4-1-2-ریشه واژه اسطوره ………………………………………………………………………………………………….. 14

 

4-1-3-ساختار اسطوره ………………………………………………………………………………………………………. 14

 

4-1-4-انواع اسطوره……………………………………………………………………………………………………………… 15

 

4-1-5-کارکرد اسطوره ……………………………………………………………………………………………………….. 16

 

4-1-6-موجودات اساطیری ………………………………………………………………………………………………… 17

 

4-1-7-اسطوره و گونه های دیگر روایی………………………………………………………………………….. 18

 

4-1-8-اسطوره و نماد…………………………………………………………………………………………………………… 18

 

4-1-9-اسطوره و حماسه …………………………………………………………………………………………………… 19

 

4-1-10-اسطوره و تمثیل ………………………………………………………………………………………………….. 19

 

4-1-11-اسطوره و دین……………………………………………………………………………………………………….. 20

 

4-1-12-اسطوره و تاریخ……………………………………………………………………………………………………… 21

 

4-1-13-اسطوره و علم………………………………………………………………………………………………………… 22

 

4-1-14-اسطوره و رویا………………………………………………………………………………………………………… 22

 

4-1-15-اسطوره و ادبیات……………………………………………………………………………………………………. 23

 

4-1-16-اسطوره به مثابه داستان …………………………………………………………………………………….. 24

 

4-1-17-اسطوره و موسیقی……………………………………………………………………………………………….. 24

 

4-1-18-اسطوره وفلسفه……………………………………………………………………………………………………… 25

 

4-1-19-اسطوره و مناسک…………………………………………………………………………………………………. 25

 

4-1-20-اسطوره و جامعه ………………………………………………………………………………………………….. 26

 

4-1-21-چگونگی تجلی اسطوره ها در آثار ادبی…………………………………………………………… 26

 

4-2-1-زندگینامه نظامی گنجوی………………………………………………………………………………………. 31

 

4-2-2-آثار نظامی………………………………………………………………………………………………………………….. 32

 

4-2-2-1مخزن الاسرار ……………………………………………………………………………………………………….. 32

 

4-2-2-2خسرو وشیرین………………………………………………………………………………………………………. 33

 

4-2-2-3لیلی و مجنون……………………………………………………………………………………………………….. 33

 

4-2-2-4هفت پیکر……………………………………………………………………………………………………………….. 33

 

4-2-2-5اسکند نامه …………………………………………………………………………………………………………….. 34

 

4-2-3-معلومات نظامی ………………………………………………………………………………………………………. 34

 

4-2-4-تاریخ اجتماعی وسیاسی عصر نظامی………………………………………………………………….. 35

 

4-2-5-اوضاع فرهنگی عصر نظامی……………………………………………………………………………………. 35

 

4-2-6مشروب و مسلک نظامی…………………………………………………………………………………………… 37

 

4-2-7شخصیت نظامی ……………………………………………………………………………………………………….. 38

 

4-2-8مدفن نظامی ………………………………………………………………………………………………………………. 40

 

4-3-1-دیو………………………………………………………………………………………………………………………………. 42

 

4-3-2-آب حیوان، آب حیات، چشمه زندگی ……………………………………………………………….. 48

 

4-3-3-توضیحات مربوطه به اسطوره خضر…………………………………………………………………….. 53

 

4-3-4-اسرافیل ،نفخ صور……………………………………………………………………………………………………. 57

 

4-3-5-نفخ صور…………………………………………………………………………………………………………………….. 57

 

4-3-6-سدره…………………………………………………………………………………………………………………………… 59

 

4-3-7-هاروت…………………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

4-3-8-سیمرغ………………………………………………………………………………………………………………………… 61

 

4-3-9-اژدها……………………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

4-3-10-قاروره………………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

4-3-11-اسکندر…………………………………………………………………………………………………………………….. 74

 

4-3-12-رستم……………………………………………………………………………………………………………………….. 82

 

4-3-13-رخش………………………………………………………………………………………………………………………. 85

 

4-3-14-اسفندیار………………………………………………………………………………………………………………….. 86

 

4-3-15-گنج قارون،گنج روان…………………………………………………………………………………………… 88

 

4-3-16-طوبی………………………………………………………………………………………………………………………… 90

 

4-3-17-کیخسرو………………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

4-3-18-کی قباد…………………………………………………………………………………………………………………… 95

 

4-3-19-کیومرث…………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

4-3-20-جمشید،جام جم……………………………………………………………………………………………………. 98

 

 

4-3-21-فریدون……………………………………………………………………………………………………………………. 101

 

4-3-21-سلیمان ………………………………………………………………………………………………………………….. 104

 

4-3-22-سلیمان و مور………………………………………………………………………………………………………… 104

 

4-3-23-طلسم………………………………………………………………………………………………………………………. 107

 

4-3-24-کوثر………………………………………………………………………………………………………………………….. 108

 

4-3-25-یاجوج………………………………………………………………………………………………………………………. 109

 

4-3-26-خسرو وشیرین………………………………………………………………………………………………………. 111

 

4-3-27-لیلی و مجنون……………………………………………………………………………………………………….. 112

 

4-3-28-قاف…………………………………………………………………………………………………………………………… 112

 

4-3-29غول…………………………………………………………………………………………………………………………….. 115

 

4-3-30-گاوزمین………………………………………………………………………………………………………………….. 116

 

4-3-31-فرشته………………………………………………………………………………………………………………………. 117

 

4-3-32-سروش…………………………………………………………………………………………………………………….. 121

 

4-3-33-اهریمن و شیطان………………………………………………………………………………………………….. 122

 

4-3-34-سیاوش……………………………………………………………………………………………………………………. 124

 

4-3-35-خون سیاوش…………………………………………………………………………………………………………. 125

 

4-3-36-بهمن………………………………………………………………………………………………………………………… 125

 

4-3-37-مانی………………………………………………………………………………………………………………………….. 128

 

4-3-38-ارژنگ………………………………………………………………………………………………………………………. 129

 

4-3-39-نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………….. 130

 

فصل پنجم :نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………….. 132

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………… 133

 

نحوه ارجاع متن…………………………………………………………………………………………………….. 135

 

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………. 136

 

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………… 138

 

چکیده:

 

افسانه و اسطوره به عنوان جلوه هایی از فرهنگ ، با خلاقیت قومی رابطه ای مستقیم دارند و مراد از این خلاقیت ، در این جا چیزی در حدود نوعی آفرینش هنری است. شاید نادرست نباشد اگر بگوییم اسطوره و هنر دو روی یک سکه اند . در خاستگاه و هدف ، مشترک. آن چه این دو را از هم جدا می کند ،یکی نحوه ی ارائه و به اصطلاح ظرف بیان آن دو است و دیگر این که پدید آورنده ی اسطوره ،خلاقیت وجدان جمعی است و عالمل پیدایی اثر هنری ، آفرینش فردی؛ حال آن که در غایت و هدف ،هر دو به جامعه و فرهنگ تعلق دارند. پایان نامه ی حاضر با هدف بررسی «نمادها ی اسطوره در خمسه نظامی» به نگارش در امده است. نگارنده پس از جمع آوری اطلاعات مورد نظر ، نمادهای اسطوره را از این منبع استخراج کرده و سپس آن ها را در ذیل مضامین مختلفی طبقه بندی و به توضیح و تحلیل آن ها پرداخته است. اهمیت این بحث از آن جاست که نشان می دهد این شاهکار زبان فارسی بازتاب گسترده ای از اسطوره را داراست و تمامی این نمادها با زندگی مردم گذشته و امروز پیوندی ناگسستنی دارند. بسیاری از نمادهای اسطوره در خمسه ی نظامی علاوه بر جنبه ی ملّی ، میهنی، جنبه ی مذهبی و دینی نیز دارند که همین ویژگی باعث جاویدان ماندن این اثر سترگ تا امروز بوده است زیرا گرایش های دینی در زمره ی نخستین تمایلات بشر محسوب می شوند. نمادهای اسطوره و اساطیر ماندگار فرهنگ ما ریشه در باورها . عتقادات مردم این مرز و بوم دارند که باید برای حفظ و نکو داشت آن تا همیشه ی تاریخ از تلاش و کوشش باز بایستیم و از آن پاسداری و حمایت کنیم.

 

مقدمه:

 

در صد سال اخیر , علاقه به اسطوره شناسی رو به افزایش بوده و دلیل افزایش این علاقه هم بیشتر برای این بوده که اسطوره ها دیگر داستان هایی کودکانه یا توصیفاتی غیرعلمی از جهان تلقی نمی شدند, بلکه نگرشی جدی از حقیقت به شمار می رفتند.اساطیر در جامع امروز و گذشته با حضور پیوسته خود به صورت بخشی از تار و پود حیات بشر – بیان باور ها – شکل دهنده ی رفتار ها و توجیه رسوم , ارزش ها و سنت های آنان در آمده است, بنابر این در این قسمت صحبت از علمی به نام علم اسطوره شناسی به عمل می آید.

 

   اسطوره شناسی بخشی است از مردم شناسی فرهنگی که خود از مردم شناسی منشعب می شود. مردم شناسی فرهنگی به بررسی و یافتن قوانین عمومی قالب های رفتاری انسان در همه ی ابعاد آن می پردازد و می کوشد توجیهی عمومی از این پدیده ی اجتماعی – فرهنگی به دست دهد. اسطوره شناسی با بررسی مجموعه های اساطیری زنده یا مرده و یافتن کیفیات عمومی و کلی آن ها در خدمت مردم شناسی فرهنگی قرار می گیرد و می تواند به تاریخ – باستان شناسی – روان شناسی و مطالعات مربوط به دین شناسی و تاریخ و فلسفه یاری رساند و خود متقابلاً از نتایج آن رشته ها بهرمند شوند.

