کنوانسیون ایمنی زیستی (کارتاهنا)

پروتکل ایمنی زیستی که در 29 ژانویه سال 2000 در اولین جلسه فوق العاده متعهدین به کنوانسیون تنوع زیستی در مونترال کانادا تصویب شد، در تاریخ 24 می همان سال در پنجمین کنفرانس سران کشورهای متعهد به کنوانسیون در نایروبی برای امضا در دسترس کشورها قرار گرفت. تا به امروز بالغ بر 160 کشور به این کنوانسیون ملحق شده اند. پروتکل ایمنی زیستی شامل 40 ماده و 3 ضمیمه می باشد. این پروتکل فقط بخشی از یک نظام بین الملل وسیع تر در زمینه ایمنی زیستی می باشد.

تعداد دیگری توافقنامه ها و ترتیبات بین المللی نیز وجود دارد که ابعاد مختلف مساله ایمنی زیستی را مورد بررسی قرار می دهد. به منظور تنظیم و کنترل جابجایی بین المللی ارگانیسم های اصلاح شده موجود، طبق پروتکل ایمنی زیستی، کشورها باید در صدور محصولات ترانسژنیک به محیط وارد کننده، در جلوگیری و یا کاهش خطر زیست محیطی تلاش نمایند. بخش اداره کننده پروتکل همان کنفرانس اعضای کنوانسیون تنوع زیستی می باشد که به عنوان نشست اعضا در خصوص پروتکل عمل می کند. فقط اعضا می توانند بر اساس مقررات پروتکل تصمیم گیری کنند. اعضای کنوانسیون که عضو پروتکل نیستند فقط می توانند به عنوان ناظر در جلسات بررسی کنفرانس نشست اعضا شرکت کنند. بهره برداری از فناوری زیستی به صورت مطمئن و بدون خطر برای تنوع زیستی و محیط زیست از خصوصیات بسیار مهم کنوانسیون تنوع زیستی می باشد. هدف این پروتکل کمک و همیاری در جهت تضمین سطح مناسب حفاظت در زمینه انتقال، جابجایی و استفاده ایمن از موجودات زنده تغییر شکل یافته است که حاصل فناوری زیستی جدید هستند که مخاطرات آنها برای سلامت انسان بویژه موارد مربوط به نقل و انتقالات برون مرزی و احتمال اثرات زیان آوری آنها بر حفظ و استفاده پایدار از تنوع زیستی را مد نظر قرار می دهد[34]. این کنوانسیون در سال 1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است.

2-2-2-28- کنوانسیون روتردام درباره تشریفات دریافت رضایت قبلی مربوط به مواد شیمیایی خطرناک و آفت کشها در تجارت بین الملل

رشد تجارت بین الملل مواد شیمیایی در دهه های 1960 و 1970 باعث افزایش نگرانی ها درباره آثار مضر بالقوه این تجارت شد. کشورهای در حال توسعه به علت نداشتن زیر ساختهای لازم برای نظارت بر استفاده مواد شیمیایی سمی به شدت آسیب پذیر بودند. در سال 1989 دستورالعمل بین المللی فائو و رهنمودهای لندن در یونیپ به منظور معرفی تشریفات داوطلبانه دریافت رضایت قبلی مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت. این اسناد همگی کمک کردند تا اطمینان حاصل شود، دولتها اطلاعات لازم را به منظور ارزیابی خطرات مواد شیمیای خطرناک و اتخاذ تصمیمات اطلاع داده شده درباره واردات خود در آینده و نیز مدیریت این مساله را دارند. پس از آنکه دستور کار 21 به این نتیجه رسید که نیاز به کنترل اجباری وجود دارد، خواستار ایجاد سند الزام آور حقوقی درباره این تشریفات تا سال 2000 شدند. مذاکراتی در این خصوص از ماه مارس 1996 آغاز شد و فوراً طی دو سال کامل شد که نتیجه آن تصویب کنوانسیون روتردام در 10 سپتامبر 1998 بود و در سال 2004 به اجرا درآمد.

این کنوانسیون تعهدات حقوقی الزام آوری را به منظور اجرای تشریفات دریافت رضایت قبلی ایجاد می کند. این تشریفات وسیله ای است برای اینکه تصمیمات کشورهای وارد کننده درباره اینکه آیا آنها با دریافت محموله مواد شمیایی خاص موافق هستند یا خیر، بطور رسمی دریافت و منتشر شود. این مساله باعث تسهیل تبادل اطلاعات درباره ویژگی های مواد شیمیایی می شود و به دستگاه های داخلی تصمیم گیرنده کشور وارد کننده درباره واردات و استفاده از این موارد اطلاع می دهد. البته این کنوانسیون تجارت بین المللی استفاده از مواد شیمیایی خاص را ممنوع نکرده است. هدف از کنوانسیون روتردام ارتقای مسئولیت مشترک و همکاری میان کشورهای دخیل در تجارت بین الملل برخی مواد شیمیایی مخاطره آمیز به منظور سلامت انسانها و محیط زیست در برابر مضرات بالقوه و کمک به استفاده سازگار با محیط زیست از این مواد است که این کار از طریق ایجاد نظام تصمیم گیری داخلی درباره واردات و صادرات و اعلام این تصمیمات به کشورهای دیگر امکان پذیر می باشد. تعیین دامنه این کنوانسیون از این نظر که شامل چه مواد شیمیایی می شوند، کار دشواری بود. در این کنوانسیون، ماده شیمیایی ماده ای است که به تنهایی یا بصورت مخلوط و یا در مرحله آماده سازی وجود دارد، یا اینکه ممکن است از طبیعت بدست آید، اما هیچ بخش زنده ای در آن وجود ندارد. این مواد شامل مواد شیمیایی صنعتی که به علل بهداشتی یا زیست محیطی ممنوع هستند و نیز آفت کش هایی که ترکیبات آنها بسیار مخاطره آمیز است و مشکلاتی را بسته به شرایط استفاده از آنها ایجاد می کنند. این کنوانسیون شامل چهل و یک ماده شیمیایی از جمله 24 آفت کش و حشره کش، 6 ترکیب بسیار خطرناک حشره کش و 11 ماده صنعتی می باشد. برخی از گروه های مواد شیمیایی از این کنوانسیون مستثنی هستند و بر اساس نظامهای دیگر بین المللی با آنها رفتار می شود. این مواد شامل مواد مخدر و داروهای روان درمان، مواد رادیواکتیو، زباله ها و ضایعات، تسلیحات شیمیایی و مواد شیمیایی که به عنوان افزودنی به غذاها استفاده می شود می گردد. مواد شیمیایی که به میزان کم تاثیر زیادی بر سلامت انسان یا محیط زیست نمی گذارد، از شمول این کنوانسیون خارج است. البته به شرطی که از آنها تنها برای تحقیقات، تجزیه و تحلیل یا برای کاربرد شخصی استفاده شود. این کنوانسیون در ایران در سال 1382 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده است.

. The Cartagena Protocol on Biosafety

1. برای مطالعه بیشتر، به منبع زیر رجوع شود: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/136265

. The Rotterdam Convention on the international trade in hazardous chemicals

. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/94084