کنوانسیون استکهلم درباره آلاینده های آلی پایدار

گروهی از مواد شیمیایی موسوم به آلاینده های آلی پایدار، نگرانی های خاصی را برای محیط زیست و سلامت انسان ایجاد کرده است. بیشتر این مواد شامل آفت کش ها و حشره کش ها هستند. این مواد شیمیایی به گونه ای هستند که به طور گسترده در محیط، می توانند تا مدت طولانی موثر باشند و بخش هایی خاص از یک اکوسیستم را تحت تاثیر قرار دهند. مواد شیمیایی دیگر برای مقاصد صنعتی مختلف تولید می شوند. برخی مواد شیمیایی هم محصول ناخواسته احتراق مواد سوختی و فرآینده های صنعتی است. گرچه میزان خطرات این مواد با یکدیگر متفاوت است اما این چهار ویژگی در همه آنها مشترک است:

• مسمومیت بالا
• پایداری یعنی اینکه تجزیه مواد شیمیایی به مواد کم خطرتر سالها یا حتی چندین دهه ممکن است طول بکشد
• قابلیت جابجایی از طریق بخار یا جابجایی در مسافتهای طولانی از طریق هوا، تجمع این مواد در رده های بالای زنجیره غذایی و بافتهای چربی

این مواد بطور گسترده ای از طریق محیط زیست منتشر می شوند. این مواد را از طریق فرایند جهانی تبخیر و تقطیر و جریانهای اقیانوسی از مناطق حاره که عمدتاً در آنجا مورد استفاده هستند به مناطق سردتر در قطبهای کره زمین منتقل می شوند. از این رو ساکنان بومی مناطق قطب شمال بیشترین مواد شیمیایی را در بدن خود دارند، با توجه به اینکه کمترین نفع را از استفاده اولیه این مواد می برند.

در سال 1995 شورای حکام یونیپ روند ارزیابی را درباره فهرستی از دوازده آلاینده آلی پایدار آغاز کرد. در مقابل گروه کاری موقتی درباره این مواد تشکیل شد که برنامه کاری را برای ارزیابی اطلاعات موجود درباره ویژگی شیمیایی، منابع، میزان سمی بودن، پراکندگی محیط زیستی و آثار اجتماعی اقتصادی این مواد را تدوین کرد. این گروه کاری پیشنهاد کرد تا اقدامی سریع صورت گیرد و کمیته مذاکره کننده بین الدول تشکیل شود. این کمیته پیش نویسی از متن کنوانسیون استکهلم را تهیه کرد که برای امضاء در ماه می 2001 گشوده شد و در 17 می 2004 به اجرا گذاشته شد.

این کنوانسیون می خواهد انسان و محیط زیست را در برابر آلاینده های آلی پایدار محافظت کند (ماده1) و این کار را با حذف پرخطرترین مواد آلی و حمایت از گرایش به استفاده از مواد جایگزین سالم تر و پاکسازی انبارهای قدیمی و تجهیزات حاوی این مواد انجام می دهد. کنوانسیون استکهلم رسیدگی به مشکلات ناشی از آلاینده های آلی پایدار را با دوازده ماده خطرناکتر شروع کرد که اصطلاحاً به آنها «دوجین کثیف» گفته می شود. این مواد به سه گروه تفسیم می شوند:

• مواد شیمیایی که عمدتاً تولید می شوند
• موادی که به تنهایی تولید می شوند و محصول فرعی فرایند های شیمیایی هستند
• مواد انبار شده

کنوانسیون مربوط به آلاینده های پایدار، گروهی از مواد شیمیایی را در بر می گیرد که محصولات فرعی ناخواسته هستند. این دو خانواده عبارتند از پلی کربنات دی اکسید ها و فوران ها. این مواد بطور بالقوه سرطان زا هستند که معمولاً در نتیجه احتراق و فرآیندهای صنعتی تولید می شوند. هگزاکروبنزنها به عنوان ماده شیمیایی واسطه ای در صنعت و محصول فرعی ناخواسته تولید می شود [35]. این کنوانسیون در ایران در سال 1384 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده است.

2-2-2-30- کنوانسیون محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران)

