2-4-2-۱- فرآیندهای دامنه ای…. 10

 

2-4-2-2- فرآیندهای جریانی (سیال). 11

 

2-4-2- ۳- فرآیندهای بادی…. 11

 

2-4-2-4-فرآیندهای ساختاری…. 11

 

2-4-2-۵-فرآیندهای دریایی…. 12

 

2-4-3-فرایندهای موثر در شکل گیری سواحل. 12

 

2-5-تعریف ساحل.. 13

 

2-5-1-اکولوژی ساحل. 14

 

2-5-1-1-آب های ساحلی(Costal Water). 15

 

2-5-1-2-نوار ساحلی (Shore Line). 15

 

2-5-2-انواع سواحل. 17

 

2-5-3-عوامل مؤثر در پیدایش انواع ساحل عبارتند از: 18

 

2-5-4-طبقه‌بندی‌ انواع‌ سواحل. 18

 

2-5-4-1-طبقه‌بندی زوس‌ (Suess). 20

 

2-5-4-2-طبقه‌بندی جانسون‌ (Johnson 1919). 21

 

2-5-4-3-طبقه‌بندی کوتون‌ (Cotton 1952). 22

 

2-5-4-4-طبقه‌بندی شپارد (Shepard 1973). 23

 

2-5-4-5-طبقه‌بندی والنتین‌ (Valentin 1952). 24

 

2-5-4-6-طبقه‌بندی تکتونیکی اینمن و نورستروم.. 25

 

2-5-4-7-طبقه‌بندی ژئومرفولوژیکی اینمن‌ و نورستروم.. 26

 

2-6-فرایندهای ساحلی.. 28

 

2-6-1- جریان گردابی: (Rip curents) 28

 

2-6-2- جریان ناشی از امواج: (Wave -generated curents) 29

 

2-6-3-جریان جزر و مدی: (Tidal curents) 29

 

2-6-4-جریان اقیانوسی(Ocean curents) 29

 

2-6-5-جریان ناشی از وزش باد: (Wind-generated curents) 29

 

2-6-6-جریان رودخانه‌ای: (Fluvial curents) 29

 

2-6-7-اختلاف چگالی(Density curents ) 29

 

2-7-سیمای ساحل.. 29

 

2-8-برنامه ریزی.. 30

 

2-8-1-مزایای برنامه ریزی. 30

 

2-8-2-عناصر کلیدی برنامه ریزی. 31

 

2-8-3-دلایل ضرورت برنامه ریزی. 31

 

2-8-4-انواع برنامه ریزی. 31

 

2-8-4-1-انواع برنامه ریزی از نظر مدت اجرا 31

 

2-8-4-2- از نظر مکانی(کلان، بخشی، منطقه ای). 33

 

2-9 اقلیم. 37

 

2-9-1- انحراف معیار بارندگی حوضه 37

 

2-9-2- ضریب تغییرات (Coeddicient of Variation) 37

 

2-9-3- بارندگی ماهیانه 37

 

2-9-4- فرسایندگی باران در محدوده مورد مطالعه 38

 

2-9-5- درجه حرارت.. 38

 

2-9-6- رژیم حرارتی. 38

 

2-9-7- رژیم فصلی دما در محدوده مورد مطالعه 38

 

2-9-7-1- گرادیان حرارتی حوضه.. 38

 

2-10-پیشینه تحقیق در ایران. 39

 

فصل سوم روش اجرای تحقیق/ مواد و روش ها

 

3-1-مقدمه. 44

 

3-2-داده ها 44

 

3-3-روش کار. 44

 

3-3-1روشهای کتابخانه ای. 44

 

3-3-2-روش میدانی. 45

 

3-4-موقعیت جغرافیایی و شناخت اجمالی از. 45

 

 

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

 

4-1-اقلیم شناسی.. 49

 

4-1-1- ایستگاه مورد استفاده در این تحقیق. 49

 

4-2- طبقه بندی اقلیمی.. 50

 

4-2-1- روش دمارتن اصلاح شده 51

 

4-2-2-روش کوپن. 51

 

4-3-بررسی عناصر اقلیمی منطقه مورد مطالعه. 51

 

4-3-1-بارش.. 52

 

4-4-دما 54

 

4-4-1-میانگین سالانه و ماهانه در جه حرارت.. 55

 

4-4-2-حداقل و حداکثر دمای ماهانه 56

 

4-4-3-متوسط ماهانه تعداد روزهای یخبندان. 57

 

