1-10-1- دوره حاکمیت تشریع فقهی طلاق 15

 

1-11- طلاق ناپسندترین حلال‌ها 16

 

1-12- منابع فقهی و روش حاکم بر آن در حقوق طلاق 17

 

1-13- ابواب العدد 21

 

1-14- دوره حاکمیت قانون 22

 

1-14-1- آغاز این دوره 22

 

1-14-2- منابع قانونی مربوط به طلاق از آغاز تاکنون 22

 

1-15- ماهیت شناسی و انواع طلاق در فقه و حقوق ایران 24

 

1-15-1- مفهوم فقهی طلاق و انواع آن در فقه 24

 

1-15-2- مفهوم حقوقی طلاق و انواع آن 25

 

1-16- ضرورت طلاق 25

 

1-17- انواع طلاق در قوانین ایران 26

 

1-17-1- طلاق قضایی 26

 

1-18- انواع طلاق در قانون مدنی 29

 

1-19- انواع طلاق در فقه 29

 

1-19-1- طلاق سنت: 30

 

1-19-1-1- آثار طلاق سنت 30

 

1-19-2- طلاق عده 31

 

1-19-3- شرایط محلل 32

 

1-19-4- طلاق غایب 33

 

1-19-5- طلاق غلام 34

 

1-19-6- طلاق معتوه 34

 

1-19-7- طلاق غیر مدخوله بها 34

 

1-19-8- طلاق حامل 36

 

1-19-9- طلاق زنی که به سن حیض نرسیده و طلاق یائسه 36

 

1-19-10- طلاق اخرس 36

 

فصل دوم: مبانی اختیار طلاق

 

2- مبانی اختیار طلاق 39

 

2-1- دلایل واگذاری اختیار طلاق به مرد و عدم واگذاری آن به زوجه 39

 

آیات 39

 

2-2- روایات 43

 

2-3- اجماع 46

 

2-4- خصایص روحی و جسمی زن 49

 

2-5- جلوگیری از تضییع حقوق زوج 52

 

2-6- مقتضیات زمان و مکان و تأثیر آن در اختیار طلاق زوجه 53

 

2-7- لزوم رعایت مقتضیات زمان و مکان 54

 

2-8- تأثیر تحولات جامعه بر اختیار طلاق زوجه 57

 

2-9- عدم انفاق 60

 

2-9-1- استنکاف از پرداختن نفقه 60

 

2-9-2- روایات 61

 

2-9-3- عجز از پرداخت نفقه 62

 

2-10- عسر و حرج زوجه 66

 

2-11- ترک زندگی مشترک 66

 

2-12- اعتیاد زوج 67

 

2-13- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر 71

 

2-14- ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار زوج 73

 

2-15- ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج 75

 

2-16- بررسی امکان ایجاد حق طلاق برای زوجه، با تحقق نشوز زوج بدون وجود عسر و حرج 79

 

2-17- وظایف زوج در مقابل زوجه 79

 

2-17-1- انفاق 79

 

2-17-2- آمیزش جنسی 80

 

2-17-3- مضاجعت 80

 

2-17-4- حسن معاشرت 81

 

 

2-17-5- ضمانت اجرای نشوز زوج 81

 

2-17-6- تعزیر و تأدیب زوج توسط حاکم 81

 

2-18- الزام شوهر به طلاق زوجه 82

 

2-18-1- عدم انفاق 82

 

2-18-2- ایلاء 82

 

2-18-3- ترک روابط زوجیت بیش از 4 ماه 83

 

2-19- قاعده لاضرر 83

 

2-19-1- مفاد قاعده لاضرر 84

 

2-20- بررسی ماهیت نشوز زوج 85

 

فصل سوم: فرایند دادرسی طلاق در حقوق ایران

 

3- فرایند دادرسی طلاق در حقوق ایران 88

 

3-1- مقدمه 88

 

3-2- طرح اولیه دعوای طلاق 88

 

3-3- مشکلات وکالت زوج به زوجه برای طلاق خود 90

 

