4-2- زاویه دید…………………………………………………………………………………………….. 16

 

5-2- موضوع…………………………………………………………………………………………….. 21

 

6-2- درو نمایه…………………………………………………………………………………………… 22

 

7-2- لحن………………………………………………………………………………………………….. 24

 

8-2- فضا و رنگ………………………………………………………………………………………….. 24

 

9-2- گفتگو……………………………………………………………………………………………….. 25

 

10-2- کنش و حادثه………………………………………………………………………………… 26

 

11-2- توصیف………………………………………………………………………………………… 27

 

12-2- نام و عنوان…………………………………………………………………………………….. 27

 

13-2- تنه داستان…………………………………………………………………………………….. 28

 

1-13-2- مقدمه……………………………………………………………………………………….. 28

 

2-13-2- گره و  بحران………………………………………………………………………………. 29

 

3-13-2- تعلیق…………………………………………………………………………………………. 30

 

4-13-2- کشمکش………………………………………………………………………………………. 30

 

5-13-2- هیجان……………………………………………………………………………………….. 31

 

6-13-2- اوج………………………………………………………………………………………….. 32

 

7-13-2- پایان……………………………………………………………………………………… 32

 

14-2- حقیقت مانندی……………………………………………………………………………… 32

 

فصل سوم: مکتب های ادبی………………………………………………………………… 40-33

 

1-3- رئالیسم…………………………………………………………………………………………. 33

 

1-1-3- رئالیسم روان شناختی………………………………………………………………….. 34

 

2-1-3- رئالیسم جادوئی………………………………………………………………………… 35

 

3-1-3- رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………. 35

 

4-1-3- رئالیسم نو………………………………………………………………………………… 35

 

2-3- رمانتیسم……………………………………………………………………………………… 35

 

3-3- ناتورالیسم………………………………………………………………………………… 37

 

4-3- سوررئالیسم……………………………………………………………………………….. 38

 

5-3- سمبولیسم………………………………………………………………………………… 39

 

6-3- جریان سیال ذهن………………………………………………………………………… 40

 

فصل چهارم: سبک ادبی……………………………………………………………………….. 41

 

فصل پنجم: تلخیص کتاب شوهر آهو خانم……………………………………….. 64-45

 

1-5- خلاصه فصل اول رمان……………………………………………………………….. 45

 

2-5- خلاصه فصل دوم رمان ………………………………………………………………. 45

 

3-5- خلاصه فصل سوم رمان……………………………………………………………… 45

 

4-5- خلاصه فصل چهارم رمان………………………………………………………….. 46

 

5-5- خلاصه فصل پنجم رمان……………………………………………………………. 46

 

6-5- خلاصه فصل ششم رمان…………………………………………………………… 47

 

7-5- خلاصه فصل هفتم رمان……………………………………………………………. 48

 

8-5- خلاصه فصل هشتم رمان…………………………………………………………… 50

 

9-5- خلاصه فصل نهم رمان……………………………………………………………… 50

 

10-5- خلاصه فصل دهم رمان………………………………………………………….. 52

 

11-5- خلاصه فصل یازدهم رمان…………………………………………………….. 53

 

12-5- خلاصه فصل دوازدهم رمان…………………………………………………….. 54

 

13-5- خلاصه فصل سیزدهم رمان…………………………………………………….. 56

 

14-5- خلاصه فصل چهاردهم رمان……………………………………………………. 57

 

15-5- خلاصه فصل پانزدهم رمان…………………………………………………….. 58

 

16-5- خلاصه فصل شانزدهم رمان……………………………………………………… 60

 

17-5- خلاصه فصل هفدهم رمان………………………………………………….. 60

 

18-5- خلاصه فصل هجدهم رمان……………………………………………………… 63

 

فصل ششم: بررسی ویژگی های رمان در شوهر آهو خانم…………………. 71-65

 

1-6- شوهر آهو خانم، رمانی دراماتیک………………………………………………… 65

 

2-6- شوهر آهو خانم، رمانی محلی…………………………………………………….. 68

 

3-6- شوهر آهو خانم، رمانی اجتماعی……………………………………………….. 69

 

 

4-6- شوهر آهو خانم، رمانی روانشناختی……………………………………………. 69

 

