1-1-1-1- علم در لغت…………………………………………………………………………………… 7
1-1-1-2- علم در اصطلاح………………………………………………………………………………… 8
1-1-2- مفهوم شناسی تفسیر………………………………………………………………………………… 9
1-1-2-1. تفسیر در لغت…………………………………………………………………………………. 10
1-1-2-2- تفسیر در اصطلاح……………………………………………………………………………. 11
1-1-2-3. جمعبندی معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر……………………………………………………. 12
1-1-3- مفهوم شناسی تفسیر علمی………………………………………………………………………… 13
1-1-3-1. جمعبندی تعاریف اصطلاحی تفسیر علمی…………………………………………………….. 16
1-2- پیشینه عام تفسیر علمی……………………………………………………… 18
1-3- پیشینه پژوهش………………………………………………………………… 19
1-4- اقسام تفسیر علمی از نظر شیوه………………………………………………. 20
1-4-1- استخراج همه علوم از قرآن كریم…………………………………………………………………… 21
1-4-2- تطبیق و تحمیل نظریات علمى بر قرآن كریم………………………………………………………. 21
1-4-3- استخدام علوم براى فهم بهتر قرآن…………………………………………………………………. 21
1-5- نظر علامه معرفت در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………. 22
1-6- نظر سیّد قطب در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………….. 22
1-7- دلایل تفسیر علمی…………………………………………………………….. 23
1-7-1. دلایل موافقان تفسیر علمی………………………………………………………………………….. 23
1-7-2. دلایل مخالفان تفسیر علمی…………………………………………………………………………. 24
1-7-3. دلایل قائلان به تفصیل………………………………………………………………………………. 26
1-8- زندگینامه اجمالی علامه معرفت………………………………………………. 28
1-9- زندگینامه اجمالی سیّد قطب………………………………………………….. 34
1-10. آثار سیّد قطب…………………………………………………………………. 37
1-11- شیوه علامه معرفت در تفسیر……………………………………………….. 38
1-12- مبانی تفسیر علمی علامه معرفت…………………………………………… 38
1-13- منابع علامه معرفت در تفسیر علمی…………………………………………. 40
1-14- شیوه سیّد قطب در تفسیر علمی…………………………………………….. 41
1-15- منابع سیّد قطب در تفسیر علمی……………………………………………. 46
1-16- مهمترین مباحث علمی علامه و سیّد قطب در تفسیر……………………… 47
1-17- نتیجهگیری کلّی بخش اول…………………………………………………… 49
بخش دوّم……………………………………………………………………………………………….. 58
نمونههای تفسیر علمی در علوم طبیعی……………………………………………….. 58
مقدّمه…………………………………………………………………………………. 53
2-1. قرآن و کیهانشناسی…………………………………………………………… 54
2-1-1. گسترش آسمان………………………………………………………………. 54
2-1-1-1. آیه……………………………………………………………………………………………….. 54
2-1-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………………. 55
2-1-1-2-1- سماء………………………………………………………………………………………. 55
2-1-1-2-2- اید………………………………………………………………………………………… 56
2-1-1-2-3- موسعون…………………………………………………………………………………… 56
2-1-1-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 57
2-1-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 58
2-1-1-5- دیدگاهها………………………………………………………………………………………… 59
2-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 59
2-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 60
2-1-1-6- مقایسه و بررسی و نتیجهگیری………………………………………………………………….. 60
2-1-2- ستونهای آسمانها…………………………………………………………. 61
2-1-2-1- آیات…………………………………………………………………………………………….. 61
2-1-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 62
2-1-2-2-1-عمد………………………………………………………………………………………… 62
2-1-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 62
2-1-2-4- نکات علمی……………………………………………………………………………………… 64
2-1-2-5- دیدگاهها………………………………………………………………………………………… 65
2-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 65
2-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 66
2-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری…………………………………………………………………… 66
2-2- قرآن و زیستشناسی…………………………………………………………. 68
2-2-1- بدن انسان از نظر رشد جنینی…………………………………………….. 68
2-2-1-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 69
2-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 69
2-2-1-2-1- نطفه………………………………………………………………………………………. 69
2-2-1-2-1- علقه……………………………………………………………………………………….. 70
2-3-1-2-1- مضغه……………………………………………………………………………………… 70
2-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 71
2-2-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 71
2-2-1-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………………. 73
2-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 73
2-2-1-5-1- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 76
2-2-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری…………………………………………………………………… 77
2-2-2- زوجیّت عمومی موجودات………………………………………………….. 78
2-2-2-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 78
2-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 78
2-2-2-2-1- زوج……………………………………………………………………………………….. 79
2-2-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 79
2-2-2-4- نکات علمی……………………………………………………………………………………… 80
2-2-2-5- دیدگاهها………………………………………………………………………………………… 83