4-4-4-متوسط ماهانه رطوبت نسبی ایستگاه سینوپتیک منطقه مورد مطالعه 58

 

4-4-5-ساعات آفتابی. 59

 

4-4-6-طبقه بندی اقلیمی منطقه 60

 

4-4-6-1-طبقه بندی ژنتیک…… 60

 

4-4-6-2-طبقه بندی تجربی…. 60

 

4-4-7-طبقه بندی اقلیمی به روش ایوانف.. 60

 

4-4-8-اقلیم بر اساس طبقه بندی. 62

 

4-4-8-1-طبقه بندی اقلیمی به کمک نموگرام دومارتن…. 63

 

4-4-8-2-طبقه بندی اقلیمی به کمک نموگرام آمبرژه. 64

 

4-5-زمین شناسی رامسر-تنکابن.. 67

 

4-5-1- عناصر ساختاری حوضه 68

 

4-5-2- درزه ها 68

 

4-5-3- گسل ها منطقه 68

 

4-5- 4- چینه شناسی رامسر تا تنکابن و بررسی وضعیت پایداری سازندها و خصوصات ژئوتکنیک. 68

 

4-5-4-1- کمپلکس بریر: Barir Complex…. 68

 

4-5-4-2- رسوبات پرمین…. 69

 

4-5-4-3- رسوبات تریاس…… 70

 

4-5-4-4- رسوبات ژوراسیک…… 71

 

4-5-4-5- رسوبات سنوزوئیک…… 71

 

4-5-4- 6-رسوبات کواترنری…. 71

 

4-5-5-زمین شناسی دریای خزر 72

 

4-5-5-1-وسعت….. 72

 

4-5-5-2-ریخت‎شناسی…. 72

 

4-5-5-3-نهشته‎های بستر.. 72

 

4-5-5-4-گل‎فشان‎ها و گریفون‎های خزر.. 73

 

4-5-5-5-جریان‎های دریایی…. 73

 

4-5-5-6-دمای آب….. 73

 

4-5-5-7-تغییرات سطح آب….. 73

 

4-5-5-8-منابع تأمین‎كنندة آب خزر.. 74

 

4-5-5-9-پی‎سنگ…… 74

 

4-5-5-10-تركیب شیمیایی…. 74

 

4-5-5-11-توان هیدروكربنی خزر.. 75

 

4-6-توپوگرافی.. 77

 

4-6-1-نواحی جلگه ای. 78

 

4-6-2- بررسی توپوگرافی حوضه 78

 

4-6-3-شیب.. 82

 

4-6-3-1-تهیه نقشه شیب….. 82

 

4-6-3-2-شیب متوسط…. 82

 

4-6-3-3-نمای شیب….. 82

 

4-7- پوشش گیاهی.. 84

 

4-7-1- نقش پوشش گیاهی در منطقه مورد مطالعه 84

 

4-7-2- نقش پوشش گیاهی در فرسایش خاک.. 84

 

4-7-3-پوشش گیاهی ناحیه خزری. 84

 

4-8- ژئومورفولوژی.. 86

 

4-8-1-ژئومورفولوژی محدوده مورد مطالعه 87

 

4-8-1-1-زمین شناسی…. 89

 

4-8-1-2-شکیل و استقرار خاک….. 89

 

4-8-1- 3-شرح عمومی واحدهای اراضی…. 90

 

4-9-انواع خاکهای منطقه. 91

 

4-9-1-خاکهای قهوه ای جنگلی. 91

 

4-9-2-خاکهای شبه پود زولی. 91

 

4-9-3-خاکهای قرمز و قهوه ای مدیترانه ای. 92

 

4-9-4-رندزین(Randzin) 92

 

4-9-5-تیپ خاک قهوه ای جنگلی با PH اسیدی. 92

 

4-9-6-تیپ خاک قهو ه ای جنگلی با PH  قلیایی. 93

 

4-9-7-خاکهای کوهپایه ای ساحلی دریای خزر 94

 

4-10-ویژگی جلگه های ساحلی منطقه مورد مطالعه. 95

 

4-10-1-میزان آب رودها 95

 

4-10-2-مقاومت سنگهای حوضه 95

 

4-11- هیدرولوژی.. 95

 

4-11-1- شبکه هیدروگرافی. 95

 

4-11-2- فرم شبکه آبراهه 96

 

4-11-3- شبکه آبراهه شاخه درختی. 96

 

4-11-4- شبکه آبراهه موازی. 96

 