 

این علم محصول قرن نوزدهم میلادی است که نظر جامعه شناسان و روانشناسانی مثل فروید و یونگ را در ابتدا به خود مشغول کرد در واقع در همین زمان بود که این دو جامعه شناس و روانشناس دید متفاوتی در مورد اسطوره ها پیدا کردند و اساطیر رایج رابه صورت نگرش کاربردی نگاه کردند. از آن زمان اسطوره شناسان به این نتیجه رسیدند که این علم به عنوان محصول اندیشه ی قدیم بشر از اهمیت ویژه ای برخوردار است و همان نقطه آغازین در تفکر و بشر بوده که هم اکنون به علم تبدیل شده این علم مربوط به کودکی بشر است, زمانی که انسان در خیال بافی های خود بود و این خیال بافی تنها چیزی بود که برای اندیشه و تفکر و به عبارتی برای تحقیق علمی در اختیار داشت فقط ذهن و خیالش بود و هنگامی که می اندیشید از خیالات خود بهر ه می برد چون هنوز از اندیشه های تجربی بهره مند نبود.

 

برای مثال زمانی که رفتار کودکانی رو که هنوز شیوه ی اندیشیدن عقلانی و تجربی را فرا نگرفته اند دقت کنیم جز خیال بافی در مورد جهان اطراف خویش کار دیگری نمی کنند و در عین حال برای تخیلات خویش ارزش و اعتباری فراوان قائل هستند. پس اسطوره ها نیز همانند خیالات دوران کودکی به خاطر ارزش و اعتباری که در ایام طفولیت بشر به دست آورده بودند بعد از آن دوران از بین نرفتند بلکه پوششی از عقل و اندیشه ی جدید بر آن ها کشیده و در دامن ادیان همچنان در بین مردم دوام آورده اند. در این میان اگر از کلمه ی اسطوره شناسی پسوند ” – شناسی ” را حذف کنیم (( البته در این رابطه در قسمت های بعدی توضیح تکمیلی داده می شود )) به کلمه ی اسطوره می رسیم, که این جا برای ما سوال پیش می آید اسطوره چیست ؟, اما قبل از پاسخ به این سوال باید چند رکن اصلی اسطوره شناسی را برای شما بگویم که در آینده تک تک آنها را بررسی می کنیم :

 

در اسطوره شناسی باید به سه مفهوم توجه داشته باشیم : ” 1- اسطوره / 2- آفرینش / 3- مرگ ” می شود گفت این سه کلمه, سه رکن اصلی اسطوره شناسی هستند. ما باید بدانیم که اسطوره چیست؟ و یا چگونه خدایان و ایزدان آفریده شدند؟ و پایان و مرگی نیز برای آنها هست؟ این سه رکن هر کدام به جزءهای مختلفی تقسیم می شوند که من بعدا در مورد هر کدامشان توضیح می دهم.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- بیان مسأله

 

آن دسته از کسانی که چه در گذشته و چه امروزه به پژوهش و شناخت اسطوره اشتغال دارند ، تا کنون برای اسطوره تعریف مشخص، دقیق و پذیرفتنی برای همگان نیافته اند بلکه هر یک به میل و اشتیاق و وابستگی اجتماعی خویش آن را تعریف کرده اند .

 

از جمله :

 

((اسطوره چون قصه ای موهوم و قصه ی جانوران و ترانه و تصنی عاشقانه و مردمی است ))(ستاری ،1377،صفحه ی14)

 

((اسطوره پدیده ای است منحصراً عقلانی است و احساس در آن هیچ نقشی ندارد حتی از این حد نیز می توان فراتر رفت و گفت اسطوره توجیه اخباری و ظاهری امری واقعی است ،بی آنکه رمز و یا تمثیلی در آن باشد و تنها در اواخر دوران تحویل و تطور اساطیری است که رمز و تمثیل به دست شاعران و فیلسوفان در اسطوره راه می یابد )).(ستاری ،1377،صفحه ی 45)

 

2-1-4-2. نظام­های ارزی میانه. 24

 

2-1-4-3. نظام­های ارزی میخکوب شده نرم. 25

 

2-1-4-4. نظام­های ارزی میخکوب سخت… 27

 

2-1-5. دیدگاه­های مختلف در ادبیات نرخ ارز. 28

 

2-1-5-1. دیدگاه سنتی نرخ ارز. 28

 

الف. روش کشش­ها 28

 

ب. الگوی برابری قدرت خرید ( ). 30

 

ج. الگوی ماندل – فلمینگ ( ). 32

 

2-1-5-2. دیدگاه جدید دارایی.. 34

 

الف. الگوهای پولی تعیین نرخ ارز. 34

 

ب. الگوی تعادل پورتفولیو. 37

 

2-2. مطالعات انجام شده 38

 

2-2-1. مطالعات خارجی.. 38

 

2-2-2. مطالعات داخلی.. 46

 

2-3. بر تحولات ارزی ایران. 48

 

2-3-1. تحولات ارزی تا زمان وقوع انقلاب اسلامی.. 48

 

2-3-2. تحولات ارزی پس از وقوع انقلاب اسلامی.. 50

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

3-1. مقدمه. 55

 

3-2. حدود پژوهش و روش جمع­آوری داده­ها و اطلاعات.. 55

 

3-3. پیش بینی.. 56

 

3-4. الگوهای پیش­بینی سری­های زمانی.. 57

 

3-4-1. الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته ( ). 58

 

3-4-1-1. تاریخچه خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته. 58

 

3-4-1-2. ویژگی­های روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته. 59

 

3-4-1-3. الگوسازی ،  و .. 60

 

3-4-1-4. الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته. 62

 

3-4-1-5. مراحل الگوسازی سری زمانی با روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته. 63

 

3-4-2. الگوهای شبکه­های عصبی مصنوعی ( ). 64

 

3-4-2-1. تاریخچه شبکه­های عصبی مصنوعی.. 64

 

3-4-2-2. مبانی شبکه­های عصبی مصنوعی.. 65

 

3-4-2-3. مزیت­ها و معایب شبکه­های عصبی مصنوعی.. 66

 

3-4-2-4. ساختار شبکه­های عصبی مصنوعی.. 66

 

3-4-2-5. دسته­بندی داده­ها 68

 

3-4-2-6. واحدهای پردازش… 69

 

3-4-2-7. انواع توابع فعال­سازی (تبدیل). 69

 

3-4-2-8. انواع شبکه­های عصبی.. 71

 

3-4-2-9. مراحل اساسی ساخت یک شبکه عصبی مصنوعی.. 74

 

3-4-2-10. الگوریتم­های آموزش شبکه­های عصبی مصنوعی.. 75

 

3-4-2-11. شبکه­های پرسپترون چند لایه ( ). 76

 

3-4-2-12. معیارهای خطا 79

 

3-4-3. مفاهیم فازی.. 80

 

3-4-3-1. تاریخچه نظریه فازی.. 80

 

3-4-3-2. مجموعه­های فازی.. 81

 

3-4-3-3. عملگرهای فازی.. 82

 

3-4-3-4. اصل گسترش در مجموعه­های فازی.. 82

 

3-4-3-5. عدد فازی.. 83

 

3-4-3-6. مبانی رگرسیون فازی.. 85

 

3-5. الگوی هوش محاسباتی ترکیبی.. 87

 

فصل چهارم: یافته­های پژوهش

 

4-1. مقدمه. 96

 

4-2. مجموعه­ی داده­ها 96

 

4-3. آماده­سازی داده­های ورودی.. 97

 

 

4-4. برازش الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته. 98

 

4-5. طراحی و آموزش یک شبکه عصبی مصنوعی.. 105

 

4-5-1. انتخاب نوع شبکه. 106

 

4-5-2. تعیین تعداد لایه­ها 106

 

4-5-3. تعیین تعداد نرون­های هر لایه. 107

 

4-5-4. تعیین توابع فعال­سازی.. 110

 

4-5-5. تعیین الگوریتم آموزش… 110

 

4-5-6. مجموعه­های آموزش و آزمون. 111

 

4-5-7. معیار سنجش عملکرد. 111

 

4-6. فازی­سازی الگوی  طراحی شده. 113

 

4-7. فازی­سازی تجدید نظر شده و نهایی سازی مقادیر ضرایب.. 117

 

4-8. مقایسه الگوی هوش محاسباتی ترکیبی با سایر الگوها 118

 

4-9. آزمون فرضیه­های پژوهش… 119

 

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه­گیری و پیشنهادها

 

5-1. خلاصه و نتیجه­گیری.. 122

 

5-2. پیشنهادها 123

 

منابع. 124

 

پیوست.. 132

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

شکل (2-1): روش­های پیش­بینی نرخ ارز. 15

 

شکل (3-1): نمایش لایه­ها در شبکه عصبی مصنوعی.. 67

 

شکل (3-2): ساختار کلی یک پرسپترون چند لایه. 77

 

شکل (4-1): نرخ ارز مربوط به 12 فروردین ماه 1391 تا 21 خرداد ماه 1393. 97

 

شکل (4-2): داده­های نرمال شده نرخ ارز مربوط به 12 فروردین ماه 1391 تا 21 خرداد ماه 1393. 98

