………………………… 66

 

ه: اهمیت مراحل ستارگان در کشاورزی……………………………………………………………………………. 67

 

و: متن « به هریک سه ستاره » ………………………………………………………………………………….. 68

 

ز: نامهای ستارگان……………………………………………………………………………………………….. 69

 

ز-1. مجموعه مل = (ستاره ای) آپین……………………………………………………………………………. 70

 

ز-2. فهرست ستارگان……………………………………………………………………………………………. 72

 

4-7. دوره ی بابلی جدید و ایرانی ها…………………………………………………………………………… 74

 

الف: ویژگی های دانش نجوم این عصر……………………………………………………………………………. 76

 

ب: ساروس ها……………………………………………………………………………………………………. 76

 

ج: دوره های سیارگان …………………………………………………………………………………………… 76

 

د: آیین کیهانی، اخترشناسی، دانش نجوم………………………………………………………………………….. 77

 

4-7-1. مذاهب ایرانی………………………………………………………………………………………… 78

 

الف: مذهب …………………………………………………………………………………………………….. 79

 

ب: زروان…………………………………………………………………………………………………………. 80

 

4-7-2. گاه شماری و مسایل کبیسه…………………………………………………………………………… 81

 

الف: وهیگك…………………………………………………………………………………………………….. 83

 

ب: چگونگی کبیسه به گفته بیرونی………………………………………………………………………………. 84

 

ج: هنگام اولین و آخرین کبیسه…………………………………………………………………………………… 85

 

د: نقل خیام در نوروزنامه درباره اجرای کبیسه های کهن………………………………………………………… 86

 

ه: استنباط بیرونی درباره ی زمان اجرای آخرین کبیسه87………………………………………………………….

 

4-7-3. گاه شماری اوستایی…………………………………………………………………………………… 88

 

الف: فصل و سال، گاهنبارها، شادی و جشن……………………………………………………………………… 88

 

ب: اسامی ماه ها در کتیبه های هخامنشی………………………………………………………………………. 91

 

ج: گاه شماری اوستایی، سوابق…………………………………………………………………………………… 92

 

4-8. گاه شماری مصری………………………………………………………………………………………… 93

 

4-8-1. سال مصری…………………………………………………………………………………………… 93

 

4-8-2. دوره سوتیسی……………………………………………………………………………………….. 94

 

4-8-3.ایرانیان و مصریان……………………………………………………………………………………… 95

 

4-8-4.محاسبه­ی دوره­ها……………………………………………………………………………………… 96

 

4-9. گاه شماری یونانی………………………………………………………………………………………… 97

 

4-9-1. مراحل ستارگان در قصیده ی هسیودوس……………………………………………………………… 97

 

فصل پنجم: اسطوره هاو احكام صور فلکی

 

5-1. حمل (بره)……………………………………………………………………………………………….. 103

 

5-2. ثور (گاو) ……………………………………………………………………………………………….. 103

 

5-3. جوزا ( دوپیکر)…………………………………………………………………………………………… 104

 

5-4. خرچنگ (سرطان)…………………………………………………………………………………………. 105

 

5-5. شیر (اسد)………………………………………………………………………………………………… 105

 

5-6. سمبله (خوشه)…………………………………………………………………………………………… 105

 

5-7. میزان (ترازو)……………………………………………………………………………………………… 106

 

5-8. عقرب (کژدم)……………………………………………………………………………………………. 107

 

5-9. قوس (تیرانداز)…………………………………………………………………………………………… 108

 

5-10. جدی (بز)پ…………………………………………………………………………………………….. 108

 

5-11. دلو (آبریز) …………………………………………………………………………………………….. 109

 

5-12. حوت (ماهی)…………………………………………………………………………………………. 110

 

5-13. صورتهای فلکی بهار…………………………………………………………………………………… 110

 

5-14. صورتهای فلکی تابستان………………………………………………………………………………… 110

 

5-15. صورتهای فلکی پاییز……………………………………………………………………………………. 111

 

5-16. صورتهای فلکی زمستان………………………………………………………………………………… 111

 

5-17 آغاز اختر شناسی…………………………………………………………………………………………. 111

 

الف: ایشتار   …………………………………………………………………………………………………. 112

 

ب: مذهب ستاره پرستی و اخترشناسی  …………………………………………………………………… 112

 

ج: زیج زهره ی آمیزادوگا ……………………………………………………………………………………. 113

 

5-18. در احکام برج ها……………………………………………………………………………………….. 114

 

الف: چیستی مثلث ها…………………………………………………………………………………………… 115

 

ب: مربع ها و برج های فصول ……………………………………………………………………………….. 116

 

ج: چگونگی طبعهای ستارگان…………………………………………………………………………………. 116

 

د: احوال ستارگان و سیارات در سعادت و نحوست……………………………………………………………… 116

 