4-11-5- تعیین ترتیب کلی رودخانه ها و آبراهه های اصلی و فرعی. 96

 

4-11-6-تراکم آبراهه ها 98

 

4-11-7- تعیین ضریب دو شاخه شدن (نسبت انشعابات) Bifurcation ratio. 98

 

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1-نتیجه گیری.. 101

 

5-2-بررسی فرضیات تحقیق. 104

 

5-3-پیشنهادات…… 105

 

منابع و ماخذ… 106

 

چکیده

 

اصولا استقرا ر و پیدایش یک منطقه بیش از هر چیزی تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی، پراکندگی، حوزه نفوذ توسعه فیزیکی، مورفولوژی و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می‎کنند. در هنگام برنامه ریزی برای احداث منطقه باید به دینامیسم محیط طبیعی مثل اشکال ژئومورفولوژیکی منطقه و عواملی که از آن ناشی گر می شود مانند سیل، زلزله و باد و گسل. . و. و. وتوجه کافی مبذول داشت و گرنه شهر در آیند ه دچار مشکل خواهد شد. لذا شایسته است قبل از وقوع حوادث تلخ، دردناک و پرهزینه، مسئولان درهنگام برنامه ریزی محیطی نسبت به پیش بینی وقوع اتفاقیه دغدغه لازم را داشته باشند و احساس مسئولیت کنند وعلاوه بر اهمیت دادن به مطالعات ژئومورفولوژی، کار را به متخصصان امر بسپارند. البته ناگفته نماند که علاوه بر مطالعات ژئومورفولوژی، سایر مطالعات جغرافیایی نیز در مکان گزینی و بالا بردن سطح منطقه ها و به خصوص سواحل و برنامه ریزی محیطی اهمیت فوق‎العاده ای دارند و بی توجهی به آن خسارت جبران ناپذیری را در آینده به وجود می آورد. در این تحقیق سعی بر این خواهد بود که کاربرد مطالعات اشکال ژئومورفولوژی ساحلی در برنامه ریزی محیطی موثرند، و باعث گسترش و پیشرفت گردشگری و توریسم نیز می شود رانیز مورد بررسی شود.

 

واژگان کلیدی: ژئومورفولوژی، برنامه ریزی محیطی، مطالعات، ژئومورفولوژی ساحلی

 

 مقدمه

 

محل استقرار سکونتگاهها و سایر تأ سیساتی که انسان ایجاد می کند، کاملاً تحت تأثیر عوامل محیطی به ویژه ژئومورفولوژی و زمین شناسی است. امروزه به تبع رشد جمعیت، توسعه ساخت وسازها اجتناب ناپذیر است و تأثیر نامطلوب نیازهای بشر برروی زمین و همچنین بهره برداری از مناطق اطراف شهرها و روستاها برای ایجاد خانه و تأسیسات اقتصادی و صنعتی گسترشی روزافزون می یابد. صنعتی شدن جوامع و گسترش اقتصاد سرمایه داری مشکل را دو چندان کرده است و اندیشه و تعمق کمتری برروی زمین بنا می شوند. این مشکل در کشورهای در حال توسعه به علت تنگناهای اقتصادی چشمگیرتر است و هنوز هم دراین مناطق به طور مطلوب از فناوری های پیشرفته برای حل مشکلات انسانها یا پیشگیری ازبروز آنها استفاده نمی شود. این امر باعث می شود که بلایای طبیعی همه ساله جان هزاران انسان را بگیرند و خسارتهای هنگفتی به اقتصاد این کشورها وارد کنند. وقوع سیل، زلزله و رانش زمین در کشورهایی مثل ژاپن و آمریکا همانند کشورهای ایران و هندوستان خسارت به همراه ندارد. ژئومورفولوژی یکی از علوم زمین است که مدیران شهری، برنامه ریزان و سایر متولّیان مسائل اقتصادی وفنی را در انتخاب مکانهای مطلوب برای استقرار و توسعه سکونتگاهها و سایر ساخت و سازها کمک می کند. بررسی مشکلات مربوط به انتخاب مکان مناسب برای ایجاد شهرها، چگونگی استقرار ساختمانها درداخل شهرها، آثار توسعه شهرها روی زمینهای اطراف و نظایر اینها موضوعهای مورد مطالعه ژئومورفولوژی است. استقرار شهرها و مناطق مسکونی برروی زمین، چشم اندازهای جدیدی را به وجود می آورد. این چشم اندازها ازجهات مختلفی قابل بررسی اند؛ خلق این بناها ازطرفی موجب تغییرات عمده ای در محیط می شود وچرخه آب، انرژی ومواد را به هم می زند و از سوی دیگرتحت تأثیر محیط طبیعی قرارمی گیرد. بنابراین مطالعه و تحقیق در زمینه محیط طبیعی محل استقرار شهرها اهمیت خاصی دارد و بدون شناخت موقع و مقرّ شهرها ایجاد آنها میسر نمی شود یا با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. احداث ساختمانها و جاده ها با ابعاد مختلف مستلزم شناخت ثبات و پایداری محل استقرار آنهاست. با توجه به تنوع و گستردگی واحدهای ژئومورفولوژیک، گسترش شهرها و توسعه واحدهای مسکونی و صنعتی همواره تحت تأثیر این واحدها قرار می گیرد.