3-4- دادگاه صالح 91

 

3-5- اهم ایرادات بر فرآیند دادرسی کنونی طلاق 92

 

3-5-1- طولانی بودن دادرسی طلاق 92

 

3-5-2- دشواری طلاق برای زنان 92

 

3-5-3- تشریفات صوری 92

 

3-5-4- عدم وقوع دادرسی صحیح مورد نظر شرع مقدس 93

 

3-5-5- فوری بودن طلاق‌های توافقی و عدم توجه به حفظ خانواده 93

 

3-6- تحلیل وضع موجود و آسیب شناسی دادرسی طلاق در حقوق ایران 93

 

3-6-1- آسیب شناسی ماهوی 93

 

3-6-2- آسیب شناسی شکلی و ایرادات مربوطه 96

 

3-6-3- طولانی بودن  دادرسی طلاق 97

 

3-6-4- عدم توجه به مراقبت‌هایی پس از طلاق 98

 

3-6-5- فوری بودن طلاق توافقی 99

 

بحث و نتیجه گیری 105

 

پیشنهادات 106

 

منابع 108

 

چكیده

 

طلاق به عنوان یکی از معضلات جامعه شناخته می‌شود و در عین حال راه حلی است برای خلاصی و خاتمه یک زندگی ناسازگار، کمتر جامعه­ای است که روزانه با این معضل مواجه نباشد؛کشور ایران نیز از این مسئله مستثنی نیست، البته تفاوت عمده مسئله طلاق در کشور ما با خیلی از کشورهای دیگر دنیا این است که طلاق در کشور ما دارای دو جنبه است، یکی ملهم از فقه اسلامی و ناچار به رعایت مقررات آن است ولو اینکه با شرایط و مقتضیات زمان و مکان هم‌خوانی نداشته باشد، دیگری برگرفته از نیازهای روز جامعه و قوانین عرفی و قواعد جدید جامعه امروزی. تأثیر این دو سبب شده است که یک دوگانگی در قوانین و مقررات ما ایرانیان در بحث طلاق به وجود بیاید که باعث بروز مشکلات عدیده برای خیلی از زوج‌ها و خانواده های آنان گردیده است. هرچند قانون‌گذار به منظور تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از فروپاشی بیشتر خانواده­ها با آمیختن تجربه‌ها و زائیده های فکری خود به مقررات شرعی طلاق، سعی در اصلاح ذات البین زوجین دارای اختلاف،  نموده است، و به حقوق فرزندان نیز توجه نموده و در راستای حفظ آن نیز تمهیداتی اندیشیده لیکن در عمل نه تنها در این زمینه پیشرفتی حاصل نگردیده است، بلکه اختلافات، بیشتر، آمار طلاق‌ها زیادتر، حبس مردان بدهکار مهریه‌ها، بیشتر، فرزندان رها شده، فراوان‌تر و اضطراب و استرس خانواده های طرفین افزون ترگردیده است.

 

كلید واژه­ها: طلاق، دادرسی، فقه، قانون، مقررات.

 

 

 

1-1-           مقدمه

 

از زمان‌های قدیم به لحاظ اعتقادات و دیدگاه های مذهبی اكثر افراد جامعه‌ی ما، اهتمام خانواده‌ها در امر مهم مباحث خانوادگی اعم از ازدواج و طلاق  و امور مربوط به آن‌ها مثل خواستگاری، مهریه، هدایا، رسوم عروسی‌ها بر رعایت احكام شرع مقدس بود.

