چکیده انگلیسی ………………………..131

چکیده

تحقیق حاضر تلاش می کند تا مسئله نمایندگی را در قالب بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، مورد آزمون قرار دهد. صندوق های سرمایه گذاری به این دلیل که مؤسسات مالی هستند که با پس انداز سرمایه گذاران و از جانب آنها اقدام به خرید و فروش و تشکیل پرتفوی می نمایند، نقش نمایندگی روشن و بی بدیلی را ایفا میکنند. بنابراین، بررسی عملکرد این صندوق های سرمایه گذاری میتواند شواهد روشنی را در راستای نحوۀ ایفای وظیفه نمایندگی و مباشرت این واسطه های مالی برای مالکان و سایر استفاده کنندگان فراهم کند. لذا در این پژوهش، محقق درصدد آن است تا با استفاده از هفت شاخص مشهور، عملکرد صندوق های سرمایه گذاری را در دوره زمانی 88- 87 بررسی نماید. این شاخصها عبارتند از شارپ، ترینر، جنسن، فاما، مودیلیانی، سورتینو و نسبت اطلاعات. لذا برای انجام این پژوهش از اطلاعات مربوط به 14 صندوق سرمایه گذاری استفاده گردید. با توجه به ماهیت متغیرهای تحقیق که ترتیبی بودند، لذا از روش ها و فنون ناپارامتریک برای تحلیل اطلاعات استفاده گردید.نتایج این تحقیق نشان داد که صنعت صندوق های سرمایه گذاری در ایران علی رغم بحران مالی جهانی  به سرعت در حال رشد و رونق است و چشم انداز مناسبی را میتوان برای آن متصور بود. همچنین نتایج حاکی از این مطلب بود که چهار صندوق سرمایه گذاری آگاه، بانک تجارت، یکم ایرانیان و شاداب نه تنها توانستند بازده اضافی نسبت به بازده بازار کسب نمایند، بلکه به طور میانگین توانستند رتبه های اول را در رتبه بندی های صندوق های سرمایه گذاری بر اساس شاخص های هفت گانه ارزیابی عملکرد، به خود اختصاص دهند که این خود نشان از مهارت بالای مدیران پرتفوی این صندوق ها دارد.
همچنین نتایج مربوط به فرضیات تحقیق نشان داد که نمیتوان صرفاً از یک معیار جهت ارزیابی عملکرد پرتفوی استفاده نمود زیرا ممکن است اطلاعات گمراه کننده ای را در اختیار سرمایه گذارن قرار دهد. در بخش دیگری از نتایج فرضیات این تحقیق مشخص گردید که استفاده از متوسط نرخ بازده سالانه جهت بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری می تواند اطلاعات گمراه کننده ای را از عملکرد صندوق های سرمایه گذاری به سرمایه گذاران ارائه دهد و باید از معیارهای ارزیابی عملکردی که از بابت ریسک تعدیل شده هستند، جهت ارزیابی عملکرد پرتفوی استفاده نمود. همچنین این تحقیق نشان داد که عامل سن صندوق نمی تواند در عملکرد صندوق های سرمایه گذاری نقش قابل توجهی را به خود اختصاص دهد بلکه این دانش و مهارت مدیران است که میتواند باعث شود تا یک صندوق نسبت به صندوق های دیگر عملکرد بهتری را داشته باشد. در بخش دیگری از نتایج این تحقیق مشخص گردید که توزیع بازده صندوق های سرمایه گذاری از نوع غیر نرمال بوده و از چولگی منفی برخوردار است و به همین سبب استفاده از معیارهای ارزیابی عملکرد تئوری فرا مدرن پرتفوی مانند معیار سورتینو  جهت ارزیابی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، بر دیگر معیارها برتری محسوسی دارد. همچنین مشخص گردید که استفاده از ریسک نامطلوب به جای ریسک کل و بتاهای نامطلوب به جای بتای سنتی، به دلیل غیر نرمال بودن توزیع بازدهی صندوق های سرمایه گذاری، قابل اتکاتر است.
 
