2-3-3-1- مسئولیت مدنی (ضمان قهری)…………………………………………………………………………..20

 

4-3-1- میانی مسئولیت مدنی در حقوق ایران……………………………………………………………………..20

 

1-4-3-1- میانی مسئولیت مدنی در فقه……………………………………………………………………………20

 

1-1-4-3-1- قاعده اتلاف……………………………………………………………………………………………….20

 

2-1-4-3-1- قاعده لاضرر……………………………………………………………………………………………….21

 

3-1-4-3-1- قاعده غرور………………………………………………………………………………………………..22

 

1-3-1-4-3-1- ادله قاعده غرور………………………………………………………………………………………..22

 

4-1-4-3-1- قاعده تسبیب…………………………………………………………………………………………….24

 

5-1-4-3-1- قاعده ضمان ید…………………………………………………………………………………………..25

 

6-1-4-3-1- قاعده اقدام……………………………………………………………………………………………….26

 

2-4-3-1- میانی مسئولیت مدنی در قانون………………………………………………………………………….26

 

1-2-4-3-1- نظریه های کلاسیک مسئولیت…………………………………………………………………………26

 

1-1-2-4-3-1- نظریه تقصیر…………………………………………………………………………………………….26

 

2-1-2-4-3-1- نظریه ایجاد خطر……………………………………………………………………………………….27

 

3-1-2-4-3-1- نظریه تضمین حق……………………………………………………………………………………..27

 

2-2-4-3-1- نظریه مسئولیت مطلق………………………………………………………………………………….28

 

4-1- ارکان مسئولیت مدنی…………………………………………………………………………………………..29

 

1-4-1- وجود ضرر……………………………………………………………………………………………………….29

 

1-1-4-1- مفهوم و اقسام ضرر………………………………………………………………………………………..29

 

2-1-4-1- شرایط ضرر قابل مطالبه……………………………………………………………………………………30

 

2-4-1- فعل زیانبار………………………………………………………………………………………………………31

 

3-4-1- رابطه سببیت…………………………………………………………………………………………………..32

 

1-3-4-1- نظریه برابری اسباب………………………………………………………………………………………..33

 

2-3-4-1- نظریه سبب نزدیک یا آخرین سبب……………………………………………………………………….33

 

3-3-4-1- نظریه سبب متعارف و اصلی……………………………………………………………………………..33

 

5-1- منابع مسئولیت مدنی………………………………………………………………………………………….34

 

1-5-1- منابع عام………………………………………………………………………………………………………34

 

1-1-5-2- قانون مدنی…………………………………………………………………………………………………34

 

فصل دوم: مصادیق خون های آلوده و اشخاص مسئول در انتقال آن و مقایسه قواعد فقهی با آن………….37

 

1-2- مصادیق خون های آلوده………………………………………………………………………………………..37

 

1-1-2- ایدز……………………………………………………………………………………………………………..38

 

2-1-2- هپاتیت…………………………………………………………………………………………………………40

 

1-2-1-2- هپاتیت آ…………………………………………………………………………………………………….40

 

2-2-1-2- هپاتیت بی…………………………………………………………………………………………………41

 

3-2-1-2- هپاتیت سی……………………………………………………………………………………………….41

 

4-2-1-2- هپاتیت دی و ای…………………………………………………………………………………………..42

 

2-2- اشخاص مسئول در انتقال خون……………………………………………………………………………….42

 

1-2-2- اشخاص حقیقی مسئول……………………………………………………………………………………42

 

1-1-2-2- مسئولیت پزشک………………………………………………………………………………………….42

 

2-1-2-2- مسئولیت عامل حادثه……………………………………………………………………………………45

 

2-2-2- اشخاص حقوقی مسئول……………………………………………………………………………………46

 

1-2-2-2- مسئولیت مراکز درمانی…………………………………………………………………………………..46

 

2-2-2-2- مسئولیت دولت……………………………………………………………………………………………48

 

3-2-2-2- مسئولیت سازمان انتقال خون…………………………………………………………………………..53

 

3-2- مقایسه قواعد فقهی با آن…………………………………………………………………………………….54

 

1-3-2- قاعده لاضرر در مسئولیت ناشی از انتقال خون آلوده……………………………………………………54

 

2-3-2- قاعده اتلاف در مسئولیت ناشی از انتقال خون آلوده……………………………………………………55

 

3-3-2- قاعده غرور در مسئولیت ناشی از انتقال خون آلوده…………………………………………………….56

 

1-3-3-2- ارتباط میان غار و مغرور از نظر علم و جهل……………………………………………………………..56

 

2-3-3-2- استناد به قاعده غرور در مورد انتقال خون آلوده……………………………………………………….58

 

3-3-3-2- تداخل دو قاعده اتلاف و غرور…………………………………………………………………………….59

 

فصل سوم: شرایط مسئولیت مدنی و نحوه جبران خسارت در انتقال خون آلوده……………………………..61

 

1-3- شرایط مسئولیت……………………………………………………………………………………………….61

 

 

1-1-3- ورود ضرر به زیاندیده…………………………………………………………………………………………61

 

2-1-3- فعل زیانبار…………………………………………………………………………………………………….61

 

3-1-3- اثبات آلودگی خون (رابطه سببیت)………………………………………………………………………..62

 

2-3- نحوه جبران خسارت……………………………………………………………………………………………66

 

1-2-3- شیوه های عمومی جبران خسارت……………………………………………………………………….66

 

1-1-2-3- جبران خسارات مادی…………………………………………………………………………………….66

 

2-3-3- شیوه جبران خسارت در انتقال خون آلوده………………………………………………………………..73

 

1-2-3-3- جبران خسارت مادی……………………………………………………………………………………..73

 

2-2-3-3- جبران خسارت معنوی……………………………………………………………………………………78

 

3-3-3- نحوه توزیع بار مسئولیت در انتقال خون آلوده……………………………………………………………83

 

نتیجه گیری و پیشنهاد………………………………………………………………………………………………85

 

مراجع………………………………………………………………………………………………………………….91

 

مقدمه

 

1-1- بیان مسئله و اهمیت موضوع

 

همه انسانها ممکن است در طول زندگی خود توسط عوامل محیطی و یا با انجام برخی رفتارها در معرض ابتلا به آلودگی های مختلف میکروبی قرار گیرند.تصدی گری انتقال خون توسط نهادها و افراد صالح و متخصص از آن روی از ضرورت برخوردار است که خون منبع بسیاری از میكروب های ناقل بیماریها است.از عوامل مهم انتقال آلودگی های میکروبی در بین انسانها،تماس مستقیم یا غیر مستقیم با خون فرد آلوده به میکروب ها می باشد.بسیاری از افراد آلوده به چنین میکروب هایی،از آلودگی خویش آگاه نبوده و فاقد علائم بالینی مشهود آن بیماری هستند. وجود آلودگی پنهان در چنین افرادِ به اصطلاح “ناقل میکروب”، علاوه بر اینکه منجر به تاخیر در شناسایی و اقدامات پیشگیرانه در فرد مزبور می شود،خطر بالقوه ای برای انتقال آلودگی به افراد دیگر به شمار می آید.انتقال دهندگان چنین میکروب هایی معمولا به طور تصادفی و از طریق بررسی های آزمایشگاهی مختلف شناسایی می شوند.

 

خون یكی از مواردی است كه در بدن انسان به وجود آمده و بدن انسان نیاز شدیدی به آن دارد به گونه ای كه نبود آن امكان حیات و ادامه زندگی را مختل می كند و كمبود و نقصان خون به جزء از طریق تزریق خون به بدن انسان قابل جبران نیست.به همین منظور سازمانها و مراكز و محل هایی به عنوان مركز انتقال خون در كشورها به وجود آمده است كه فرآورده های خونی را از اشخاصی كه قادر به اعطای آن هستند، دریافت و نگهداری می کنند تا در صورت نیاز به اشخاص و افراد و مصدومانی كه به آن نیازمند هستند تزریق شود. حال خون انتقال داده شده ممکن است در مواردی ناسالم و ناقل بیماری و بالطبع ورود خسارت به فرد انتقال شونده شده و موضوع از بعد مسوولیت مدنی واجد جنبه حقوقی گردد.

 

در این میان خون سالم به خونی گفته می شود كه دارای عوامل پاتوژن(ویروس ها و باكتری ها و…)،داروها الكل و مواد شیمیایی نباشد و سبب ایجاد بیماری در فرد گیرنده خون نشود(به نقل از سایت اطلاع رسانی سازمان انتقال خون).سازمان انتقال خون کلیه اهداکنندگان را مورد بررسی قرار می دهد تا ایمنی دریافت کنندگان و اهداکنندگان تامین شود.برای به دست آوردن چنین خونی انجام آزمایشات غربالگری بر روی خون های اهدا شده(از نظر هپاتیت،ایدز و سفلیس)و نیز مصاحبه و معاینه دقیق توسط پزشك به منظور انتخاب اهداكنندگان مناسب،الزامی است که در آن ضمن ارزیابی های مختلف پزشکی احتمال انجام رفتارهای غیربهداشتی، با دقت مورد سوال و کنکاش قرار می گیرد.در این میان پاسخ صادقانه داوطلبان اهدای خون می تواند نقش مهمی در تامین سلامت سیستم اهدای خون ایفا کند.این مشارکت می تواند به شکل راهنماییهای مهم پزشک به افراد برای شناسایی وضعیت سلامت آنان باشد که سهل انگاری در آن سبب خسارت جبران ناپذیری برای فرد و خانواده او به همراه دارد.خون اهدا شده، در آزمایشگاههای سازمان برای اطمینان از سلامت آن تحت آزمایشاتی از قبیل ایدز،هپاتیت B ،هپاتیت C قرار میگیرد.

 

انتقال خون از این جهت که ممکن است خسارتی به اعطاکننده و گیرنده آن وارد نماید از منظر حقوقی و مسوولیت مدنی از اهمیت بسیاری برخوردار است.موضوع انتقال خون آلوده و مسئولیت ناشی از آن به ویژه از دهه1980میلادی به بعد که ویروسهای ایدز،هپاتیت کشف شدند و مشخص شد که یکی از راههای انتقال این ویروس ها از طریق انتقال خون آلوده به بدن شخص سالم است، اهمیت ویژه ای پیدا کرده و مورد توجه حقوقدانان قرار گرفته است.

 

یکی از روش های کشف آلودگی احتمالی بررسی و شناسایی رفتارهایی در افراد است که می توانند منجر به انتقال آلودگی های مختلف میکروبی شوند.این رفتارها را اصطلاحا “رفتارهای پرخطر و غیر بهداشتی “نامند.انجام رفتارهای غیر بهداشتی خطر سرایت میکروبها به بدن را به همراه دارد که ممکن است سبب بیماری فرد شود.روابط جنسی نامطمئن و بی بندوبار،خالکوبی و تاتو با سوزن و یا انجام اقداماتی برای محو آنها از پوست، اقدامات مامایی و زایمانهای خانگی،نیشتر زدن تزریق بوتاکس و اقدامات زیبایی، اعتیاد تزریقی، حجامت و … از شایع ترین رفتارهای پرخطر در انتقال خون آلوده محسوب می شوند.