 

به تدریج به علت رشد اجتماعی، تعاملات با اجتماعات دیگر مثل غیر مسلمان‌ها، باز شدن فضای جامعه، تغییرات اقتصادی و عوامل گوناگون دیگر، توقعات جامعه  و خانواده‌ها  بالا گرفت، باعث بروز و افزایش  اختلافات خانوادگی و فاصله گرفتن افراد از مقررات شرع مقدس گردید به نحوی كه در سال‌هایی اخیر مواردی مشاهده شده است كه زن بدون طلاق گرفتن از شوهر و به صرف اختلاف و طولانی شدن جدایی خود و شوهرش مبادرت به ازدواج با مرد دیگری نموده است كه در شرع مقدس بسیار ناپسند و موجب احكام سنگین  مثل رجم می‌باشد. یا مثلاً در خصوص حجاب و رو گرفتن از مرد بیگانه وضعیت كنونی با وضعیت دو دهه پیش‌تر بسیار غیر قابل تطبیق و اسفبار است.

 

با وجود تشكیل نظام مقدس جمهوری اسلامی و اصلاح مقررات به سمت اسلامی شدن و عدالت بیشتر، نه تنها این‌گونه مشكلات كاهش نیافته‌اند بلكه آمار اختلافات خانوادگی و گریز از احكام شرعی بیشتر و بیشتر شده به همین نسبت معضلات مربوطه نیز پیچیده تر گردیده‌اند.

 

نگارنده در پی بررسی و نقد مقررات مربوط به طلاق و ایرادات وارده بر آن‌ها با رویكرد فقهی برآمده تا با برجسته نمودن این ایرادات و ارائه پیشنهادات، گامی در جهت اصلاح مقررات طلاق و بهبود آن‌ها و جهت دهی جامعه به سمت عدالت بیشتر و آشنا نمودن دانشجویان رشته های مربوطه با این ایرادات و در نتیجه آگاهی بخشیدن به بخشی از جامعه، برداشته  تا از عواقب خطرناك اطاله‌ی دادرسی در موارد اختلافات زوجین كه بعضاً منجر به خود كشی یا اعتیاد به مخدر‌ها یا تباهی و سرگردانی و بی پناهی زنان و فرزندان آن‌ها می‌شود، جلوگیری كرده باشیم، كه اعتقادمان بر این است كه حتی در زمان حكومت حضرت ولی عصر نیز آگاهی كارگزاران آن بزرگوار به پیچ و خم‌های مقررات جامعه و دخالت عوامل آن حضرت ضرورتی انكار ناپذیر است. مگر نه اینست كه خداوند متعال می‌فرماید: «و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعاً» (مائده آیه‌ی32) اشاره به نفس انسانی دارد كه به دنبال اینكه می‌فرماید کسی که یك نفر را به غیر حق بكشد مثل اینست كه همه‌ی مردم را كشته است، این بخش از آیه فوق‌الذکر آمده است كه و کسی كه او را زنده كند (یعنی یك نفر انسان را از مرگ نجات دهد ) مثل اینست كه همه‌ی مردم را زنده كرده است. پس اگر قلم ما، قدم ما و زبان ما فقط و فقط از یك خودكشی ممانعت به عمل آورد آیا مستوجب پاداشی بزرگ نیستیم؟ بالعكس وقتی كه سرنوشت بخشی از مردم جامعه بدست حقوق‌دانان و فقهای جامعه دست‌خوش ناهنجاری‌های قوانین ناپخته و موجب خودكشی حتی یك زن بشود آیا حقوق‌دانان و فقها مشمول بخش اول آیه‌ی مزبور نمی‌شوند؟

 

در این راستا با استفاده از شیوه‌ی مطالعه‌ی كتب و قوانین مربوطه و تحقیق جزیی میدانی از دادگاه‌های خانواده پایان نامه‌ی در پیش رو تقدیم حقوق‌دانان، فقها، دانشجویان، اساتید و جامعه‌ی اسلامی ایران می‌گردد.