 

شکل (4-3): مقادیر واقعی و پیش­بینی شده الگوی 104

 

شکل (4-4): باقیمانده­های الگوی . 105

 

شکل (4-5): عملکرد  شبکه طراحی شده در داده­های آزمون و آموزش… 109

 

شکل (4-6): ساختار نهایی  طراحی شده 112

 

شکل (4-7): مقادیر واقعی و برآورد شده توسط  طراحی شده 113

 

شکل (4-8): مقادیر واقعی و حد بالا و پایین آن­ها (الگوی فازی­سازی شده اولیه) 116

 

شکل (4-9): مقادیر واقعی و حد بالا و پایین آن­ها (الگوی فازی­سازی شده نهایی) 11

 

 

 

فهرست جدول­ها

 

جدول (2-1): مزیت­ها و معایب نظام­های ارزی.. 21

 

جدول (3-1): متداول­ترین توابع فعال­سازی شبکه­های عصبی مصنوعی.. 70

 

جدول (4-1): تقسیم­بندی داده­ها به داده­های آموزش و آزمون. 99

 

جدول (4-2): نتایج حاصل از آزمون ریشه واحد برای متغیر نرخ ارز (دلار در مقابل ریال) 100

 

جدول (4-3): مقادیر آکائیک در الگوی برآورد شده . 101

 

جدول (4-4): نتایج تخمین الگوی 107

 

جدول (4-5): معیارهای عملکرد الگوهای  و 103

 

جدول (4-6): بررسی توابع فعال­سازی.. 110

 

جدول (4-7): تقسیم­بندی داده­ها به داده­های آموزش و آزمون. 111

 

جدول (4-8): مقادیر مربوط به وزن­ها و بایاس­های  طراحی شده 112

 

جدول (4-9): معیارهای عملکرد الگوی  طراحی شده 113

 

جدول (4-10): مقادیر واقعی و حد پایین و بالای آن­ها (الگوی فازی­سازی شده نهایی) 118

 

2-1-2)ویژگی‌های زیباشناختی مکتب سلجوقی، بغداد. 13

 

2-1-3) بر عناصر تأثیرگذار بر مکتب سلجوقی.. 14

 

2-1-4)نگارگری ایلخانان. 15

 

2-1-5)جلایریان. 17

 

2-1-6)تیموریان. 18

 

2-2)نقش واق در آثارکتاب آرایی سلجوقی تا تیموری: 22

 

2-2-1)هنر کتاب آرایی در قرون اولیة اسلام تا آغاز دورة سلجوقی.. 23

 

2-2-2)کتاب آرایی در دوره‌ی ایلخانان تا ظهور تیمور 24

 

2-2-3)شیوه‌ی تزئین کتاب.. 25

 

2-3)نقش واق درآثار خوشنویسی سلجوقی تا تیموری.. 39

 

فصل سوم: نقش واق درآثار فلزکاری سلجوقی تا تیموری.. 43

 

3-1)هنرفلزکاری در قرون اولیه اسلام. 44

 

3-2)هنر فلزکاری در عصر سلجوقیان 44

 

3-3)سیر هنر فلزکاری پس از استیلای مغول 51

 

3-4)تیموریان. 53

 

فصل چهارم: نقش واق بر روی آثار نگارگری،کتاب آرایی وخوشنویسی دوره صفویه تامعاصر. 55

 

4-1)نگارگری صفویه تا دوره معاصر. 56

 

4-1-1)صفویه. 56

 

4-1-2)قاجار و دوران معاصر. 61

 

4-2)کتاب آرایی.. 63

 

4-2-1)کتاب آرایی دوره‌ی صفوی.. 63

 

4-2-2)قاجار و کتاب آرایی 66

 

4-2-3)تحولات کتاب آرایی در دوره‌ی قاجار از لحاظ شکلی و تزیینی صفحات.. 69

 

4-3)خوشنویسی.. 72

 

فصل پنجم:نقش واق برروی آثار فلزکاری دوره صفوی تا دوره معاصر. 75

 

5-1)فلزکاری صفوی 76

 

5-2)فلزکاری در دوره قاجار تا معاصر. 77

 

فصل ششم: نقش واق در سایر هنرها 82

 

6-1)نقش واق بر فرشهای ایران.. 83

 

6-1-1)فرش شکارگاه 87

 

6 -1-2)فرش منظره گل با حیوانات.. 89

 

6-1-3)فرش  بامناظری از داستان‌های عاشقانه‌ی ایرانی.. 90

 

6-1-4)قالی شکار چرخ. 92

 

6-2)نقش واق در گلیم ها 95

 

6-2-1)گلیم ابریشم بافت (فیگدور) 95

 

6-2-2)گلیم ابریشم باف.. 96

 

6-3)نقش واق در هنرکاشیکاری.. 98

 

نتیجه گیری.. 105

 

پیشنهادات.. 107

 

منابع.. 108

 

منابع تصاویر……….112

 

چکیده:

 

در اوایل اسلام هنرمندان از کشیدن وتصویر سازی انسان وحیوانات منع شدند. هنرمندان ایرانی که علاقه بسیار به تصویر سازی انسان داشتند این محدودیت را با ابداع نقشی به نام واق که در واقع برگرفته از درختی به همین نام است از بین بردند. شروع استفاده از این نقش به دوره سلجوقی باز می گرددو اوج به کارگیری  آن مربوط به دوره تیموری وصفوی است. در این پژوهش در ابتدا با استفاده از روش پژوهش توصیفی سعی شده که نقش واق در هنر های مختلف ایران از جمله: نگارگری،کتاب آرایی، خوشنویسی، فلز کاری و فرش و کاشیکاری از دوره سلجوقی تا دوره معاصر بررسی شود. سپس با روش پژوهش تطبیقی، نقش واق در هنرهای ذکر شده تطبیق داده شده است تا شباهت ها وتفاوت های آن در دوره های مختلف وروند تغییر و تحول آن مشخص شود.آنچه از این تحقیق به دست آمد این است که :نقش واق در ابتدای اسلام با توجه به محدودیت های دینی حالت انتزاعی واسطوره گونه ای داشته و کم کم در دوره های بعدی حالت طبیعی تر و نزدیک به واقعیت پیدا می کند تا آنجا که تصویر انسان و حیوان بطور واضح ترسیم میشود و در دوره معاصر با توجه به عدم محدودیت تصویر سازی برای هنرمند معاصر نقش واق به عنوان عنصری برای خلاقیت وابداع آثار جدید است .

 

همچنین نقش واق در اکثر هنرها با توجه به تاثیر پذیریشان از یکدیگر شبیه به هم هستند که به صورت سرهای انسان و حیوان در لابلای گلهای اسلیمی و ختایی وطرح های گرفت و گیر ونقش انسان و حیوان پیچیده در شاخ و برگ گیاهان نمود پیدا میکند وتفاوت ها شامل طرح های ابداعی هنرمندان میشود که اکثرا مربوط به دوره معاصر و از قاجار به بعد است. برای واضح تر نشان دادن شباهت ها وتفاوت های نقش واق در هنرهای مختلف جدولی ارائه شده است.

 

 واژگان کلیدی: نقش واق،کتاب آرایی ونگارگری،خوشنویسی،فلزکاری،فرش،کاشیکاری.

 

 

 

 مقدمه:

 

یکی از جلوه گاههای اصلی اسطوره ها،آثار هنری هستند؛جدا از اینکه آیا در اصل این آثار هنری هستند که به خاطر محتوای ارزشمند اسطوره ها جاودان شده اند ویا اسطوره ها جاودانگی شان را مدیون آن دسته آثار هنری هستند که ارزش جاودان داشته اند.در هر حال پیوند واشتراک هنر واسطوره از چند نظر گاه قابل بحث است ؛یکی از نظر روایت گر بودن وداشتن روند وعناصر قصه گونه که در اکثر هنر ها نیز دیده میشود، دیگری از نظر ارایه محتوا در یک قالب چند وجهی و داشتن لایه های متعدد که درک ابتدایی را آسان میکند.ولی درک عمیق آن را نیازمند بازگشایی لایه های درونی آن می سازدوهمچنین از نظر نمادها و رمزهای موجود در اسطوره واثر هنری که می توان گفت از ملزومات هردو به شمار می آیند،دیگر وجود ومحوریت شخصیت هایی متفاوت در درون اسطوره و محتوای اغلب آثار هنری است که معمولا نماد نیز هستند و همچنین از این منظرکه اساطیر وآثار هنری به طور معمول،حاوی درونی ترین مضامین انسانی نیز هستند.

 

” اسطوره عبارت است از روایت یا جلوه ای نمادین درباره ایزدان، فرشتگان موجودات فوق طبیعی، و به طور کلی جهان شناختی که یک قوم به منظور تفسیر خود از هستی به کار می بندد، اسطوره سرگذشتی راست و مقدس است که درزمانی ازلی رخ داده و به گونه ای نمادین، تخیلی و وهم انگیز می گوید که چگونه چیزی پدید آمده، هستی دارد، یا ازمیان خواهد رفت، و در نهایت، اسطوره به شیوه ای تمثیلی کاوشگر هستی است . به عبارتی اسطوره بینشی شهودی است. بینش جوامع ابتدایی و تفسیر آنها از جهان به گونه اسطوره جلوه گر می شده است.”

 

شناخت اساطیر به معنی درک سرچشمه و خاستگاه هر چیز است و به بیان دیگر با روایت اساطیر، چگونگی پدید آمدن مظاهر طبیعت شناخته می شود.