 

موضوع خون و انتقال آن از بسیاری جهات در علم حقوق قابل طرح و بررسی است.موضوع انتقال خون گاه از این جهت که اعطاکننده آن در مقابل آن وجهی را مطالبه نماید موضوع فروش خون و مشروعیت داد و ستد آن مطرح می شود.مثلا در حقوق فرانسه حداقل در موردی که شخص مستقیما خونش را به دیگری اعطا می کند،در اینکه خون بتواند موضوع داد و ستد قرار بگیرد، تردید وجود دارد.ولی در فرضی که خون در مرکز انتقال خون نگه داری و مورد آزمایش قرار می گیرد و به فرآورده های خونی تبدیل می شود و بر حسب مورد به نیازمند منتقل می شود،می تواند موضوع بیع قرار بگیرد.در نظام کامن لا در اینکه خون کالا محسوب شود و به عنوان یک کالای تجاری مورد داد و ستد قرار بگیرد تردید وجود دارد و دکترین و رویه قضائی به خاطر تردیدی که در این زمینه وجود دارد از پاسخ صریح به آن خودداری نموده وسکوت کرده اند.در حقوق اسلام [نیز]در این باره تردید وجود دارد.اگرچه نسبت به جواز اخذ وجه در برابر اعطای خون فتوا داده شده است.اما ظاهرا این نه از باب فروش است،به گونه ای که خون مبیع به حساب آید،بلکه جواز اخذ وجه را در مقابل حق اختصاص یا اجازه خون گرفتن دانسته اند.(کاظمی،27:1386)

 

با این توضیح که به فرآیند انتقال خون یا فرآورده های خونی از شخص اهدا كننده به دستگاه گردش خون فرد دیگر، انتقال خون گفته می شود، انتقال خون هنگامی صورت می گیرد كه خون اهدا شده پس از تجویز پزشك با تزریق در سیاهرگ دریافت كننده به طور مستقیم در جریان خون او وارد می شود. با وجود آزمایش های مختلف و دقیق خون های اهدائی انتقال خون برای شخص دریافت كننده دارای خطراتی است.خطراتی كه درصد احتمال آنها تابع عوامل گوناگون است;واكنش شدید به انتقال خون،واكنش های دفاعی یا آلر‍ژی،واكنش های ملایم پوست،انتقال عوامل عفونت زا از جمله ویروس اچ آی وی و باكتری ها در صورت رعایت نكردن مسائل بهداشتی.این بحث جزء مباحث مهم در سطح جهانی و نظام های گوناگون حقوقی است.باید گفت این موضوع در كشور ما ایران نیز مطرح شده و در چند سال اخیر حتی به جوامع قضایی نیز كشیده شده است.

 

با توجه به افزایش و شیوع رفتارهای آگاهانه یا نا آگاهانه پرخطر در جامعه امروزی که موجب انتقال خون آلوده و سپس ورود ضرر و زیان به فرد انتقال گیرنده می شود، پژوهش در خصوص ابعاد حقوقی مسوولیت مدنی عاملان آن و نحوه جبران خسارت از اهمیت غیر قابل انکاری برخوردار است که در پژوهش حاضر به آن ها پرداخته شده است.

 

2- پرسش های تحقیق

 

الف: پرسش های اصلی:

 

1-در صورت انتقال خون آلوده مسئولیت بر عهده کدام شخص یا اشخاص قرار می گیرد؟

 

2-در فرض تعدد مسئولین نحوه توزیع بار مسئولیت به چه شکل است؟(تساوی تضامن یا شکل سوم؟)

 

ب: سوالات فرعی:

 

1.در صورت شناسایی اشخاص مسئول و تعیین نحوه توزیع بار مسئولیت کدام یک از اشکال جبران خسارت های پذیرفته شده در نظام حقوقی ایران جهت جبران خسارات متضرر (شخص آلوده) قابل درخواست و اعمال است؟

 

در مورد فرضیه تحقیق باید گفت که عوامل گوناگونی در جریان انتقال خون آلوده مداخله دارند.که از آن جمله ارگان دولتی به عنوان مجری خدمات عمومی سازمان انتقال خون و شخص تزریق کننده خون و آمر قانونی وی می باشند.در این خصوص با توجه به اینکه نظام مسئولیت مدنی ایران بر مسئولیت با تقصیر مبتنی است مقصر مسئول شناخته می شود.در صورت اثبات تقصیر هریک از اشخاص فوق الذکر طبق اصل تساوی توزیع مسئولیت یا اصل تساوی در جبران خسارت در فرض تعدد مسئولین در نظام حقوقی ایران مسئولین به نحو تساوی ضامن جبران خسارت هستند که این می تواند فرضیه اصلی ما باشد.همچنین به نظر می رسد جبران خسارت متضرر از تزریق خون آلوده به شکل پرداخت هزینه های درمان تا زمان حیات و جبران خسارات مادی و معنوی وراث در خصوص فوت شخص آلوده مناسب ترین شکل جبران خسارت و مطابق با قواعد مندرج در قانون مدنی و مسئولیت مدنی است.

 

بند الف-تحلیل صحت ایقاع معلق………………………………………………………………………………………39

 

بند ب- مواردی که ایقاع معلق باطل است……………………………………………………………………………40

 

گفتار سوم : انواع ایقاع از لحاظ مطلق یا مشروط بودن……………………………………………………………. 42

 

گفتار چهارم : انواع ایقاع از لحاظ الگوی ماهیتی …………………………………………………………………… 45

 

بند الف-اصل آزادی اراده در ایقاع …………………………………………………………………………………….. 46

 

بند ب- نتیجه اصل آزادی اراده در ایقاع ……………………………………………………………………………… 47

 

گفتار پنجم : ایقاع از جهت اثر ذاتی …………………………………………………………………………………. 48

 

فصل دوم : شرایط صحت ایقاع بر مبنای ماده 190 از قانون مدنی ………………………………………………. 51

 

مبحث اول : قصد و رضادر ایقاع ………………………………………………………………………………………. 52

 

گفتار اول : مفهوم قصد و رضا و اعتبارش درایقاع ………………………………………………………………….. 53

 

گفتار دوم : شرایط تأثیر قصد و رضا ………………………………………………………………………………….. 55

 

بند الف-وجود اراده …………………………………………………………………………………………………….. 55

 

بند ب- اعلام اراده …………………………………………………………………………………………………….. 55

 

بند ب 1 : اعلام صریح یا ضمنی …………………………………………………………………………………….. 58

 

بند ب 2 : عدم لزوم تشریفات ……………………………………………………………………………………….. 59

 

بند ب 3: سکوت و بیان اراده …………………………………………………………………………………………. 60

 

گفتار سوم : موانع تأثیر اراده ( قصد و رضا ) ……………………………………………………………………….. 62

 

بند الف : اشتباه ………………………………………………………………………………………………………. 62

 

بند الف 1 : مفهوم اشتباه ……………………………………………………………………………………………. 63

 

بند الف 2 : اشتباهی که باعث بطلان ایقاع می شود …………………………………………………………… 63

 

بند الف2/1 : اشتباه در خود موضوع ایقاع …………………………………………………………………………. 64

 

بند الف 2/2 : اشتباه در شخص طرف ایقاع ……………………………………………………………………….. 65

 

بند الف 2/3 : اشتباه در شخصیت طرف ایقاع …………………………………………………………………….. 66

 

بند الف 3 : اشتباهی که در ایقاع بی تأثیر است …………………………………………………………………. 67

 

بند ب: اجبار و اکراه …………………………………………………………………………………………………… 68

 

بند ب 1 : پیشینه تاریخی و مفهوم اجبار و اکراه و تفاوت آنها با هم ……………………………………………. 68

 

بند ب 2 : بررسی اجمالی شرایط اکراه ……………………………………………………………………………. 71

 

بند ب 3 : تأثیر اجبار در ایقاع ………………………………………………………………………………………… 72

 

بند ب 4 : تأثیر اکراه در ایقاع ………………………………………………………………………………………… 73

 

مبحث دوم : اهلیت در ایقاع ………………………………………………………………………………………… 75

 

گفتار اول : مفهوم اهلیت و اقسام آن ……………………………………………………………………………… 75

 

بند الف: اهلیت تمتع …………………………………………………………………………………………………. 76

 

بند ب: اهلیت استیفاء ……………………………………………………………………………………………….. 76

 

گفتار دوم : ارکان اهلیت و اعتبار آن در ایقاع………………………………………………………………………. 78

 

بند الف: بلوغ و اعتبار آن در ایقاع …………………………………………………………………………………… 79

 

بند الف 1 : مفهوم بلوغ………………………………………………………………………………………………. 79

 

بند الف 2 : اوصاف و مبانی حجر صغیر…………………………………………………………………………….. 81

 

بند الف 3 : مراحل صغر و تاثیر آن در ایقاع…………………………………………………………………………. 82

 

بند الف بند 3/1 : صغیر غیرممیر……………………………………………………………………………………. 82

 

بند الف3/2 : صغیر ممیز……………………………………………………………………………………………… 82

 

بند ب : عقل و اعتبار آن در ایقاع …………………………………………………………………………………… 83

 

بند ب 1 : تعریف جنون و مراحل آن…………………………………………………………………………………. 84

 

بند ب 2 : جنون دائم و جنون ادواری……………………………………………………………………………….. 85

 

بند ج : رشد و اعتبار آندر ایقاع …………………………………………………………………………………….. 86

 

بند ج 1 : مفهوم رشد……………………………………………………………………………………………….. 86

 

بند ج 2 : سن رشد در حقوق کنونی …………………………………………………………………………….. 87

 

مبحث سوم : موجود و معین بودن موضوع ایقاع ………………………………………………………………… 90

 

گفتار اول : موجود بودن موضوع ایقاع …………………………………………………………………………….. 92

 

گفتار دوم : معلوم و معین بودن موضوع ایقاع ……………………………………………………………………. 93

 

بند الف- مواردی که علم تفصیلی نیاز است……………………………………………………………………… 95

 

بند ب- مواردی که علم اجمالی کافی است……………………………………………………………………… 96

 

گفتار سوم : قدرت بر تسلیم ………………………………………………………………………………………. 97

 

بند الف – مبنای حقوقی شرط……………………………………………………………………………………… 97

 

 

بند ب- زمان لزوم قدرت بر تسلیم …………………………………………………………………………………. 98

 

بند ج – غیر مقدور بودن موقت ………………………………………………………………………………………98

 

گفتار چهارم : مملوک بودن مورد ایقاع…………………………………………………………………………….. 99

 

گفتار پنجم : قابل تملک بودن ……………………………………………………………………………………… 99

 

مبحث چهارم : مشروعیت جهت در ایقاع ……………………………………………………………………….. 101

 

گفتار اول : مفهوم جهت و تفکیک جهت از علت…………………………………………………………………. 101

 

گفتار دوم : قلمرو اعتبار جهت نامشروع در ایقاع ……………………………………………………………….. 102

 

گفتار سوم : شرایط تأثیر جهت نامشروع…………………………………………………………………………. 108

 

بند الف: وجود واقعی انگیزه نامشروع…………………………………………………………………………….. 108

 

