است. پس از جمع آوری اطلاعات قبلی و جدید و فرآوری آنها با استفاده از نرم افزارهای مناسب و با ترسیم نمودارهای
آماری و مدلهای مناسب وضعیت توزیع عیار تیتانیوم در هر سه توده و توزیع عیار وانادیوم در توده های مرکزی و غربی مورد
بررسی قرار گرفته است. این بررسی ها نشانگر میزان بسیار کم وانادیوم و در حقیقت عدم وجود پتانسیل وانادیوم در توده
شرقی کانسار آهن آنومالی شمالی و همچنین عدم وجود پتانسیل عناصر نادر خاکی در این کانسار می باشد. همچنین مدل
سه بعدی هر یک از سه توده این کانسار تهیه شده و ذخیره تیتانیوم و وانادیوم در آنها ارزیابی شده است. بر این اساس
مجموع ذخیره کانسنگ در کانسار آنومالی شمالی در حدود 277 میلیون تن می باشد که از این میزان 128 میلیون تن
متعلق به توده مرکزی، 122 میلیون تن متعلق به توده غربی و 27 میلیون تن متعلق به توده شرقی می باشد. عیار متوسط
وانادیوم در دو توده مرکزی و غربی به ترتیب برابر 0/129% و 0/109% می باشد که بالاتر از عیار حد جهانی وانادیوم می
باشد، ولی عیار متوسط تیتانیوم در هر سه توده این کانسار به مراتب پایینتر از عیار حد جهانی در کانسارهای تیتانومنیتیت
می باشد و تنها در توده مرکزی عیار بالاتری نسبت به دو توده دیگر و برابر 0/36% دارد. این مقدار عیار تیتانیوم می تواند به
عنوان عاملی مزاحم در امر استخراج و فرآوری آهن عمل نماید. در نهایت سه توده این کانسار از نظر تناژ، عیار آهن، عیار
وانادیوم و عیار تیتانیوم با 6 کانسار تیتانومنیتیت دیگر از مناطق مختلف جهان مقایسه شده و در این مقایسه دیده می شود
که این کانسار به کانسارهای آهن ماگمایی با میزان تیتانیوم و وانادیوم پایین (تیپ معدن آهن کایرونای سوئد) شباهت دارد.

 

پیشگفتار
کانسار آهن آنومالی شمالی بافق در حدود 10 کیلومتری شمال معدن آهن چغارت در شهرستان بافق قرار
333 2 ،(EFG(طبق رده بندی سازمان ملل یا 1 دارد. ذخیره این کانسار حدود 327 میلیون تن در کاتاگوری
C1 (طبق رده بندی روسی) تخمین زده شده است. با توجه به وضعیت زمین شناسی منطقه بافق و
ماگماتیسم منطقه و همچنین وضعیت معادن فعال در منطقه از نظر عناصر و کانیهای ارزشمند همراه،
وجود برخی از این عناصر و کانیها در این کانسار پیشبینی شده است.
از سویی، کانسارهای آهن ماگمایی از نظر وجود عناصری مانند تیتانیوم، وانادیوم و عناصر نادر خاکی،
اهمیت روزافزونی یافته اند. در این نوع کانسارها ثابت شده است که میزان تیتانیوم، وانادیوم (دارای
وابستگی ژیوشیمیایی با آهن) و عناصر نادر خاکی(دارای وابستگی ژیوشیمیایی با فسفر) قابل توجه می
باشد و امروزه استخراج این عناصر از این کانسارها در حال گسترش است[1]. عنصر تیتانیوم همانند عنصر
آهن در طول انجماد ماگما در فاصله زیادی قابلیت جداشدن را دارد، بنابراین با گونه های بسیاری از
سنگهای آذرین همراه می باشد[1]. مهمترین کانیهای تیتانیوم دار روتیل، بروکیت، آناتاز TiO2 و ایلمنیت
FeTiO3 می باشند[2،3]. تیتانیوم پلاسری در آبرفتهای رودخانه ای، ماسه های ساحلی و ماسه های سیاه
تیتانیوم دار وجود دارد. کانسارهای ماگمایی (تیتانومنیتیت) تیتانیوم همراه با منیتیت و هماتیت هستند و
بیشتر با سنگهای آذرین مافیک و اولترامافیک لایه ای ((گابرو- پیروکسنیت- نوریت)) و آنورتوزیت همراه
می باشند[2،1]. با توجه حجم استخراج شده بسیار بالای تیتانیوم از کانسارهای پرعیار پلاسری و
تیتانومنیتیت، عیار حد تیتانیوم کاهش یافته است[4]. میزان تولید ایلمنیت و روتیل در دنیا در سال
1994 بالغ بر 3/94 میلیون تن و در سال 1995 به 4/2 میلیون تن و در سال 1996 به 4/37 میلیون تن
افزایش یافته و روندی صعودی دارد[5،6]. تولید تیتانیوم در دهه نود رو به افزایش گذاشته است و یکی از
دلایل آن افزایش مصرف TiO2 در صنایع بخش پلاستیک می باشد. در اواخر سال 2004 ظرفیت
تولید ایلمنیت و روتیل به بیش از 5 میلیون تن رسیده است و پیش بینی می شود که تولید و همچنین
1. Inferred Mineral Resource
2 Economic- Feasibility Study- Geology
ارزیابی مقدماتی میزان تیتانیوم، وانادیوم و عناصر نادر خاکی در کانسار آهن آنومالی شمالی بافق
٣
تقاضا در چند سال آینده افزایش یابد. دلایل این امر رشد تقاضای TiO2 در جهان به خصوص در شرق
آسیا و همچنین فلز تیتانیوم در بخشهای نظامی و هوایی می باشند. قیمت هر پوند روتیل از 1/01
دلار در سال 1999 به 0/9 دلار در سال 2003 رسیده است که در سه ماه آخر سال 2004 به 0/95 دلار
رسیده است. همچنین قیمت ایلمنیت در سه ماه آخر سال 2004 با کمی کاهش در مقایسه با اول
سال به طور متوسط 81 دلار به ازای هر تن متریک (1000 کیلوگرم) رسیده است[7]. در حال حاضر 23
پروژه بزرگ برای اکتشاف و استخراج تیتانیوم در سراسر دنیا در حال انجام می باشند که مراحل پایانی
خود را پشت سر می گذارند[8]. قیمت وارداتی کنسانتره فلز تیتانیوم برای مصرف در صنایع تولید فولاد
در سه ماه آخر سال 2004 به طور متوسط 6/4 دلار به ازای هر پوند رسیده است که نسبت به اول این
سال افزایش یافته است[7]. میزان فلز تولیدی به بیش از 1470000 تن می رسد که ارزشی بیش از 200
میلیون دلار را دارا می باشد[5]. این فلز در ساخت فولادهای آلیاژی مورد استفاده در هواپیماها، سفینه
های فضایی، موشکها، موتور هواپیما، ادوات رزمی و توربینهای گاز و همچنین اکسید تیتانیوم در صنایع
3 رنگ سازی، کاغذسازی و پلاستیک به عنوان رنگدانه کاربرد دارد[5،6]. کلارک
این عنصر در پوسته زمین
برابر 0/4% می باشد[5].