گفتار اول: مفهوم لغوی داوری…………………………………………………………………………………………………………… 10

 

گفتار دوم: مفهوم اصطلاحی داوری………………………………………………………………………………………………….. 12

 

بند اول: مفهوم داوری از نظر فقه عامه و امامیه………………………………………………………………………. 12

 

بند دوم: مفهوم داوری در حقوق ایران……………………………………………………………………………………… 13

 

مبحث دوم: سیر تاریخی داوری در فقه و حقوق…………………………………………………………………………………….. 15

 

گفتار اول: سیر تاریخی داوری در فقه………………………………………………………………………………………………. 15

 

گفتار دوم: سیر تاریخی داوری در حقوق ایران………………………………………………………………………………… 18

 

مبحث سوم: مستندات داوری…………………………………………………………………………………………………………………… 20

 

گفتار اول: مستندات داوری در فقه عامه و امامیه…………………………………………………………………………… 20

 

گفتار دوم: مستندات داوری در حقوق ایران……………………………………………………………………………………. 24

 

مبحث چهارم: محسان و معایب داوری…………………………………………………………………………………………………….. 28

 

گفتار اول: محاسن داوری…………………………………………………………………………………………………………………… 28

 

گفتار دوم: معایب داوری……………………………………………………………………………………………………………………. 30

 

فصل دوم: شرایط و صفات داور و داوری از منظر فقه و حقوق……………………………………….. 35

 

مبحث اول: شرایط و صفات داور………………………………………………………………………………………………………………. 36

 

گفتار اول: شرایط و سفات داور از نظر فقه عامه و امامیه……………………………………………………………….. 36

 

بند اول: صفات مختص داوران…………………………………………………………………………………………………… 38

 

بند دوم: بلوغ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

بند سوم: عقل……………………………………………………………………………………………………………………………… 41

 

بند چهارم ایمان………………………………………………………………………………………………………………………….. 41

 

بند پنجم: عدالت………………………………………………………………………………………………………………………… 46

 

بند ششم: علم…………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

 

بند هفتم: اجتهاد………………………………………………………………………………………………………………………… 56

 

بند هشتم: ذکورت……………………………………………………………………………………………………………………… 58

 

بند نهم: کتابت……………………………………………………………………………………………………………………………. 62

 

بند دهم: طهارت مولد………………………………………………………………………………………………………………… 62

 

بند یازدهم: اعلم بودن در بلد…………………………………………………………………………………………………….. 62

 

بند دوازدهم: بصر………………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

گفتار دوم: شرایط و صفات داور در حقوق ایران……………………………………………………………………………… 63

 

بند اول: شرایط داور……………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

بند دوم: ممنوعیت های داور…………………………………………………………………………………………………….. 64

 

مبحث دوم: شرایط داوری…………………………………………………………………………………………………………………………. 65

 

گفتار اول: شرایط داوری از نظر فقه…………………………………………………………………………………………………. 65

 

گفتار دوم: شرایط داوری در حقوق…………………………………………………………………………………………………… 70

 

بند اول: قرارداد و موافقت نامه داوری……………………………………………………………………………………….. 70

 

بند دوم: عدم توافق طرفین در تعیین داور……………………………………………………………………………… 70

 

بند سوم: عدم توافق طرفین در تعیین جانشین داور متوفی، محجور یا مستعفی……………….. 71

 

فصل سوم: مرجع، رسیدگی، ابلاغ و اجرای رأی داوری……………………………………………….. 72

 

مبحث اول: مرجع داوری…………………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

گفتار اول: مرجع داوری از نظر فقه عامه و امامیه…………………………………………………………………………… 74

 

گفتار دوم: مرجع داوری در حقوق ایران………………………………………………………………………………………….. 74

 

بند اول: واگذاری صریح طرفین………………………………………………………………………………………………… 74

 

بند دوم: چگونگی تعیین داور……………………………………………………………………………………………………. 75

 

بند سوم: تعیین داور توسط اصحاب دعوا………………………………………………………………………………… 75

 

بند چهارم: تعیین داور توسط شخص ثالث………………………………………………………………………………. 76

 

بند پنجم: تعیین داور توسط دادگاه………………………………………………………………………………………….. 78

 

بند ششم: تعیین جانشین داور ممتنع…………………………………………………………………………………….. 78

 

بند هفتم: خودداری شخص ثالث از تعیین داور………………………………………………………………………. 79

 

بند هشتم: تعیین داور به قید قرعه توسط دادگاه…………………………………………………………………… 79

 

مبحث دوم: رسیدگی و صدور رای داوری……………………………………………………………………………………………….. 81

 

گفتار اول: رسیدگی داوری………………………………………………………………………………………………………………… 81

 