بند ب: بی واسطه بودن انگیزه نامشروع…………………………………………………………………………. 108

 

بند ج : محرز بودن جهت نامشروع ……………………………………………………………………………….. 109

 

بند د: همزمان بودن جهت نامشروع با قصد انشاء………………………………………………………………. 109

 

بند هـ – لزوم اجتماع شرایط مذکور با هم ……………………………………………………………………….. 110

 

فصل سوم : ضمانت اجرای فقدان شرایط ماده 190 قانون مدنی در ایقاع …………………………………… 111

 

مبحث اول : فقدان قصد و رضا……………………………………………………………………………………… 112

 

گفتار اول : ضمانت اجرای فقدان قصد…………………………………………………………………………….. 113

 

بند الف: اجبار ……………………………………………………………………………………………………….. 113

 

بند ب: اشتباهی که باعث فقدان قصد می شود ………………………………………………………………. 114

 

بند ج: ایقاع صوری …………………………………………………………………………………………………. 114

 

گفتار دوم : ضمانت اجرای فقدان رضا…………………………………………………………………………….. 115

 

بند الف : ایقاع فضولی …………………………………………………………………………………………….. 115

 

بند ب: ایقاع اکراهی ……………………………………………………………………………………………….. 117

 

مبحث دوم : وضعیت حقوقی ایقاعات اشخاص فاقد اهلیت……………………………………………………. 118

 

گفتار اول :ایقاعات اشخاص فاقد قدرت تمییز…………………………………………………………………….. 119

 

بند الف: ایقاعات مجنون…………………………………………………………………………………………….. 119

 

بند ب: ایقاعات صغیر غیرممیز……………………………………………………………………………………… 120

 

گفتار دوم : ایقاعات اشخاص دارای قدرت تمییز و بالغ فاقد رشد………………………………………………. 120

 

بند الف: ایقاعات صغیر ممیز………………………………………………………………………………………… 121

 

بند ب: ایقاعات سفیه ………………………………………………………………………………………………. 124

 

بند ج : ایقاعات افراد بالغ فاقد رشد……………………………………………………………………………….. 125

 

مبحث سوم : ضمانت اجرای فقدان شرایط معین نبودن موضوع……………………………………………….. 126

 

گفتار اول : موجود نبودن موضوع ایقاع…………………………………………………………………………….. 127

 

گفتار دوم : معلوم و معین نبودن موضوع ایقاع……………………………………………………………………. 128

 

گفتار سوم : ضمانت اجرای فقدان قدرت بر تسلیم……………………………………………………………… 130

 

گفتار چهارم : ضمانت اجرای غیرقابل تملک بودن مورد ایقاع ………………………………………………….. 131

 

گفتار پنجم : ضمانت اجرای فقدان قدرت برنقل و انتقال …………………………………………………………131

 

مبحث چهارم : وضعیت حقوقی ایقاع دارای جهت نامشروع…………………………………………………… 132

 

مبحث پنجم : وضعیت حقوقی ایقاع با انگیزه فرار از دین……………………………………………………….. 133

 

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 136

 

پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………. 140

 

منابع …………………………………………………………………………………………………………………. 141

 

چکیده:

 

در قانون مدنی ایران برای اعتبار و تاثیر گذار بودن معاملات یکسری شرایط در ماده 190 احصاء شده است این شرایط عبارتند از:

 

1- قصدورضا؛

 

2- اهلیت طرفین؛

 

3- موضوع معامله که بایدمعین باشد؛

 

4- مشروعیت جهت معامله.

 

که در صورت فقدان هریک از این شرایط عقد نمی تواند تاثیر مطلوب خود را داشته باشد. معاملات یکی از اعمال حقوقی بسیار مهم هستند که قانونگذار شرایط صحت آن را تعیین کرده است حال ایقاعات نیز مانند معاملات از جمله ی اعمال حقوقی هستند که در زندگی اجتماعی دارای اهمیت و تاثیر زیادی می باشد که در ابواب مختلف این تاثیر را می توان مشاهده کرد در باب حقوق عینی که می تواند سبب تملک شخص شود مثل احیای اراضی موات یا باعث سقوط حق مالکیت و اجازه ی احیا به دیگران بشود مثل اعراض؛ در باب حقوق دینی مثل ابراء دین مدیون یا در امور خانوادگی که طلاق نمونه بارز آن است یا فسخ نکاح و رجوع شوهر یا بذل مدت در نکاح منقطع، حال در قانون مدنی برای صحت و اعتبار ایقاع شرایطی ذکر نشده است و این امر باعث تشتت آراء می گرددو با توجه به اهمیت این موضوع شایسته است که این شرایط تعیین شود.

 

بنظر می رسد بتوان با استقراء در قوانین و مقررات مربوط به معاملات و ایقاعات و در نظر گرفت مبانی و قواعد حقوقی به این نتیجه رسید، تمام شرایطی که برای صحت معامله در ماده 190 قانون مدنی ذکر شده است در ایقاع نیز لازم است و باید در نظر گرفته شود.

 

در رابطه با ضمانت اجرای فقدان این شرایط در ایقاع باید بیان کرد، جز در موارد استثنایی که با در نظر گرفتن مبانی و مصلحت اینگونه در نظر گرفته می شود مانند طلاق مکره که حکم بر بطلان این طلاق می گردد ضمانت اجرا همان است که در عقود مطرح می باشد.

 

مقدمه

 

الف – بیان مسئله

 

روابط افراد در جامعه تابع قانون است و این قانون است که باید ها و نباید ها را تعیین می کند، مشخص می نماید که چه اعمالی اعتبار دارند و چه اعمالی بی اعتبار هستند برای مثال ماده 190 قانون مدنی شرایط اساسی صحت یک معامله را بیان می کند . حال اگر هریک از این شرایط وجود نداشته باشد در اعتبار معامله اثر گذار است چراکه هر کدام یک از این شروط با در نظرگرفتن مصلحت ها و مبناهایی تعیین شده اند . این احصاء شرایط توسط قانونگذار خود ناشی از اهمیت موضوع است . یکی دیگر از اعمال حقوقی که در زندگی اجتماعی دارای اهمیت است ایقاع می باشد ولیکن ایقاع و قواعد حاکم بر آن در حقوق ما تا حد زیادی مهجور مانده است که این امر خود ریشه در فقه ما دارد چراکه در فقه نیز آنگونه که شایسته است به این عنوان حقوقی پرداخته نشده است و از طرف دیگر در حقوق خارجی هم نسبت به عمل حقوقی یک طرفه تا حد زیادی بی اعتنا است. اهمیت ایقاع در زندگی اجتماعی را می توان در ابواب مختلف بررسی کرد در حقوق عینی که می تواند سبب تملک شخص شود مثل احیای اراضی موات یا باعث سقوط حق مالکیت و اجازه ی احیا به دیگران بشود مثل اعراض؛ در باب حقوق دینی مثل ابراء دین مدیون یا در امور خانوادگی که طلاق نمونه بارز آن است یا فسخ نکاح و رجوع شوهر یا بذل مدت در نکاح منقطع، با این اوصاف می توان به نقش اثرگذار ایقاع نیز در زندگی اجتماعی پی برد، پس لازم است که شرایط صحت ایقاع مورد بررسی قرار گیرد.

 

ب – سوالات اصلی

 

با توجه به عدم ذکر شرایط صحت ایقاع؛

 

1- شرایط اساسی صحت ایقاع با در نظر گرفتن ماده 190 قانون مدنی چیست؟

 

2- ضمانت اجرای فقدان شرایط اساسی صحت ایقاع چیست؟

 

سوالات فرعی

 

1- قلمرو اعتبار قصد و رضا در ایقاع به چه صورت است؟

 

2- قلمرو اعتبار اهلیت در ایقاع به چه صورت است؟

 

3- قلمرو اعتبار معین موضوع در ایقاع به چه صورت است ؟

 

4- قلمرو اعتبار مشروعیت جهت در ایقاع به چه صورت است؟

 

ج – فرضیه ها

 

1-آن چه که با استقراء از قوانین و مقررات مربوط به معاملات و ایقاعات و با در نظر گرفتن قواعد حقوقی و اخلاقی به دست می آید این است که تمام شرایط صحت معامله در ایقاع اعتبار دارد و باید رعایت شود.

 

2- ضمانت اجرای فقدان این شرایط در ایقاع جز در موارد استثنایی همان ضمانت اجراهای مقرر برای معامله است.

 

فرضیه های فرعی

 

1- با استقراء در قوانین و مقررات مربوط به معاملات و ایقاعات به این نتیجه می رسیم که وجود قصد و رضا در ایقاع لازم است.

 

2-با استقراء در قوانین و مقررات مربوط به معاملات و ایقاعات به این نتیجه می رسیم که برای اعتبار ایقاع شخص موقع باید دارای اهلیت باشد.

 

3- با استقراء در قوانین و مقررات مربوط به معاملات و ایقاعات به این نتیجه می رسیم که معین بودن موضوع ایقاع ضروری است.

 

4- آنچه که با در نظر گرفتن قواعد و مبانی حقوق و اخلاقی و توجه به نظم عمومی بدست می آید این است که ایقاع باید دارای جهتی مشروع باشد.

 

د – روش تحقیق

 

روش توصیف تحلیلی است.

 

هـ – روش گردآوری اطلاعات

 

روش کتابخانه ای از طریق فیش برداری از کتب، اسناد و مقالات می باشد.

 

بند دوم – لزوم وجود آیین دادرسی داوری.. 11

 

بند سوم – تفاوت آیین دادرسی داوری با دادرسی دادگاه 13

 

گفتار دوم- تنوع آیین دادرسی داوری.. 15

 

بند نخست – آیین دادرسی داوری محلی.. 15

 

بند دوم – آیین دادرسی داوری تجاری بین‌المللی.. 18

 

الف) مسائل این نوع داوری.. 18

 

ب) اصل آزادی طرفین در تعیین قواعد شکلی داوری.. 19

 

ج) اختیار داور برای تعیین قواعد شكلی داوری.. 21

 

گفتار سوم – لزوم و نقش تبعیت داوری از قانون مقر داوری.. 23

 

الف) لزوم تبعیت داوری از قانون مقر داوری.. 23

 

ب) نقش تبعیت جریان داوری از قانون محل داوری.. 26

 

مبحث چهارم – ابطال رأی داوری به جهات مرتبط به مفاد و مستندات رأی داوری.. 26

 

گفتار نخست – تفاوت خروج از حدود اختیار با عدم صلاحیت و معیار حدود اختیار داور. 27

 

بند نخست – تفاوت خروج از حدود اختیار با عدم صلاحیت… 27

 

بند دوم – ملاك حدود اختیار داور. 28

 

بند سوم – ابطال كل یا جزء رأی داوری.. 29

 

بند چهارم – در متون بین‌المللی و قوانین و آراء کشورها 31

 

الف) در متون بین‌المللی و قوانین كشور‌ها 31

 

ب) در آراء داوری بین‌المللی.. 32

 

مبحث پنجم – دیدگاه نظام حقوقی ایران. 35

 