ه: تقسیم بندی اقلیم میان ستارگان……………………………………………………………………………… 117

 

و: فره دارهای ستارگان…………………………………………………………………………………………. 117

 

ز: نگرستن ستارگان در برج ها……………………………………………………………………………………. 118

 

5-19. احکام برج ها در بندهش……………………………………………………………………………….. 118

 

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………….119

 

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………….. 123

 

چکیده:

 

شناختن آسمان و رازهای نهفته در آن از اعصار كهن برای مردمان از جهات مختلفی بسیار مهم بوده است. چه دستاوردهای حاصل از كشف و شهود در آن می توانست برای مسائل مذهبی، كشاورزی، اعیاد، پیشگویی ها، جنگ‌ها و تعابیر خواب ها و بسیاری وقایع دیگر به كار آید. آنها ابتدا خدایان خود را در آسمان جستجو می­کردند که باعث شکل گیری اسطوره­های مختلفی برای آسمان و خدایان آسمانی شد. سپس این باورها باعث شکل گیری علوم ابتدایی شد. چه بسیار دانشی كه اكنون ما داریم، از جمله ستاره شناسی محصول همین اسطوره‌سازی مردمان باستان است. می دانیم كه تقسیم بندی ایالت های مختلف آسمان به صورت فلكی ابتدا در بین النهرین رخ داده است و بعد از آن به دیگر نقاطر  پا گذاشته است. بخش بیشتر این پایان نامه در راستای شناساندن علوم و اساطیر بین‌النهرین، مصری و سایر ملل است، اما در واقع با دنبال كردن این موضوع ها در این نقاط به دنبال ریشه یابی باورهای ایرانیان در این باب تا دوره‌ی میانه است، كه از فصلی در موضوع ستارگان و اسطوره های مربوط به هر كدام از ستاره های قدر اول، در نیمكره‌ی شمالی زمین شروع می شود. سپس به فصلی در اسطوره های مربوط به صورفلكی در یونان و مصر و بین النهرین می رسیم. فصل دیگر به بررسی خرده های ماه كه بیست و هفت عدد در زردشتی است پرداخته شده است. بندهش، كارنامه‌ی اردشیر بابكان، مینوی خرد، بهرام یشت، تیشتر یشت هم از متون مورد استفاده بوده است. فصلی هم به تقویم ها و چگونگی آنها و در احوال كبیسه كردن و به روزآوری آنها اختصاص یافته است. و در آخرین فصل هم به احكامی كه اقوام گذشته در مورد ستارگان آسمان داشته اند، اختصاص یافته است. با وجودی كه منابع بدست آمده در خصوص باورهای ایرانیان بسیار ناچیز بود، اما  تلاش شد از تمام مباحث آن روزگار استفاده شود و پایه‌ی تحقیقات، منابع كتابخانه‌ای ، مقالات و منابع اینترنتی بوده است كه رساله ای توصیفی، تحلیلی را شامل می شود.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

در عصری که ما در آن زندگی می کنیم در شهرهای پر جمعیت و پر از نورهای مصنوعی لامپ ها، پی بردن به میزان قدر و منزلت آسمان در نزد پیشینیانمان دشوار به نظر می رسد. در زیر روشنایی های شهرمان به سختی می توانیم بالای سرمان را ببینیم در واقع برای ما شهرنشینان، آسمان شب تنها در زیر گنبد آسمان نمای محلی محافظت می شود. از دوران عصر سنگ، در طول تاریخ بشری، آسمان همچون ابزاری به خدمت گرفته شده است. همان زمانی که انسان نخستین، سنگ چخماقی را که با مهارت ساخته بود در چنگ خود داشت، مغز او آسمان را تسخیر کرد. نظم حرکات اجرام آسمانی آنان را قادر می ساخت خود را با زمان و مکان تطبیق دهند. بهره ای که آنان از آسمان گرفتند و ما اعقاب آنان، آن را به ارث برده ایم، احساسی است ژرف از چرخه زمان و نظم و تناسب و قابل پیش بینی بودن طبیعت.این شعور و آگاهی نه تنها اساس علم بلکه اساس دیدگاه ما نسبت به جهان و جایگاه ما در آن است.                 

 

برای نیاکان ما هرآنچه در آسمان پیش می رفت استعاری و معنا دار بود. هم نماد اصولی بود که احساس می‌کردند به زندگیشان نظم می بخشد و هم نیرویی بود که ورای اصولشان قرار داشت. بسیاری از ما با آسمان ارتباط نداریم. اما گهگاه از میراث کهن خویش یاد می کنیم. آن زمان که رنگ های غروب دگر باره ما را تسخیر میکنند، می ایستیم و آخرین پرتو لغزش خورشید در ورای نمای تیره رنگ افق و در دوردستها را نظاره می کنیم.(کراپ،١٣٨٣/٢٠٠٣.ص۴)