فصل هفتم: بررسی اصطلاحات داستانی در شوهر آهو خانم…………….. 188-72

 

1-7- پیرنگ شوهر آهو خانم…………………………………………………………….. 72

 

2-7- شخصیت و شخصیت پردازی در شوهر آهو خانم………………………….. 75

 

1-2-7- شخصیت های درجه یک ……………………………………………………… 85

 

1-1-2-7- سید میران……………………………………………………………………. 85

 

2-1-2-7- هما……………………………………………………………………………….. 95

 

3-1-2-7- آهو………………………………………………………………………………. 105

 

2-2-7- شخصیت های درجه دو………………………………………………… 112

 

1-2-2-7- خورشید………………………………………………………………………. 112

 

2-2-2-7- میرزا نبی………………………………………………………………….. 116

 

3-2-2-7- خالو کرم…………………………………………………………………….. 118

 

3-2-7- شخصیت های درجه سه……………………………………………………. 120

 

3-7- صحنه و صحنه پرداز ی در شوهر آهو خانم………………………………. 120

 

4-7- زاویه دید در شوهر آهو خانم……………………………………………………. 129

 

1-4-7- زاویه دید دانای کل………………………………………………………………….. 129

 

2-4-7- زاویه دید دانای کل مداخله گر………………………………………………… 130

 

3-4-7- زاویه دید من روایتی…………………………………………………………….. 131

 

4-4-7- زاویه دید دانای کل محدود……………………………………………………… 132

 

5-4-7- تک گویی…………………………………………………………………………….. 133

 

1-5-4-7- تک گویی درونی………………………………………………………………. 133

 

2-5-4-7- تک گویی نمایشی………………………………………………………………. 134

 

3-5-4-7- حدیث نفس……………………………………………………………………… 134

 

5-7- موضوع شوهر آهو خانم……………………………………………………………. 135

 

6-7- درونمایه شوهر آهو خانم……………………………………………………………. 135

 

7-7- لحن در شوهر آهو خانم………………………………………………………………. 139

 

8-7- فضا و رنگ شوهر آهو خانم………………………………………………………….. 143

 

9-7- گفت و گو در شوهر آهو خانم…………………………………………………….. 150

 

10-7- کنش و حادثه در شوهر آهو خانم……………………………………………… 162

 

11-7- توصیف در شوهر آهو خانم………………………………………………….. 165

 

12-7- نام و عنوان شوهر آهو خانم……………………………………………………… 172

 

13-7- تنه داستان در شوهر آهو خانم……………………………………………….. 173

 

1-13-7- مقدمه شوهر آهو خانم…………………………………………………………. 173

 

2-13-7- گره و بحران در شوهر آهو خانم…………………………………………….. 175

 

3-13-7- تعلیق در شوهر آهو خانم…………………………………………………… 177

 

4-13-7- کشمکش در شوهر آهو خانم………………………………………………. 179

 

5-13-7- هیجان در شوهر آهو خانم……………………………………………………. 182

 

6-13-7- اوج در شوهر آهو خانم……………………………………………………….. 184

 

7-13-7- پایان در شوهر آهو خانم……………………………………………………. 186

 

14-7- حقیقت مانندی در شوهر آهو خانم………………………………………….. 188

 

فصل هشتم: بررسی مکتب های ادبی در شوهر آهو خانم……………………….. 189

 

1-8- بررسی رئالیسم در شوهر آهو خانم……………………………………………… 189

 

1-1-8- رئالیسم روانشناختی……………………………………………………………… 189

 

2-1-8- رئالیسم جادویی ………………………………………………………………. 190

 

3-1-8-رئالیسم انتقادی………………………………………………………………… 191

 

4-1-8- رئالیسم نو………………………………………………………………………….. 192

 

2-8- بررسی رمانتیسم در شوهر آهو خانم…………………………………………. 193

 

3-8- بررسی ناتورالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………… 195

 

4-8- بررسی سوررئالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………. 196

 

5-8- بررسی سمبولیسم در شوهر آهو خانم…………………………………… 197

 

6-8- بررسی جریان سیال ذهن در شوهر آهو خانم……………………………… 200

 

فصل نهم: بررسی خصوصیات سبک در شوهر آهو خانم…………………. 220-201

 