2-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 83
2-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 84
2-2-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………………. 85
2-2-3- اندازه زنی و هماهنگی موجودات………………………………………….. 87
2-2-3-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 87
2-2-3-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 87
2-2-3-2-1- قدر………………………………………………………………………………………… 87
2-2-3-2-2- شیء……………………………………………………………………………………… 87
2-2-3-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 88
2-2-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 88
2-2-3-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………………. 89
2-2-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 89
2-2-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 90
2-2-3-6. مقایسه و بررسی و نتیجهگیری…………………………………………………………………… 91
2-2-4- لقاح (زایا کردن ابرها و گیاهان)……………………………………………. 92
2-2-4-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 93
2-9-2- مفهومشناسی………………………………………………………………………………………. 93
2-2-4-2-1- لواقح………………………………………………………………………………………. 93
2-2-4-2-2- تثیر……………………………………………………………………………………….. 94
2-2-4-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 95
2-2-4-4- نکات علمی………………………………………………………………………………………. 96
2-2-4-5- دیدگاهها………………………………………………………………………………………… 97
2-2-4-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 97
2-2-4-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 98
2-2-4-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………………. 98
2-3- قرآن و علوم پزشکی………………………………………………………….. 100
2-3-1- بهداشت…………………………………………………………………….. 100
2-3-1-1- بهداشت پوششی و بدنی………………………………………………………………………… 100
2-3-1-1-1. آیات………………………………………………………………………………………. 101
2-3-1-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………… 101
2-3-1-1-2-1- طهر………………………………………………………………………………. 101
2-3-1-1-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 102
2-3-1-1-4- نکات علمی………………………………………………………………………………. 102
2-3-1-1-5- دیدگاهها…………………………………………………………………………………. 104
2-3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………… 104
2-3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 104
2-3-1-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………. 105
2-3-1-2. بهداشت غذایی………………………………………………………………………………….. 106
2-3-1-2-1- خوراکیهای پاک………………………………………………………………………… 106
2-3-1-2-1-1- آیات……………………………………………………………………………….. 106
2-3-1-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 107
2-3-1-2-1-2-1- طیّب……………………………………………………………………………. 107
2-3-1-2-1-2-2- حلال…………………………………………………………………………… 107
2-3-1-2-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 108
2-3-1-2- 4. نکات علمی………………………………………………………………………………. 108
2-3-1-2-5. دیدگاهها………………………………………………………………………………….. 108
2-3-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………. 108
2-3-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 109
2-3-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………. 109
2-3-1-2-2- خوراکیهای ناپاک……………………………………………………………………….. 109
2-3-1-2-2-1. آیه………………………………………………………………………………….. 109
2-3-1-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 110
2-3-1-2-2-2-1-اهل……………………………………………………………………………… 110
2-3-1-2-2-3- نکات تفسیری……………………………………………………………………… 110
2-3-1-2-2-4- نکات علمی………………………………………………………………………… 111
2-3-1-2-2-5. دیدگاهها……………………………………………………………………………. 112
2-3-1-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………. 112
2-3-1-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………. 112
2-3-1-2-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری………………………………………………………. 113
2-3-2- نقش عسل در درمان بیمارىها……………………………………………. 114
2-3-2-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 114
2-3-2-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 114
2-3-2-2-1- شفاء…………………………………………………………………………………….. 114
2-3-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………. 115
2-3-2-4- نکات علمی…………………………………………………………………………………….. 116
2-3-2-5- دیدگاهها………………………………………………………………………………………. 117
2-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 117
2-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 118
2-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری…………………………………………………………………… 119
2-3-3. تنگی نفس در ارتفاع……………………………………………………….. 119
2-3-3-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 120
2-3-3-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 120
2-3-3-2-1- یصَّعَّد…………………………………………………………………………………….. 120
2-3-3-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 120