گفتار نخست – در قانون آیین دادرسی مدنی.. 35

 

بند نخست – بطلان مطلق رأی داوری به سبب مخالفت با قوانین آمره 38

 

بند دوم – بطلان نسبی رأی داوری به سبب مخالفت با قوانین تفسیری.. 39

 

بند سوم – بطلان رأی داوری مخالف قوانین موجد حق.. 40

 

بند چهارم – مفهوم قانون و انواع آن. 40

 

بند پنجم – قوانین تفسیری و قوانین آمره 42

 

بند ششم – قانون موجد حق و قوانین شکلی.. 43

 

بند هفتم – مصادیق موضوع‌های غیرقابل داوری.. 44

 

الف – موضوعات مربوط به احوال شخصیه. 45

 

ب – حقوق مربوط به مالکیت‌های صنعتی و معنوی.. 47

 

بند هشتم – بطلان رأی داوری به سبب مخالفت با مندرجات مفاد اسناد رسمی.. 48

 

الف – بطلان رأی داوری به سبب مخالفت با مندجات دفتر املاک.. 48

 

ب – بطلان رأی داوری به سبب مخالفت با سند رسمی تنظیم شده بین طرفین دعوا 49

 

بند نهم – مخالفت رأی داوری با مقررات آمره مربوط به اموال غیرمنقول واقع در ایران یا معارض بودن رأی داوری با مفاد اسناد رسمی معتبر. 50

 

بند دهم – رأی خارج از حدود اختیار قابل ابطال است… 51

 

بند یازدهم – حدود اختیار داور از نظر موضوعی.. 51

 

بند دوازدهم- حدود اختیار داور از نظر زمانی.. 52

 

بند سیزدهم – تعیین مدت داوری به عهده کیست؟. 53

 

بند چهاردهم – مدت اختیار داوری چقدر است؟. 54

 

بند پانزدهم – ابتدای مدت اختیار داوری از چه زمانی است؟. 56

 

الف – موافقت‌نامه داوری اختلاف موجود. 56

 

ب- موافقت‌نامه داوری اختلاف آینده 56

 

بند شانزدهم – تعلیق مدت اختیار داوری.. 57

 

الف – در مورد اناطه. 57

 

ب – استماع اظهارات طرفین.. 58

 

ج – در مورد رسیدگی به جرح داور. 58

 

د – در مورد عذر موجه داور برای عدم شرکت در جلسات داوری.. 59

 

بند هفدهم – ابطال کل یا جزء رأی داوری.. 60

 

گفتار دوم – در قانون داوری تجاری بین‌المللی.. 61

 

بند نخست – تفاوت موضع دو نظام در این مورد. 61

 

بند دوم – ملاک حدود صلاحیت داور برای صدور رأی.. 61

 

بند سوم – توسعه اختیار مرجع داوری در جریان داوری.. 62

 

گفتار سوم – شرط لازم برای ابطال رأی داوری به جهت خارج بودن آن از حدود اختیار مرجع داوری.. 63

 

 

بند نخست – مبتنی نبودن رأی به موافقت محکوم‌علیه. 63

 

الف) حالت مسبوق به رسیدگی.. 63

 

 

1. رسیدگی خارج از حدود اختیار از بدو داوری.. 63

 

1. خروج از حدود اختیار در جریان رسیدگی.. 64

 

ب) حالت غیرمسبوق به رسیدگی.. 64

 

بند دوم – ابطال کل یا جزء رأی داوری.. 64

 

بند سوم – اشکال عبارتی قانون ایران در این مورد. 64

 

گفتار چهارم – ابطال رأی داوری از راه اعاده دادرسی.. 65

 

فصل دوم رسیدگی به رأی داور در موارد بطلان و زوال آن

 

مبحث نخست – انتخاب داور یا داوران توسط محکمه. 69

 

مبحث دوم – تکلیف دادگاه درخصوص ابلاغ رأی داور. 72

 

مبحث سوم – تکلیف دادگاه درخصوص تصحیح رأی داور. 74

 

مبحث چهارم – تکلیف دادگاه درخصوص ابطال رأی داور. 75

 

مبحث پنجم – تکلیف دادگاه درخصوص اجرای رأی داور. 78

 

مبحث ششم – شرایط رأی داور و موارد بطلان آن. 80

 

گفتار نخست – عدم مخالفت باقوانین موجد حق.. 80

 

گفتار دوم – صدور رأی نسبت به موضوع دعوا 80

 

گفتار سوم – صدور رأی در حدود اختیارات تفویضی.. 81

 

گفتار چهارم – صدور رأی داوری در موعد قانونی.. 81

 

گفتار پنجم – عدم مخالفت با مفاد اسناد رسمی.. 82

 

مبحث هفتم – تصحیح رأی صادره 84

 

گفتار هشتم – دریافت حق‌الزحمه. 84

 

مبحث نهم – زوال داوری.. 85

 

گفتار نخست – تراضی کتبی طرفی بر الغاء داوری.. 85

 

گفتار دوم – فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا 86

 

گفتار سوم – انتفای موضوع داوری.. 87

 

گفتار چهارم – امتناع داور از رسیدگی یا عدم توانایی ایشان. 87

 

گفتار پنجم – فوت یا حجر داور. 88

 

گفتار ششم – انقضای مدت داوری.. 88

 

فصل سوم آثار رأی داور و موارد اعتراض به آن با تأکید بر رویه قضایی

 

مبحث نخست – آثار رأی داور. 91

 

گفتار نخست – رأی داوری و اعتبار قضیه محکوم‏بها 92

 

گفتار دوم- داوری و قاعده فراغ دادرس… 94

 

بند نخست- تصحیح رأی.. 95

 

بند دوم- تفسیر رأی.. 97

 

گفتار سوم- اثر اعلامی رأی داور. 98

 

مبحث دوم- موارد اعتراض به رأی داور. 99

 

گفتار نخست- موارد اعتراض به رأی داور علت بطلان آن. 99

 

بند نخست – رأی صادره، مخالف با قوانین موجد حق باشد. 100

 

بند دوم – داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده و خارج از حدود اختیار خود رأی صادر کرده است… 100

 

بند سوم – رأی داور یا داوران پس از انقضاء مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد. 101

 

بند چهارم- رأی داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و آراء اعتبار قانونی است، مخالف باشد. 101

 

بند پنجم – رأی به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رأی نبوده‏اند. 101

 

بند ششم – قرارداد رجوع به داوری بی‏اعتبار بوده باشد. 101

 

گفتار دوم- اعتراض به رأی داور و آیین و آثار آن. 102

 

بند نخست- مرجع ذی‏صلاح جهت ابطال رأی داور. 102

 

بند دوم – مهلت اعتراض، نحوه اعتراض و هزینه دادرسی.. 103

 

بند سوم- نحوه رسیدگی و آثار ابطال رأی داور. 105

 

مبحث سوم – بطلان رأی داور در رویه قضایی.. 107

 

نتیجه‌گیری.. 119

 

پیشنهاد. 119

 

فهرست منابع و مآخذ. 124

 

مقدمه

 

الف) بیان مسئله

 

طرفین یا اصحاب دعوا می‌توانند توافق نمایند اختلافات میان خود را که از یک رابطه حقوقی معین به وجود آمده و یا به وجود خواهد آمد اعم از اینکه این رابطه قراردادی یا غیرقراردادی باشد، به داوری ارجاع نمایند.

 

داوری یا حکمیت عرفاً به تأسیسی اطلاق می‌شود که به طور خصوصی و علی‌الاصول غیردولتی به رسیدگی قضایی می‌پردازد. استفاده از این مکانیسم سبب می‌شود دعاوی در چرخه رسیدگی قضایی دولتی قرار نگیرد و براساس مقررات حقوق عمومی و سازمان قضایی رسمی رسیدگی نشود. بنابراین حل و فصل هر دعوا به فرد یا افرادی محول می‌شود که برای این منظور تعیین می‌گردند که حکم یا داور خوانده می‌شوند.

 

تأسیس حکمیت و داوری در سراسر جهان کنونی مورد توجه و اقبال است و با توجه به ویژگی‌های برجسته داوری و اجرای بهتر آراء آن از یک طرف و مشکلات بسیاری که بر سر راه رسیدگی‌های قضایی وجود دارد، از سوی دیگر، موجب گردیده تا از داوری استقبال شده و گرایش به حل و فصل دعاوی و از طریق داوری بیشتر شود. در این فرآیند نکته مهم آن است که معمولاً طرفین دعوا به شخصیت کسانی که به مسائل آنها رسیدگی می‌کنند، اهمیت می‌دهند. در نظام داوری، طرفین به اختیار خود داور یا داوران را معین می‌کنند. جلسات رسیدگی هم ممکن است از قواعد شکلی متبع سازمان قضایی رسمی فارغ و آزاد باشد و نیز در داوری رسیدگی غیرعلنی است و این امر که تضمین‌کننده محرمانه بودن یا سری مانند مسائل طرفین است، هم در مسائل مدنی و هم در امور اقتصادی و تجاری، قابل توجه است.

 

مراجعه به داوری به این منظور صورت می‌گیرد که به دلیل پاره‌ای مزایا، داور که شخص خصوصی منتخب مستقیم یا غیرمستقیم طرفین اختلاف است، جایگزین دادگاه بشود. حال آنکه درخواست ابطال رأی داوری، کاری، عکس داوری است؛ زیرا این کار، چیزی جز به دادگاه کشیدن جریان خود داوری یا محاکمه داوری نیست. از این‌رو دست یازی به ابطال رأی داوری، با هدف از داوری و همه مزایایی که برای داوری شناخته شده است در تعارض است و حکایت از روندی می‌کند که همه تلاش‌های به کار رفته در جریان داوری را، در معرض بیهودگی قرار می‌دهد. طرفین را به چالشی گرفتار می‌سازد که معمولاً برای گزیر از آن به داوری، رو می‌شود. بااین‌همه در عمل گاه پیش می‌آید که حداقل، یکی از طرفین دعوا، رأی داوری را، صحیح و قابل تحمل نمی‌پندارد و علت آن را کج‌روی‌ها و ناراستی‌هایی می‌داند که در روند داوری، روی داده است. اگر چنین ادعایی به ثبوت برسد، البته ابطال رأی داوری نادرست، جلوه ناروا نخواهد داشت و با هدف نهایی توسل به داوری که احقاق حق است در تعارض نخواهد بود.

 

برای حفظ حقوق طرفین دعوای مطروحه در دادگاه، در قبال رأی نادرست، راه‌حل‌هایی وجود دارد لذا برای رهایی طرفین داوری از آثار رأی داوری ناروا نیز، باید راهی باشد؛ بحث از موارد ابطال رأی داوری برای نه تنها، نشان دادن این راه‌کارها، بلکه راهبری درست داوری، دقت عمل دست‌اندرکاران داوری در فراهم آوردن و اداره داوری، صدور رأی داوری درست و در نهایت جلوگیری از صدور رأی قابل ابطال سودمند است. این سودمندی را، بررسی همه موارد و جهاتی که اشکال و تردید در آنها، اعتبار رأی داوری را متزلزل می‌کند، تأمین خواهد کرد.

