1-2-3-5: تاریخچه پیدایش و تکوین اندیشه کرامت انسانی 17

 

1-2-4 :رویکردهای متناقض در مورد کرامت انسانی 17

 

1-2-4-1 :رویکرد ضد فردی و پوزیتوسیتی 18

 

1-2-4-2:رویکرد دینی کلاسیک وسنتی 19

 

1-2-4-3: رویکردروشنفکری دینی 22

 

1-2-4-4: رویکرد حقوق بشری وسکولار 23

 

1-2-5 : کرامت انسانی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران 28

 

1-2-5-1: حقوق مدنی و آزادیهای سیاسی 30

 

1-2-5-2:حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 39

 

1-2-5-3:محدودیتهای مربوط به حقوق و آزادیهای اساسی 41

 

1-2- 5-4 : قوانین و مقررات عادی 43

 

1-2-5-5: انعکاس برخی حقوق و آزادیها در قوانین عادی 43

 

1-2-6:برخی از نهادهای قانونی در زمینه نظارت برحقوق افرادملت درقانون اساسی 45

 

فصل دوم: کرامت انسانی در حقوق کیفری شکلی با گذری به قوانین ماهوی

 

2- کرامت انسانی در حقوق کیفری شکلی با گذری به قوانین ماهوی 50

 

2-1 : حقوق کیفری 50

 

2-1-1: جایگاه حقوق کیفری 51

 

2-1-2: محتوای حقوق کیفری و موضوع های مختلف احکام آن 51

 

2-1-3: حقوق کیفری عمومی 52

 

2-1-4 : حقوق کیفری اختصاصی 52

 

2-1-5 : آئین دادرسی کیفری 52

 

2-1-6 : علم اجرای احکام کیفری (کیفرشناسی) 53

 

2-1-7 : حقوق شکلی 53

 

2-1-8 : حقوق ماهوی 53

 

2-2:جایگاه ونقش کرامت انسانی درحقوق کیفری شکلی 54

 

2-2-1: کرامت انسانی و مشروعیت نظام عدالت کیفری 55

 

2-2-2: کــرامت انسانی و ضرورت قانونمند کردن محدودیت حقوق و آزادی هــای شهروندان 56

 

2-2-3: کرامت انسانی و جهانی شدن حقوق کیفری 57

 

2-3: جایگاه کرامت انسانی در حقوق کیفری شکلی ایران 58

 

2-3- 1 : قانون آیین دادرسی کیفری وحقوق شهروندی 58

 

2-3-2 : قانون تشکیل دادگاهای عمومی وانقلاب (1373) 60

 

2-3-3: آئین نامه اجرائی سازمان زندان ها واقدامات تأمینی وتربیتی کشور 61

 

2-4 : آثار و مقتضیات کرامت انسانی در حقوق کیفری شکلی 64

 

2-4-1 : تعریف شکنجه و ممنوعیت آن 64

 

2-4-2 : ممنوعیت اعمال مجازات های خود سرانه 65

 

2-4-3 : ضمانت اجرای حقوقی مجازات هایی که به طور خودسرانه بر متهم اعمال می شود. 66

 

2-4-4: لزوم رعایت اصل برائت 66

 

2-4-4- 1: مفهوم اصل برائت 67

 

2-4-4-2 : آثار اصل برائت کیفری در ارتباط با حقوق دفاعی متهم 67

 

2-4-4-3: اهداف اصل برائت 68

 

2-4-4-4 : لزوم احترام به کرامت انسانی 68

 

2-4-4-5 : حق داشتن وکیل مدافع 69

 

2-4-4-6 :اصل برائت در ارتباط با حقوق آزادی متهم 69

 

2-5 : لزوم رعایت دادرسی عادلانه 70

 

2-5-1 : تعریف دادرسی عادلانه 70

 

2-5-2 :وجود دادگاههای صالح ، مستقل وبی طرف 71

 

2-5-3 : تساوی افراد در برابر قانون ودادگاه 71

 

2-5-4: علنی بودن دادرسی 72

 

2-5-5 : رسیدگی در یک مدت معقول 72

 