1-9- خصوصیات زبانی……………………………………………………………………. 202

 

1-1-9- خصوصیات سطح واژگانی……………………………………………………… 202

 

2-1-9- خصوصیات سطح نحوی………………………………………………………… 207

 

2-9- بررسی سطح بلاغی…………………………………………………………………. 212

 

1-2-9- بررسی بلاغت در حوزه معنایی………………………………………………. 218

 

3-9- خصوصیات فکری…………………………………………………………………….. 219

 

فصل دهم: نتیجه گیری…………………………………………………………………… 221

 

فصل یازدهم: منابع و مآخذ………………………………………………………………. 225

 

چکیده:

 

شوهر آهوخانم، نخستین اثر علی محمد افغانی،  اولین رمان بلند فارسی و یكی از بهترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است كه در سال 1340 منتشر شد و ازهمان نخستین ماه های انتشار با اقبال گسترده بازاركتاب ایران روبه رو گردید . این رمان از سوی «انجمن كتاب ایران» به عنوان داستان برگزیده سال 1340 انتخاب شد و منتقدان ادب داستانی به ستایش آن پرداختند.

 

شوهر آهوخانم، اثری است رئالیستی اما نه یک رئالیسم مبتدی و عاری از نو آوری، رئالیستی است قرن بیستمی که رگه هایی از دیگر مکاتب ادبی در آن مشهود می شود. این اثر با در نظر گرفتن انبوه مسائلی از زندگی اجتماعی ملت ایران که در آن مطرح شده و از نظر ساختمان،شکل هنری و پرداخت هنرمندانه ی عناصر داستانی و همچنین از نظر سبک،زبان و شیوه بیان و محتوای تاریخی و اجتماعی اش نقطه عطفی در مسیر رشد و پیشرفت نثر ایران به شمار     می رود.

 

دراین پژوهش سعی بر آن است تا نوع رمان، مکتب های ادبی و سبک شوهر آهوخانم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و بیشتر عناصر داستانی، جداگانه براساس معیارهای رمان شناسی معاصر بررسی و ارائه گردد و نقاط قوت و ضعف آن ها به صورت مستدل و مستند نشان داده شود.

 

پس از تلخیص رمان، از منظر اصطلاحات داستانی،پیرنگ،شخصیت پردازی، صحنه پردازی، زاویه دید، موضوع، درونمایه، لحن، فضاورنگ، گفت و گو، کنش و حادثه، توصیف، نام و عنوان، تنه داستان (مقدمه،گره و بحران، تعلیق، کشمکش، هیجان، اوج، پایان) و حقیقت مانندی رمان تحلیل و بررسی می گردد. از منظر سبک، خصوصیات سبکی شوهر آهوخانم در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری پرداخت میشود. از آنجا که سطح زبانی مبحث گسترده ای است ، خصوصیات زبانی در دو سطح واژگانی و نحوی مورد بررسی قرار می گیرد.از منظر مکتب ادبی، خصوصیات رئالیسم، رمانتیسم، ناتورالیسم، سوررئالیسم، سمبولیسم و جریان سیال ذهن در شوهر آهوخانم در بوته نقد و بررسی گذاشته می شود.از منظر نوع رمان، به صورت مستدل نشان داده خواهد شد، شوهر آهوخانم اثری دراماتیک، محلی، اجتماعی و روانشناختی است.

 

پیشگفتار:

 

رمان شوهر‌آهو خانم،‌اثر علی محمد افغانی، ‌یكی از بهترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است كه در سال 1340 منتشر شد، پس ازانتشار این رمان كه مورد استقبال قرار گرفت. «انجمن كتاب ایران» آن را به عنوان رمان برگزیده سال 1340 انتخاب كرد ومنتقدان ادب داستانی به ستایش از آن پرداختند و در نشریات ادبی آن زمان نوشتند :بدون شك اثر استادانه ای در زبان فارسی به وجود آمده است.این اثر با درنظر گرفتن انبوه مسائلی از زندگی اجتماعی ملت ایران كه در آن مطرح شده و همچنین از نظر سبك،‌ زبان،‌ ساختمان و شیوه بیان فولكلوریك آن كه با وجودهمه كمی هایش مطمئناًٌ به خاطر شكل هنری و محتوای اجتماعی اش نقطه عطفی در مسیر رشد و پیشرفت نثر ایران به شمار می آید و ارزش آن را دارد كه به نقد گذارده شود.