 

” اسطوره راوی واقعه ای است که در زمان اولین، زمان شگرف بدایت همه چیز، رخ داده است. به بیان دیگ اسطوره حکایت می کند که چگونه از دولت سر و برکت کارهای نمادین و برجسته موجودات مافوق طبیعی، واقعیتی – چه کل واقعیت، یعنی کیهان، یا فقط جزیی از واقعیت ، یعنی جزیره ای نوع نباتی خاص، سلوکی و کرداری انسانی ، نهادی- پا به عرصه وجود نهاده است. بنابراین، اسطوره همیشه متضمن روایت یک “خلقت” است، یعنی می گوید چگونه چیزی پدید آمده، موجود شده و هستی خود را آغاز کرده است. اسطوره فقط از چیزی که واقعاً روی داده و به تمامی پدیدار گشته است، سخن می گوید.”

 

 

دانشمندان مردم شناس بیشتر بر این عقیده اند که نظریه کلی برای همه اساطیر نمی توان یافت ولی برای اساطیر هرملت می توان تعبیرهای خاص پیدا کرده در هر حال این دسته اساس اساطیر را قوه مخیله آدمی می دانند. و روانشناسی اسطوره را زائیده خیال و ذهن و روح انسان ابتدایی بیان می کند. درواقع می توان افسانه درخت واق را به نوعی با اسطوره آفرینش انسان از گیاهی ریباس مانند مربوط دانست.گیاهی که به مشی و مشیانه و مهلی و مهلیانه معروف است.

 

نخستین زوج انسان از تخمه کیومرث که به زمین راه یافت، هستی یافت. نخست به هیأت گیاهی که شناخت زن و مرد آن ممکن نبود و به هم تنیده بودند. این دو با هم بوته یی را شکل دادند که ثمر آن ده نژاد آدمیان بود و سرانجام هنگامی که به هیأت انسان در آمدند اورمزد مسئولیت های آنان را گوشزد کرد. زاده شدن انسان از گیاه یاد آور تقدس گیاه و گیاه خدایان از دوره نوسنگی و متأثر از راه و روال متکی بر کشاورزی است. باورهای مربوط به درختان  و نباتات به گونه ای با آنیمیسم پیوند دارد .این پندار که درخت می تواند زاینده انسان باشد در برخی از فرهنگ ها با تصویر انسان هایی همراه شد که از درختان آویزان بوده یا به مانند میوه های درختان در لابه لای آنها قرار گرفته اند. در ادبیات داستانی و فولکوریک به صورت درخت واق واق نمود پیدا کرد.

 

“واقواق درختی است چینی همانند درخت بادام و خیار چنبر که میوه هایی همچون چهره آدمی دارد. چون میوه این درخت برسد چندین بار آوازی همانند واق واق از آن به گوش می رسد سپس به زمین می افتد. مردمان این جزیره ها و چین را در این آواز مروا و مرغوا است.

 

در منتخب مرآة الزمان وصف مکانی افسانه ای به نام” جزیره واق و وقواق ” آمده است که از ساق درختان سبز و سر به فلک کشیده، چون به حدّ مقرر می رسند پای دختری ظاهر می گردد و هر روز عضوی از آن دختر بروز می نماید اما موی سر دختر در ساق آن درخت پیچیده می ماند: بعد از خروج آن دختر یکی دیگر ظاهر می شود و همچنان الی یوم القیامه مستمر می باشد و هر دختری که به وجود می آید سه مرتبه واق واق واق می گوید و زمین شکافته می شود و به راه عدم می شتابد. آورده اند که اگر کسی دست برآن دختران بگذارد آتشی از میان ایشان ظاهر شده درآن شخص می افتد و هلاکش می سازد .

 

هر چند که به نظر وجود چنین درختی ( که دارای میوه هایی به شکل صورت آدم می باشد.) برای انسان امروزی غریب و ناممکن می نماید اما باید توجه داشت “که اسطوره راوی سرگذشتی حقیقی است، هرچند با تجربه ای عادی سازگار نباشد.

 

در شاهنامه آمده است که زرتشت پیامبر یک درخت سرو شگفت که سرشتی مینوی و اندازه ای بسیار بزرگ داشت، در ناحیه کاشمر بر در آتشکده برزین مهر بر زمین نشاند. همچنین آمده است که بر هر یک از برگ های سرو کاشمر، نام شاه گشتاسب نگاشته شده و اندرزی برای پشتیبانی از دین خطاب بدو آمده بود.

 

در کتاب گه هونگ (Kog Hung) چنین آمده: در میان درختان بزرگ کوهستانی، درختهایی هستند که می توانند سخن بگویند. اما خود درختها نیستند که از این موهبت برخوردارند، بلکه روان آن هاست که سخن می گوید. روان این درختان یون یانگ نام دارد و هر کس این نام را بر زبان آورد خوشبخت خواهد شد .

 

بهرام بیضایی واک Vak یا واچ Vach را ایزد بانوی سخنوری و بلاغت دانسته و شهرزاد هزار و یک شب را در واقع معادلی از این ایزد بانو دانسته که با ایزد بانوی آناهیتا در ارتباط است و ویژگی فرزانگی و هنر آناهیتا به او ارث رسیده است.

 

و در لغت نامه دهخدا چنین آمده: واق (اِ) درختی است حوا هوم که بامداد بهار و شامگاه خزان کند. و گویند ثمر و بار آن درخت بصورت آدمی و حیوانات دیگر باشد و سخن هم می گوید. (از برهان) (از آنندراج) (ناظم الاطباء)

 

واقواق بعضی بیشه و جنگلی را گفته اند که درخت واق در آنجا می باشد و گویند در آنجا کوهی است معدن طلای نقره و بوزینگان در آنجا بسیار باشند و آنرا واقواق و وقواق هم گویند.

 

درخت واق با درخت زقوم که در قرآن آمده دارای شباهتهایی است.(درختی که میوه هایش به شکل شیاطین است)

 

نقش واق، یکی از اصول هفتگانه هنر نگارگری می باشد که برگرفته از اسطوره درخت واق است وهنرمند ایرانی برای اینکه خود را ازقید و بند محدودیت های دینی رها سازد وعلاقه خود  به تصویر سازی از انسان وحیوان را ارضا کندبه ابداع چنین نقشی می پردازد،که در طول زمان تغییر و تحول یافته وبر سایر هنرها نظیر فلز کاری،خوشنویسی،کاشیکاری و… تاثیر میگذارد،در واقع هنرهایی که به نوعی هنر نگارگری درآنها دخل و تصرف دارد را تحت الشعاع قرار می دهد.

 

متفکران در طی قرون ، خلاقیت هنری را  به طبیعت ، نیروی ماورای طبیعت ، وحی آسمانی، دین و پدیدارهای جادوگرانه مربوط دانسته اند. شکی نیست که هنر امری است روانی و برای شناخت هنر باید کوشش کنیم که روان هنرمند را دریابیم. فروید می گوید:”….کودکان  بازی می کنند،بازی برای فرار از واقعیت.و آدمی آن گاه که دوره کودکی را پشت سر می گذارد، برای فرار از حقیقت تلخ زندگی ، در عین بیداری به یک بازی فکری اشتغال می ورزد که نزد مردم عادی ازخیالبافی فراتر است، اما در افرادی خاص ، به رؤیای هنرمندانه و سرانجام به هنر آفرینش هنری منتهی می شود”

 

قصه های عامیانه و فرهنگ مردم ، از دیرزمان منشاء اندیشه ، وسیله انتقال عواطف ، موجب تجلی احساس انسان در الهام گرفتن از این جهان و باعث هما وایی و همدلی انسان با طبیعت و ماورای طبیعت و به طور کلی عامل انطباق انسان با محیط زیست خود بوده است.

 

در ایران خبرگان سخن ، بازگو کننده حوادث و وقایع روزمره مردم ، از گذشته های دوردست بوده اند.و داستان های زیادی را که از ادبیات شفاهی مردم و به گونه روایتی ، سینه به سینه از دیگران فراگرفته بودند، بازگو می کردند و شنوندگان را به شگفتی و اعجاب می کشاندند.

 

هدف هنرمند در بکارگیری عناصر نمادین ، ترکیب عناصر و خلق عناصر جدید ، در هر دو مورد خلق فضایی ذهنی است که بتواند بیننده را از جهان مادی پیرامون خود جدا سازد.در واقع هنرمند با عینیت بخشیدن به ذهنیاتش و بیان تصور و تخیل ، قاعده ای می آفریند تا فضایی دگرگون شکل گیرد.در هم ریزی فضا و مکان نیز به همین دلیل صورت می گیرد.

 

این پژوهش شامل هفت فصل میباشد ،فصل اول کلیات تحقیق،که در آن لزوم مطالعه نقش واق و اهداف این پژوهش از مطالعه این نقش و جامعه آماری و چگونگی انتخاب تصاویرآمده است.

 

فصل دوم: نقش واق را در آثار نگارگری،کتاب آرایی و خوشنویسی  از دوره سلجوقی تا دوره تیموری مورد مطالعه قرار داده است که در ابتدا خلاصه ای از این سه هنرو تغییرات وتحولات این هنرها در این دوران پرداخته شده و با توجه به اینکه هنر خوشنویسی و نگارگری جزیی از هنر کتاب آرایی است،بنابر این هر سه این هنرها در یک فصل گنجانده شده اند.