2-5-6 : لزوم رسیدگی توسط قضات صالح و متخصص 73

 

2-5-7 :قابل تجدید بودن آراء صادره از دادگاه های بدوی 74

 

2-6: جایگاه ونقش کرامت انسانی درحقوق کیفری ماهوی 75

 

2-6- 1 : جایگاه ونقش کرامت انسانی در تحولات حقوق کیفری ماهوی 76

 

 

2-6-2:جایگاه ونقش کرامت انسانی در تفسیر قواعد حقوق کیفری ماهوی 78

 

2-6-3:کرامت انسانی ومشروعیت نهادهای حقوق کیفری ماهوی 80

 

2-6-4: کرامت انسانی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران 81

 

2-6-4-1:مقررات حمایتی قانون اساسی درارتباط با موضوع کرامت انسانی درحقوق ملت 82

 

2-6-4-2:ممنوعیت استفاده ابزاری از زن وایمان به کرامت والاتر او 83

 

2-6-4-3 :تکلیف دولت در احترام به کرامت ذاتی انسانها 84

 

2-6-4-4 : احترام به حیثیت و کرامت انسانی در سایر اصول قانون اساسی 84

 

فصل سوم: بررسی و مقایسه اصول کرامت انسانی درفقه شیعه و حقوق ایران

 

3-بررسی و مقایسه اصول کرامت انسانی درفقه شیعه و حقوق ایران 87

 

3-1: قضاوت و آداب و عملکرد قضات  بر مبنای کرامت انسانی در فقه شیعه 87

 

3-1-1: صفات قاضی وآنچه که مناسب قضاوت می باشد 88

 

3-1-2 : شرایط قاضی 89

 

3-1-3 : نقش  قضات در کرامت انسانی 90

 

3-1-4 : شرایط دعوی جهت استماع توسط قاضی 92

 

3-2 : تطبیق و بررسی اصول مهم کرامت انسانی در فقه شیعه و حقوق 94

 

3-2-1: رعایت مساوات 94

 

3-2-2: رعایت بی طرفی قضائی 95

 

3-2-3: رعایت حقوق متهم 95

 

3-2-4: استماع اظهارت طرفین 96

 

3-2-5: یکسان نگری در دادگری 96

 

3-2-6: مساوات در اجرای حکم 97

 

3-2-7 : صدور حکم به حق و عدم تاخیر در آن 97

 

3-2-8:حق بهره مندی از وکیل 98

 

3-2-9: حق داشتن وکیل در قوانین شکلی ایران 100

 

3-2-10 : حق واخواهی برای متهم غایب 101

 

3-2-11: حق واخواهی از احکام در قوانین شکلی 102

 

3-3 :اصل برائت در فقه و حقوق- آثارونتایج اصل برائت واستثناء برآن 102

 

3-3-1: قوانین ملی 103

 

3-3-2: آثار و نتایج اصل برائت 105

 

3-4: تطبیق شکنجه درفقه و حقوق 106

 

3-4-1 : شکنجه درفقه و حقوق 106

 

3-4-1-1- تعریف و جایگاه بحث شکنجه در فقه 106

 

3-4-1-2- جایگاه بحث شکنجه درفقه 107

 

3-4-1-3- حکم شکنجه از منظر فقهی 108

 

3-4-1-4- دلایل ممنوعیت وحرمت شکنجه 109

 

3-4-2: ممنوعیت شکنجه در قوانین جمهوری اسلامی ایران 111

 

3- 5: علنی بودن دادرسی 113

 

3-5-1: درء حد به شبهه 114

 

3-5-2 : اهتمام به حال زندانیان 115

 

3-5-3: حق تجدیدنظرخواهی 116

 

3-6 : رعایت کرامت انسانی در مبحث شهادت 118

 

3-6- 1: شرایط شاهد در فقه شیعه 118

 

3-6-2 : رعایت کرامت انسانی در مستند شهادت 120

 

3-6-3 : وجوب تحمل شهادت و ادای آن 120

 

3-6-4:  نحوه اثبات حقوق با شهود 121

 

3-6-4-1: کرامت انسانی در رجوع از شهادت 122

 