واژه های کلیدی : صندوق های سرمایه گذاری، مدل های تعدیل شده از بابت ریسک، ریسک نامطلوب، مدل سورتینو

مقدمه

حفظ و توسعه توان اقتصادی هر جامعه ای در آینده در گرو سرمایه گذاری امروز آن جامعه است؛ سرمایه گذاری موتور محركه توسعه اقتصادی واجتماعی است، این رهیافتی است كه هیچ مکتب و نظام اقتصادی در آن شک ندارد و به همین دلیل در تمامی  كشورها شیوه هایی به كار گرفته می شود كه افراد و بنگاه ها بخشی از درآمد خود را به امر سرمایه گذاری تخصیص دهند. منتهی، دستیابی به رشد بلندمدت و مداوم اقتصادی نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی است و این مهم بدون كمک بازارهای مالی، به ویژه بازار سرمایه گسترده و كارآمد، امكان پذیر نمیباشد.از طرف دیگر، دركنار كمیابی منابع مالی درهر جامعه ای، سوق دادن این منابع محدود به سمتی كه منجر به بالاترین بازدهی شود ، خود مساله ای است که نیازمند مدیریت كارآمد وكارآ است و این مهم بدون ارزیابی عملكرد و برخورداری از یک شاخص که عملكرد را به درستی بسنجد، امكان پذیر نمی باشد.
به طور کلی، زمانی که از سرمایه گذاری صحبت به میان می آید، سرمایه گذاری در کلیه دارایی ها،  اعم از دارایی های واقعی و مالی،که چه به صورت قابل معامله و چه به صورت غیر قابل معامله است، را شامل میشود. لیکن، در مباحث مالی عمدتاً سرمایه گذاری در دارایی های مالی و به طور ویژه سرمایه گذاری در اوراق بهادار قابل معامله، مورد توجه و بحث قرار می گیرد. هر سرمایه گذار می تواند مستقیماً و یا به طور غیر مستقیم و از طریق واسطه های مالی در اوراق بهادار سرمایه گذاری نماید. صندوق های سرمایه گذاری از جملۀ این ابزارهای سرمایه گذاری غیر مستقیم محسوب می شوند. صندوق های سرمایه گذاری واسطه های مالی هستند که به عامه مردم سهام خود را می فروشند و عواید حاصل از آن را در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می کنند. هر سهمی که فروخته می شود، نماینده نسبت متناسبی از پرتفوی اوراق بهاداری است که صندوق های سرمایه گذاری به وکالت از طرف سرمایه گذارانشان، مدیریت می کنند. صندوق های سرمایه گذاری دارای مزایای بالقوه ای هستند که سرمایه گذاران گاهی اوقات با وجود در اختیار داشتن منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری در پرتفویی متنوع، باز هم ترجیح می دهند که در این صندوق ها سرمایه گذاری نمایند. این مزایا عبارتند از: مدیرت حرفه ای، تنوع بخشی، صرفه جویی ناشی از مقیاس، نقدینگی، آسانی و سهولت، انعطاف پذیری و … .
در فراگرد مدیریت سرمایه گذاری، ارزیابی عملکرد پرتفوی سرمایه گذاری ها، مرحله پایانی می باشد، لیکن از آن می توان به مثابه یک ساز و کار بازخوردی و کنترلی، به منظور اثر بخش تر نمودن فراگرد مدیریت سرمایه گذاری استفاده نمود. آنچه مسلم است، این است که در اختیار داشتن یک ابزار سنجش مناسب که عملکرد را درست و صحیح مورد سنجش قرار دهد، دارای اهمیتی است که بر هیچکس پوشیده نمی باشد.
یکی از مشکلات اساسی در بحث ارزیابی عملکرد، تمایل انسانی به تمرکز بر بازده پرتفوی و عدم توجه کافی به ریسک متحمل شده برای کسب بازده مورد نظر است. لذا ارزیابی عملکرد بایستی شامل شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه گذاری باشد. نکته دیگری را که در این میان باید به آن توجه کرد، این است که عملکرد باید به صورت نسبی و نه به صورت مطلق، مورد ارزیابی قرار گیرد و لذا برای امر مقایسه، نیازمند یک مبنا یا شاخص هستیم. از آغاز دهه 1960 تاکنون پژوهشگران زیادی به این امر توجه کرده و همواره با مدل سازی و آزمون مدل های موجود درصدد آزمون کارآیی این مدل ها بر آمده اند. نتایج به دست آمده از این تحقیقات متنوع و مختلف است. در این تحقیق، محقق در نظر دارد تا عملکرد صندوق های سرمایه گذاری بورس اوراق بهادار تهران را با استفاده از مدل های موجود ارزیابی و بررسی نماید.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه

حفظ و توسعه توان اقتصادی هر جامعه ای در آینده در گرو سرمایه گذاری امروز آن جامعه است؛ سرمایه گذاری موتور محركه توسعه اقتصادی واجتماعی است، این رهیافتی است كه هیچ مکتب و نظام اقتصادی در آن شک ندارد و به همین دلیل در تمامی  كشورها شیوه هایی به كار گرفته می شود كه افراد و بنگاه ها بخشی از درآمد خود را به امر سرمایه گذاری تخصیص دهند. منتهی، دستیابی به رشد بلندمدت و مداوم اقتصادی نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی است و این مهم بدون كمک بازارهای مالی، به ویژه بازار سرمایه گسترده و كارآمد، امكان پذیر نمیباشد.از طرف دیگر، دركنار كمیابی منابع مالی درهر جامعه ای، سوق دادن این منابع محدود به سمتی كه منجر به بالاترین بازدهی شود ، خود مساله ای است که نیازمند مدیریت كارآمد وكارآ است و این مهم بدون ارزیابی عملكرد و برخورداری از یک شاخص که عملكرد را به درستی بسنجد، امكان پذیر نمی باشد.
به طور کلی، زمانی که از سرمایه گذاری صحبت به میان می آید، سرمایه گذاری در کلیه دارایی ها،  اعم از دارایی های واقعی و مالی،که چه به صورت قابل معامله و چه به صورت غیر قابل معامله است، را شامل میشود. لیکن، در مباحث مالی عمدتاً سرمایه گذاری در دارایی های مالی و به طور ویژه سرمایه گذاری در اوراق بهادار قابل معامله، مورد توجه و بحث قرار می گیرد. هر سرمایه گذار می تواند مستقیماً و یا به طور غیر مستقیم و از طریق واسطه های مالی در اوراق بهادار سرمایه گذاری نماید. صندوق های سرمایه گذاری از جملۀ این ابزارهای سرمایه گذاری غیر مستقیم محسوب می شوند. صندوق های سرمایه گذاری واسطه های مالی هستند که به عامه مردم سهام خود را می فروشند و عواید حاصل از آن را در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می کنند. هر سهمی که فروخته می شود، نماینده نسبت متناسبی از پرتفوی اوراق بهاداری است که صندوق های سرمایه گذاری به وکالت از طرف سرمایه گذارانشان، مدیریت می کنند. صندوق های سرمایه گذاری دارای مزایای بالقوه ای هستند که سرمایه گذاران گاهی اوقات با وجود در اختیار داشتن منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری در پرتفویی متنوع، باز هم ترجیح می دهند که در این صندوق ها سرمایه گذاری نمایند. این مزایا عبارتند از: مدیرت حرفه ای، تنوع بخشی، صرفه جویی ناشی از مقیاس، نقدینگی، آسانی و سهولت، انعطاف پذیری و … .
در فراگرد مدیریت سرمایه گذاری، ارزیابی عملکرد پرتفوی سرمایه گذاری ها، مرحله پایانی می باشد، لیکن از آن می توان به مثابه یک ساز و کار بازخوردی و کنترلی، به منظور اثر بخش تر نمودن فراگرد مدیریت سرمایه گذاری استفاده نمود. آنچه مسلم است، این است که در اختیار داشتن یک ابزار سنجش مناسب که عملکرد را درست و صحیح مورد سنجش قرار دهد، دارای اهمیتی است که بر هیچکس پوشیده نمی باشد.
یکی از مشکلات اساسی در بحث ارزیابی عملکرد، تمایل انسانی به تمرکز بر بازده پرتفوی و عدم توجه کافی به ریسک متحمل شده برای کسب بازده مورد نظر است. لذا ارزیابی عملکرد بایستی شامل شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه گذاری باشد. نکته دیگری را که در این میان باید به آن توجه کرد، این است که عملکرد باید به صورت نسبی و نه به صورت مطلق، مورد ارزیابی قرار گیرد و لذا برای امر مقایسه، نیازمند یک مبنا یا شاخص هستیم. از آغاز دهه 1960 تاکنون پژوهشگران زیادی به این امر توجه کرده و همواره با مدل سازی و آزمون مدل های موجود درصدد آزمون کارآیی این مدل ها بر آمده اند. نتایج به دست آمده از این تحقیقات متنوع و مختلف است. در این تحقیق، محقق در نظر دارد تا عملکرد صندوق های سرمایه گذاری بورس اوراق بهادار تهران را با استفاده از مدل های موجود ارزیابی و بررسی نماید.
 