2-3-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………… 121
2-3-3-5. دیدگاهها……………………………………………………………………………………….. 122
2-3-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 122
2-3-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 123
2-3-3-6- مقایسه، بررسی و نتیجهگیری…………………………………………………………………. 124
2-4- نتیجهگیری کلّی بخش دوّم…………………………………………………… 125
بخش سوّم……………………………………………………………………………………………… 130
نمونههای تفسیر علمی در علوم انسانی……………………………………………….. 130
مقدمه………………………………………………………………………………… 129
3-1- قرآن و تربیّت…………………………………………………………………. 130
3-1-1- تربیّت، هدف بعثت………………………………………………………………………………… 132
3-1-1-1- آیات………………………………………………………………………………………… 132
3-1-1-2. مفهومشناسی………………………………………………………………………………… 134
3-1-1-2-1- تزکیه…………………………………………………………………………………. 134
3-1-1-2-2- تعلیم…………………………………………………………………………………. 134
3-1-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 134
3-1-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 135
3-1-1-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………….. 135
3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 135
3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 136
3-1-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………….. 137
3-2. قرآن و مسائل اجتماعی………………………………………………………. 138
3-2-1. امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح عمومی و فرمانروایی…………………………………………… 139
3-2-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 139
3-2-1-2. مفهومشناسی………………………………………………………………………………… 140
3-2-1-2-1- امر……………………………………………………………………………………. 140
3-2-1-2-2- معروف………………………………………………………………………………. 141
3-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 141
3-2-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 142
3-2-1-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………….. 143
3-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 143
3-2-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 144
3-2-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………….. 146
3-3. قرآن و حقوق…………………………………………………………………. 148
3-3-1. آزادی انسانها…………………………………………………………………………………….. 148
3-3-1-1. آیه…………………………………………………………………………………………… 149
3-3-1-2. مفهومشناسی………………………………………………………………………………… 149
3-3-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 149
3-3-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 150
3-3-1-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………….. 151
3-3-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 151
3-3-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 153
3-3-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………….. 154
3-3-2. قانونگذاری در حکومت……………………………………………………………………………. 155
3-3-2-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 155
3-3-2-2. مفهومشناسی………………………………………………………………………………… 156
3-3-2-2-1- حکمت……………………………………………………………………………….. 156
3-3-2-2-2- اولی الامر……………………………………………………………………………… 156
3-3-2-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 157
3-3-2-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 159
3-3-2-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………….. 161
3-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………… 161
3-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 163
3-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………….. 164
3-4. قرآن و سیاست……………………………………………………………….. 165
3-4-1. اصل مشورت در حکومت…………………………………………………………………………… 166
3-4-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 166
3-4-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………….. 166
3-4-1-2-1- شوری………………………………………………………………………………… 166
3-4-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 167
3-4-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 167
3-4-1-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………….. 169
3-4-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 169
3-4-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 171
3-4-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجهگیری……………………………………………………………….. 172
3-5. قرآن و اقتصاد………………………………………………………………… 174
3-5-1. ربا…………………………………………………………………………………………………. 174
3-5-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 175
3-5-1-2. مفهومشناسی………………………………………………………………………………… 175
3-5-1-2-1- الربا………………………………………………………………………………………. 175
3-5-1-2-2- یتخبط……………………………………………………………………………….. 176
3-5-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 176
3-5-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 178
3-5-1-5. دیدگاهها…………………………………………………………………………………….. 179
3-5-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 179