کنوانسیون محیط زیست دریای خزر در تهران در سال 1382 پس از برگزاری نشست های متعدد کارشناسان محیط زیست کشورهای ساحلی با هدف همکاری مشترک نسبت به حفاظت و احیای محیط زیست دریای خزر، کنترل آلودگی آن، مدیریت سواحل و برداشت های پایدار از ذخایر خاویاری و غیره به امضا رسید که مورد تقدیر کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد قرار گرفت. پنج کشور ساحلی دریای خزر (جمهوری آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان) با آگاهی از تخریب محیط زیست دریای خزر در اثر آلودگی ناشی از منابع مختلف فعالیتهای انسانی از جمله تخلیه مواد مضر، خطرناک، مواد زاید و سایر آلودگی های ناشی از منابع دریایی و منابع مستقر در خشکی، با تصمیم راسخ در حفظ منابع زنده دریای خزر در خشکی برای محیط زیست دریای خزر، با توجه به خطرات ناشی از نوسانات سطح آب که محیط زیست دریای خزر و خصوصیات اکولوژیکی وآب نگاری منحصر به فرد آن را تهدید می کند، با تاکید بر اهمیت حفاظت از محیط زیست دریای خزر با تصدیق اهمیت همکاری میان دولتهای ساحلی خزر و با سازمان بین المللی مربوط و با هدف حفاظت و نگهداری محیط زیست دریای خزر، کنوانسیون تهران را امضا کردند[36]. با اراده پنج کشور حوزه خزر و بویژه ابتکار عمل و پیشگامی جمهوری اسلامی ایران پس از 8 سال تلاش، کنوانسیون محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران در سال 2003 در تهران منعقد شد. آذربایجان بعنوان پنجمین و آخرین کشور تصویب کننده به جمع متعاهدین پیوست که لازم الاجرا شدن کنوانسیون منوط به تصویب آن در مجلس کشورها و تودیع سند به کشور امین است. این کنوانسیون در ایران در سال 1384 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

2-2-2-31- پروتکل کیوتو مربوط به کنوانسیون چهارچوب ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی (پروتکل کیوتو 1997)

در اولین کنفرانس اعضای کنوانسیون تغییرات آب و هوایی که در سال 1995 در برلین برگزار شد، اعضای کنوانسیون این مساله را مورد شناسایی قرار دادند که در پرتو دلایل علمی بیشتر، تعهدات کنوانسیون برای دستیابی به اهداف آن مناسب نیست. نتیجه این کنفرانس اعضا، تهیه یک اختیار عمل سیاسی برای تقویت تعهدات کنوانسیون بود که منجر به تصویب متن اولین پروتکل به کنوانسیون در سومین کنفرانس اعضا در توکیو در دسامبر سال 1997 شد. هر چند که در مورد شرایط خاصی از پروتکل کیوتو به کنوانسیون چهارچوب ملل متحد در تغییرات آب و هوایی توافق حاصل شده بود، اما بسیاری از مسائل سیاسی و فنی بسیار مهم حل نشده، باقی مانده بودند. از جمله این موارد که می توان به مساله تجارت انتشار گازهای گلخانه ای و استفاده از تقلیل دهنده های این گازها اشاره کرد. بسیاری از کشورها احساس می کردند که آنها نمی توانند پروتکل کیوتو را تا زمانیکه این مسائل حل شود، تصویب کنند. بعد از انجام مذاکرات بیشتر، برنامه عمل بوئنس آیرس در سال 1998 در کنفرانس اعضای چهارم تصویب شد. این برنامه عمل، برنامه کاری را در مورد قواعد عملیاتی و اجرای کنوانسیون تغییرات آب و هوایی طرح ریزی کرد. قرار بود این برنامه کاری در سال 2000 نهایی شود. این موضوعات حل نشده ادامه داشت و بحث برانگیز بودن آن با شکست مذاکرات در کنفرانس اعضای ششم در لاهه ثابت گردید.

در سال 2001 رئیس جمهوری آمریکا- بوش- رسماً اعلام کرد که آمریکا بزرگترین منتشر کننده دی اکسید کربن، این پروتکل کیوتو را امضا نخواهد کرد. دلیل رئیس جمهور آمریکا این بود که امضای این پروتکل ضرر و زیان بسیاری به اقتصاد آن کشور وارد خواهد آورد. امریکا معتقد بود که این پروتکل حاوی تعهدات الزام آوری برای کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه ای برای کشورهای در حال توسعه نیست. علیرغم این مساله فرایند مذاکرات مجدداً از سر گرفته شد و در سال 2001 به نتیجه رسید. بر این اساس اجازه داده شد تا پیمان مراکش در اواخر سال 2001 تکمیل گردد. پیمان های مراکش در بردارنده مقررات مفصل و پیچیده ای برای کمک و راهنمایی در اجرای عملی پروتکل کیوتو است. پیمانهای مراکش موضوعات زیر نظر کنوانسیون مرتبط با ترتیبات بودجه گذاری و ظرفیت سازی برای کشورهای در حال توسعه را تحکیم بخشید[37]. این کنوانسیون در سال 1384 در مجلس شورای اسلامی ایران به تصویب رسید. حوزه های پیشنهادی مطرح شده در پروتکل کیوتو به شرح زیر می باشد:

• گسترش بهره وری انرژی
• گسترش انرژی تجدید ناپذیر
• حذف تدریجی یارانه هایی که مخالف با اهداف کنوانسیون است
• حمایت و افزایش تقلیل دهنده های انتشار گازهای گلخانه ای
• گسترش اشکال پایدار کشاورزی

. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97750

. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97758

. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97764