1- 1   بیان مسأله تحقیق

با توجه به پویائی دنیای کنونی و تغییر و تحولات سریعی که در ابداعات و اختراعات صورت می گیرد ، کشوری میتواند به اقتصاد سالم متکی باشد که پشتوانه آن بخش مالی گسترده به همراه بازار سرمایه کارآ باشد . عمده ترین عوامل یک بخش مالی، مؤسسه های مالی هستند که وظیفه آنها تخصیص بهینه سرمایه از وام دهندگان به وام گیرندگان است . در حال حاضر در اکثر کشورهای توسعه یافته، صندوق های سرمایه گذاری ، بعنوان هسته مرکزی بازار سرمایه ها محسوب می شوند و ماهانه مبالغ هنگفتی از سرمایه های سرگردان را به بخش های مولد و فعال جامعه هدایت می کنند. این صندوق ها با اتخاذ سیاست های مناسب می توانند در کاهش تورم ، افزایش تولید و بهبود کارائی مدیران نقش اساسی ایفا نمایند. از طرف دیگر این صندوق ها می توانند با جذب سرمایه گذاران مختلف با انگیزه های متفاوت و درجه های ریسک پذیری متعدد، مشوقی در سهیم کردن عموم مردم در مالکیت شرکت ها باشند . بدین ترتیب ، این صندوق های سرمایه گذاری با تکیه بر قوانین و مقررات و شرایط و امکانات مناسب از طریق ایجاد اطمینان در سرمایه گذاران داخلی و خارجی می توانند نقش بسیار حیاتی در رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را ایفا نمایند . در مقابل ،  در صورتی که عملکرد این صندوق ها با مشکلات ساختاری توام باشد نه تنها مشکلی برطرف نمی شود ، بلکه مشکلات اقتصادی و مالی حادتر هم خواهد شد. در اینجا است که بحث ارزیابی عملکرد این صندوق ها مطرح می شود. یکی از مشکلات اساسی در بحث ارزیابی عملکرد، تمایل انسانی به تمرکز بر بازده پرتفوی و عدم توجه کافی به ریسک متحمل شده برای کسب بازده مورد نظر است. ریسک یا عدم اطمینان ناشی از بازده مورد انتظار برای سهامدار، به توانایی مدیران پرتفوی صندوق های سرمایه گذاری بستگی دارد. در واقع مدیران پرتفوی صندوق های سرمایه گذاری با اقدام به خرید دارایی های مالی، میزان ریسک پرتفوی خود را تعیین می نمایند. به عبارت دیگر هر دارایی علاوه بر بازده ، ریسک خاص خود را دارد که ناشی از عدم اطمینان بازده دارایی مورد نظر می باشد. بنابراین بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری مشترک دارای یک متغیر مستقل(بازده) و یک متغیر وابسته(ریسک) است. لذا بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری بایستی شامل شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه گذاری باشد. یعنی در ارزیابی عملکرد، علاوه بر بازده، ریسک متحمل شده اوراق بهادار نیز مد نظر قرار بگیرد(استرانگ[1]، 2000) .
نکته دیگری را که در این میان باید به آن توجه کرد، این است که عملکرد باید به صورت نسبی و نه به صورت مطلق، مورد ارزیابی قرار گیرد و لذا برای امر مقایسه، نیازمند یک مبنا یا شاخص هستیم.
تحقیق حاضر تلاش می کند تا مسئله نمایندگی را در قالب بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، مورد آزمون قرار دهد. صندوق های سرمایه گذاری به این دلیل که مؤسسات مالی هستند که با پس انداز سرمایه گذاران و از جانب آنها اقدام به خرید و فروش و تشکیل پرتفوی می نمایند، نقش نمایندگی روشن و بی بدیلی را ایفا میکنند. بنابراین، بررسی عملکرد این صندوق های سرمایه گذاری میتواند شواهد روشنی را در راستای نحوۀ ایفای وظیفه نمایندگی و مباشرت این واسطه های مالی برای مالکان و سایر استفاده کنندگان فراهم کند.
لذا در این پژوهش، محقق درصدد آن است تا با استفاده از هفت شاخص مشهور، عملکرد صندوق های سرمایه گذاری را بررسی نماید. این شاخصها عبارتند از شارپ، ترینر، جنسن، فاما، مودیلیانی، سورتینو و نسبت اطلاعات.
 