 

ندوشن معتقد است كه یك خلاء ‌طولانی و دیرین با انتشار شوهر آهوخانم پر شده است. وی می نویسد:      « شوهرآهو خانم آینه تمام نمای اجتماع و به حقیقت دائرة المعارف عظیمی است از زندگی دورانی كه به شتاب سپری می شود. هنر اصلی نویسنده در نحوه نگارش داستان وحتی در تعبیرات بكر و بی شمار و توصیف های گویای او نیست ، هنر بزرگ وی این است كه به همراه آفریدن ده ها انسان حقیقی و به جنبش در آوردن صدها حادثه واقعی از یك دوران خاص اجتماع پرده برگرفته و سیرواقعی آن را با همه زیر و بم ها و سایه روشن هایش پدیدار كرده است.»  (ندوشن ،1340 : 525 )

 

در این پژوهش در نظر است، نوع رمان، مکتب ادبی و سبک شوهر آهوخانم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و بیشترعناصرداستانی جداگانه براساس معیارهای داستان نویسی معاصر بررسی و ارائه گردد و با نشان دادن محاسن و معایب آن از درستی و نادرستی نظر منتقدان در باب انسجام و انتظام مطلوب رمان اطلاع یابیم.

 

این پژوهش مبتنی بر یازده فصل می باشد .فصل نخست دربرگیرنده رمان ، رمان فارسی و انواع رمان         می باشد. در فصل دوم پژوهش به بررسی مهمترین اصطلاحات داستانی می پردازیم. فصل سوم دربرگیرنده مکاتب ادبی است. فصل چهارم پژوهش شامل سبک ادبی است. در فصل پنجم خلاصه ی صحنه های رمان آورده می شود که بی گمان برای ورود به مبحث عناصر داستانی و آگاهی از چند و چون و حال و هوای رمان ضروری می نماید.

 

فصل ششم مبتنی است بر نوع رمان شوهر آهوخانم. فصل هفتم پژوهش دربرگیرنده اصطلاحات داستانی در شوهر آهوخانم می باشد. در این فصل مهمترین عناصر داستانی چون پیرنگ، شخصیت پردازی، صحنه پردازی ، زاویه دید، موضوع، درونمایه، لحن، فضا و رنگ،گفت و گو،کنش و حادثه،توصیف،نام و عنوان، تنه داستان(مقدمه، گره و بحران، تعلیق، کشمکش، هیجان، اوج، پایان) و حقیقت مانندی مورد بررسی و موشکافی واقع می شود.

 

فصل هشتم ناظر است بر نقد و بررسی مکتب ادبی چون رئالیسم، رمانتیسم، ناتورالیسم، سوررئالیسم، سمبولیسم و جریان سیال ذهن در شوهر آهوخانم. فصل نهم پژوهش، در برگیرنده ی سبک رمان می باشد.در این فصل خصوصیات سبکی شوهر آهوخانم در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری تحلیل و بررسی می گردد. فصل دهم پژوهش نتیجه گیری است .در این فصل سعی بر آن است تا نتایج حاصل از این پژوهش با توجه به مطالب ارائه شده در فصل ششم، هفتم، هشتم و نهم بیان گردد. فصل یازدهم در برگیرنده ی منابع و مآخذ می باشد.

 

زندگی و آثار علی محمد افغانی:

 

زندگی:

 

علی محمد افغانی در 21 آذر سال 1304 شمسی «1925 میلادی» در کرمانشاه  در یک خانواده کارگر متولد شد .(جمالزاده،1346: 24) پدر و مادرش اصفهانی بودند.پدرش در بحبوحه انقلاب مشروطه از اصفهان به کرمانشاه آمده بود.(کنعان کیایی،1390، 1) وی تحصیلات متوسطه را در کرمانشاه گذراند و برای ادامه تحصیل به تهران آمد.افغانی بعد از این که نتوانست در کنکور پزشکی شرکت کند وارد دانشکده افسری شد. به علت ممتاز بودن موفق به اخذ بورس تحصیلی گشت و عازم آمریکا شد و در آنجا با ادبیات و رمان آشنا گردید.(اسحاقی،1388، 3)