 

فصل سوم: نقش واق را در آثار فلزکاری ازدوره سلجوقی تا دوره تیموری را مورد مطالعه قرار داده ،که در ابتدا تاریخچه هنر فلز کاری در این دوران و بعضا هنرمندان سرشناس را معرفی و چگونگی تغییر و تحول این نقش را در آثار فلزی این دوران ها  بررسی کرده ایم.

 

فصل چهارم:نقش واق در آثار نگارگری،کتاب آرایی،خوشنویسی  از دوره صفویه تا معاصر،در این فصل نیز به ارائه تاریخچه مختصری از هنر نگارگری،کتاب آرایی و خوشنویسی از دوره صفویه تا دوره معاصر پرداخته شده و در این اثنا به جستجوی نقش واق در این هنرها و چگونگی نمود و تغییر و تحول آن در این هنر ها پرداخته شده است.

 

فصل پنجم با عنوان نقش واق در آثار فلزکاری از دوره صفویه تا معاصربا ارائه تاریخچه مختصر هنر فلزکاری در این دوران ها به معرفی چند نمونه از آثار فلزی و چگونگی نمود و تحول نقش واق در این آثار میپردازد.

 

فصل ششم :نقش واق در سایر هنرها ،که در این فصل هنر فرش وکاشیکاری مورد بررسی قرار گرفته اند.ابتدا به ذکر تاریخچه مختصری از هنر فرش پرداخته ایم وسپس چگونگی نمود نقش واق در هنر فرش وگلیم و تغییر و تحولات آن را بررسی کرده ایم و در ادامه با تاریخچه بسیار مختصر در مورد هنر کاشیکاری فقط با بررسی نمونه هایی اندک از هنر کاشیکاری که دارای نقش واق هستند به بررسی این نقش در هنر کاشیکاری پرداخته ایم.

 

در نهایت با استفاده از جدولی در انتهای فصل ششم روند تغییر وتحول این نقش همچنین شبا هتها وتفاوتهای آن را در هنر های مختلف به تصویر کشیده است.

 

 

 

 

• بیان مساله تحقیق

 

قصه های عامیانه و فرهنگ مردم ، از دیرزمان منشاء اندیشه ، وسیله انتقال عواطف ، موجب تجلی احساس انسان در الهام گرفتن از این جهان و باعث هما وایی و همدلی انسان با طبیعت و ماورای طبیعت و به طور کلی عامل انطباق انسان با محیط زیست خود بوده است.

 

1-11-محدودیت های تحقیق: 6

 

1-12-تعریف واژه های تحقیق: 7

 

1-13-مراحل انجام تحقیق: 7

 

فصل دوم: باورهای اعتقادی قوم ترکمن… 8

 

2-1-جغرافیای اقلیمی: 9

 

2-2-قوم ترکمن… 11

 

2-3-دین ترکمن ها : 14

 

2-4-دین ترکمن ها قبل از اسلام: 14

 

2-5-توتم گرایی: 15

 

2-6-شمن گرایی (shamanism) : 16

 

فصل سوم: دست بافته های ترکمن و پیشینه آن… 18

 

3-1- تاریخچه فرش: 19

 

3-2-پیشینه فرش ترکمن: 21

 

3-3-فرشینه ترکمن… 25

 

3-4- انواع بافته های ترکمنی : 26

 

3-5-قالیبافی و نقش زنان ترکمن: 31

 

3-6- آواز زنان قالیباف: 32

 

فصل چهارم: نقوش ترکمن در قالی ها، گلیم ها و سایر زیر اندازها 36

 

4-1-نماد شناسی رنگ در فرش های ترکمنی: 49

 

4-2-ساختار طرح فرش های اصلی : 53

 

4- 3معرفی نقوش ترکمن: 54

 

4-4- فرش انگسی ( انسی): 61

 

4-5-طرح انگسی ها : 61

 

4-6-نقش های موجود در انگسی ها : 64

 

4-7- نماز لیق ها ( جانماز ها ): 72

 

4-8-انواع نماز لیق ها: 72

 

4-9-کعبه نماز لیق: 74

 

4-10-نقش های موجود در کعبه نمازلیق ها: 75

 

4-11-آیات لیق: 76

 

4-12-فرشینه ها : 78

 

4-12-1-آسمالیق ها و چووال ها: 78

 

4-12-2-قاپی لیق یموت: 79

 

4-12-3-پشتی و قارچین: 81

 

فصل پنجم: نقوش جانوری در دستبافته های ترکمن… 82

 

5-1 مهم ترین نقوش حیوانی ، مفهوم و کاربرد آنها : 85

 

5-1-1-نقش شتر: 85

 

5-1-2- نماد حیوانات شکاری نظیر عقاب و قوش….. 86

 

5-1-3- نقش قوچ یا شاخ قوچ: 87

 

5-2- انواع نقوش جانوری در دست بافته های پرزدار: 88

 

5-2-1- نقوش حیوانی: 88

 

5-2-2-نقوش حشرات: 95

 

5-2-3-نقوش پرندگان.. 98

 

5-3- دستبافته های بدون پرز شامل گلیم، نمد.. 101

 

5-4-گونه های مختلف نمد های اصیل ترکمنی… 101

 

5-5- منابع الهام نقش های اصیل ترکمن در نمد.. 105

 

5-6- انواع نقوش جانوری در دستبافته های بدون پرز دار شامل گلیم و نمد: 105

 

5-6-1- انواع نقش شاخ قوچی: 105

 

5-6-2- نقش پستانک یا ازمیک: 106

 

5-6-3-نقش دم عقرب زرد( ساری ایچان) 106

 

5-6-4-نقش ماهی (تیرانه) 107

 

نتیجه گیری: 108

 

پیشنهادات: 111

 

گزارش کار عملی:…………………..112

 

 

فهرست منابع متن… 113

 

فهرست منابع تصاویر…………………. 121

 

مقدمه

 

هنرهای  دستی بخصوص فرش حاوی جلوه های تصویری غنی از میراث فرهنگی بسیار کهن هر قوم حتی تا قبل از تاریخ است. هنر های دستی از دیر باز با زندگی اقوام کوچ نشین عجین شده و جزء ملزومات زندگی این اقوام و حتی گرداننده چرخ اقتصادی آنان محسوب می شود. گنجینه هایی که نسل اندر نسل و سینه به سینه در میان مردم این سرزمین باقی مانده و منتقل شده است، حافظانش مردان و زنان کهنسالی هستند که قلب و ذهنشان مالامال از آنهاست.

 

شهرت و آوازه ی دستبافته های ترکمن اقصی نقاط عالم را در نوردیده و رنگ ها و نقش هایی که توسط زنان بافنده آن بافته شده اند باعث شگفتی محققان است. این نقوش آینه تمام نمای زندگی فرهنگی قومی هستند که صحرا آنها را با طبعی دو گانه بار آورده است، طبیعتی مقاوم و خشن همراه با سرشتی ظرفیت که در دستبافته ها، سوزن دوزیها و جواهرات این قوم تجلی می یابد.

 

گمان نمی رود که در نقوش فرش ترکمنی تحول زیادی به وجود آمده باشد، اما به نظر می رسد با گذشت نسل ها برخی نام ها و افسانه ها در مورد نقوش تغییر یافته اند و حتی بنا به طوایف و تیره ها نام ها و قصه متفاوت می باشند. زنان ترکمن علیرغم فراز و فرود های تاریخی در نقوش و تغییرات در ساختار قومی و اجتماعی، همچنان اعتبار و اصالت نقوش را حفظ کرده، دست به خلق آثاری می زنند که در نوع خود بی نظیر می باشد. بافندگان از ذهن خود در نقوش قالی بهره می جویند و به صورت غریزی از موقعیتها و عناصری استفاده می کنند که ریشه در فرهنگ ، سنت و باور های آنان دارد که گروهی از این نقوش ، نقوش جانوری می باشند. این نقوش در تمامی 5 طایفه اصلی و فرعی ترکمن ها مورد استفاده قرار می گیرد. به کار گیری این نقوش در قالی های ترکمن بخاطر جایگاه خاص جانوران در فرهنگ ترکمن ها می باشد. به دنبال گسترش اسلام و در پی منع نمایش تصویر جانوران بافندگان این دستبافته ها، نقوش جانوری را کاملا هندسی و انتزاعی و بیشتر به صورت جای پای جانور در قالب گل استفاده می کنند. این نماد های جانوری نشانگر باور ها، اعتقادات، تعصبات دلبستگی های خانوادگی و قومی آنان است و گاهی حکایتگر تقدیر، تحسین و روابط سازنده اجتماعی و گاهی بیانگر ترغیب و تشویق و غیرتمندی و بعضاً برای دفع شر و شیطان و اهریمن است.

 

در زمینه فرش ترکمن به صورت کلی پژوهش های متعددی صورت پذیرفته از جمله اساتیدی نظیر استاد نیاز محمد نیازی، آقای علی حصوری و ذبیح الله بداغی، لیکن به صورت خاص بر روی نقوش جانوری و مبحث نماد شناسی، مطالعاتی انجام نشده است. در این پژوهش سعی شده که نقوش جانوری را از میان نقوش جدا کرده و به بررسی آنها پرداخته شود.

 

در فصل اول به بررسی کلیات پژوهش پرداخته شده است.

 

در فصل دوم به باورهای اعتقادی قوم ترکمن پرداخته و ضمن معرفی استان، به معرفی قوم ترکمن و دین آنها قبل از اسلام و بعد از اسلام و توتم گرایی و شمن گرایی پرداخته شده است.