 

قوانین داوری کشور ما، از قوانین و متون خارجی گرته‌برداری شده است. این گفته نباید چنین تعبیر شود که داوری در کشور و حقوق ما بی‌سابقه بوده است. در حقوق اسلامی، توسل به قاضی تحکیم، نوعی رجوع به داوری است. قاضی تحکیم، شخص حائز شرایط قضاوت که منصوب به قضاوت نیست، بلکه طرفین دعوا، براساس یک قرداد جایز، او را به قضاوت مورد درخصوص منازعه خود، تعیین می‌کنند. رأی قاضی تحکیم، باید چون رأی قاضی، بر احکام شرعی مبتنی باشد و غیرقابل اعتراض است.

 

در قانون اصول محاکمات 1289 هـ.ش(1329 هـ.ق) که به دنبال انقلاب مشروطیت و تأسیس دادگستری براساس اصول اداری مقتبس از قانون تجارب کشورهای اروپایی، تصویب شد، ارجاع منازعات موجود، به داوری داورانی به تعداد مطلق، پیش‌بینی شده بود. رجوع به داوری می‌بایست به موجب قرارنامه تنظیم شده در ضمن عقد لازم باشد، داوران تابع تشریفات نبودند، ولی نمی‌توانستند، مخالف قوانین توافقی بنمایند. رأی داوران قابل شکایت و قابل اجرا بود.

 

در سال 1306 قانون حکمیت به تصویب رسید که علاوه بر داوری به تراضی، که در هر مرحله از مراحل رسیدگی رجوع به آن مجاز بود، داوری اجباری را پیش ‌بینی می‌کرد. به موجب این قانون، در صورت درخواست هر یک از طرفین تا آخر نخستین جلسه رسیدگی در مرحله رسیدگی نخستین – اعم از دادگاه بخش یا شهرستان دعوا علی‌رغم مخالفت طرف مقابل دعوا، به داوری ارجاع می‌شد، لکن رأی داوری قابل تجدیدنظر و استیناف بود و تجدیدنظر را داورهای تجدیدنظر انجام می‌دادند.

 

قانون مصوب 1307 موافقت‌نامه داوری اختلاف آینده(شرط داوری) را معتبر شناخت و قانون 1308 موارد داوری اجباری را محدود کرد. چون داوری اجباری با توافق توام نشد قانون 1313 آن را متوقف نمود. قانون آیین دادرسی 1318 بابی را به داوری اختصاص داد. این قانون موافقت‌نامه داوری اختلاف موجود و آینده را معتبر شناخت و موارد بطلان رأی داور را محدود نمود.

 

ب) سوالات تحقیق

 

 

1. در چه مواردی رأی داوری قابل ابطال است؟

 

1. مرجع صالح برای ابطال رأی داوری و مبنای تعیین موارد ابطال آن، چیست؟

 

1. دخالت دادگاه در روند داوری و ابطال آن شامل چه مراحلی است؟

 

1. در چه مواردی رأی داور اساساً باطل و غیرقابل اجراست؟

 

ج) فرضیات تحقیق

 

 

1. برخی موارد ابطال رأی داوری عبارتست از: فقدان اهلیت طرفین، عدم اعتبار موافقت‌نامه داوری، عدم رعایت مقررات مربوط به ابلاغ رضایت داوری و تعیین داور، قادر نبودن به دفاع به علل خارج از اختیار، مخالفت ترکیب مرجع داوری با موافقت‌نامه داوری و قانون، پذیرش جرح داوری که نظر موافق و مؤثر در رأی داده است، مخالفت آیین دادرسی با موافقت‌نامه داوری، ابطال رأی داوری به جهت خارج بودن رأی داوری از حدود اختیار مرجع داوری و ابطال رأی داوری از طریق اعاده دادرسی در خصوص ثبوت جعلیت مستند رأی یا کشف مدرک مستند رأی که طرف موجب کتمان آن شده است و….

 

1. به نظر می‌رسد مرجع صالح برای ابطال رأی داور یا داوران، طرفین دعوا یا قضات دادگستری هستند.

 

1. به نظر می‌رسد دخالت دادگاه در جریان روند داوری شامل 3 مرحله است: پیش از داوری، در جریان داوری و پس از صدور رأی داوری است.

 

2-1-6. آخرین نیایش مانی………………………………………………………….. 19

 

بخش دوم : 2-2. مانویت و گسترش آن در جهان…………………………………. 21

 

2-2-1. خاستگاه دین مانوی…………………………………………………………. 21

 

2-2-2. مانویان………………………………………………………………………. 23

 

2-2-3. مانویت در شرق…………………………………………………………….. 25

 

2-2-4. مانویت در غرب……………………………………………………………. 26

 

2-2-5. پیروان مانی…………………………………………………………………. 27

 

2-2-6. توسعه مانویت و بقایای آن………………………………………………….. 29

 

2-2-7. فرقه ها………………………………………………………………………. 30

 

بخش سوم : 2-3. آثار مانویان……………………………………………………… 32

 

2-3-1. خط و ادبیات کتب مانوی…………………………………………………… 32

 

2-3-2. داستانهای تمثیلی……………………………………………………………. 35

 

2-3-3. ادبیات موعظه ای…………………………………………………………… 36

 

2-3-4. نشر کتابهای مانی در جهان…………………………………………………. 37

 

2-3-5. آثار مانویان در حفاری تورفان……………………………………………… 38

 

2-3-6. خط مانی…………………………………………………………………….. 39

 

فصل سوم : شکل گیری و ظهور مانویت…………………………………………… 41

 

بخش اول : 3-1. سرگذشت عیسی (ع)…………………………………………….. 42

 

3-1-1. ناصری……………………………………………………………………… 42

 

3-1-2. ولادت عیسی در انجیل و قرآن (کتب مقدس)………………………………. 42

 

3-1-3. اخبار انبیاء به ظهور مسیح (ع)……………………………………………. 43

 

3-1-4. ذکر نبوت عیسی بن مریم (ع)……………………………………………… 44

 

3-1-5. بعثت عیسی (ع)…………………………………………………………….. 45

 

3-1-6. رسالت حضرت عیسی (ع)…………………………………………………. 46

 

3-1-7. بروز شرک در زمان حضرت عیسی (ع)………………………………….. 47

 

3-1-8. دیدگاه قرآن کریم در مورد عیسی مسیح (ع)……………………………….. 48

 

بخش دوم : 3-2. مسیحیت بعد از مسیح (ع)………………………………………. 48

 

3-2-1. مسیحیت پس از عیسی (ع)…………………………………………………. 48

 

3-2-2. مسیحیت در نخستین سده های میلادی………………………………………. 50

 

3-2-3. شاگردان عیسی مسیح (ع)………………………………………………….. 52

 

3-2-4. انتشار و رسمیت مسیحیت………………………………………………….. 52

 

3-2-5. محیط رومی و ریشه های یهودی مسیحیت…………………………………. 53

 

بخش سوم : 3-3. شوراهای مسیحیت……………………………………………… 54

 

3-3-1. شورای داد شیوع……………………………………………………………. 54

 

3-3-2. شورای مدائن……………………………………………………………….. 56

 

3-3-3. شوراهای سال 484-485-486 (جدایی عقیدتی از غرب)………………… 57

 

3-3-4. مدرسه نصیبین……………………………………………………………… 60

 

بخش چهارم : 3-4. کلیساهای مسیحیت……………………………………………. 62

 

3-4-1. وجه تسمیه کلیسا……………………………………………………………. 62

 

3-4-2. کلیسای اورشلیم نخستین تشکل رسمی مسیحیت……………………………. 62

 

3-4-3. پیامدهای تأسیس قسطنطنیه : تشکیل امپراتوری مسیحی…………………… 63

 

3-4-4. تقسیمات مسیحیت…………………………………………………………… 64

 

3-4-5. پیروان راه…………………………………………………………………… 64

 

بخش پنجم : 3-5. وضعیت مسیحیت در امپراتوری ساسانی «ایران»…………….. 65

 

3-5-1. کیش ترسایی در ایران………………………………………………………. 65

 

3-5-2. یزدگرد و مسیحیان………………………………………………………….. 66

 

3-5-3. شروع آزارها در اواخر حکومت یزدگرد اول……………………………… 68

 

3-5-4. وضعیت مسیحیان در زمان پادشاهی بهرام پنجم…………………………… 69

 

3-5-5. کرتیر و مسیحیان…………………………………………………………… 71

 

3-5-6. گسترش کلیسا و مراکز مهم کلیسایی……………………………………….. 72

 

3-5-7. زمینه های نسطوری شدن کلیسای ایران و ایجاد شورای مذهبی…………… 73

 

3-5-8. نقش بارصوما در نسطوری کردن کلیسای ایران و استقلال نسطوریان از کلیسا روم شرقی      74

 

3-5-9. مسجد سنگی داراب آتشکده آذرخش………………………………………… 76

 

 

3-5-10. کلیسای نسطوری خارک………………………………………………….. 76

 

بخش هفتم :3-7. منابع و خط مسیحی……………………………………………… 78

 

3-7-1. اسناد منابع سریانی………………………………………………………….. 78

 

3-7-2. فارسی میانه مسیحی………………………………………………………… 78

 

فصل چهارم : بررسی آموزه های مانوی…………………………………………… 79

 

بخش اول : 4-1. آموزشهای مانی…………………………………………………. 80

 

4-1-1. مانستان……………………………………………………………………… 80   

 

4-1-2. آموزش های مانی…………………………………………………………… 80

 

4-1-3. شایست ناشایست های مانوی……………………………………………….. 83

 

4-1-4. روزه های مانوی به قلم و.ب. هنینگ………………………………………. 85

 

بخش دوم: 4-2. اعتقادات مانوی…………………………………………………… 87

 

4-2-1. سرنوشت انسان پس از مرگ……………………………………………….. 87

 

4-2-2. نور و ظلمت………………………………………………………………… 88

 

4-2-3. آگاهی، راه رستگاری……………………………………………………….. 93

 

4-2-4. معاد و قیامت از نظر مانی…………………………………………………. 94

 

4-2-5. بهشت و جهنم از نظر مانی…………………………………………………. 95

 

بخش سوم : 4-3. آفرینش جهان و ماه و خورشید در مذهب مانی……………….. 96

 

4-3-1. آفرینش جهان……………………………………………………………….. 96

 

4-3-2. دولاب کیهانی……………………………………………………………….. 96

 

4-3-3. خلقت ماه و خورشید بر اساس متون مانوی………………………………… 97

 

4-3-4. صفت زمین و آسمان نورانی……………………………………………….. 97

 

4-3-5. ایزدان اسطوره آفرینش و خویش کاری آنان……………………………….. 98

 

بخش چهارم : 4-4. تأثیرات مذهب مانی بر شعر شاعران…………………………. 100

 

4-4-1. تجلی عرفان مانوی در غزلی از حافظ……………………………………… 100

 

4-4-2. ذکر مانی در شاهنامه فردوسی……………………………………………… 100

 

بخش پنجم : 4-5. عوامل گسترش دین مانی……………………………………….. 102

 

4-5-1. معجزۀ مانی…………………………………………………………………. 102

 