گفتار دوم: صدور رای توسط داور……………………………………………………………………………………………………… 82

 

بند اول: اعتراض به رای داور…………………………………………………………………………………………………….. 84

 

 

مبحث سوم: ابلاغ رای داور و اجرای آن………………………………………………………………………………………………….. 87

 

گفتار اول: ابلاغ رای  داور………………………………………………………………………………………………………………….. 87

 

بند اول: آثار رای…………………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

بند دوم: بررسی توان اثباتی………………………………………………………………………………………………………. 88

 

بند سوم: فراغ داور……………………………………………………………………………………………………………………… 88

 

بند چهارم: توان اجرایی……………………………………………………………………………………………………………… 89

 

گفتار دوم: اجرای رای داور………………………………………………………………………………………………………………… 89

 

فصل چهارم: بطلان و زوال داوری…………………………………………………………………………….. 91

 

مبحث اول: بطلان و زوال داوری………………………………………………………………………………………………………………. 92

 

گفتار اول: بطلان داوری…………………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

گفتار دوم: زوال داوری……………………………………………………………………………………………………………………….. 93

 

بند اول: توافق طرفین بر لغو داوری………………………………………………………………………………………….. 93

 

بند دوم: فوت یا حجر یکی از طرفین……………………………………………………………………………………….. 93

 

بند سوم: عدم تمایل داور به رسیدگی یا عدم امکان نظر برای داور………………………………………. 94

 

بند چهارم: عدم صدور رای در مدت تعیین شده برای داوری……………………………………………….. 94

 

بند پنجم: صدور حکم به بطلان رای داور………………………………………………………………………………… 94

 

بند ششم: زوال دعوا…………………………………………………………………………………………………………………… 94

 

بند هفتم: انتقال موضوع داوری…………………………………………………………………………………………………. 95

 

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 100

 

 

 

 

مقدمه

 

داوری از شیوه‌های پرسابقه در حل اختلافات انسان‌هاست. تحولات گسترده همانند بسیاری از موضوعات فرهنگی و اجتماعی داوری را احاطه کرده است. داوری در پژوهش‌های فقهی، عموماً بر محور شناخت و قطع نظر از تحولات در مسائل داوری انجام یافته است. این نوشتار بر آن است که نگاهی کلی و گذرا به آن تحولات داشته باشد، و بایستگی نوپژوهی را با رویکرد به ماهیت روزآمد داوری اعلام دارد.

 

اختلاف و کشمکش، از اولین پدیده‌ها و پی‌آمدهای زندگی گروهی و جمعی انسان‌هاست. تفاوت استعدادها و توانمندی‌های انسان‌ها از یک سو و غرایز برتری‌جویی برخی افراد و سلطه‌طلبی آن‌ها از سوی دیگر، بستر مشاجرات را در زندگی اجتماعی فراهم می‌سازد. پیدایش نزاع و اختلاف، اگرچه در ابتدا ناخواسته و در مواردی طبیعی است، اما حل اختلاف امری مطلوب و مورد خواست باطنی عموم انسان‌هاست.

 

در عرصه اختلاف، آنچه مورد جدال واقع می شود، سرنوشت حق و برخورداری است، و هریک از افراد طرف نزاع، آن حق و امتیاز را از آنِ خویش دانسته و دیگری را غاصب حق می‌داند، اما در این‌که مسئله باید حل شود، اختلافی نیست. افراد، گروه‌ها، کشورها، و کسانی که در اطراف اختلاف و درگیری‌ها قرار گرفته‌اند، در خاتمه نزاع و برون‌رفت از اختلاف به‌وجودآمده اتفاق نظر دارند. حل اختلافات همانند تمامی مسائل بشری می تواند قانون‌مند و براساس نظام انجام پذیرد.

 

کاوش و ارزیابی شیوه‌های منطقی حل اختلاف، نخستین گام در جهت حل اختلاف به‌شمار می‌رود. آنچه در شیوه‌های حل اختلاف باید مورد توجه قرار گیرد، سرعت پایان دادن به اختلاف است، زیرا آثار ، ویرانی‌ها، ناامنی‌ها و اضطرابی که شروع جنگ و نزاع به همراه دارد، در ادامه جنگ و اختلاف بیش‌تر می شود. چنانچه اضطراب و ناامنی تداوم یابد، آثار ویرانگری بر روان انسان، آرامش و امنیت فکری، ذهنی جامعه خواهد گذاشت. این پی‌آمدهای نامطلوب و گسترده، همواره بیش از پیش متفکران و دانشوران را به جست‌وجوی شیوه‌های کارآمد حل اختلاف واداشته است. مسئله داوری و حل اختلاف در متن دین ، با روش‌های صلح‌آمیز نیز تأکید شده است.