 

در فصل سوم به دستبافته های ترکمن و پیشینه ی آنها پرداخته شده و همچنین انواع بافته های ترکمن را مورد بررسی قرار داده ایم.

 

در فصل چهارم : به نقوش ترکمن در قالی ها ، گلیم ها ، گبه ها ، و سایر زیراندازها پرداخته شده و ضمن توضیح کلی در مورد نقوش ترکمن درباره منشأ نقوش نیز مطالبی ارائه شده است و از نظر ساختار و طرح و نقش مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به نماد شناسی رنگ در این فرش ها پرداخته شده است .

 

در فصل پنجم : نقوش جانوری را در میان دستبافته های ترکمن بررسی کرده که ضمن توضیح کلی در مورد نقوش جانوری و نام بردن مهم ترین آنها و نماد پردازی آنها ، برای سهولت کار نقوش را به سه دسته حشرات، پرندگان و جانوران تقسیم بندی شده است و در قسمت پایانی نتایج حاصل از بررسی این نمونه و نقوش ارزیابی شده است.

 

-1 – بیان مسأله

 

استان گلستان دارای غنای هنری در رابطه با آثار هنری بوجود آمده توسط قوم ترکمن می باشد که از چندین سال تاکنون در این ناحیه ساکن شده اند و قدمت دارند.این قوم دارای آداب و سنن و فرهنگ خاص خود می باشد که این فرهنگ و سنت در آثار هنری آنها نیز نمود پیدا کرده است.در بررسی نقش و نگاره های ترکمن با دست بافته های آنها و هنر آن ملت بررسی فرهنگ و روش زندگی آنها را  ضروری می نماید.توجه به ماهیت اجتماعی نهفته در هر کدام از آثار هنری کاربردی، می تواند در شکل دهی به ماهیت فرهنگی اقوام نقش حیاتی را بازی کند.برای شناخت هنر کاربردی بایستی ماهیت خلق اثر را در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق شده آن جستجو کرد.دریافت ارزشها و وجوه گوناگون اثر هنری، بواسطه سنت، فرهنگ و شرایط خاص هر قوم در هر عصر تغییر می یابد.یک اثر هنری در واقع مجموعه ای است از هزاران سال تطابق انسانها، محیط، فرهنگ، زیباشناسی و… در اجزاء یک اثر هنری کاربردی مجموعه ای از تجربیات راه حل ها نهفته است و سرمایه ای است از تجربیات هزاران ساله حیات در یک اقلیم و یا نگرش مادی و معنوی به کاربری همان اثر مثلاً در نقوش فرش، نگرش انسان به محیط اطراف خود و طبیعت است.نگرشی که بافنده از ماده و طبیعت پیرامون خود می طلبند و ماهیت اثر در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق گشته است.

 

فرش ترکمن گنجینه گرانبهایی از تاریخ، آداب و سنن آنها به شمار می رود و بنابر گفته محققان دستبافته های این مردمان در واقع خزانه ای است از اطلاعات تاریخی و قوم شناسانه و حاوی مفاهیم عمیق از دنیا اطراف و محیط زندگی آنها. این فرش ها و دستبافته ها به دلیل دارا بودن نقوش هندسی و رنگ های خاص به کار گرفته شده در آنها در میان محققان از شهرتی جهانی برخوردار است.

 

مبنای اصلی این تحقیق، دست بافته های ترکمن از جمله فرش، نمد، گلیم و قالی می باشد که نقوش حیوانی مورد استفاده در آنها مورد مطالعه قرار می گیرد. حدود این پژوهش ترکمن های ساکن استان گلستان می باشد.

 

از آنجائیکه بیشتر پژوهش ها پیرامون نقش و رنگ بوده، بر آن شدیم که نقوش حیوانی را از میان نقش های مورد استفاده مورد مطالعه قرار دهیم و سر منشأ این نقوش را که ریشه در چه عواملی داشته است مورد بررسی قرار دهیم.

 

1-2-ادبیات و پیشینه تحقیق(چهار چوب نظری)

 

استان گلستان نام جدید سرزمین تاریخی است که در طول تاریخ و تا سده هفتم هجری به نام ایالت گرگان و از آن پس تا آغاز سده دهم به نام استرآباد و درنوشته های دوران اولیه اسلامی به نام جرجان و از اسفند 1316 نامیده شده است. این منطقه دارای قومیت های متفاوتی است که یکی از این اقوام، ترکمن  ها هستند که در بخش شرقی، مرکزی و شمالی استان و همچنین در مرکز سکونت دارند.سنی مذهب و به زبان ترکمنی تکلم می کنند. یکی از صنایع دستی ترکمنان دستبافته های آنها می باشد که شامل فرش، قالی، قالیچه، پشتی، نمد میباشد که دارای نقوش تزیینی فراوان می باشد.

 

طبق مطالعات و بررسی های انجام شده در منابع اطلاعاتی، در این مورد کتاب،مقاله و پایان نامه ای یافت نشد.لازم به ذکر است تعداد معدودی مطالعات مرتبط با موضوع یافت شد که در زیر به آنها اشاره می شود:

 

ا-ایزدی نیا، ملیسا،1380، تحلیلی بر نقوش و سمبل های گرافیکی پوشاک و زیور آلات زنان عشایر ترکمن صحرا، دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری.

 

در این رساله علاوه بر نقوش پوشاک و زیور آلات اشاراتی به قالی بافی، نمدبافی و بافته های متنوع شده است.

 

2- حصوری،علی،1371، نقش های قالی ترکمن و اقوام همسایه

 

در این کتاب انواع نقش ها بهمراه کاربرد آن در طایفه های مختلف ترکمن بررسی شده و نقوش کامل ترسیم شده است.

 

3- ذباح، الهام، 1390، جستارهایی در نقوش سوزن دوزی پوشاک ترکمانان استان گلستان شهرستان گنبد کاووس، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر.

 

در این پایان نامه ضمن پرداختن به نقوش سوزن دوزی به تعدادی نقوش که در فرش و نمد مشترک است اشاره شده است.از جمله نقش قوچ که در قالی نمد و سوزن دوزی به طور مشترک قابل مشاهده است.

 

4- صالحی، فریبا،1389، بررسی و ارتباط نقش و نگار زیورهای ترکمن با دستبافته های آنها .

 

هدف این پژوهش بررسی  ارتباط نقش و نگار زیورهای ترکمن با دستبافته های آنها است.نتایج نشان میدهد که باورها و اعتقادات در شکل گیری نقوش مؤثر بوده است.

 

5-یپان غراوی، زهره،1387، ریشه یابی عناصر تصویری در صنایع دستی استان گلستان، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، پایان نامه کارشناسی ارشد ارتباط تصویری.

 

در این رساله با معرفی آرایه ها و نقوش در هنرهای سنتی ترکمن تأثیر باورها و اعتقادات و نماد پردازی در آنها را برروی این نقوش مورد مطالعه قرار داده است.

 

1-3-اهمیت موضوع:

 

اهمیت این موضوع از آنجایی است که نقوش در هنرهای دستی ترکمن جایگاه ویژه ای دارد  و هنرهای دستی ترکمن در چرخه اقتصادی این منطقه نقش بسزایی دارد و لذا  این مطالعه به احیاء این نقوش و منسوخ نشدن آن  و بررسی و ریشه یابی عوامل مؤثر بر آن کمک می کند.

 

1-4-اهداف تحقیق:

 

اهداف اصلی : بررسی نقوش حیوانی در دستبافته های ترکمن

 

اهداف فرعی : 1- مطالعه نقوش دست بافته های ترکمن و چگونگی استفاده و کاربرد آن در دستبافته های امروز

 

2- سعی در احیاء برخی نقوش در حال منسوخ شدن منطقه

 

1-5- سوالات تحقیق:

 

1- آیا نقوش حیوانی تحت تأثیر شرایط اقلیمی،منطقه ای می باشد؟

 

2- آیا سر منشأ نقوش ریشه در باورهای اعتقادی مردم ترکمن دارد؟

 

3-  آیا این نقوش متأثر از اقوام همجوار یا شهرهای همجوار است؟

 

1-6-فرضیه ها:

 

1- نقوش حیوانی تحت تأثیر شرایط اقلیمی،منطقه ای می باشد.

 

2- سر منشأ نقوش ریشه در باورهای اعتقادی مردم ترکمن دارد.

 

3- این نقوش مخصوص خود قوم ترکمن می باشد و از هیچ جا تأثیر نپذیرفته است.

 

1-7-روش تحقیق:

 

 

• روش كتابخانه ای: اطلاعات مربوط به این تحقیق بخشی از طریق مطالعات کتابخانه ای که شامل کتب، اسناد و مدارک کتابخانه ای است انجام خواهد شد.

 

• روش میدانی : اطلاعات مربوط به این تحقیق، بخشی از طریق مطالعات میدانی که به صورت پرسش نامه و مصاحبه است انجام خواهد شد.

 

• روش تحلیلی: این پژوهش تحلیلی و توصیفی خواهد بود.

 

• روش مقایسه ای/ تطبیقی :

 

روش استنتاجی و نتیجه گیری ها :با تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق آمار توصیفی و استنباطی نتایج کار را بیان خواهیم کرد

 

1-8-جامعه آماری:

 

جامعه آماری نقوش جانوری در دستبافته های  ترکمن استان گلستان می باشد.