3-6-4-2: شهادت دروغ 123

 

3-6-4-3 : پذیرش شهادت ازمنظر کرامت انسانی در فقه شیعه 124

 

3-6-4-4: برخورد با شهود بر مبنای کرامت انسانی 124

 

3-6-4-5 :تطبیق موارد فقهی مبحث شهادت با قوانین شکلی ایران 125

 

3-7: کرامت انسانی در حدود اسلامی 126

 

3-7- 1 : تعریف حد زنا 126

 

3-7-1-1: کرامت انسانی در ادله اثبات زنا 127

 

3-7-1-2 :اقامه بینه 128

 

3-7-1-3: علم قاضی 130

 

3-7-2: کرامت انسانی درنحوه اجرای حد زنا 130

 

3-7-2-1: بررسی کرامت انسانی در فتاوای فقهی مقام معظم رهبری در مبحث زنا 131

 

3-7-3: کرامت انسانی در حد لواط در فقه شیعه و تطبیق با قانون مجازات اسلامی 132

 

3-7-4: رعایت کرامت انسانی در حد قذف در فقه شیعه 133

 

3-7-5 : کرامت انسانی در حد مسکر و بررسی موضوع در قوانین شکلی 135

 

3-7-6: کرامت انسانی درحد سرقت از نظر فقه شیعه و قوانین شکلی 137

 

3-7-7 :کرامت انسانی در مبحث دفاع مشروع در فقه شیعه وقوانین شکلی 139

 

3-8:رعایت کرامت انسانی درمبحث قصاص نفس وشرایط آن در فقه شیعه وقوانین شکلی 140

 

3-8- 1: شرایط قصاص 141

 

3-8-2: مساوی بودن در دین 141

 

3-8-3: نبودن رابطه ابوت 142

 

3-8-4: برخورداری ازعقل کامل 142

 

3-8-5 : مقتول باید مستحق کشتن نباشد 142

 

3-8-5-1 : قصاص عضو 143

 

3-8-5-2: شرایط قصاص عضو 144

 

نتیجه‌گیری 145

 

پیشنهادات 148

 

منابع 150

 

 

 

چکیده:

 

 

 

انسان بعنوان اشرف مخلوقات و بر دوش کشنده بار امانت الهی دارای کرامت و شرافت ذاتی است که از بدو خلقت، خداوند سبحان در انسان ها به ودیعه گذاشته و شارع مقدس سعی در حفظ این کرامت داشته است . در تعالیم اسلامی از قرآن کریم تا فقه پویای شیعه این کرامت و شرافت همواره گوشزد و تکلیف به حفظ آن شده است ، خداوند متعال هدف بعثت انبیاء را اجرای قسط (عدالت) بیان نموده و انسان در محوریت این عدالت قرار دارد  و یکی از مصادیق بارز اجرای عدالت ، توجه به این کرامت  ذاتی در روند رسیــدگی قضائی می باشد .بر همین اساس رعایت کرامت انسانی در حقوق شکلی یک حق است که عدم رعایت آن، عدالت کیفری را خدشه دار می سازد. در همین راستا هدف اصلی این پژوهش بررسی راهکارهای رعایت کرامت انسانی در حقوق شکلی ایران از منظر فقه امامیه و اثبات این فرضیه ها می باشد که در فقه شیعه اولاً رعایت کرامت انسانی یک حق است، ثانیاً جهت تحقق این حق راهکارهایی از قبیل ممنوعیت شکنجه، عدم تبعیض دادرسی ، داشتن حق وکیل ، رعایت بی طرفی از سوی قضات ارائه گردیده و ثالثاً  مواردی مانند بطلان اقرار شکنجه به عنوان ضمانت اجرا در جلوگیری از نقض رعایت کرامت انسانی در نظر گرفته شده است . این تحقیق بر پایه مطالعات کتابخانه ای و به شکل نظـری صورت گرفته است و از مهمترین یافتــه های آن می توان به این نکته اشاره نموده که در حقوق شکلــی ایران مواردی به چشم می خورد که کرامت انسانی رعایت نمی گردد و با فقه شیعه خصوصاً در اجرای حدود ، دادرسی و بازداشت ها منطبق نمی باشد .