 

او در جوانی به سازمان نظامی حزب توده پیوست،به همین دلیل درجریان سقوط دکتر مصدق در بحبوحه سال 1332 به عنوان یک افسر مخالف، محکوم به پنج سال زندان شد. افغانی نوشتن رمان شوهر آهو خانم را در زندان آغاز کرد و تا سال 1337 به طول انجامید. پس از خروج از زندان در یک بنگاه خصوصی به صورت کارمند مشغول به کار شد و به چاپ رمانش در مهرماه سال 1340شمسی «1960 میلادی» اقدام کرد. (علوی،1343: 142)وی در حال حاضر به عنوان نویسنده در آمریکا زندگی میکند و مشغول چاپ زندگی نامه خود به زبان انگلیسی می باشد.

 

شوهر آهوخانم:

 

شوهر آهوخانم نخستین اثر علی محمد افغانی است که در سال های بعد از کودتای 28 مرداد که نویسندگان کشور رو به ترجمه آثار خارجی آورده بودند نوشته شد.(میرعابدینی،1377: 393 )وی نگارش رمان خود را در سال 1332 در زندان آغاز کرد و تا سال 1337 به طول انجامید.پس از آزادی از زندان اثر خود را به ناشران عرضه کرد اماهیچ ناشری حاضر به چاپ رمانی حجیم به قلم نویسنده ای ناشناس نشد.پس از آن افغانی نخستین چاپ رمانش را با سرمایه ی شخصی خود در سال 1340 شمسی «1960 میلادی» منتشر ساخت .

 

 شوهر آهوخانم شامل 18 فصل می باشد و برشی است 7 ساله از زندگی یک خانواده در کرمانشاه.این رمان در همان نخستین ماه های انتشار و پس از آن، تجدید چاپ های مکرر را برای نویسنده و ناشران آن به ارمغان آورد چنانچه تا سال 91 بیش از پانزده بار چاپ شده و فیلمی هم بر اساس آن ساخته شده است. این رمان که در روزگار خود ،حجیم ترین رمان اجتماعی بوده است دراولین نوبت چاپش حدود 900صفحه حجم داشته ولی نسخه های جدیدش حدود 800صفحه دارد.

 

آثار منتشر شده:

 

1-شوهر آهو خانم :1340

 

2-شادکامان دره قره سو :1345

 

3-شلغم میوه بهشته:1355

 

3-دکتر بکتاش:1364

 

5-سیندخت :1360

 

6-بافته های رنج :1361

 

7-همسفرها:

 

8-محکوم به اعدام:1370

 

9-بوته زار :

 

10-دختر دایی پروین:1384

 

11صوفی صحنه ،دزد کنگاور

 

12-دنیای پدران و دنیای فرزندان

 

13-حاج الله باشی

 

14-خداحافظ دخترم

 

پیشینه پژوهش:

 

علی محمد افغانی یکی از معروف ترین نویسندگان معاصر می باشد و رمان شوهر آهوخانم مشهور ترین اثر ایشان سهم بسزایی در ساختن زبان فارسی داشته و جایگاه ویژه ای در ادبیات معاصر یافته است. باتوجه به اینکه در زمینه ی عناصر داستانی،سبک و نوع رمان شوهر آهوخانم، تا کنون کاری مستقل و جامع صورت نگرفته و در تمامی پژوهش های موجود تنها برخی از عناصر داستانی به صورت گذرا پرداخت شده است،جای بحث    درباره عناصر داستانی، سبک و مکتب ادبی این رمان خالی است .از این رو تحقیق درباره آن بسیار لازم و ضروری می نماید.

 

 حمیدعبداللهیان در کتاب «کارنامه نثر معاصر»پس از اشاره مختصر به زندگی نامه و آثار علی محمد افغانی، به بررسی کلی مضمون و محتوای آثار افغانی در صفحات 108-107 می پردازد.وی در مورد رمان مذکور     می نویسد:«شوهر آهوخانم از جهت طرح،شخصیت ها و نظم نوشته اثری محکم و قابل قبول است و با صبر و حوصله به تشریح قضایای اجتماعی و خانوادگی پرداخت است.» (عبدالهیان،1376: 107)