 

1-9-نمونه آماری:

 

نمونه آماری 20% از میان نقوش جانوری دستبافته های ترکمن شهرستان گنبدکاووس انتخاب و نتیجه به کل تعمیم داده خواهد شد.

 

1-10- روش یا روشهای نمونه گیری:

 

تصادفی ساده

 

ابزار جمع آوری اطلاعات:

 

پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش، جدول

 

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و تبیین سوالات/ فرضیات :

 

تجزیه تحلیل به دو صورت کمی و کیفی انجام خواهد شد: در کمی خود نقش ها را طبقه بندی کرده و براساس خانواده تقسیم بندی میشود و خود نقوش با جزئیات مورد تجزیه قرار میگیرد.

 

کیفی: عوامل تأثیر گذار مانند اقلیم و باورهای اعتقادی که در ایجاد این نقوش اهمیت دارد مورد مطالعه قرار می گیرد.

 

1-11-محدودیت های تحقیق:

 

1- نتایج حاصل از این تحقیق را  نمی توان به جاهای دیگر کشور تعمیم داد با توجه به شرایط قومی و ناحیه ای.

 

2- کمبود منابع اطلاعاتی بروز و مرتبط با موضوع

 

3- دسترسی نداشتن به جامعه آماری مورد مطالعه

 

4- عدم پاسخگویی افراد مورد مطالعه به دلیل گرفتاری های شغلی،مالی و بی اهمیت بودن موضوع برای آنها

 

1-12-تعریف واژه های تحقیق:

 

مفهوم نقش: شکل کسی یا چیزی را کشیدن، صورت، شکل، تصویر

 

نقوش ترکمن: عناصر تصویری کلیه آثار هنری ترکمن ها،اشکال و تصاویر حک شده بر کلیه آثار هنری ترکمنان

 

نقوش حیوانی: نقوش استفاده شده در هنرهای دستی که از حیوانات منطقه الهام گرفته شده است.

 

فرش ترکمن: دستبافته های ترکمن که عمده آنها نقشه ی هندسی دارند و با رنگ غالب قرمز مخصوص ترکمن ها

 

1-13-مراحل انجام تحقیق:

 

ارتباط موضوع عملی و نظری تحقیق: موضوع عملی و نظری کاملاً ارتباط دارد از این نظر که از این نقوش در تابلوهای خود استفاده خواهم کرد .

 

 

 

 

 

 

 

2-1-جغرافیای اقلیمی:

 

استان گلستان فعلی همان«ساتراپ هیرکانیا» ی ایران باستان یا «ایالت و هرکان» عصر هخامنشیان است که داریوش در کتیبه بیستون خود در کرمانشاه (بزرگترین سنگ نوشته جهان )، در ستون 2، بند16 از آن به همراه پارت یاد کرده است.

 

ایالت باستانی گرگانی با پیشینه تاریخی قابل توجه اش ، شامل  محدوده ای در حدود استان گلستان فعلی می باشد. این ایالت در طول تاریخ شامل چندین شهر بزرگ از جمله استرآباد، جرجان و عده  ای دهستان بوده است . در پهنه این ایالت، شهر جرجان گذشته از اهمیت شهر نشینی، در طی چند قرن مهد فرهنگ و تمدن ، هنر و صنعت محسوب می گشت . جایگاه این شهر دقیقا در حاشیه غربی شهر گنبد کاووس فعلی و در مجاورت بقعه یحیی بن زید که ترکمن ها آن را «قره امام» می خوانند قرار دارد.

 

 تصویر2-1-  نقشه گلستان(www.wikipedia.org)

 

استان گلستان با مساحتی بیش از 20438 کیلو متر مربع (3/1 درصد از مساحت کشور) در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است .(تصویر 2-1) با استان مازندران و دریای خزر از غرب و استان خرسان از شرق – استان سمنان در جنوب و کشور ترکمنستان در شمال هم مرز است. این استان با تمدنی دیرینه و داشتن موقعیت جغرافیایی استثنایی ، سهل الوصول بودن مواد اولیه ، وجود اقوام مختلف با فرهنگهای متفاوت، هنرمندان و اندیشمندان بر جسته از دیر باز نقش مهمی در شکوفایی فرهنگ و هنر  ایفا نموده و مهد انواع گوناگون هنر های دستی می باشد.

 

از ویژگی های بارز صنایع دستی این سرزمین حفظ طرح های اصیل با محوریت سنتهای محلی، ملهم از طبیعت و ضوابط آن می باشد. از صنایع دستی تاریخی منطقه شیشه ، سفال ، قالی ترکمن، زیور آلات ترکمن ، مسگری، ابریشم بافی و سوزن دوزی ترکمن را می توان نام برد.

 

1-5-3پیشرفت تحصیلی.. 11

 

فصل دوم : مطالعات نظری.. 12

 

مقدمه. 13

 

2- 1  تعریف خانواده 13

 

2 – 2 نقش والدین در رفتار فرزند. 15

 

2 – 3 دلبستگی و پیوند والدینی.. 16

 

2 – 4 تأثیر محیط و فضای خانواده بر کودکان. 17

 

2 – 5  شیوه های فرزند پروری.. 20

 

2 – 6 تاریخچه شیوه فرزند پروری.. 21

 

2- 7  تاریخچه فرزند پروری در ایران. 23

 

2 – 8  بنیان نظری روشهای فرزند پروری و تحقیقات صورت پذیرفته در این زمینه. 24

 

2-9عوامل تعیین کننده شیوه های فرزندپروری والدین.. 43

 

2-10نقش تفاوت های جنسی در نحوه برخورد والدین.. 44

 

2-11روش فرزندپروری ، دخالت والدین در فعالیتهای مدرسه و پیشرفت تحصیلی نوجوانان. 52

 

2-12محیط خانه، خود پنداری و پیشرفت تحصیلی: یک هدف مدلسازی متداول. 53

 

2-13خود پنداره 53

 

2-14نقش اسناد در خود پنداره تحصیلی.. 56

 

2-15خودپنداره تحصیلی.. 60

 

فصل سوم : روش شناسی تحقیق (متدولوژی) 79

 

مقدمه. 80

 

3 – 1 روش تحقیق. 80

 

3 – 2 جامعه آماری.. 80

 

3 – 3  برآورد حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 81

 

3 – 4 روش گرد آوری اطلاعات.. 81

 

3 – 5 ابزار اندازه گیری.. 81

 

3 – 6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 85

 

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها 86

 

4-1 مقدمه. 87

 

4-2 بخش اول: توصیف داده‌ها 88

 

4-4 فرضیه اصلی: بین سبك های فرزند پروری و خودپنداره تحصیلی رابطه وجود دارد. 93

 

4-5 فرضیه اول: بین سبك های فرزند پروری اقتداری و خودپنداره تحصیلی رابطه وجود دارد. 97

 

4-6 فرضیه دوم : بین سبک های فرزند پروری و خود پنداره تحصیلی رابطه وجود دارد. 98

 

4-7 فرضیه سوم : بین سبك های فرزند پروری استبدادی و خودپنداره تحصیلی رابطه وجود دارد. 100

 

4-8 فرضیه چهارم (فرضیه اصلی دوم): بین خودپنداره تحصیلی  و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد. 100

 

4-9 فرضیه پنجم (فرضیه اصلی سوم): بین سبك های فرزند پروری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد. 102

 

4-10 فرضیه ششم: آیا بین شیوه های فرزند پروری در تعامل با خود پنداره تحصیلی با پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد؟. 105

 

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری.. 109

 

مقدمه. 110

 

5 – 1 خلاصه پژوهش… 110

 

5 – 2  بحث و نتیجه گیری.. 112

 

5 – 3 پیشنهادها 119

 

5 – 4 محدودیت ها ی تحقیق. 122

 

منابع فارسی.. 124

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                  صفحه

 

شکل 2 – 1 الگوهای فرزندپروری شیفر. 27

 

شکل 2-2     نمایش چهار شیوه فرزند پروری در دو بعد پذیرندگی و توقع داشتن.. 30

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                  صفحه

 

جدول 2-1  تأثیر فضای خانواده بر کودکان. 18

 

جدول2-2 ابعاد شیوه های  فرزند پروری والدین از نگاه شیفر ؛ اقتباس از شیرازی،1385. 28

 

جدول 2-3: تاثیرات حاصل از شیوه های مختلف فرزند پروری در دوران کودکی وبزرگسالی، بامریند،1991به نقل از برنز،2006 ،ترجمه سعیدی،1391). 34

 

جدول 2-4 : ابعاد شیوه های فرزند پروری والدین دایانا باوم مریند؛ اقتباس از برنز،2006. 37

 

جدول(4-1) توزیع فراوانی مربوط به پایه تحصیلی.. 88

 

جدول(4-2) توزیع فراوانی مربوط به سن مادر. 89

 

جدول(4-3) توزیع فراوانی مربوط به سطح تحصیلات مادر. 90

 

جدول(4-4) آمار توصیفی مربوط به خودپنداره 91

 

جدول(4-5) آمار توصیفی مربوط به پیشرفت تحصیلی.. 91

 

جدول(4-6) آمار توصیفی مربوط به سبك های فرزند پروری.. 92

 

جدول (4-7) مربوط به آزمون كولموگروف- اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن داده ها 92

 

جدول (4-8)­مربوط­به آزمون همبستگی رابطه بین سبكهای فرزندپروری و خودپنداره تحصیلی.. 93

 

جدول (4-9) مربوط به ضریب تعیین رگرسیون. 94

 

جدول (4-10) مربوط به تحلیل واریانس… 94

 