 

واژگان کلیدی : کرامت انسانی ، حقوق شکلی ، حقوق کیفری ماهوی ، عدالت ، فقه ، شیعه..

 

 مقدمه

 

بدون تردید باید به این نکته اذعان داشت که توسعه مفاهیم ومعیارهای حقوق بشر و آزادیهای اساسی افراد و رعایت تدابیر وتضمین های آن به ویژه در دادرسی های کیفری ازآشکارترین نشانه های مدنیت هرجامعه ازجوامع بشری واز بارزترین شاخص های توسعه حقوقی و قضایی آن بشمار میرود.تکریم مقام وتعظیم شأن و شخصیت ابنای بشرمستلزم رعایت اینگونه مفاهیم ومعیارها یا تدابیر و تضمین ها است. علم حقوق به معنای خاص آن به آگاهی عالمانه از مقررات الزام آور اجتماعی کیفیت و حداکثر، چگونگی وضع این قوانین محدود است؛ اما در معنای عام، دیگر آگاهی عالمانه مرتبط با این مقررات ( مانند تاریخ حقوق، فلسفه حقوق، آیین استنباط حقوق به عنوان یکی از شاخه های مهم علوم انسانی، اجتماعی ، مفهوم عام آنست علم حقوق با شاخه های علوم اجتماعی – انسانی و با شاخه های علوم طبیعی و ریاضی ارتباط دارد . چگونگی این ارتباط ، بسته به میزان اشتراک در موضوع و نیز نوع نظام حقوقی ، متفاوت است . استفاده از این علوم در همه نظامهای حقوق در مرحله دادرسی و اجرا نزدیک و همانند است؛ اما در مرحله قانون گذاری ، بسته به نوع نظام حقوقی ، متفاوت است. مثلاً در نظام های حقوقی مبتنی بر مکتب حقوق طبیعی ، از علوم عقلی و تا حدودی روان شناسی، بیشتر از علوم دیگر استفاده می شود . اصلی ترین و مهمترین موضوع قواعد حقوقی، حق است و در علم حقوق مفهوم اساسی به شمار می رود. حقوقدانان تعاریف متعددی از حق کرده اند، از جمله این که حق عبارت است از توانایی وسلطه شخص برخود یادیگری یا یک شیء ، به گونه ای که نظام حقوقی این سلطه را برای او به حمایت از آن ملزم می سازد. فقها در تعریف حق بیش تر بر مفهوم سلطه تأکید کرده و نسبت حق را با مفاهیم حکم و تکلیف بیان نموده اند. در منابع فقهی و حقوقی، حق از جنبه های گوناگون تقسیم شده است، از جمله این حقوق ، رعایت کرامت انسانی است چرا که کرامت انسانی ،امنیت و آزادی اساس و پایه حیات جامعه انسانی است تا بر اساس آن افراد بتوانند:

 

اولاً؛ با عزت وسربلندی ،از مجموعه مواهب طبیعی که دراختیارشان است،بطور مساوی برخوردار شوند. ثانیاً؛ نسبت به حفظ جان ،حیثیت و حقوق مادی و معنوی خود بیم و هراسی نداشته باشند.ثالثاً؛بدون دغدغه خاطر ،استعدادهای خویش را ،در حدود مقدورات جامعه مورد نظر،بکار اندازند و تمایلات و تمنیات خویش را ارضاء نمایند. در میان آموزه های دینی، دین مقدس اسلام، بعنوان کاملترین دین آسمانی، بیشترین تأکید را بر رعایت حرمت و کرامت انسانی دارد. در جای جای تعالیم الهی این دین، دستورات و تأکیداتی را هم در نصوص و هم در سنت قولی و عملی به وضوح مشاهده می­کنیم. بدون تردید در فرآیند رسیدگی در محاکم و مراجعات مردم به نهاد قضایی بعنوان شاکی با متهم، شاهد و … دین اسلام برای محفوظ ماندن کرامت و عزت انسانی (خلیفه الله) احکام و دستوراتی دارد که نمونه هایی از آن در متون قانونی یافت می شود.