4-5-2. سلسله مراتب مانویان……………………………………………………….. 103

 

4-5-3. حکمت علمی مانویه………………………………………………………… 105

 

بخش ششم : 4-6. تأثیر اندیشه های مانی بر دیگر ادیان و بالعکس………………. 105

 

4-6-1. مانویت و اسلام……………………………………………………………… 105

 

4-6-2. شعوبیه و زندقه……………………………………………………………… 106

 

4-6-3. جامه سپید……………………………………………………………………. 108

 

4-6-4. آئین گنوسی و تأثیر آن در آیین مانی……………………………………….. 109

 

فصل پنجم : بررسی آموزه های مسیحیت…………………………………………… 111

 

بخش اول : 5-1. تعالیم مسیح (ع)…………………………………………………. 112

 

5-1-1. کتاب مقدس…………………………………………………………………. 112

 

5-1-2. تعالیم عیسی مسیح (ع)……………………………………………………… 112

 

5-1-3. مختصری از وظایف اخلاقی……………………………………………….. 114

 

5-1-4. اعتقاد به تثلیث در نظر قرآن……………………………………………….. 115

 

بخش دوم : 5-2. شعائر هفت گانه مسیحیت……………………………………….. 115

 

5-2-1. متعه (یا ازداواج موقت)…………………………………………………….. 115

 

5-2-2. تعمید………………………………………………………………………… 116

 

5-2-3. عشاءِ ربانی…………………………………………………………………. 118

 

5-2-4. تأیید………………………………………………………………………….. 120

 

5-2-5. . دست گذاری (یا درجات مقدس روحانیت)………………………………… 120

 

5-2-6 . تدهین نهایی………………………………………………………………… 122

 

5-2-7. توبه………………………………………………………………………….. 123

 

5-2-8. ازدواج مسیحی……………………………………………………………… 125

 

5-2-9. تصویب اصول مسیحیت……………………………………………………. 126

 

بخش سوم : 5-3. اعتقادات مسیحیت………………………………………………. 127

 

5-3-1. عبادات و نیایش در مسیحیت……………………………………………….. 127

 

5-3-2. روزه گرفتن…………………………………………………………………. 129

 

5-3-3. گناه در آئین مسیحیت……………………………………………………….. 129

 

5-3-4. ماهیت مرگ………………………………………………………………… 131

 

5-3-5. مراسم سبت نزد مسیحیان…………………………………………………… 131

 

5-3-6. ذکر نشانه های قیامت……………………………………………………….. 133

 

5-3-7. تدفین در مسیحیت و مقابر عیسویان………………………………………… 134

 

بخش چهارم : 5-4. انجیل و اعیاد مسیحیت……………………………………….. 134

 

5-4-1. انجیل های چهارگانه………………………………………………………… 134

 

5-4-2. احترام به زن در انجیل و حجاب در انجیل…………………………………. 135

 

5-4-3. مفهوم خدا نزد مسیحیان…………………………………………………….. 136

 

5-4-4. اعیاد مسیحیت………………………………………………………………. 137

 

بخش پنجم : 5-5. موعظه ها و پیام ها عیسی……………………………………… 139

 

5-5-1. موعظه های عیسی به دوازده شاگردش…………………………………….. 139

 

5-5-2. درخت طوبی………………………………………………………………… 141

 

5-5-3. پیام عیسی (ع) و مسئله اسطوره شناسی……………………………………. 141

 

5-5-4. عرفان مسیحی خدای گرای انسان نگار…………………………………….. 143

 

5-5-5. مبارزه با انحراف و تعریف………………………………………………… 144

 

5-5-6. چهار امری که موجب آرامش می شوند……………………………………. 144

 

بخش ششم : 5-6. آموزشهای اجتماعی عیسی (ع) و پیروان عیسی (ع) و بعضی

 

از فرقه ها مسیحیت…………………………………………………………………. 145

 

5-6-1. آموزشهای اجتماعی عیسی (ع)…………………………………………….. 145

 

5-6-2. وضع اجتماعی و خرافی مسیحیان………………………………………….. 145

 

5-6-3. گفتگوها و مشاجرات مذهبی………………………………………………… 147

 

5-6-4. شریعت و آزادی روح القدس……………………………………………….. 149

 

5-6-5. رسولان و اعتقاد نامه رسولان………………………………………………. 150

 

5-6-6. اعتقادات مسیحیان و مسیحیت نسطوری در ایران…………………………. 153

 

بخش هفتم : 5-7. تأثیر آموزه های مسیحی بر دیگر ادیان و بالعکس……………. 154

 

5-7-1. مسیحیت و ویژگی های پسندیده آن…………………………………………. 154

 

5-7-2. ظهور اندیشه های گنوسی و مارکیونی…………………………………….. 155

 

5-7-3. مهر پرستی و مسیحیت……………………………………………………… 156

 

5-7-4. هزاره سلطنت عیسی مسیح (ع)……………………………………………. 160

 

5-7-5. دعای اوزیریس برای خدای آفتاب (مقایسه با دین مسیح)………………….. 161

 

فصل ششم : بررسی تطبیقی آموزه های مانوی و مسیحیت در عصر ساسانی……. 162

 

بخش اول : 6-1. سرگذشت مانی و عیسی (ع)……………………………………. 163

 

6-1-1. خانواده مانی و عیسی (ع)………………………………………………….. 163

 

6-1-2. دوازده سالگی مانی و عیسی (ع)…………………………………………… 163

 

6-1-3. محتوای سخنان مانی و عیسی (ع) و پیروزی در میان مردم………………. 164

 

6-1-4. دین مانی و مسیح (ع)………………………………………………………. 166

 

6-1-5. نام مانی و عیسی (ع) در آیین مانویت و مسیحیت…………………………. 167

 

بخش دوم : 6-2. تعالیم در مانویت و مسیحیت…………………………………….. 168

 

6-2-1. اساس تعالیم در آیین مانویت و مسیحیت……………………………………. 168

 

6-2-2. بعثت مانی و عیسی (ع)……………………………………………………. 170

 

6-2-3. خدا در مانویت و مسیحیت………………………………………………….. 171

 

6-2-4. شیوه های گوناگون آموزه های مانی و عیسی (ع) به پیروانشان…………… 173

 

6-2-5. اعتقادات مانی و مسیح (ع)…………………………………………………. 174

 

6-2-6. معجزات مانی و عیسی (ع)………………………………………………… 176

 

6-2-7. اخلاقیات و زهد و تقوی در مانویت و مسیحیت……………………………. 177

 

6-2-8. علم نجوم در مانویت و مسیحیت……………………………………………. 178

 

بخش سوم : 6-3. سلسله اعتقادات در مانویت و مسیحیت……………………….. 179

 

6-3-1. معاد در مانویت و مسیحیت…………………………………………………. 179

 

6-3-2. روزه و نماز و صدقه در مانویت و مسیحیت………………………………. 179

 

6-3-3. بهشت و جهنم در مانویت و مسیحیت………………………………………. 181

 

6-3-4. گناه و توبه در مانویت و مسیحیت………………………………………….. 181

 

6-3-5. آیین اعتراف در مانویت و مسیحیت………………………………………… 182

 

6-3-6. تثلیث در مانویت و مسیحیت……………………………………………….. 184

 

6-3-7. رستگاری و پرهیزگاری در مانویت و مسیحیت…………………………… 184

 

6-3-8. تعمید و عشاءِ ربانی در مانویت و مسیحیت………………………………… 185

 

6-3-9. موضوع داستان آفرینش و خلقت ماه و خورشید در مانویت و مسیحیت…… 187

 

6-3-10. اعیاد در کیش مانویت و مسیحیت………………………………………… 188

 

6-3-11. اشعار و سرودهای مذهبی در مانویت و مسیحیت………………………… 189

 

6-3-12. دعا در مانویت و مسیحیت………………………………………………… 190

 

6-3-13. آیین ازدواج در مانویت و مسیحیت……………………………………….. 190

 

6-3-14. نور وظلمت در مانویت و مسیحیت………………………………………. 191

 

6-3-15. عروج مانی و مسیح (ع) به آسمان……………………………………….. 192

 

بخش چهارم : 6-4. فعالیت های مذهبی در مانویت و مسیحیت……………………. 192

 

6-4-1. محل عبادت و فعالیت زنان در کیش مانویت و مسیحیت………………….. 192

 

6-4-2. آیین تطهیر و موعظه ها در مانویت و مسیحیت…………………………… 195

 

6-4-3. جهان بینی در کیش مانویت و مسیحیت……………………………………. 196

 

6-4-4. گرامیداشت روزهای هفته در مانویت و مسیحیت………………………….. 196

 

6-4-5. پایان جهان و داوران در واپسین روزها در کیش مانویت و مسیحیت……… 197

 

6-4-6. اسطوره ها در مانویت و مسیحیت………………………………………….. 199

 

6-4-7. حضرت آدم در کیش مانویت و مسیحیت…………………………………… 200

 

6-4-8. تولید مثل در مانویت و مسیحیت……………………………………………. 200

 

6-4-9. وجود آثار در مانویت و مسیحیت…………………………………………… 201

 

بخش پنجم : 6-5. پیروان و سلسله مراتب در مانویت و مسیحیت………………… 202

 

6-5-1. پیروان و شاگردان مانی و مسیح (ع)………………………………………. 202

 

6-5-2. مانویت و مسیحیت پناهگاه طبقات محروم…………………………………. 204

 

6-5-3. مبلغین مانوی و مسیحی و اختلافات میان آنها……………………………… 205

 

6-5-4. شرط لازم برای مانوی شدن در مانویت و مسیحی شدن در مسیحیت……… 207

 

6-5-5. سلسله مراتب در مانویت و مسیحیت و اعمال آنها…………………………. 208

 

6-5-6. مراسم سوگواری در مانویت و مسیحیت……………………………………. 210

 

بخش ششم : 6-6. تأثیر ادیان بزرگ در مانویت و مسیحیت………………………. 210

 

6-6-1. عملکرد زرتشتیان نسبت به مانویان و مسیحیان و تأثیر آن بر مذاهب…….. 210

 

6-6-2. تأثیر کیش بودایی در مانویت و مسیحیت…………………………………… 211

 

6-6-3. تأثیر کیش زروانی در مانویت و مسیحیت…………………………………. 212

 

6-6-4. تأثیر آیین مهر بر مانویت و مسیحیت………………………………………. 213

 

6-6-5. تأثیر گنوسی ها و آموزه های مارکیونی در مانویت و مسیحیت…………… 214

 

فصل هفتم: نتیجه گیری……………………………………………………………… 216

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………… 217

 

منابع و مآخذ………………………………………………………………………….. 220

 

چکیده

 