 

شهرها زمین های وسیع و گسترده ای را به خود اختصاص می دهند. این زمین ها از تركیب واحد های مختلف توپوگرافی و مورفولوژیك تشكیل می یابند. هر اندازه كه شهرها توسعه یابند و گسترش پیدا كنند، برخورد آنها با واحد های گوناگون توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود. واحدهای ژئومورفولوژی همیشه با پویایی و دینامیسم محیط طبیعی در ارتباط است، هرگونه اقدام در راستای توسعه و عمران شهر ها به نحوی با پویایی و دینامیسم مذكور، و در نتیجه باپدیدههای مورفولوژیك تلاقی می كند. در این برخورد اگر برخی اصول و نكات ضروری رعایت نشود، تعادل مورفودینامیك محیط، به هم می خورد و خطرات بزرگی غالب تجهیزات و امكانات شهری را مورد تهدید قرار می دهد. گاهی شدت مورفوژنز چنان زیاد می شود كه نتایج جبران ناپذیری به بار می آورد. شهر های فراوانی گاه و بیگاه از به راه افتادن سیل خسارات فراوانی می بینند و یا لا اقل با مشكلات بسیاری رو به رو می شوند. برخی شهروندان از ریزش كوه می نالند، جریان سولی فلوكسیون برخی دیگر را زیر خروار ها آوار می برد. زمین لرزه ها و تكان های زمین نیز موجب ویرانی شهر ها و قصبه ها می گردند. اگر بخشی از این ویرانیها مستقیما به امواج زلزله مربوط باشند؛ بخش مهم دیگری به طور غیر مستقیم در اثر دخالت پدیده های ژئومورفولوژی، كه برخی از آنها خود از تكانهای زمین ناشی می شود حاصل می آید.

 

لذا اهمیت و ضرورت شناخت ویژگی های محیط طبیعی جهت تمیز و تشخیص نقاط مناسب برای ایجاد بناها و ساختمان ها، از مناطق نا مساعد، معلوم می شود. برای شناخت بخش اعظمی از ویژگی های محیط طبیعی به مطالعه ژئومورفولوژی نیازمندیم و در سایه كسب اینگونه آگاهی است كه می توان قدمهای موثری در انتخاب مناسب ترین مكان برای ایجاد و گسترش شهر ها و ایجاد كارخانه های عظیم برداشت و نسبت به جلوگیری از خطرات پدیده های طبیعی یاد شده و یا مقابله با آنها اقدامی جدی به عمل آورد.

 

1-1-بیان مسئله

 

در قرن آینده با توجه به افزایش دمای زمین شاهد پیشروی آب دریا‌ها خواهیم بود. در حال حاضر بیشترین مرزهای شمالی ایران با نوار ساحلی مشخص شده‌اند. بنابراین پرداختن به موضوع ژئومورفولوژی ساحلی به عنوان بستر فیزیکی و کالبدی توسعه برای پژوهشگران این حوزه یک نیاز به‌شمار می آید. اصطلاح ژئومورفولوژی ساحلی امروزه مورد توجه و بررسی ویژه ای قرار گرفته است. و به دلیل گسترش شهرهای ساحلی متعدد و پرجمعیت در حاشیه جنوبی دریای خزر در آینده ای نه چندان دور می تواند در زمره یک دانش علمی کاربردی به ویژه در مدیریت محیط نقش آفرینی کند. شناخت مسئله، تحقیق و دستیابی به راه حل ها و شیوه های مناسب جهت مهار، کنترل و کاهش خطرات ناشی از وقوع حوادث طبیعی برنامه ریزی خردمندانه در استفاده بهینه از محیط های طبیعی دارای اهمیت بسیار است. مناطق ساحلی از جمله سیستم هایی بشمار می روند که به حالت موازنه و تعادل استقرار یافته اند و تا زمانی که این تعادل دستخوش تغییر نشود، از ثبات و پایداری برخوردار خواهند بود. امروزه با دخالت انسان برهم خوردن شرایط تعادل و ایجاد حرکات ناپایدار زمین را در مناطق ساحلی شاهدیم. فرایند های ساحلی مسیر رامسر –تنکابن حرکات ژئومورفولوژی شبکه راهها و دیگر تاسیسات آنها را به طور جدی تهدید می کند. در این پژوهش سعی برآن است که با بررسی و شناخت این فرایند ها و حرکات ژئومورفولوژی علل موثر در ایجاد هرگونه تغییر از گذشته تاکنون را مطالعه نموده و در نهایت ضمن بررسی کاربردی ژئومورفولوژی ساحلی توان اکولوژیک، نقاط مستعد ناپایدار و پایدار محیط را به وسیله یک شکل پهنه بندی محیطی ارزیابی نماییم.