1- 2   ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

اهمیت این تحقیق را می توان از منظر شرکتهای سرمایه پذیر، سرمایه گذاران، بازار بورس و کل اقتصاد، مورد توجه قرار داد. از منظر شرکتهای سرمایه پذیر، جایگزینی مالکیت عمده، از سرمایه گذاران انفرادی به سوی صندوق های سرمایه گذاری، مطلوب تر می باشد.زیرا سرمایه گذاران در قالب اشخاص حقوقی قادرند تصمیمات سرمایه گذاری، تأمین مالی و عملیاتی بهتری را اتخاذ نمایند. این در حالی است که، سرمایه گذاران جزء، غالباً تفکر بلند مدت و مشخصی ندارند. از منظر سرمایه گذاران نیز توان صندوق های سرمایه گذاری در کسب بازده های اضافی نسبت به بازار سرمایه، تمایل آنها را در خرید واحدهای سرمایه گذاری این صندوقها بیشتر میکند. از سوی دیگر، سرمایه گذاری از طریق صندوق های سرمایه گذاری، سبب خواهد شد که تصمیمات تخصصی تر و بهینه تری اتخاذ شود تا از نوسانات شدید قیمت سهام در بازار سرمایه جلوگیری شود و از این لحاظ، صندوق های سرمایه گذاری نقش برجسته ای در اقتصاد کشور ایفا میکنند و ارزیابی عملکرد آنها می تواند نتایج واجد ارزشی را به دنبال داشته باشد. اگر نتایج بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری رضایت بخش نباشد، باید علت آن مشخص گردد. از نظر شرکتهای سرمایه پذیر نیز نتایج چنین تحقیقی می تواند راهگشا باشد، بدین ترتیب که چنانچه نتایج تحقیق نشان دهد که صندوق های سرمایه گذاری، بازدهی اضافی برای سرمایه گذاران خویش کسب نموده اند، سرمایه گذاران تمایل بیشتری به خرید این صندوق ها خواهند داشت. در این صورت سرمایه گذاری مستقیم سرمایه گذاران، جای خود را به سرمایه گذاری غیر مستقیم و از طریق چنین صندوق های سرمایه گذاری خواهد داد که قادرند به طور دقیقتر منابع مالی را در بازار سرمایه تخصیص دهند.
 

1- 3  اهداف تحقیق

تحقیق حاضر تلاش میکند تا مسئله نمایندگی را در قالب بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری، مورد آزمون قرار دهد. صندوق های سرمایه گذاری به این دلیل که مؤسسات مالی هستند که با پس انداز سرمایه گذاران و از جانب آنها اقدام به خرید و فروش و تشکیل پرتفوی می نمایند، نقش نمایندگی روشن و بی بدیلی را ایفا میکنند. بنابراین، بررسی عملکرد این صندوق های سرمایه گذاری میتواند شواهد روشنی را در راستای نحوۀ ایفای وظیفه نمایندگی و مباشرت این واسطه های مالی برای مالکان و سایر استفاده کنندگان فراهم کند.
لذا هدف اصلی این تحقیق بررسی عملکرد صندوق های سرمایه گذاری بر اساس هفت شاخص ارزیابی عملکرد شارپ، ترینر، جنسن، فاما، مودیلیانی، سورتینو و نسبت اطلاعاتی و رتبه بندی هر یک از صندوق های سرمایه گذاری بر اساس شاخص های مذکور، تعریف گردید. همچنین در کنار این هدف اصلی، اهداف فرعی دیگری نیز مد نظر قرار گرفت. از جمله این اهداف می توان به بررسی تأثیر عوامل اقتصادی بر عملکرد صندوق های سرمایه گذاری و بررسی کارآیی هر یک از این شاخص ها، اشاره نمود.
 
 
 
 
 

1- 4   سؤالات پژوهش

تحقیق حاضر، به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر میباشد:

• آیا رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس شاخص های هفت گانة ارزیابی عملكرد، یكسان است؟

• آیا میان رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس شاخص شارپ و سورتینو همبستگی معنا داری وجود دارد؟

• آیا میان رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر مبنای صرفاً نرخ بازده و رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر مبنای معیارهای جنسن و سورتینو، رابطه معنا داری وجود دارد؟

• آیا بین رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس بتای سنتی و رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس بتای نامطلوب هارلو- رائو و استرادا ، رابطه معنا داری وجود دارد؟

• آیا بین رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس ریسک نامطلوب(نیم انحراف معیار) و رتبه بندی آنها بر اساس ریسک کل(انحراف معیار) رابطه معناداری وجود دارد؟

• آیا بین سن صندوق های سرمایه گذاری و رتبه بندی آنها بر اساس شاخص های سورتینو و جنسن، رابطه معناداری وجود دارد؟

1- 5   فرضیه های تحقیق

فرضیات تحقیق را در یك تقسیم بندی كلی میتوان به دو گروه تقسیم كرد. گروه اول از فرضیات این تحقیق، به بررسی عملكرد صندوق های سرمایه گذاری و تفاوت در رتبه بندی آنها و بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد صندوق های سرمایه گذاری میپردازند. این فرضیات عبارتند از:

• به نظر می رسد رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس شاخص های هفت گانه یكسان نباشد.

• به نظر میرسد میان رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر مبنای نرخ بازده سالانه و رتبه بندی آنها بر اساس مدل جنسن و سورتینو رابطه معنا داری وجود نداشته باشد.