دین مانوی آئینی عرفانی و ترکیبی از ادیان مسیحیت، زرتشتی و گنوسی بود که در ایران بنیان گذاشته شد. در این دین از مسیحیت «مسیح منجی» وارد شده است و از دین زرتشتی «اعتقاد به دوگانه به نیکی وبدی» و از دین بودایی «ورود اصول تناسخ» و دیگر آئین چون مهر و گنوسی نیز در عملکرد آنان تأثیر گذار بود. مسیحیت که از سمت غرب به ایران راه پیدا نمود در همه جای شاهنشاهی ساسانی مراکز اسقف نشین دایر کرد و مسیحیت به سرعت در ایران ریشه دوانید. مسیحیت آمیزه ای از تأثیرات یونانی، رومی و یهودی بود. مسیحیت از بعضی ادیان دیگر همچون مهرپرستی و زروانی و گنوسی تأثیر گرفته است که در تعالیم و عملکرد پیروان مسیحی به وضوح دیده می شود. آنچه مانویت را مخصوصأ با آیین مسیح نزدیک می نماید ارتباط مانی است با مذاهب گنوسی مسیحی که باعث گردید بسیاری از آموزشها و عملکرد مانویان از مسیحیت تأثیر گذار باشد. و علت تأثیر گذاری مانویت از مسیحیت این بود که مانی خود را همان فارقلیط معرفی نمود که مسیح به آمدنش بشارت داده بود، و شباهت تعالیم مانی و مسیح سبب گردید که بعضی از مسیحیان به مانویت تمایل نشان دهند. عملکرد پیروان مانویت بر اساس آثار باقیمانده از آنها نشان می دهد که مانی به خوبی از آئین مسیح خبر داشته و بسیاری از تعالیم مسیح را در دین خود گنجانده است. به طور کلی تأثیر مانویت از مسیحیت در مسائل اعتقادی و عملکرد پیروانشان در زندگی اجتماعی به مراتب بیشتر بوده است. این پژوهش با توجه به ماهیت نظری آن توصیفی و تحلیلی و بر اساس متدهای متداول در علوم انسانی و مطالعات تاریخی به شیوه جمع آوری داده ها انجام گرفته این پژوهش می تواند جنبه های مبهم مانویت و مسیحیت و تأثیرات این دو آیین را تبیین نماید.

 

کلید واژه : تعالیم ، عقاید ، مانوی ، مسیحی ، ساسانیان .

 

1-1.بیان مسئله:

 

در این پژوهش قصد بر آنست که به سنجش تطبیقی آموزه های مانوی با مسیحیت در دورۀ ساسانی پرداخته شود.

 

مانی در زمان شاپور اول ساسانی با کسب رضایت او توانست به سرعت دین خود را در ایران گسترش داده و توسط مبلغین مانوی در شرق و غرب جهان آیین مانی توسعه پیدا کند. اعتقادات و آموزه های مانی در دنیا پیشرفت نمود. این اعتقادات و آموزه ها که برگرفته از آیین گنوسی است توسط مانی و شاگردان او اشاعه داده شد. مانی دین خود را جهانی قلمداد می کرد و خود را همان فارقلیطی که مسیح به آمدنش بشارت داده بود معرفی نمود. در کیش مانوی که از زمرۀ آیین های گنوسی و عرفانی محسوب می شود علاوه بر عناصر و آموزه های مزدیسنایی و بودایی و زرتشتی تأثیر فراوان ادیان گوناگون و مختلف بین النهرین هم به وضوح دیده می شود و این بدان علت است که محل نشو و نما و تربیت اولیه مانی در ناحیه حاصلخیز بود. آیین مانوی در میان ادیان ایرانی، آشکارترین و واضح ترین دین ثنوی است زیرا مشخص ترین اصل آن اعتقاد به دو مبدأ و دو مصدر ازلی و ابدی یعنی نور و ظلمت و سه دوره ماضی، حال و آینده است. از جمله مشهور شدن مانی و سبب گرویدن مردم به وی چیرگی و مهارت او در هنر نقاشی بود. آشنایی ایرانیان با آیین مسیح که از بین النهرین و عراق وارد ایران شد، در اوایل قرن اول میلادی صورت گرفته است و با پذیرش مردم، مسیحیان در ایران به تبلیغ آیین مسیحیت همت گماشتند. عیسی (ع) تعالیم پیامبران قبل از خود را منسوخ ننمود بلکه آنها را به جا آورد و تکمیل نموده است.

 

از جمله عوامل ارتباط بین آیین مانی و مسیحیت در این بود که در دورۀ ساسانی روحانیون زرتشتی نسبت به دیگر ادیان سخت گیری فراوان داشته اند و بخصوص رنج و شکنجه فراوان پیروان مانویت و مسیحیت سبب گردید که این ادیان را به یکدیگر نزدیکتر کرده بود. از جمله اقتباسات آیین مانویت از مسیحیت: سلسله مراتب از جمله ویژگی اسقف ها و کشیشان و … گرفته تا تعداد حواریون و شاگردان مانی، از جمله اعتقادات و آیین های چون اعیاد و مراسم دعا خوانی و بعضی از مراسم مذهبی که نمونه آن تعمید و عشاءِ ربانی همه برگرفته از مسیحیت است. بیشترین تأثیر مانویت بر مسیحیت این بود که مسیحیانی که به آیین مانی گرویدند او را فارلیط نجات بخش خوانده اند. چون مسیح آمدن فارقلیط را به پیروان خود نوید داده بود با مانی تحقق پیدا کرد و سخنان مانی در مورد عیسی (ع) و برگزیدن برخی آموزه های عیسی در دین خود و شباهت نام کتاب مانی با انجیل مسیح (ع) سبب شد عده ای از مسیحیان به دین مانی گرایش پیدا کنند. اما علت گرویدن عده ای از مانویان به مسیحیت آن بود که رنج و شکنجه از سوی پادشاهان ساسانی و روحانیون بخصوص با تحریک کرتیر و امپراتوری روم سبب گردید که آنها در ظاهر به مسیحیت گرایش پیدا نمایند تا از آسیب ها و شکنجه های عمال مربوطه در امان بمانند و این عوامل سبب گردید که بین این دو آیین ارتباط معنوی ایجاد شود.

 

1-2. اهداف تحقیق

 

سنجش تطبیقی در این پژوهش درصدد است تا به روابط و تأثیرات ادیان مانوی و مسیحیت بر یکدیگر و دیگر ادیان را آشکار سازد و میزان شباهت ها و تفاوت ها را در این دو آیین تبیین نماید. بر همین اساس با توجه به گستردگی دین مانوی و مسیحی و عملکرد آنان سعی گردیده بر مبنای کشف حقایق و اثبات فرضیه های مطرح شده به وجوه اشتراک و افتراق آیین مانویت و مسیحیت در ایران عصر ساسانی دست یافت.

 

1-3. طرح سؤال :

 

پرسش اصلی :

 

سنجش تطبیقی آموزه های مانوی و مسیحیت در عصر ساسانی حول چه محور یا حوزه هایی بوده است؟

 

پرسش فرعی :

 

1.آیین مانویت و مسیحیت در آموزهای دینی خود از کدام ادیان تأثیر پذیرفته اند؟

 

2.وجه اشتراکات و افتراقات مانویت و مسیحیت در چه مسائلی تأثیر گذار بوده است؟

 

 

3. آیا شرایط سیاسی و مذهبی دولت ساسانی عامل مهمی در روابط بین مانویت و مسیحیت بوده است؟

 

1-4. ارائه فرضیات :

 

                   1.. بررسی آموزه های مانوی با مسیحیت در عصر ساسانی حول محور مناسک عبادی و اعتقادی صورت گرفته است که این تأثیرات در اعتقادات پیروان هر دو آیین، و در زندگی روزمره و اجتماعی آنها تأثیر بسزایی داشته است .

 

 

2. آیین مانویت در آموزه های دینی خود از آموزه های میترائیسم، زروانیسم، بودایی و مسیحیت تأثیر پذیرفته است. اما بیشترین تأثیر را از آموزه های زردشتی دین کهن ایران باستان گرفته است. آیین مسیحیت بعد از عیسی (ع) در آموزه ها و عملکرد پیروانش از ادیانی چون زروانی، بودایی، گنوسی و مهرپرستی یا همان میترائیسم تأثیر پذیرفته است.

 

2. وجه اشتراکات و افتراقات آیینهای مانوی و مسیحیت در حوزه اعتقادات رفتار اجتماعی و عملکرد پیروان آنها در زندگی اجتماعی و دینی مؤثر بوده است.

 

2

 

 

1-1 مقدمه

 

 

 

5

 

 

1-2 موقعیت جغرافیایی برش ها

 

 

 

5

 

 

1-2-1 برش پیرشهید

 

 

 

5

 

 

1-2-2 برش شرق گلیان

 

 

 

6

 

 

1-3 اهداف تحقیق

 

 

 

7

 

 

1-4 روش مطالعه

 

 

 

7

 

 

1-4-1 گردآوری اطلاعات موجود

 

 

 

7

 

 

1-4-2 مطالعات صحرایی

 

 

 

7

 

 

1-4-3 مطالعات آزمایشگاهی

 

 

 

8

 

 

1-5 تاریخچه مطالعات قبلی

 

 

 

 

 

 

فصل 2 زمین شناسی و چینه شناسی

 

 

 

10

 

 

2-1 زمین شناسی کپه داغ

 

 

 

12

 

 

2-2 خشکی زایی ها

 

 

 

13

 

 

2-3 گسترش جغرافیایی سازند تیرگان

 

 

 

14

 

 

2-4 برش الگو

 

 

 

 

16

 

 

2-5 چینه شناسی برش های مورد مطالعه

 

 

 

17

 

 

2-5-1 برش پیر شهید

 

 

 

17

 

 

2-5-1-1 بخش پایینی یا سنگ آهک زیرین

 

 

 

18

 

 

2-5-1-2 بخش میانی یا واحد شیلی آهکی – مارنی

 

 

 

18

 

 

2-5-1-3 بخش بالایی یا واحد سنگ آهک بالایی

 

 

 

27

 

 

2-5-2 برش شرق گلیان

 

 

 

27

 

 

2-5-2-1 بخش پایینی یا سنگ آهک زیرین

 

 

 

28

 

 

2-5-2-2 بخش میانی یا واحد شیلی آهکی – مارنی

 

 

 

28

 

 

2-5-2-3 بخش بالایی یا واحد سنگ آهک بالایی

 

 

 

36

 

 

2-5-3 انطباق در برش های مورد مطالعه

 

 

 

 

 

 

فصل 3 رخساره ها و محیط رسوبی

 

 

 

39

 

 

3-1 مقدمه

 

 

 

40

 

 

3-2 مجموعه رخساره ای A:

 

 

 

40

 

 

3-2-1 رخساره A1 (مادستون بیوکلستی-مادستون)

 

 

 

41

 

 

3-2-2 رخساره A2 (پکستون – وکستون بیوکلستی)

 

 

 

42

 

 

3-2-3 رخساره A3 (پکستون بایوکلستی اائیدی)

 

 

 

43

 

 

3-2-4 رخساره A4 (پکستون اائیدی بایوکلستی)

 

 

 

44

 

 

3-2-5 تفسیر محیط رسوبگذاری مجموعه رخساره ای A

 

 

 

45

 

 

3-3 مجموعه رخساره ای B

 

 

 

45

 

 

3-3-1 رخساره B1 (گرینستون بیوكلستی)

 

 

 

46

 

 

3-3-2 رخساره B2 (گرینستون اائیدی)

 