 

1-2- پرسش اصلی تحقیق(مسائله تحقیق)

 

نقش بررسی و شناسایی فرم ها و فرایندهای ژئومورفولوژی ساحلی ناحیه رامسر – تنکابن در مدیریت محیط چگونه ارزیابی می شود؟

 

 1-3- اهداف تحقیق

 

– شناسایی فرم ها و فرایند های ژئومورفولوژی ساحلی ناحیه رامسر – تنکابن

 

– تهیه شکل پهنه بندی ناحیه مورد مطالعه با تأکید بر ارزیابی ژئومورفولوژیک

 

 1-4-فرضیه

 

به نظر میرسد بررسی و ارزیابی عوامل ژئومورفولوژی ساحلی می تواند در راستای برنامه ریزی و زیرساخت های توسعه در ناحیه مورد مطالعه تاثیرگذار باشد.

 

 1-5-محدودیتهای تحقیق

 

مهم ترین مشکلات و محدودیت های این پژوهش عبارتند از:

 

عدم وجود منابع علمی کافی مربوط به ناحیه مورد مطالعه

 

عدم همکاری سازمانها و مراکز دولتی در زمینه ارائه اطلاعات.

 

 

 

 

 

فصل دوم     بر ادبیات تحقیق   و پیشینه تحقیق

 

 

 

 

 

 

 2-1-ژئومورفولوژی

 

ژئومورفولوژی کلمه ایست که دارای ریشه یونانی می باشد و به معنای شناخت شکل زمین است. در واقع این علم به توضیح در مورد اشکال هندسی سطح زمین وچگونگی بوجود آمدن آنها و تغییرات این اشکال در بسترهای گوناگون می پردازد و در این راستا از مفاهیم قوانین ودانشهای گوناگون بهره می گیرد. مدت زمان زیادی از تدوین آن به عنوان یک دانش قانونمند و مستقل از سایر علوم نمی گذرد البته نمی‎توان بین علوم و دانشها جدایی محض قائل بود و امروزه تبیین قوانین و نظریات در گرو قائل شدن ارتباط بین دانشهای مختلف است.

 

بعضی معتقدند که ژئومورفولوژی از بستر زمین شناسی و جغرافیا برخواسته است اما در واقع دانشی است که تاثیرات متقابل لیتوسفر – اتمسفر – بیوسفر و دیگر لایه های کره خاکی را مورد مطالعه و تحقیق قرار می دهد و این مطالعه و نتایج آن ما را در یافتن تصویری روشن ازشکل گذشته زمین و روند حاکم بر آن که منجر به ایجاد شکل کنونی شده است یاری می دهد.

 

در واقع این علم داده های سایر علوم را به صورتی کاربردی مد نظر قرار داده تا تصویری منطقی از روند شکلگیری ناهمواریهای زمین ارائه دهد. اصول موضوعه این علم که به شناخت فرم ارضی معطوف است، شامل عناصر شکل شناسی و عوامل مؤثر در ایجاد آن می شود (رامشت، 1384، ص 19) و بطور کلی ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال ناهمواریهای زمین است.

 

2-2-قلمرو ژئومورفولوژی

 

در مطالعه ناهمواریهای پوسته جامد زمین می‌توان سه ناحیه به شرح زیر تشخیص داد:

 

1- زمین‌هایی که در آب فرو رفته‌اند (اعماق دریا‌ها و دریاچه‌ها)