 

1-2-پیشینه‌ی تحقیق

 

در باب طلاق، کتاب‌ها و مقالات متعددی نوشته شده، لیکن در آن‌ها بیشتر به توضیحات و توصیفات و صرفاً نظریات علما پرداخته شده و به صورت مستقل، انتقادات که در پی چاره جویی جدی مشکلات مربوط و فارغ از هجمه های احتمالی فقها باشد، دیده نشده ؛این که مردم بدانند طلاق بر چند نوع است و خصوصیات هر نوع چیست؟ و چه آثاری در پی دارد؟ مسلماً علمی نافع است، لیکن آیا این همه علماء مذهبی و حقوقی سال‌های سال در خصوصیات طلاق و احکام آن سخن رانده و بحث کرده‌اند، باعث گردیده است که آمار طلاق کمتر شود؟ یا لااقل زوجینی که اختلاف دارند زودتر به نتیجه قطعی رسیده‌اند؟ و از مشکلات خود بیرون آمده‌اند؟

 

آیا دانستن اینکه طلاق در دست مرد است و نه در دست زن، مشکلی را حل کرده است؟

 

بخش عمده ای از کتاب کنز العرفان تألیف فاضل مقداد در خصوص طلاق با اشاره به آیات و روایات، اطلاعات ارزشمندی به متتبع می‌دهد، کتاب آسمانی قران مجید در خصوص طلاق مفصلاً آیاتی در اختیار مسلمین قرار داده است ؛ کتب مهم و مرجع شیعی و اهل تسنن از جمله وسائل الشیعه، غوالی اللئالی، صحیح بخاری، صحیح مسلم و استبصار نیز در این خصوص مفصلاً بحث نموده‌اند، لیکن علیرغم این که تاکنون فقهای بزرگ از این گونه اطلاعات و معلومات ارزشمند بهره های فراوان برده‌اند و سعی نموده‌اند مقررات شرع مقدس را در جامعه به خوبی پیاده نمایند، عملاً مشکلات رفع نشده است، لذا لازم است با ادبیات به‌روز تری سراغ این مباحث رفته و پویایی دین اسلام به خصوص مذهب شیعه را به دنیا ارائه نماییم.

 

– سؤالات تحقیق

 

مقررات فعلی طلاق چه تطبیقی با شرع دارد؟

 

علت لاینحل ماندن اختلافات خانوادگی علی رغم تحولات متعدد قوانین مربوط به طلاق چیست؟

 

راهکارهای رفع اختلافات خانوادگی چیست؟

 

 1-4- فرضیه‌ها

 

1-بخشی از مقررات طلاق هم‌خوانی کامل با فقه اسلامی ندارد.

 

2-مقررات طلاق، پاسخگوی نیازهای روز جامعه نیست و نیازمند اصلاح است.

 

3-با دید تساوی زن و مرد به دور از اعتقاد به تسلط غیر منطقی مرد بر زن، یا حق غیر منطقی زن در آزادی در انتخاب مهریه، می‌توان از مشکلات کاست.

 

در رابطه با طلاق  و بحث‌های مربوط به آن و ایرادات جزیی مطروحه در بعضی كتب می‌توان به كتب ذیل اشاره نمود: «اختیار زوجه در حقوق ایران با مطالعه‌ی تطبیقی» نوشته دكتر سید مهدی جلالی، تهران، 1388، نشر خرسندی ؛ «حقوق خانواده » نوشته دكتر عبد الرسول دیانی، تهران، 1387، نشر میزان «حقوق خانواده» جلد دوم نوشته یدالله بازگیر، تهران، 1380، انتشارات فردوسی؛ «زن و حقوق مالی» نوشته‌ی فاطمه فهیمی، تهران، 1390، انتشارات خرسندی؛ «نفقه‌ی زوجه» نوشته دكتر حسن فرشتیان، 1388، قم، موسسه بوستان كتاب.

 

این كتب بیشتر جنبه‌ی نظری و تئوری داشته و كمتر از مشكلات عملی بحث نموده‌اند، لذا به لحاظ ارائه و پر رنگ‌تر نمودن مشكلات عملی و كاربردی قوانین مربوط به طلاق، به نگارش این پایان نامه مبادرت شد.

 

 1-5- فصل بندی پایان نامه

 

این پایان نامه در سه فصل تنظیم می‌گردد. فصل اول شامل سه مبحث است:

 

مبحث اول :مفاهیم و اهداف ازدواج و طلاق