 

 

47

 

 

3-3-3 رخساره B3 (گرینستون اائیدی بایوکلستی اینتراکلست دار)

 

 

 

48

 

 

3-3-4 تفسیر محیط رسوبگذاری مجموعه رخساره ای B

 

 

 

49

 

 

3-4 مجموعه رخساره ای C

 

 

 

49

 

 

3-4-1رخساره C1 (پکستون اینتراكلستی بیوكلستی)

 

 

 

50

 

 

3-4-2 رخساره C2 (پکستون اائیدی بیوكلست دار)

 

 

 

50

 

 

3-4-3 رخساره C3 (وكستون بیوكلستی)

 

 

 

51

 

 

3-4-4 رخساره C4 (پکستون بیوكلستی)

 

 

 

51

 

 

3-4-5 رخساره C5 (پکستون پلوئیدی)

 

 

 

51

 

 

3-4-6 رخساره C6 (پکستون اائیدی)

 

 

 

53

 

 

3-4-7 تفسیر محیط رسوبگذاری مجموعه رخساره ای C

 

 

 

53

 

 

3-5 مجموعه رخساره ای D

 

 

 

53

 

 

3-5-1 رخساره D1 گرینستون پلوئیدی

 

 

 

54

 

 

3-5-2 رخساره D2 (گرینستون بیوکلستی)

 

 

 

54

 

 

3-5-3 رخساره D3 (گرینستون بیوکلستی اینتراکلستی)

 

 

 

54

 

 

3-5-4 رخساره D4 (گرینستون اینتراكلستی)

 

 

 

55

 

 

3-5-5 رخساره D5 (گرینستون اائیدی)

 

 

 

55

 

 

3-5-6 رخسارهD6 (مادستون)

 

 

 

55

 

 

3-5-7 رخساره D7 (دولومادستون ماسه ای)

 

 

 

57

 

 

3-5-8 تفسیر محیط رسوبگذاری مجموعه رخساره ای D

 

 

 

58

 

 

3-6 مدل رسوبی

 

 

 

 

 

 

فصل 4 چینه نگاری سکانسی

 

 

 

62

 

 

4-1 مقدمه

 

 

 

65

 

 

4-2 سکانس های رسوبی در برش پیر شهید

 

 

 

65

 

 

4-2-1 سکانس رسوبی اول

 

 

 

66

 

 

4-2-2 سکانس رسوبی دوم

 

 

 

69

 

 

4-3 سکانس های رسوبی در برش شرق گلیان

 

 

 

69

 

 

4-3-1 سكانس رسوبی اول

 

 

 

70

 

 

4-3-2 سکانس رسوبی دوم

 

 

 

73

 

 

4-4 تفسیر تغییرات سطح آب دریا

 

 

 

75

 

 

نتیجه گیری

 

 

 

76

 

 

منابع

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 چکیده

 

سازند تیرگان به سن کرتاسه پایینی ( بارمین – آبسین ) در حوضه رسوبی كپه داغ عمدتاً از سنگ های كربناته االیتی- اربیتولینی تشکیل شده که به طور همشیب بر روی سازند سیلیسی آواری شوریجه و در زیر سازند آهكی-مارنی سرچشمه قرار گرفته است. به منظور مطالعه این سازند، دو برش چینه شناسی از آن در نواحی مرکزی کپه داغ (ناحیه شیروان) به ضخامت 8/127 و 9/179 متر انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات پتروگرافی این سازند منجر به شناسایی چهار مجموعه رخساره ای كربناته دریای باز (Open Marine)، سد (Barrier)، لاگون (Lagoon) و پهنه جزرومدی (Tidal Flat) که شامل 20 رخساره می باشد، شده است. با توجه به رخساره های سنگی می توان محیط رسوبی این سازند را یك پلاتفرم كربناته كم عمق از نوع رمپ در نظر گرفت. تغییرات نسبی سطح آب دریا در حین تشكیل نهشته های سازند تیرگان باعث تشكیل دو سكانس رسوبی رده سوم در هر یک از برش های مورد مطالعه شده است. مرز های این سوپر سکانس ازنوع دوم می باشد. مقایسه منحنی تفسیری تغییرات سطح دریا در این توالی ها با منحنی های جهانی نشان دهنده انطباق نسبی این دو منحنی در طی زمان بارمین-آپسین است.

 

1-1 مقدمه

 

پهنه زمین ساختی رسوبی کپه داغ شامل كوه های هزارمسجد در شمال شرق ایران است كه در یك راستای ESE-WNW از شرق دریای خزر آغاز و پس از عبور از تركمنستان و ایران وارد خاك افغانستان می شود. در نتیجه كپه داغ به عنوان یك میدان گازی بزرگ بین سه كشور ایران، تركمنستان، افغانستان مشترك است (آقانباتی، 1377).

 

مرز شمالی این پهنه به فلات توران منطبق بر گسل عشق آباد است. گسل عشق آباد در تركمنستان با روند 310-315 N جداكننده آن زون از پهنه توران است و دنباله این گسل در ناحیه سرخس ایران هم دیده می شود. درباره ی مرز جنوبی كپه داغ دیدگاه های متفاوت است ولی این مرز با رخنمون های ناپیوسته منشورهای برافزاینده تتیس دیرینه (پالئوتتیس) مشخص می شود. كه در شمال شرق فریمان (سفیدسنگ) و جنوب غربی مشهد برون زد دارد (آقانباتی، 1383) در واقع حدجنوبی آن وسعت بیشتری دارد.

 

بخش ایرانی این حوضه بین عرض های جغرافیایی 30 35 تا 15 38 شمالی و طول های جغرافیایی 00 54 تا 13 61 شرقی قرار دارد. وسعت حوضه كپه داغ در ایران حدود 55000 كیلومترمربع كه تقریباً معادل 3/3 درصد مساحت كل كشور است (افشار حرب، 1373) (شكل 1-1).

 

كپه داغ یكی دیگر از واحدهای زمین ساختی با اختصاصات ساختمانی از سایر نقاط ایران است، كه در انتهای شمال شرق ایران قرار دارد. از نظر زمین شناسی تفاوت چشمگیری بین حوضه کپه داغ و البرز مشاهده می شود. یكی از دلایل كه برای جدا بودن حوضه كپه داغ از البرز بیان شده است بالاآمدگی های قدیمی جنوب دریاچه خزر متعلق به پركامبرین است. به نظر می رسد كه این بالاآمدگی ها همیشه این دو حوضه رسوبی را از هم جدا كرده است. از نظر حوضه رسوبی كپه داغ وضع تقریباً مشابهی با زاگرس داشته که از رسوبات پیوسته دریایی با ضخامتی حدود 1470000متر از ژوراسیك تا الیگوسن بطور هم شیب در آن تشكیل شده است. در مقایسه با زاگرس ضخامت رسوبات كپه داغ از فاصله بین ژوراسیك تا الیگوسن بیشتر است (Stockline, 1968).

 

پی سنگ این حوضه رسوبی را فقط در ناحیه آق دربند با سن تریاس می توان مشاهده كرد (آقانباتی، 1383) این سنگ ها طی كوهزایی هرسی نین، سیلورین، آلپین، به شدت دچار تغییر شكل شده اند. واحدهای سنگی موجود در پی سنگ شامل سنگ های رسوبی و آذرین است. سنگهای رسوبی بیشتر از واحدهای آواری شامل كنگلومرا، ماسه سنگ و شیل با سن احتمالی دونین تا تریاس تشكیل شده است. بیشترین حجم نهشته ها متعلق به زمان تریاس است (قائمی، 1383).

 

حوضه كپه داغ یك حوضه درون قاره ای بوده كه بعد از بسته شدن اقیانوس هرسی نین در طی تأثیر كوهزایی سیمرین پیشین و در زمان تریاس میانی تشكیل شده است (افشار حرب، 1373؛ Berberian and King, 1981؛ Moussavi Harami and Brenner, 1990).از دیگر ویژگی های اصلی كپه داغ نبود فعالیت های ماگمایی در طول پیدایش و در نتیجه نشان دوام این حوضه رسوبی است. تنها در مرز جنوبی با كوه های آلاداغ در طول گسل شرقی-غربی، مقداری سنگ های آتشفشانی رخنمون دارد كه فعالیت آتشفشانی آن را از زون البرز جدا می كند (نبوی،1355).

 

یكی از مشخصات حوضه رسوبی كپه داغ به فرونشینی در امتداد گسل های طولی است كه در این ارتباط حداقل چهارگسل اصلی بزرگ در كپه داغ از زمان ژوراسیك فعالیت داشته اند (Afshar Harb, 1979). روند كلی چین خوردگی ها ر غرب كپه داغ در جهت شرق – شمال شرق و غرب – جنوب غربی و در مشرق كپه داغ در جهت شرق – جنوب شرق به غرب و شمال غرب است (افشار حرب، 1373).

 

دراین تحقیق به بررسی رخساره ها، محیط رسوبی، تغییرات سطح آب دریا و چینه شناسی سازند تیرگان به سن کرتاسه در منطقه جنوب شیروان پرداخته شده است. با توجه به این که رخساره ها، محیط رسوبی و توالی آن ها تشخیص حوضه های رسوبی را امکان پذیر می نماید و تغییرات سطح آب دریا در پیدایش رخساره ها و محیط رسوبی و ایجاد سکانس های گوناگون نقش اساسی دارد، بنابراین در این تحقیق نهشته های کرتاسه در منطقه جنوب شیروان از نظر پارامترهای فوق مورد مطالعه قرار گرفته و نتایج حاصل در این تحقیق ارائه شده است.

 

امید است این تحقیق زمینه را برای مطالعات بیشتر فراهم آورده و در رابطه با بازسازی جغرافیای دیرینه کرتاسه مورد استفاده قرارگیرد.  

 

1-2 موقعیت جغرافیائی برش های مورد مطالعه

 

به منظور بررسی سازند تیرگان در حوضه رسوبی کپه داغ 2 برش در مرکز این حوضه انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت که به ترتیب به شرح زیر هستند.

 

1-2-1 برش پیرشهید

 

این برش در 4 کیلومتری جنوب شیروان و مختصات ´22 و ˚37 طول و ´55 و ˚57 عرض جغرافیائی واقع است. راه دسترسی به این برش جاده آسفالته شیروان – اسفراین و مسیر روستای پیرشهید و چلو می باشد (شکل 2-1). ضخامت سازند تیرگان در این برش 8/127 متر است.

 

1-2-2 برش شرق گلیان

 

این برش در 20 کیلومتری جنوب شیروان با مختصات´14 و ˚38 طول و ´54 و ˚57 عرض جغرافیائی واقع است. راه دسترسی به این برش راه آسفالته شیروان – اسفراین و هم چنین منتهی به روستای گلیان می باشد (شکل 1-2). ضخامت سازند تیرگان در این برش 9/179 متر است.

 

1-3 اهداف تحقیق

 

مهمترین اهداف این تحقیق عبارتند از:

 

1-شناسایی و تفكیك رخساره های سنگی سازند تیرگان براساس خصوصیات و ویژگی های پتروگرافی و ساختاری در صحرا و آزمایشگاه.