کنجد (Sesamum indicium L.) یکی از دانه های روغنی مهم در کشاورزی بیشتر مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر جهان است که احتمالا قدیمی ترین دانه روغنی است که بشر آنرا شناخته و مصرف نموده است(رستگار،1384). در نوشته های تاریخی از کنجد به نام های بنی سید1، جینجلی2 ، سیم سیم 3و تیل 4 نیز یاد شده است(به نقل از لازمی،1385).

منشا گیاه کنجد کاملا مشخص نیست، تعدادی شواهدباستان شناسیمربوط به 4000 سال قبل یا بیشتر ارائه شده حاکی از این است که کنجد یک محصول روغنی باارزش بالا در بابل 5و اسیرا 6 بوده است. در پاکستان نیز بذر سوخته کنجد پیدا شده که به زمان مشابه برمی­گردد. بنابراین منشا اولیه کنجد می­تواند متعلق به منطقه بین النهرین، یا شبه قاره هند و یا منطقه ایران و افغانستان باشد(کنوین، 1965).

سابقه کشت و پراکندگی گونه های مختلف کنجد در آفریقا، ایران، افغانستان، هندوستان و استرالیا آنقدر زیاد است که در رابطه با محل دقیق اهلی شدن آن اتفاق نظر نیست. واویلف نیز، هند را منشا کنجد دانسته است(خواجه پور، 1386).در حالی که در برخی منابع نیز موطن اصلی کنجد آفریقا ذکر شده ولی به سرعت از طریق آفریقا در هندوستان و چین پراکنده و به مراکز ثانوی انتشار آن آغاز گردید(رستگار ،1384). هرودوت مورخ یونانی (425-484 قبل از میلاد مسیح) در آثار خود به این گیاه در محدوده بین النهرین اشاره می کند و Watt منشاء اصلی کنجد را آسیا و ایران می داند. در قدیمی ترین اطلاعات می توان به کشت آن در ایران توسط حکام شهر اور در فواصل سالهای 2000-2130 قبل از میلاد یعنی 4000 سال پیش دسترسی یافت که اثبات می کند ایران یکی از نقاط عمده کشت کنجد بوده است(رشیدی،1391)

مجموعه های مهم گونه ها، تیپ ها و واریته­های کنجد، اینک در قاره ی آمریکا، هندوستان، شوروی، و به میزان کمتر در ژاپن نگاهداری می­شود و مجموعه ی ژن با ارزشی را در اختیار متخصصان اصلاح نژاد قرار می­دهد(ناصری،1375).

دانه کنجد به خاطر کمیت و کیفیت بالای پروتئین و روغن خوراکی آن، از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. روغن کنجد دوام خوبی دارد و از نظر میزان اسید لینولئیک غنی است. پروتئین کنجد سر شار از اسید آمینه گوگرددار است. دانه کنجد همچنین سرشار از از هیدرات های کربن مفید، مواد معدنی و ویتامین بوده و مستقیما قابل مصرف است. فرآیند های برشته کردن دانه کنجد ان را لذیذ و خوشمزه می کند. دانه کنجد برای مخلفات غذا و تزئین نان، بیسکویت و گوشت پخته نیز به کار می­رود(احمدی، 1378).

1-4- خصوصیات گیاهی کنجد

کنجد از خانوادهPedaliacae، جنسSesamumو گونه زراعی آنindicum می­باشد. کنجد به طور مشخص، بوته ای عمودی یکساله و گاهی چند ساله است که ارتفاع آن به 2- 5/0 متر می­رسد. سیستم ریشه ای آن رشد کامل دارد. دارای گل های متعدد بوده و میوه آن کپسول می باشد که حاوی دانه های کوچک روغنی است(برار،1982).

1-4-1- ریشه

دو تیپ عمده ی کنجد معمولا مشخصند: کنجد دیررس که گهگاه به صورت کنجد چند ساله نیز مطرح می شود و سیستم ریشه ی آن گسترده و نفوذی است، و کنجد زودرس که ریشه های آن کمتر گسترده و بیشتر سطحی است. با این وجود، میان آب وهوا و رشد قسمت های بالای بوته و سیستم ریشه رابطه ای نزدیک دارد. در تیپ های زودرس و معمولا تک ساقه، به نسبت تیپ های دیررس تر وانبوه تر، رشد عمودی ریشه سریعتر است، اما در تیپ دوم گستردگی ریشه سریعتر صورت می گیرد(تاتیل،1952).

ریشه های کنجد در خاک های رسی نسبت به خاک­های شنی بیشتر گسترده می­شوند. این گیاهان مردابی شدن خاک را حتی برای یک دوره نسبتا کوتاه تحمل نمی­کند( هاشمی دزفولی و همکاران، 1376).

1-4-2- ساقه

ساقه کنجد راست و ارتفاع آن بین 50 تا 200 سانتیمتر واکثراً 70 سانتیمتر است. مقطع ساقه معمولاً مربع شکل