جدول (4-11) مربوط به معادلة خط رگرسیون. 94

 

جدول (4-12) مربوط به آزمون همبستگی رابطه بین سبك های فرزند پروری اقتداری و خودپنداره تحصیلی   96

 

جدول (4-13) مربوط به ضریب تعیین رگرسیون. 96

 

جدول (4-14) مربوط به تحلیل واریانس… 96

 

جدول (4-15) مربوط به معادلة خط رگرسیون. 97

 

جدول (4-16) مربوط به آزمون همبستگی رابطه بین سبك های فرزند پروری آزاد گذار و خودپنداره تحصیلی   98

 

جدول (4-17) مربوط به ضریب تعیین رگرسیون. 98

 

جدول (4-18) مربوط به تحلیل واریانس… 99

 

جدول (4-19) مربوط به معادلة خط رگرسیون. 99

 

جدول (4-20) مربوط به آزمون همبستگی رابطه بین سبك های فرزند پروری استبدادی و خودپنداره تحصیلی   100

 

جدول (4-21) مربوط به آزمون همبستگی رابطه بین خودپنداره تحصیلی و پیشرفت تحصیلی.. 101

 

جدول (4-22) مربوط به ضریب تعیین رگرسیون. 101

 

جدول (4-23) مربوط به تحلیل واریانس… 101

 

جدول (4-24) مربوط به معادلة خط رگرسیون. 102

 

جدول (4-25)­مربوط­به­آزمون همبستگی رابطه بین سبكهای فرزند پروری و پیشرفت تحصیلی.. 103

 

جدول (4-26) مربوط به ضریب تعیین رگرسیون. 104

 

جدول (4-27) مربوط به تحلیل واریانس… 104

 

جدول (4-28) مربوط به معادلة خط رگرسیون. 104

 

جدول (4-29) مربوط به فاكتور های  درون گروهی.. 105

 

جدول (4-30) مربوط به فاكتور های  بین گروهی.. 106

 

جدول ( 4-31 ) مربوط به محاسبه یكسانی واریانس ها 106

 

جدول ( 4-32 ) آزمون همسانی واریانس کوواریانس ها 107

 

جدول ( 4-33 ) آزمون اثر فاکتور های درون گروهی و بین گروهی.. 108

 

 

 

 

 

مقدمه

 

این تحقیق جهت یافتن پاسخی به این سوال انجام شد كه آیا متغیرهای ناشی از شیوه های فرزند پروری دربافت‌های متفاوت خانوادگی، تاثیری معنی‌دار برخودپندار تحصیلی كودكانی که پا به مرحله نوجوانی می گذارند دارد؟ در ضمن میزان این رابطه تا چه حد بر عملكرد تحصیلی دانش‌آموزان دختر دوره ابتدایی تاثیرگذار است. سوال دیگر این بود كه تجارب خانوادگی، تا چه اندازه با خود پنداره تحصیلی نوجوانان ارتباط دارد؟ و آیا بافت‌های مختلف خانواده، می‌تواند تاثیر معنی‌دار بر خودپنداره و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان داشته باشند؟ خانواده‌ها نقش به سزایی در موفقیت و شكست تحصیلی فرزندان خود دارند. عموماً این ادعا مطرح بوده كه والدین، اولین  معلمان و خانواده، اولین آموزشگاه محسوب می‌شوند.

 

طبق نظر اپستین[1] (1971) والدین از طریق عوامل مختلف بر رشد عقلی و ذهنی فرزندان تاثیر می‌گذارند، یكی از این عوامل شیوه های فرزند پروری ا ست که از سوی والدین اعمال می شود . (اپستین(1990)منظور از سبك‌های تربیتی را در این جا شیوه‌هایی می داند كه والدین برای تربیت فرزندان خود به كار می‌گیرند. سبك تربیتی، الگویی از نگرش‌هاست كه والدین نسبت به فرزندان خود ابراز می‌كنند. این الگوها در شیوه‌ها و درجاتی كه والدین نسبت به ارزش‌ها، رفتارها ومعیارهایی كه برای فرزندان خود وضع كرده‌اند، متفاوت می‌باشد (دارلینگ[2]، 1993 ترجمه جاودان، 1383).بامریند[3] (1992) سبک های فرزند پروری را  توصیف کرد ، وی معتقد است  هر كس می‌تواند سبك‌های تربیتی را با تعیین میزان حمایت و راهنمایی در تعاملات تربیتیبسنجد و نیز میزان فعالیتو رفتار فرزندان را به نحو شایسته كنترل كند.بامریند معتقد است ضعفهای تربیتی باعث پیامد های منفی همچون خود پنداره پایین ، عملكرد تحصیلی ضعیف، و رفتارهای اجتماعی نامناسب را، سبب می‌شود (خیری ،1369)و خود پنداره در این تحقیق به عنوان یكی از جنبه‌های خودادراکی فرد قلمداد می‌شود كه به ادراك فرد، در فاصله بین عمل و نتیجه، اطلاق می‌شود (خیری،1369)

 

كودكان در هنگام تولد، احساس و ادراك معنی‌دار از خود ندارند، اما به تدریج و با شكل‌گیری ساختارهای شناختی، در تعامل با محیط و واكنش‌های والدین و اطرافیان، نوعی خودآگاهی اولیه را در مورد خود رشد می‌دهند (بوفارد و ناتالی[4]، 2000 ترجمه جاودان،1383)تعامل كودك با والدین یا جانشین آن‌ها، به تدریج باعث نوعی ادراك در كودك شده و بدین طریق او می‌فهمد كه والدین به طرز معینی با او رفتار می‌كنند.كودك متوجه می‌شود كه برخی از خصوصیات و رفتارهایش مورد توجه ویژه والدین قرار گرفته و تشویق می‌شود؛ در حالی كه برخی از اعمال و رفتارهایش، ممكن است مورد سرزنش و طرد از جانب آن‌ها باشد (هیون، گلدستین[5]،2001 ترجمه،جاودان، 1383) به عنوان مثال، كودكی كه بارها از سوی والدین به عنوان «تمیز و منظم» مورد خطاب قرار گرفته، تلاش می‌كند با آگاهی از انتظارات والدین، به آنها واكنش مثبت نشان‌ دهد. یا همچنین می‌كوشد خودش را فردی تمیز و منظم جلوه دهد. این رفتارها و واكنش‌های والدین به تدریج باعث شكل‌گیری عقاید و نگرش‌های كودك در مورد خودش می‌شود؛ تا جایی كه این ایده و افكار بیرونی، درونی شده و جذب ساختار شناختی كودك می‌گردند و پایه‌های شناخت و ارزش گذاری او را از «خودش» به وجود می‌آورند. برای والدین، اطلاع از نیازهای اساسی كودكان، نیازهای جسمی (تغذیه، خواب و استراحت كافی)، نیازهای عاطفی (محبت و پذیرش)، احساس امنیت، راهنمایی، كنترل، استقلال، ارزش و احترام به خود و دیگران، نیازهای اجتماعی (دوستی و رفاقت)، نیازهای ذهنی و شكوفایی عقلانی (محرك‌های ذهنی، محیط مساعد، راه‌های تفكر و اندیشه، راه‌های حل مسئله)، نیازهای خلاقیت، نیاز به ابراز خود، خود ارزش گذاری، خود- تنظیمی و خود- ادراكی، ضروری است ،سینگر و نیستین[6]،(2001).والدین با مشاهده‌ی رفتار كودكان و با استفاده از اطلاعات تربیتی خود، تلاش می‌كنند رفتارهای خود را در تعامل با فرزندان، به گونه‌ای تنظیم كنند كه به آنها آسیب‌های روحی و جسمی نرسد. علاوه بر آن در كشف و جستجوی محیط و پرورش زمینه‌های خلاقیت و پیشرفت تحصیلی ویادگیری، به رشد طرح‌واره‌های شناختی آنها كمك می‌كنند ، تا به درك و شناخت مثبت و مناسبی از خود و محیط برآیند (بالانتاین، 2001 ترجمه جاودان،1383) از دیدگاه تئوری شناختی- اجتماعی بندورا (1986) انگیزش دانش‌آموزان نه یک مفهوم غریزی است و نه یك صفت شخصیتی، بلكه سازه‌ای است كه تقریباً بر اساس فعالیت‌های یادگیری، تجارب و تعامل افراد با محیط حاصل می‌شود كه از یك موقعیت به موقعیت دیگر و یا در زمینه و بافت‌های خانوادگی، فرهنگی و اجتماعی متنوع، متفاوت می‌باشد. بنابراین، اگر بافت خانواده، عوامل افزایش اعتماد به نفس فرزند را فراهم كند، این امر در پیشرفت رشد اخلاقی، اجتماعی و تحصیلی كودك، نقش بسزایی دارد. پیدایش چنین وضعیتی، تا حدود زیادی بستگی به نوع برخورد و رفتار والدین با فرزندان دارد؛ زیرا یكی از مهمترین عناصری كه نقش اساسی در ایجاد رشد شناختی و عاطفی فرزندان دارد، والدین می‌باشند.بچر[7](1984) بیان می کندارزشی كه والدین برای تحصیلات و آموزشگاه قائل می‌شوند، می‌تواند ایده‌ها، نگرش‌ها و طرز تفكر فرزندان را نسبت به توانایی تحصیلی خویش و كمك به موفقیت و شكست آنان از طریق بازخورد مثبت یا منفی، تغییر دهد (بندورا، 1991،ترجمه جاودان 1383).